Obrazy na stronie
PDF
ePub

cendere, aut inter fumidos ignes (12) pallenti 213 arvina, funesto sanguine prolitare, ut inclyti (13) administratione ministerii (14) Christianis mentibus Deus possit expelli.

triumphanda mandamus (2), in agonem immortalis A tis victimas trahere, aut gravia nidoribus thura suclaudis Christianus semper 212 ardor animatur. (3) Erit geminum de religiositate commercium, cum ad cœleste præmium populus accenditur, et de martyris meritis non siletur. Sed quis illustris martyrii palmife. ram (4) trophæis coronam competenti valeat sermone disserere, (5) cum in uno corpore tot martyria videantur esse, quot membra? Armaverat diabolus satellites suos in Domini populum (6) veterani odii adsertor antiquus, et totam familiam (7) Domini impasta fe ritatis grassatione turbabat. Indixerat (8) in homine Deo bellum, et infaustæ superstitionis (9) busto in nefas conscium toto mundo (10) funereum refecerat rogum. Scatebat per tecla culminum publicum scelus, nec fuerat locus in quo non erat pro religione sacrilegium. Cogebatur Christi populus vanis superstitionibus interesse, atque in cultum nefandi ritus nunc aut libamina (11) inceste profundere,aut ornatas ser

cum ea ex tractatu Zenoniano totidem fere verbis exscripta fuisse persuasum nobis sit.

(2) Vos annalibus abest a mss. Vat. et Tol. in quibus utrisque plurima in aliis mss. lecta et necessaria desiderantur. Bollandus autem legit: Gesta cœlestis triumphi honore sublimia fidei annalibus recensenda mandamus. Veremur ne hæc lectio a cæteris certisque mss. Zen. tanto circuitu dissentiens, profecta sit a liberiori amanuensis manu, qui Zenonis sensum potius quam verba referre subinde studuerit, quod etiam ex sequentibus confirmabitur, cum ex Zenonis tractatu apud Bollandum variantes lectiones subjiciemus. Putamus autem Bollandum mss. libris usum Iron Zenonianis, sed qui lectionaria vulgo appellantur, cujusmodi sane fuerunt illa, quæ Ruinartius vidit in Bibliotheca Colbertina et PP. Fuliensium Pa

risiensium, ubi eumdem tractatum insertum sine ullo auctoris nomine animadvertit. In his autem quam licentius amarenses quandoque egerint, exploratum est. Itaque a mss. Zenonis, nisi necessitas coegerit, non discedemus. Ex mss. Basilic. Vat., Pomp., Zen. in agonem correximus, cum alii scribant in agone. lidem mss. pro immortalis habent immortalitatis.

(5) Apud Bollandum fit geminum.

(4) Itidem tot trophæis.

(5) Editio Ven. et Bollandus suggesserunt cum pro dum. In ms. Basil. Vat. dum .. videntur. Boll. addit: cum in spiritali palæstra multiplex luceat sui numerositate victoria: cum in uno, etc. Forte in Zenonianis codicibus illud membrum per librariorum saltum omissum est, ut alibi accidisse deprehendimus. Ne vero ea verba insereremus textui, effecit omnium mss. concordia, cum cæterum sententia optime constet.

(6) Veterano odio desertor antiquus., Boll. (7) Christi impaste idem Boll. At ms. Urbin. Domini in partem.

(8) Mss. Pomp., Zen. et edito Ven. in hominem Dei. Codex Basilica Vaticana in homine Dei.

(9) Bustum quid significet, pluribus explicavimus tractatu 5 lib. 1, adnot. 31.

(10) Sic apud Bollandum, a qua scriptura non multum discrepat lectio mss. Basil. Vat. et Pomp. refunere cerat rogum (in margine codicis Pomp. resumere cera trugum), et edit. Ven. cum. ms. Zen. refundere cerat rogum. In aliis et mss. et editis erat: toto mundo refecerat rogum.

(11) Sicuti castus pro integro et sancto accipitur, uti pluribus docet Basilius Faber in Thesauro Eruditionis, V. Castus, num. 2, ita incestus pro impio et scelesto, el inceste pro impie et sceleste adhiberi potuit. Livius 1, 45, dixit: Paras inceste sacrificium Dianæ facere, id est non rite et contra leges, ut ex sequentibus

[ocr errors]

II. Sed dum bellum duri certaminis geritur, et familia Domini cœlo spèciante (15) probatur, Arcadius beatissimus martyr hujus inopinati (16) sacrilegii horrore percussus, paululum distulit pugnam, jam (17) debitus ad coronam. Nam postquam turbari urbem funesta conventione cognovit, ac singulos quosque ad funestum illud spectaculum trahi; contemptis universis facultatibus suis, amputatis radicibus sæculi, delitescens secessionis se commendavit umbraculo, (18) utrumque Christiano explicans voto, ut et non B longius videretur a prælio et secedendo Evangelice jussionis (Matth. x, 23) animaretur exemplo. Eccel in ejus hospitium velut in hostilem prædam grassan

C

colligitur. Barthius loco laudato Virgilii et Statii auctoritate hanc explicationem confirmat. Boll. incesta scribit. Dein ornatus pro ornalas in Cod. Basilica Vat.

(12) Mss. Rem., Tol., Vat., Urb. et Basilica Vat., pallentia ruinis funesto. Edit. Ven. pallenti ruinis. Ms. Pomp. pallentia ruina, el correctum posteriori manu, pallenti arvina; quæ lectio in aliis editionibus retenta fuit. Si pallentia legere placeat, referenda hæc vox erit ad thura vel nidoribus gravia, vel inter fumidos ignes pallentia. Sed tum quid vò ruina, vel ruinis intelliges? Præterea contextus ratio postulat, ut sententia præsens pertineat ad verbum proli are, et significetur, inter ignes, qui ex arvina pallenti fumidi sunt (est autem arvina pingue durum inter cutem et viscum, quod alii laridum exponunt, ut notat Servius in vers. 627 lib. vn Æneid.) funesto, victimarum scilicet, sanguine Diis prolitatum fuisse. Prolito autem idem ac perlito, quod apud auctores legitur, et sacrificandi significationem habet, sicut et lito: atque cum ablativo constructum reperitur, uti Appuleius lib. vin Metam., Cruore litabo. In actis S. Martyris hæc periodus effertur sic, ut arvinæ nomen retineatur. Cogebatur Christi populus vanis superstitionibus interesse, et aut libamina incesta in cultum nefandi ritus profundere, aut victimas sertis corollisque ornatas trahere, aut redolentia thura succendere, et inter fumidos ignes nido· resque arvinæ bacchantium ritu psallere, ut his inclytis sacrificiorum exhibitionibus a Christianorum mentibus Deus posset expelli.

(13) Edit. Ven. administrationem mysterii, male.

(14) Apud Bolland. Christianis mentibus Deus posset. Mss. Pomp. et Zen. Christianis mentibus possit. Ex utraque lectione correximus, cum alibi legeretur Christi panis mentibus possit; ubi panis pro EucharisD tia non recte hoc loco poni visus est.

(15) Codex Boll. cum provocatur.
(16) Apud eumdem nuntii: et perculsus pro per-

cussus.

(17) Mss. Pomp. et Boll. aliam lectionem notant, idest deditus, Barthius hoc loco: Quod apud Maronem, lib. xu, ait Æneas,.... Turnum jam debent hæc mihi sacra, bonum omen gloriosa de victoria præsumptione in sinu gerit, velut certus sit Turnum ipsi non posse resistere, modo congressu ejus potiri possit: hoc idem Zeno... Jam debitus ad coronam. Horatius: Debemur morti nos nostraque. Post, pauca pro quosque Ms. Pomp. quoque melius Tol., Vat., Urb. et Basil. Val. quaque.

(18) Ms. apud Boll. verumque Christianum exhibens volo. Ms. Pomp. recedendo pro secedendo.

455

tium satellitum præceps irruit manus: (19) festinat A
Dei famulum posse deprehendi, quem beati propin-
quus martyris, qui in ejus forte degebat 214 habi-
taculo, absentem esse assiduis vocibus inclamabat.
Hunc vero profitentem ad nefandam custodiam no-
xiæ mentis (20) mancipes rapuerunt, quem oblatum
sibi jubet crudelissimus rector acri observatione de-
tineri. Ad futuræ gloriæ testimonium tale beatus Ar-
cadius debiti martyrii quodam modo sequestraverat
pignus, (24) in quo nec Christum relinqueret, nec
propinquum. Statim (22) beatus martyr se latere non
passus est; se ultro offerens judici, moram suam
(23) voluntarielpræjudiciis excusavit. Cuicum provinciæ
rector pristinæ ejus fugæ veniam sub pactione pro-
mitteret, si se vel sero nefandis superstitionibus
(24) miscuisset, talibus in eum sanctissimus martyr vo- B
cibus exsiliit: Quid, inquit, vanissime omnium judi-
cum? putasne aut de lucis istius incongruis usuris,
aut de (25) præproperæ mortis subitis damnis familiam
Dei posse terreri, cum sciamus Apostolica fide esse
perscriptum : Mihi vivere Christus est, et mori lucrum?
Excogita, quibus potes suppliciis, tormenta graviora :
majoribus te furoris stimulis (26) accende quamvis
cruciatus exerce molem, (27) nos ideo non potes su-
perare.

215 III. Statim judex viperei veneni felle commotus, jubet (28) non usitata animadversione pœnarum, nec usuali in reos lege carnifices in martyris membra sævire. (29) Viluerunt ungulæ, inutiles ictus

(19) Apud Boll. sperans occupatione festina Dei famutum, etc. Post aliqua beatus propinqui martyris in Vat., Úrb., Zen. et Basil. Vat. pro beati propinquus martyris. Beatus item in Ms. Pomp. et edit. Ven.

(20) Tres mss. mancipe. Manceps autem publicanum et universim cujusque rei redemptorem sectoremque significat. At heic pro lictore et satellite accipi videtur, et commode a verbo mancipo, quod a manu capere originem ducit; unde Solinus cap. 20, de Gangavia: Difficile est eam muncipari, id est manu capi. Sensu non multum absimili S. Cyprianus ep. 69, mancipem vocavit sicariorum ducem, ut ex contextu liquet; et hoc plane sensu Lucifer Calaritanus Apolog. I pro S. Athanasio Imperatorem mancipem latronum appellat. Ad rem nostram magis apposite Prudentius in carm. de S. Vincentio martyre carceris custodem mancipem vocât : Tum ipse manceps carceris et vinculorum janitor. Post pauca pro acri observatione Acta habent acri custodiæ observatione, et referunt Rectorem jussisse Arcadii propinquum a mancipibus captum custodia detineri, donec prodat locum, in quem Arcadius diffugisset.

(21) Hæc apertius in Actis explicantur, in quibus traditur Arcadius, cum suum propinquum sui causa captum et custodia detentum intellexisset, latebras statim deseruisse, quod nollet neque Christi confes · sionem diutius dissimulare, neque propinquum suum sua causa afflictioni relinquere.

(22) Itaque beatissimus martyr. Bolland. Porro miss. Rein., Basil. Vat., Pomp., Zen. et Tol. cum edit. Ven. martyrium latere pro martyr se latere. Quinque mss. judiciis, et edit. Ven. judicii moram pro judici

moram.

(23) Bll. voluntariæ oblationis præjudiciis.
(24) Idem Boll. immiscuisset.

(25) Ita ms. Rem. cum alii properæ habeant.
Paulo post ms. Pomp. Domini pro Dei cum ms. Ba-
sil. Vat. qui pro subitis scribit subditis.

visi sunt plumbatarum, stetit contemptus equuleus, crebri fustium imbres majoris pœnæ contemplatione neglecti sunt. Excogitatur novum stupendumque supplicium, quo se in homine vincere crederet Deum. (30) Incidantur, ait, ab articulis manus, a cruribus pedes; vivum se cadaver inspiciat. Cui beatus Arcadius ait: 0 insane hominum! fraudavit te furor tuus adhuc erat in victima Domini, quod possis offerre. Amputandam linguam mandare nescisti, quæ in colluctatione martyrii prior solet Domino confiteri. Ductus est tandem beatus Arcadius ad exoptatum justis orationibus locum, et intuens cœlum stetit Deo spectante securus. Paraverat extensa futuris ictibus colla: nudaverat gladiis venientibus jugulum: putaverat se feralem judicis amentiam citæ mortis sorte satiare; dum súbito manus jubetur (31) extendere, ac super cespitem nudus projectus in faciem, (32) pedum extrema nudare. Ecce inter ipsa supplicia vacare non sinitur, sed orationis instar per carnificis tormenta meditatur. Erexerat securem percussor insanus, et signans oculis (33) vulneribus lineam, feralis ictus assidua contemplatione vibrabat. Hæse rant confessionis suæ glutino intrepidæ martyris manus nec salientes digiti futuræ mortis exitio palpitabant. Tanta fuit in martyris devotione constanti, ut omni corpore paratus veniret ad gloriam.

C

IV. Mox itaque ut (54) devotum corpus carnifex vidit, statim cadentis securis Ictus nervorum connexa dissolvit, et cunctas compage 216 discussa junctu

(26) Equins ex Bolland. et Actis accende scripsimus, quam accendam, quod mss. et editi habent; cum martyribus non liceat tyrannorum iram accendere, sed tyrannorum potius sit semetipsos ob constantiam martyrum ad iram incitare. Dein pro quamvis eruciatus exerce molem mss. Urb., Vat. et Pomp, quavis le cruciatus exerces mole. Basil. Vat. quamvis te cruciatibus exerces mole.

(27) Bolland. et Acta nos a Deo non poteris separare In mss. Vatic. et Basilica Vatic. nec non in edit. Ven. pariter legitur separare.

(28) Nova et inusitata animadversione, in tractatu Zenoniano apud Suriam. In Actis nova et inaudita.

(29) Erat in editis Cessaverunt ungulæ, idemque legitur in mss. aliquot recentioribus, At plerique et antiquiores, nimirum Rem., Tol., Vat., Urb. et Ba sil. Val. Voluerunt ungulæ. Correximus Viluerunt ex Bolland. et Actis.

(30) Non in Actis solum, sed in Zenonis etiam tractatu apud Bolladum et Surium, qualis in Lectionariis antiquis legitur, non nulla inseruntur ex Actis, D ut videntur, excerpta, quæ ab omnibus Zenonis codicibus absunt. Sunt autem hæc: Jubet sanctissimum martyrem furoris sui consciis tradi, quibus nihil aliud imperat mandatorum, nisi ut non præpropero discessu martyris spiritus migraret ad cœlum. Exspectet, inquil, mortem suam, el per membra distentus, proprii corporis laniatione vivum se cadaver aspiciat. Incidantur, etc. Sic tractatus Zenonis ibi Acta modicum discrepant.

(31) Quatuor mss. extendere vere ac super cespite e geste nudus, etc.

(32) Unus ms. apud Bolland. pedem extendere, manum dare. Ecce, etc.

(33) Bolland. vulneris.

(34) Apud Surium devotum, id est destinatum vul neribus corpus. Inferius securis desideratur in plerisque mss. Bollandus legit securis iclu.

ras corporis rupit. Exsilierunt exsectæ manus, et A prehendi, quam nemo novit, nisi ipse solus, qui (35) venarum in se paululum stupore rursus in se rivus sanguinis ruens. Dehinc poplitibus surisque porrectis, a germana conjunctione naturæ gladio sævi Jatronis plantarum limes inciditur, et obsequio pedum corpus martyris viduatur. Numerent martyria, qui possunt numerare supplicia; et in uno corpore quantum diabolus publicatus est furere, tantum agnoscatur Dominus triumphasse. Sed durat inter hæc martyris spiritus, et morarum numerositate servatus perstat vivus, parte sui corporis jam sepultus. (56) O dignus gloriosi exitus finis! Adscensurus altitudinem cœli, corporis sui impedimenta præmittit, et exsequiis funeris (37) sui ipse præcedit. Cui hæc est comparanda confessio? Machabæorum est jungenda numero: Eleazari est adæquanda proposito, comparanda consilio. Arcadius beatissimus martyr adhuc demoratur in sæculo, et jam martyr recitatur in cœlo. (38)

217 TRACTATUS XIX.

[ocr errors]

fecit. Itaque, quod specialiter ad nostras pertinet partes, videamus, quid sit, quod Deus ait: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Et fecit, inquit, Deus hominem ad imaginem et similitudinem Dei (Gen. 1, 26, 27); et alio loco dicat: Ego sum, qui sum, et non demutor (Malac. 11, 6). Cum hoc ita sit, homo quemadmodum Dei imaginem portat? cujus (5) vultus passibilis, omni conversioni subjectus, momentis omnibus demutatur labore, ætate, languore, ira, gaudio, tristitudine, totque induit vultus, quot animi fuerint motus; nullusque prorsus dies, quo jugiter sibi similis esse videatur. 218 Cum hæc (4) aliter non sint, ergone Dei imaginem non habemus? Habemus plane, et quidem manifestam ex eo ipso, quod non est nobis portantibus nota. Incomprehensibilis enim Dei imago invisibilis sit necesse est. Denique oculis non est subjecta carnalibus. Nam neque cum ingreditur corpus nostrum, neque cum de corpore egreditur, a quoquam

In illud (1) Geneseos: Faciamus hominem ad imagi- deprehendi potest; tantumque potestatis habet, ut,

nem et similitudinem nostram.

Nihil est, fratres dilectissimi, ante omnia homini timenti Deum tam necessarium atque conveniens, quam ut se ipsum noverit : etenim genus insaniæ est, (2) eum rationem secreti naturæ disquirere, qui vitæ suæ non possit reddere; non enim ullo pacto potest humanis opinationibus substantia naturæ com(35) Bolland. et redeunte in se venarum metu pau- C lulum stupore fugitivo rursus in se rivos sanguinis ruens unda cruoris effudit. Dehinc, etc. Barthius autem textum sic corrigendum satis probabiliter judicat. It venarum in se paululum stupor, et rursus in os (vel ora) rivus sanguinis ruens.

(6) Addit Boll. Remoratur in luce detentus, cujus membris jam plenus est tumulus. O dignus, etc.

(57) Sui addidimus ex Boll. Paulo post, hæc est comparanda restituimus ex mss. Remensi, Basilica Vaticana, Pompeiano, et editione Veneta, cum tó est in reliquis absit.

(38) Boll, hæc in fine addit. Ut si nomen Domini benedictum, qui regnat in sæcula sæculorum. Amen.

TRACT. XIX.—(1) Hic, et qui sequitur tractatus, paucis additis, quibusdam mutatis, sunt plane iidem. Utrique in mss. et edit. Ver. de Genesi inscribuntur. Sed cum tractatus de Genesi quatuor, qui de æterna diviní Verbi generatione disserunt, initio hujus libri positi inter eos sint, qui de eodem argumento disputant ; huc autem rejecerimus illos, qui non nisi locum aliquem Scripturæ iuterpretantur; inscriptionem nonJiihilum immutandam credidimus.

(2) In edit. Ven. eum vox desideratur. Ab eadem porro edit. et a mss. Tolent, Vat., Zen., Pomp. absunt hæc qui vitæ suæ non possit redere, quæ tamen verba leguntur in aliis codicibus, nec non in tractatu sequenti. Punguntur autem hoc loco curiosi, in quos vide tract. 16, num. 2.

(3) liæc, ci quæ subjiciuntur, contra Audium, vel Audæum dicta videri possunt, qui, ut ex Epiphanio intelligimus, heres 70; testimonio Geneseos abutebatur, ut Dei imaginem non in anima, sed in corpore sitam ostenderet; quam hæresim Philastrius quoque commerorat hær. 97. Probabilius tamen illos Zeno ferire voluisse credendus est, quos coævus Zenoni auctor S. Hilarius refellit in ps. cxxix, cujus commentarium quidem nostrum Auctorem vidisse, et nonnulla exinde alibi decerpsisse ostendimus tract. 17 lib. n. Hos eosdem videtur impugnare etiam S. Atha

D

cum sui domicilii septo teneatur, tamen quidquid
voluerit, omnibus momentis illustret. Non ergo car-
nale hoc domicilium imaginem Dei debemus acci-
pere, sed cœlestis hominis (5) spiritalem, quam in
se credentibus Dominus (6) ætherea nativitate reno-
vatis plenitudinis suæ pio de fonte largitur per Do-
minum nostrum Jesum Christum.

nasius orat. contra Gentes n. 34, et Marius Victori-
nus lib. 1 adversus Arium, qui idem Zenonis argu-
mentum eamdemque loci Geneseos interpretationem
inculcat atque defendit. Num hi omnes opponantur
sententiæ quorumdam antiquorum Patrum Dei ima-
ginem in corpore collocantium, quos luculenter re-
censet Petavius lib. 11 de Opific. sex dierum cap. 2
alii dijudicent. Nobis satis est plerosque Patrum Dei
imaginem ex anima repetentium cum Zenone sen-
tire, quos ibidem apud Petavium legere poteris.
(4) Ms. Urbin. taliter sint.

(5) Frequens apud Patres est, non aliter nos Dei imaginem gerere, quam quod in sacramentis, ac præsertim in baptismate Spiritus sancti gratia obsignati sumus, qua imaginem Filit, qui vera imago est Dei Patris, exprimimus. Vide plura Patrum testimonia apud laudatum Petavium tom. n, lib. vi, cap. 5, num. 10 et seq.

(6) Perspicue hic baptizatos innuit, quos ætheream gentem, ætherea veste indutos alibi appellat ; et gratam, quæ in baptismo per Spiritum sanctum infunditur, imaginem Dei exprimere non obscure credidit. Epiphanius hær. 70, num. 3, et in Ancor. num. 55, imaginem Dei in baptismo haud ponendam putat, immo nulla in re, quæ nobis cognita sit; et illud unum Ecclesiæ traditione nobis esse compertum affirmat, hominem ad imaginem Dei esse factum, ut ne tamen ullam in hominem rem, vel partem definire liceat, in qua ea imago collocanda sit. At cum alii Patres Dei imaginem explicare non dubitarunt : tum vero ex iis non pauci in gratia sanctificante, quæ per sacramenta, ac præsertim per baptisma infunditur, collocant; a quibus non multum discrepant, qui cum Paulo apostolo ad Coloss. m, v. 10, hanc Dei imagi nem in interiori homine et novo constituunt, qui renovatur, utique in sacramentis et per gratiam, secundum imaginem Dei, qui creavit illum. Vide quæ sub finem tractatus seq. Auctor in eamdem sententiam disserit. Legendus etiam Philastrius hærese. 134 et 147.

219 TRACTATUS XX.
(1) In eumdem locum Geneseos.

In quo paucis additis, quibusdam mutatis, continen-
tur ca quæ in superiore.

[ocr errors]

458 A quoquam conspicari potest: tantumque potestatis habet, ut cum sui domicilii septo teneatur, tamen quidquid voluerit, omnibus nomen is illustret. Non ergo carnale 220 hoc indumentum imaginem Dei debemus accipere, sed cœlestis hominis spiritalem, quam nobis plenitudinis suæ pio de fonte largitur. Quam rationem Paulus evidenter prodidit dicens : Quemadmodum portavimus imaginem ejus, qui de limo est, portemus et ejus imaginem, qui de cœlo est: quanı qui sancte portaverint, sicut Apostoli omnesque justi, non tantum imaginem, sed ipsum Deum quoque portabunt, sicut et scriptum est: Vos estis templum Dei, et spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. xv, 49). TRACTATUS XXI.

Nihil est, fratres dilectissimi, ante omnia homini nato tam necessarium atque conveniens, quam ut se ipsum noverit etenim genus insaniæ est, eum rationem secreti naturæ disquirere, qui vitæ suæ non possit reddere: non enim elementa pulchrius aut verius verbis humanis adseri po-sunt, quam a Deo facta sunt, vel videntur. Itaque quod ad nos pertinet, videamus, quid sit, quod Deus ait: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Et fecit, inquit, Deus hominem ad imaginem et similitudinem Dei (Gen. 1, 26); et alio loco dicat: Ego sum, qui sum; et non demutor (Malac. 1, v. 6). Cum B hoc ita sit, homo quemadmodum Dei imaginem portat? cujus vultus omni conversioni subjectus momentis omnibus immutatur labore, ætate, languore, gaudio, tristitudine: nunc macie deformis, nunc enormi pinguedine usque adeo incertus, ut idem in duobus per orbem totum non possit inveniri terrarum. Igitur in Deum cum hæc non incidant, Dei (2) imaginem non habemus? Absit fratres. Habemus plane, et quidem manifestam ex eo ipso, quod non est portantibus (3) nota: incomprehensibilis enim Dei imago invisibilis sit necesse est. Denique oculis non est subjecta mortalibus; nam neque cum ingreditur corpus, neque cum de corpore egreditur, a

TRACT. XX. − (1) Hic tract. in omnibus mss. est trigesimus libri i et postremus omnium, qui Zenonem auctorem habent: statim enim adduntur alieni, et in ms. quidem antiquissimo Remensi charactere alio aliaque manu descripti, quos in Appendicem rejecimus. In eodem ms. Rem. nec non in Tolent., Vat., Urbin. hic titulus legitur: De Genesi cujus supra; et in fine tractatus hæc scribuntur: Explicit de Genesi cujus supra, ubi voces cujus supra ad S. Zenonem tractatus auctorem adserendum pertinent, cujus quidem nomen aliis anterioribus tractatibus in titulo, vel in fine expresse notatur. In ms. autem Pomp. hic tractatus Zenonis nomen præcipue appellat, cum alibi sileat: S. Zeno Veronensis de Genesi, ut ne de cjus Auctore dubitare quispiam possit.

(2) Mss. Rem., Tol., Va!. et Urb. ergo Dei. (5) Duo codices Tol., Vat. nota in corpore incomprehensibilis, etc.

TRACT. XXI.-(1) Hoc in tract. S. Zeno ante oculos habuit Hilarii Comment. in ps. I, ac ex eo nonnul la imitanda sumpsit; ita ut alia quidem aliis, alia vero totidem quandoque verbis expresserit, quod ex subjiciendis adnotationibus constabit. Stylus tamen præsentis tractatus Zenonem aperte prodit: et præterea recte in psalmum centesimum inscribitur ex verbis: Igitur in præsenti psalmo Propheta cum dicat : Misericordiam et judicium, etc., que de psalmo centesimo sumpta sunt, ac proinde diversus hic est ab Hilariano tractato, quem in primum psalmum fuisse habitum liquet. Hic autem unicus est Auctoris traclatus in psalmos (qui enim duo de psalmo XLI inscribuntur in mss. Zenonianis, ii sunt proprie Invitationes ad fontes, non ejus psalmi interpretationes, ut adnotabimus suo loco in tract. 35 el 36), et habitus apparet occasione psalmi centesimi inter sacra officia recitati, in quem Hilarius Commentarium non edidit. Cæteri autem tractatus quinque in psalmos, qui Zenonis nomine circumferebantur, PATROL. XI.

C

De (1) Psalmo centesimo.

I. Negligentes (2) legis sacræ cultores sæpe magno implicantur errore, cum aut dicta non pro locis intelligunt, aut dictorum minime rationes inquirunt. Igitur in presenti psalmo Propheta cum dicat: Misericordiam et judicium cantabo tibi, Domine (Ps. c, v. 1), quomodo Dominus in Evangelio dicit: Qui credit in me, non judicabitur; qui autem non credit, jam judicatus est (Joan. xxx1, 8)? Hoc dicendo eximit judicio fideles, non admisit ad judicium infideles. At si utræque partes judicio vacant, 221 quomodo unicuique merces pro suo actu (3) reddetur? sine causa etenim laborare videbitur justus, nisi reci. piat secundum facta sua, quæ gessit, injustus. (4) Non ergo sic accipiendum est, quemadmodum ab

Hilario auctori restituimus, et in Appendicem reje cimus iis argumentis, quæ partim diss. 1, cap. 1, § 2. partim in præfatione ad eamdem Appendicem consideranda proposuimus. Interim præsentis Zenoniani tractatus inscriptionem, quæ in ms. legitur, animadvertere liceat, quæ sic effertur: Incipit tractatus psalmi centesimi, simili plane formula, ac aliis tractatibus vere Zenonianis præfigitur, uti Incipit tractatus Isaia: Incipit tractatus Danielis, etc., ubi Hilariani quinque alia formula sic omnes inscribuntur Interpretatio psalmi cxxvi, de psalmo CXXVII, etc., ut conferenti manuscriptorum tabulam, quam post monumenta dedimus, patebit.

(2) Primas Zenonis sententias his verbis Hilarius brevius exposuit num. 16: Negligentiam audientium et incuriosam legentium facilitatem dicti Dominici sermo perturbat. Cum enim dicit: Qui credit in me, non judicabitur, exemit judicio fideles; et cum subjecit: Qui autem non credit, jam judicatus est, non admisit ad D judicium infideles.

Edit. Ven. reddatur.

Alia Hilarius difficultate proposita ex alio Evangelico testimonio, sic aliis verbis prosequitur, qua Zenonem heic imitatum apparet. Et hæc quidem ita esse auditoribus negligentibus et lectoribus incuriosis videbuntur. Cæterum in se virtus ipsa verborum proprietatem dicti, et intelligentiam continet. Tum iisdem fere ac Zeno verbis num. 17: Qui credit, inquit, non judicabitur. Quid enim necesse est judicare credentem? Judicium enim ex ambiguis rebus exsistit, et umbiguitate adempta, judicii non desideratur examen. Ex quo nec infideles quidem necesse est judicuri; quia ambiguitas, quin infideles sint, non resedit. Ex hac Hilariana lectione emendavimus judicari, pro quo apud Zenonem legebatur judicare. Zenonis porro hac super re sententia, quacum Hilario nonnullos ab extremi diei judicio eximere videtur, vindicata nobis fuit dissert. 2, cap. 9.

15

II. Nunc scire debemus (quoniam justi vitæ perpetuæ, impii æterno sunt destinati supplicio, nullaque eos cognitio exspectat ulterius) quinam sint isti, quibus est judicium præparatum : et a quo scire debemus, nisi ab ipso Domino, qui suum dictum prosequitur dicens: Hoc est autem judicium, quia lux venit in hunc mundum, et dilexerunt homines tenebras magis, quam lucem (Jo. 111, 19)? (8) Ambiguos utique Christianos designavit, ac lubricos, qui inter pios impiosque sint (9) medii, nullam partem tenentes ad plenum, cum utramque tenere non desinunt. Fideles non sunt, quia babent aliquid infidelitatis insertum. Infideles non sunt, quia habent imaginem fidei, professione Deo, factis sæculo servientes. Volunt nosse legem, nolunt ejus præcepta servare.

imprudentibus æstimatur. Cæterum Domini dictum A quo sit pondere, quave ratione prolatum, explanat proprietas ipsa verborum: Qui credit, inquit, in me, non judicabitur (Joan. ш, 18). Recte quid enim necesse est judicare credentem? judicium enim ex ambiguis rebus exsistit, adempta ambiguitate, judicii non desideratur examen. Ex quo nec infideles necesse est judicari, quia jam sua sunt incredulitate damnati; ex hac enim vita quis secum aut coronam portat, aut pœnam ? Quam rationem David in psalmo (5) primo his verbis expressit : Non resurgunt, inquit, impii in judicio, neque peccatores in consilio justorum (Ps. 1, 5). Gradatim pro meritis, quasi cum quibusdam (6) elogiis, paucissimis verbis totius humani generis judicium designavit etenim quantum interest inter impium et peccatorem, 222 B 223 Signum salutare venerantur, et tamen a (10) tantum interest inter peccatorem et justum. Denique (7) etiam ipse impiis judicium, quia jam sua impietate præjudicati sunt, non derelinquit: neque peccatores, qui judicandi sunt, justorum, qui non judicabuntur, dignos esse consilio existimavit.

(5) Ms. Rem. secundo. Si primus psalmus pro secundo allegaretur, res nec exemplo, nec ratione careret: nam similiter in vulgata interpretatione Act. XI, psalmus primus appellatur, qui secundus nunc est; et primus item in nonnullis Græcis Actorum exemplaribus dicitur, licet alia secundum nominent. Primum quoque vocat Petilianus, apud Augustinum, lib. 11, num. 202, et præterea primum ac secundum psalmum uno contextu olim pro uno psalmo habitum non nulli docent, quos apud Hilarium, in ps. u et in notis ad eumdem, legere poteris. At quomodo primus psalmus potuerit a Zenone notari secundus, ratio nulla nullum exemplum subindicat; ac proinde antiquissimi licet codicis lectionem deseruimus, prælata aliorum scriptura, qui in psalmo primo similiter exhibent.

et

C

(6) Elogium varie, et non in bonam solum, sed in malam etiam partem quandoque sumitur. Nunc sententiam condemnationis significat, ut apud antiquum auctorem tractatus de Fide orthodoxa contra Arianos in Append. S. Ambrosii relatum, qui sub Gregorii Orientalis nomine a S. Augustino laudatur, creditur Gregorius Beticus Zenoni coevus: sic autem ille, p. 348: Qui elogio Arianæ labis addicti sunt, id est sententiæ in Arianos latæ. Ammianus Marcellinus, lib. xiv, pag. 17, edit. Lindembrogii, Atheniensis ordinis vertices sub uno elogio jussit occidi. Pag. 47: Constabat nos omnes sub elogio uno morte multandos: et lib. xix, pag. 164: Per elogium principis torqueri præceptum. Mittimus alia apud eumdem frequentia. Huc forte pertinet elogium, quod appellatur et a Victore Tunonensi, lib. de Poenit, cap. 6 Ap. D pend. Ambrosii: Deletum est statim condemnationis elogium lacrymis confitentium; et ab auctore tract. de Martyrio Isaia, quem dabimus in appendice, futuræ damnationis elogio: nisi hisce in testimoniis indicetor fortassis non tam condemnationis sententia, quam ratio, que sententia causam dedit, et in sententiis quidem ferendis exprimi nonnumquam solebat. Sic in antiquissima Actorum S. Thecla interpretatione, quam edidit Jo. Ernestus Grabius, tom. 1 Spicilegii pag. 408, hæc habentur, in quibus causa significatur, propter quam illa damnata fuerat. Erat enim eulogium (forte eclogium scriptum olim fuerat, ut scribendum quidam contendunt, pro elogium) ejus scriptum, Sacrilega. Lib. XLVII D. tit. 3, 1. 6, de clogiis inscribitur, et hoc nomine capitis judicium significatur, in quo reorum Acta el damnationis

mysteriis dæmonum non recedunt. (11) Multos namque Dei metus in Ecclesia continet, sed tamen eos mundana voluptas ad se trahit. Impii non manent quia his Dei nomen in honore est. Pii non sunt, quia patrem venerandum pravis moribus lædunt. Örant,

9

causa describitur: et 1. 11 Remittat illum cum elogio ad eum, qui provinciæ præest. Similiter etiam in exhæredationum libellis exhæredandi causa, quæ ibidem exprimebatur, elogium apud auctores nuncu patur. Vide Petronium Arbitrum cap. 53; Quinctil. lib. vn Instit. cap. 4, et declam. 2, num. 15; Appuleium in Apologia. Ex his itaque Zeno justorum impiorumque gesta, quibus æterni præmii suppliciique causam dedere, elogium vocavit.

(7) ilunc locum Hilarius post multa, quæ S. Zeno transposuit, exhibet his verbis num. 18: Impiis judicium, quia jam judicati sunt, non reliquit: peccatoribus autem.... consilium justorum, quia judicandi sunt, denegavit. Illos enim præjudicatos impietas facit; hos vero peccatum detinet judicandos.

(8) Heic repetenda sunt nonnulla ex num. 17 Hilarii, quæ S. Zeno aliis fere verbis luculentius expressit: Sed adempto in credentes, non credentesque judicio, causam Dominus judicii, et auctores, in quos judicari necesse sit, adjecit. Sunt enim alii inter ́impios piosque, qui medii sunt, ex utroque admisti, neutri tamen proprie, quia in id ipsum constiterint ex utroque: nec fidei admiscendi, quia sit illis aliquid infidelitatis insertum, nec infidelitati deputandi, quia aliquid habent et fidei.

(9) Medius apud hujus evi Scriptores dicebatur, qui nec bonus omnino, nec malus. Præter locum Hilarii nuper laudatum adnot. 8, Flavius Vopiscus in Caro: Veniamus ad Carum medium, virum inter bonos magis, quam inter malos principes collocandum. Ammianus Marcell. lib. xiv, pag. 24, edit. Lindembr. im

peratorem Constantium medium principem similiter vocat. Tacitus licet ætate major, lib. 1 hist. cap. 49, de Galba ait: Ipsi medium ingenium, magis extra vitia, quam cum virtutibus. Ambigui Christiani vocati sunt a Zenone, dubii autem ab flerma, lib. in, Cap. 21.

(10) Sic mss. Rem., Pomp., Zen. et Spar. Cæteri cum editis ministeriis.

(11) Sequitur Hilarius, num. 17, partim eodem, partim alio ordine Plures namque Dei metus in Ec clesia continet; sed eosdem tamen ad sæcularia vitia sæculi blandimenta sollicitant. Orant, quia timent; peccant, quia volunt; Christianos se nuncupant, quia bona est spes æternitatis; gentilia agunt, quia blanda præsentia sunt. Impii non manent, quia his Dei nomen in honore est pii non sunt, quia quæ pietati sunt aliena, sectantur.

[ocr errors]
« PoprzedniaDalej »