Obrazy na stronie
PDF
ePub

vocatus, rursus eas pro ingeniorum argumentorum- A ciunt, sed nec ipsi, qui sciunt: quia legis scientiam que viribus retractando ac refellendo consumit. Sin vero, sicut necesse est, una est illa nobilis et (34) antiqua, quæ non dicam tractatu, sed ipsius nativitate: 11 porro (35) major est legis, quæ Deum Deo credendo promeruit, quæque credere non didicit, sed præsumpsit; edicat mihi perniciosa ista adinventio tractatus sui, quo proficit pugna? Ne fides, inquit, intereat, cum male aut creditur, aut docetur. Quod malum est ista ratio, mox videbimus.

IV. Nunc scire cupio, fides ex (36) doctrina constet, an ex credulitate, an ex utroque. Si ex doctrina constat; non habent ergo fidem, qui litteras neslum temporis proprium, et antiquis inauditum tradit, ut tot fides scriberentur. Sub cujus necessitatis. inquit, tamquam improbabili occasione scribendæ atque innovandæ fidei exinde usus inolevit: et n. 5: Conscii B enim nobis invicem sumus post Nicæni conventus Synodum nihil aliud quam fidem scribi..... Annuas atque menstruas de Deo fides decernimus, decretis pænite. mus, pœnitentes defendimus, defensas anathematizamus, etc. Quod Hilarius ait decerni fides annuas et menstruas, S. Zeno dixit tractatus, qui eas genuit, vel quotidie generat: ex quo etiam patet, fides a tractatibus distingui, quatenus tractatus dicerentur disputationes, quibus, ut idem ait Zeno, pro ingeniorum argumentorumque viribus suam quisque fidem defenderet, alienamque refelleret, fides autem nuncuparentur fidei formulæ, quæ ex contrariorum tractatuum opinionibus genitæ, multiplices in variis synodis editæ sunt. De hac Arianorum et Semiarianorum pugna inter se videndus etiam locus Ambrosii de Fide, lib. 1, c. 6, n. 44 et 45.

C

(34) Hæc spectant antiquam Abrahæ fidem, quam Paulus laudat ad Rom. iv et ad Gal. I quæque, non solum Arianorum tractatus, sed ipsam etiam præcessit legem decalogi, seu promulgationem Christianæ fidei, quam legis nomine S. Zeno hoc loco appellare videtur: unde addit: Quæ credere non didicit, sed præsumpsit. Est enim præsumo ante tempus sumo. Abraham autem vera fide, qua nos Christiani sumus, fuisse potitum, certum est ex Apostolo, qui banc ob fidem et Abraham vocat patrem omnium nostrum, eorum scilicet, qui sectantur vestigia fidei, Rom. IV v. 12, 16, et quotquot eamdem fidem tenent, ejus filios appellat: Qui ex fide sunt, ii sunt filii Abrahæ, Gal. m, 7. Hinc Patres adversus Arianos Abraham eamdem ac nos Dei atque Trinitatis fidem habuisse, ex Paulo demonstrarunt. Denique Abraham fidem provocat Apostolus, probans, auctoritate usus sacrarum litterarum, sic credidisse Abraham, quomodo nunc fuerit credens Paulus: sic Lucifer Calaritanus, in lib. 1 pro S. Athanasio, p. 198, tom. IV Biblioth. PP. edit. Lugdun., et alibi sæpius, eadem repetit, ac præsertim lib. De non parcendo in Deum delinquentibus, pag. 228, ubi alios omnes patriarchas post D Abraham eamdem fidem coluisse statuit : Si enim non ita crediderint Apostoli, ut crediderunt Patriarche; cur B. Apostolus omnes ad Abraham comprehendendam provocat fidem? De hac Abrahæ fide contra Arianorum errorem inculcata vide plura apud Hilarium, lib. iv de Trinit., n. 27 et seqq. De eadem autem omnium justorum fide ante Christum legendus Philastrins, cap. 108 et 109, atque Augustinus, lib. XVIII de Civit. Dei, cap. 47.

(35) Edit. Ven. habet magis pro major, quamque pro quæque (ubi ms. Pompeianus scribit que) et promeruit pro præsumpsit, sicuti apud Hier. in cap. epist. ad Galat., tom. vn, pag. 423, edit. Ver., Legis opera supergressus, Deum non metu, sed dilectione promeruit; qua voce eodem fere sensu usus est Zeno, lib. 1 tract. 10, qui est tractatus pri

observantiamque ad perfectionem perducere nullis rationibus possunt. Si ex credulitate, non ei opus est ulla interpretatio: quia sicut semel creditur, ita semel ex eo ipso, quod creditum est, consummata fides, ulta nec minuitur, nec augetur. Sin vero ex utroque; Patriarcharum (37) semensa fides est : ac per hoc illis constitutionis nostræ videlicet 12 decernendi sunt libri, ut possint esse perfecti. O quam misera est fides, quam verba concinnant! O quam debilis, cujus quotidie dissipantur variis argumenta tionibus membra! O quam indefensa, quæ (38) re

mus de Abraham, n. 5. Heic tamen legendum præsumpsit, cum sermo sit de fide, quam ille ante Christianæ fidei promulgationem sumpsit: ut enim monuimus, præsumo apud probatos scriptores est anticipate, seu prius sumo.

(36) Doctrinam heic vocat scientiam seu peritiam de Trinitatis mysterio, quam Ariani se tenere et tractatibus digerere jactitabant : hæcque idem plane est ac illa, quam legem fidei superius appellatam animadvertimus adnot. 5: De credulitate vero pro simplici fide, quæ sine doctrina seu ratione auctoritati defertur, sati dictum est annot. 6. Post pauca, ubi legitur si ex credulitate, in editis erat si vero ex credulitate: particulam autem vero, quæ abest a mss. Pomp. et Zenon. duximus omittendam, cum ea mox repetatur. In ms. Tolent. hæe periodus sequenti perperam postponitur.

[ocr errors]

(37) Semensus, sicut dimensus, emensus, etc., a mensura originem ducit, et de iis dicitur, quæ mensuram dimidiam referunt, uti semodiale a semodio quod modii dimidium continet. Eam porro vocem quam probe Latinam nihil dubitamus, apud unum Zenonem reperire hactenus licui, nisi apud Ambrosium, lib. II de Pœnit., cap. 1, semensas epulas legendum sit pro semesas, cum de convivio allegorice descripto loquatur, in quod non pridianæ semesæ epulæ inferendæ erant, sed novæ adjiciendæ, ut ex utrisque convivium integrum constaret; unde sine istis epulæ pridie allatæ, dimidia convivii pars, semensæ fuissent. Semensa porro a Zenone dicitur Patriarcharum veterum fides, propterea quod ex duabus fidei, quæ ab Arianis supponuntur, partibus, credulitate nimirum et doctrina, illi unam tantum, ac proinde dimidiam fidem habuerint, quippe qui ex sola credulitate, non vero ex tractatuum, qui ab iisdem Arianis postea scripti sunt, doctrina crediderunt. Id autem per ironiam dictum est, quali alia ratione, nec valde dissimili sententia in eosdem convertit Athanasius, in 1. de Synodis n. 4: Quod si ex illorum (Arianorum) sensu a præsenti consulatu (quo signata fuerat Ariminensis formula) fides habet initium, quid acturi Patres sunt et beati martyres? Immo quid illi ipsi facient erga eos qui a se in Christiana religione instituti ante hunc consulatum obdormierunt? etc.

(58) Regum nomine imperatores, Zenonis quoque seculo, vocatos infinitis prope testimoniis liquet. Vide libellum precum Marcellini et Faustini ad Theodosium, Luciferi Calaritani opera passim. Hilarium, de Synodis, n. 78, Ambrosium, Apolog. David c. 6, n. 26, Sulpicium Severum, lib. 1, Philastrium, et alios, qui imperatorem frequenter appellant regem; uti regina pariter nominatur Justina Valentiniani senioris uxor in Ambrosii Vita, num. 11, quam Panlinus ad Augustinum scripsit, et aliæ item aliorum imperatorum uxores reginæ dicuntur a Lampridio in Alexandro Severo, ab Ammiano Marcellino, 1. xiv et xv, etc. Similiter a Græcis Patribus nomen Boideus, quod rex latine redditur, sæpissime ab hujus ævi

dit aliena sententia! O quam (42) adultera, quæ non A agnoscit, quo auctore sit nata! O quam 14 ridiculosa, quæ duobus confligentibus Christianis, ab al

gum, (39) judicum, divitum, aliquoties etiam, quod 13 pejus est, (40) Gentium desiderat per momenta patrocinia! O quam turpis ac lubrica, de qua (41) luscriptoribus ad eosdem imperatores significandos usurpatur. De hoc porro regum seu imperatorum patrocinio ab Arianis studiose quæsito præclare Ambrosius, 1. vò in Luc., n. 17: Pone nunc ante conspectum sæcularibus Arianos studiis intentos, qui societatem potentiæ regalis affectant, ut armis militaribus impugnent Ecclesiæ veritatem. Reges autem Zenoni memoratos esse Christianos patet ex contextu, cum hos a Gentibus perspicue distinguat scribens, hæreticos præter suffragia regum, desiderasse etiam judicum, divitum, aliquotiens etiam, quod pejus est, Gentium patrocinia: quibus aperte reges abs se inter Gentes non recensitos insinuat, secus enim jam in illis satis Gentium præsidia quæsita fuissent. Plurali dein numero reges appellans, non Constantium modo, sed et Valentem innuere videtur, quos Arianis impense favisse exploratum est; quod si cui probetur, jam hic primus tractatus lucubratus fuisset post diem 4 kal. Aprilis an. 364, quo Valens regnare cœpit.

I

B

(39) Ms. Rem. habet judicium, quæ lectio si genuina habenda esset, referretur ad imperatores, spectaretque,'quod tradit Hilarius, de Synodis, n. 78: Fellerunt enim ignorantem regem, ut istiusmodi perfidiæ fidem bellis occupatus exponeret, et credendi formam Ecclesiæ nondum regnaturus imponeret: quod fusius explicat Sulpicius Severus lib. 11. At cum non imperatorum tantum, sed et magistratuum quorumcumque auctoritatem Ariani sibi in subsidium advocarint (nam quas non exseruit falsæ religionis blandimento sæculi potestates? inquit ibidem Hilarius), judicum ex aliis manuscriptis et editis retinere maluimus, cum præsertim secus enumeratio a Zenone inchoata, manca nimis et interrupta appareret. Judices autem vocabantur quicumque magistratus et præsides provinciarum, qui eo nomine passim appellantur in Theodosiano codice. Vide etiam, si placet, Ambrosium, lib. I de excessu Satyri, n. 58, Paulinum in Ambrosii Vita, n. 8, etc. Horum vero judicum auctoritatem ab Arianis contra catholicos interpositam luculenter docet Hilarius, lib. 1 ad Constantium, n. 1: Provideat et decernat clementia tua, ut omnes ubique judices, quibus provinciarum administrationes credite sunt, ad quos sola cura el sollicitudo publicorum negotiorum pertinere debet, a religiosa se observantia abstineant: neque postea præsumant atque usurpent, el pulent se caussas cognoscere clericorum, et innocentes homines variis afflictationibus, minis, violentia, terroribus frangere atque vexare. Et n. 2: Præcipe, ut non studium, non gratiam, non favorem locorum rectores gravissimis hæreticis præstent: ubi locorum rectores vocal, quos supra judices appellaverat. Vim tandem per hosce judices Christianis illatam fuse describit n. 6, ubi judiciorum subsidia commemorat. Athanasius quoque, in historia Arianorum ad mona- D chos, n. 15: Orientales vero pædagogos advocatosque secum adducebant Musonianum Comitem et Hesychium Castrensem, quorum ope freti, alacri animo accessere, rali se omnia deinceps eorum potentia acturos: co enim modo, et ejusmodi opitulatoribus subnixi, sese, quibus libuit, terribiles exhibuere, ac quibus placuit, insidiati sunt. Cum vero ad hæc perpetranda nummis bene multis opus esset, divitum quoque patrocinia advocata traduntur; et hac ratione multas illas fides, de quibus diximus n. 31, litis labore et favore nutritas, venalesque propositas Zeno tradidit. Hinc etiam Georgium Arianum, qui Alexandrinam Ecclesiam invaserat, proceres sibi pecunia comparasse ait Gregorius Nazianzenus, de laudibus Athanasii num. 12, numero autem 13 loquens de Arianis ac eorum formulis, pretio conductos sycophantas et sententias stala mercede pronuntiatas tradit.

(40) Inter judices et proceres, quos sibi advocarunt Ariani, plures Ethnicos fuisse nihil dubii est. Id in Georgio nuper memorato Gregorius Nazianzenus explorate reprehendit. orat. 21 de laudib. Athan. n. 13, ubi profanos Sanctorum judices appellatos, Ethnicos magistratus intelligit. In libello supplici Marcellini et Faustini memoratur Clementinus Vicarius Hispania ethnicus, qui contra Gregorium Bæticum episcopum catholicum Constantii mandata exsecutus est. Athanasius. in encyclica ad Episcopos, n. 2, ethnicos et Judæos a Philagrio præfecto Ægypti contra catholicos in Ecclesiam immissos, ac in ipsum baptisterium ingressos queritur; et n. 3, allegat acta contra se ad imperatorem transmissa, quæ qui scripsit, ait, transfuga est ex Christianis, qui idola turpiter adorat: qui autem subscripsere, sunt ethnici et idolorum æditui, ac cum ipsis Ariani. In Synodica Alexandrina, apud Athanasium, p. 155, de pseudosynodi Tyriæ legatis hæc traduntur: At illi sacros quidem ministros adesse non concessere, sed coram ethnicis de Ecclesia, de calice, de mensa, de sacris rebus inquisitionem fecerunt.

(41) Lusisse dicitur aliena sententia, quod alii ex Arianis in alios, quos anathemati subjecerant (plures enim diversa sentientes diversisque subscribentes formulis, sese invicem anathemate perculerunt) ludiere scribentes, in re gravissima fidei luderent; vel etiam quod ex hisce dissidiis fides apud Ethnicos ludibrio esset, de quo adnot. 44. Numquid etiam spectatur hoc loco Arii liber Thalia inscriptus, effeminatis ac ridiculis modis contextus, teste Athanasio in epist. de sententia Dionysii n. 6, idemque Sotadicis canticis non adsimilis, ut cum eodem Athanasio, tradunt Socrates. lib. 1, c. 9, et Sozomenus l. 1, c. 20, quod scribendi genus quam esset turpe, et ipsis Gentibus perosum, idem Athanasius indicat. orat. 1 contra Arianos, num.2 et 4 : Turpis hinc, ac lubrica, seu, ut legere placet, ludicra vocari fides potuit, de qua tam dissolutis canticis vulgus fortasse luderet. Arii quidem Thaliam, seu alias ejusdem generis lucubrationes a vulgo tritis cantilenis elatas apud Photium memorat Philostorgius, lib. 11, n. 2. Arius, cum ab Ecclesia recessit, cantica, inquit, nautica et molendinaria et viatoria conscripsit, aliaque ejusmodi composuit, quæ certis modulationibus aptavit. Turpi quoque dicendi genere, impuro, et ad ridiculum characterem pertinente usus est Eunomins Arianus in sermone, quem Constantinopoli in ipso Theophaniorum festo ad populum habuit ex eodem Philostorgio I. vi, num. 2, et de hoc pariter ludere quispiam potuit.

(42) Adulter pro dulterino nonnumquam sumitur, adeo ut ipsi foetus ex adulterio concepti, adulteri dicti inveniantur. Vide Solinum, cap. 27, qui partus adulteros vocal. Per allegoriam vero Plinius. lib. xxx, c. 7, nimium adulterum nominat pro immundo et impuro; et apud Tertullianum adulter sapor legitur. Hinc ergo Arianorum fides, variis erroribus vitiata et permixta, adultera Zenoni appellatur. Forte etiam id nomen sortita est, quod errorum quibus corrupta erat, certos auctores et quasi parentes (quod spuriis sæpe accidit) non agnosceret : auctores autem idcirco non erant cogniti, quod in condendis reformandisque variis fidei formulis mutationes subinde factæ fuerint, aliis verbis additis, aliis detractis, ut quinam essent formularum auctores, dijudicari non posset. Adde etiam, quod nonnullæ formule sine auctorum nominibus prodierunt, aliæ item alienis nominibus edit; quod quantam de auctoribus controversiam moveret, facile intelliges. Huc forte spectant illa Hilarii lib. 11 ad Constantium, n. 5: De auctoribus quæstio est.

tot

[ocr errors]

quem putas vel de tuis ipsis studiosis fidelissimum, hic infidelis; et quem putaveris infidelem, hic fidelis est. (47) Forte in eo se quis æstimet fideliorem, si loquatur argute; cum magis verus sit ille fidelis, qui sacra in prædicatione non ultra, quam licitum est, aciem sua tetenderit mentis eo enim res deducta est, ut fides nostra per Dei (48) requiratur in juriam. Quod futurum Salomon enuntiavit, et cavendum quid sit, his verbis edocuit: Melior, qui deficit sensu in timore, quam qui abundat astutia, et transgreditur legem(Eccli. xIx, 21). Et iterum: Noli esse sapiens multum; et noli argumentari plus, quam oporteat (Eccles. VII, 17). Similiter Paulus: Noli altum sapere, sed time (Rom. xi, 20).

tero corum, si non transducitur, (43) perfidia, cum A ter, tua curiositas, nusquam tua proficit pugna : quia transducta fuerit, fides vocatur! O quam non vera, si factionibus pollet! O quam (44) publicana, cujus fabulantur etiam profani secreta! O quam præsumpta. 15 quæ mavult (45) magis novella traditioni suæ credi, quam antiquitati, quam Deo Domino dicenti : Rejicitis mandatum Dei, ut traditiones vestras statuatis (Marc. vii, 9). Sed non eo dico, ut ingratum faciam doctrinae beneficium, sed ut sciat unusquisque, aliud esse fidem, aliud esse tractatum : nec fidem per tractatum posse vel dari, vel nosci, vel destrui. Dari non potest; quia si verbis dari potest, poterit et verbis auferri. Nosci adæque non potest; quia fieri potest, ut quis aliud gestet in (46) labiis, aliud in penetralibus cordis. Similiter ne destrui quidem; quia si vera fides est, aliud esse B non potest, quam quod est. Igitur cum possibilitatis frahumanæ non sit, fidei videre secreta, nusquam,

(45) Sic restitutum ex quinque mss. cum antea legeretur perfida. Perfidiæ autem nomen prætulimus, non solum ex auctoritate plurium præstantissimorumque codicum, sed etiam quod sic appellari solebat, quidquid præferens fidei formulam, a vera fide esset alienum, ut palam fit ex illo Hilarii in Constantium num. 24: Quidquid præter fidem unam (Nicanam intellige) est, perfidia, non fides est. Hinc fragm. 1, n. 29, loquens de formula fidei Sirmiensis ab Arianis conci mata: Hæc perfidia, inquit, non fides; et fragm. vi, n. 7, eamdem Sirmii formulam perfidiam apud Sirmium descriptam appellat. Phoebadius in libro contra Arianos hanc eamdem formulam impugnaturus, Incipientes, inquit, ab ipso capite perfidiæ, non fidei, p 300 t. 1v Biblioth. PP., edit. Lugdun., list. D., et post pauca: Integrum illis est in hac sua perfidia, non fide. Arianam formulam ab Arianis episcopis Constantii nomine editam (de qua Sulpicius, lib. 1) S. Hilarius, in lib. de Synodis n. 78 perfidiæ fidem vocat. Legatur etiam fragm. vIII, n. 4; et Ambrosius lib. m de Fide, n. 129; et Chrysologus serm. 48, 52, 61, 64, 87, ubi fides, et perfidia opponuntur, sicut et apud Ambrosium enarratione in ps. XXXVI, num. 28; ita tamen ut perfidia beic latius sumatur de omni errore etim Philosophorum ethnicorumque fidei catholice oppos to; Sophistas enim cum catholicis episcopis Ambrosius conferens: Illi, inquit, multis loquuntur perfidiam, isti paucis fidem adserunt.

(44) Ms. Rem. publica, alii codices et editi publicana, quod præterquam quod apud Zenonem idem est ac publica (unde tract. .5 lib. 1, n. 4, publicanas mulieres pro mulieribus publice expositis accipit ), melius hoc loco dici videtur, cum sermo sit de fide, de qua veluti de publicana muliere profani propalam fabulabantur. Profanos a Patribus appellatos ethnicos, ut plura omittam, satis suadetur vel ex illo nostri Auctoris testimonio, tract. 5 lib. 1, num. 9,. in fine, ubi Christianas mulieres alloquens, ait: Profano cur nubas, cum possis nubere Christiano? Notum porro est, qua cautione olim uterentur Catholici, ne sacra mysteria et difficiliora fidei capita in ethnicorum notitiam venirent : quin multa ne catechumenis quidem aperiebantur. Vide Schelestratii dissertationem de Disciplina arcani. Occasione autem conten iónum, que inter catholicos et Arianos excitatæ fuerant, hi, ut ethnicorum patrocinium sibi adsciscerent, violata secreti disciplina, iisdem ethnici、 totam causám pateficere non dubitarunt, tum editis in vulgum tractatibus, quibus arcanum et præcipuum Trinitatis mysterium Gentibus irrisum explicabatur, tum etiam cum illos in Ecclesias admisere, PATROL. XI.

C

D

16 V. Cum hrc ita sint, cur legem lege distringis? Cur sub imagine fidei fidem deponis? Cur ipsum fontem divinitatis philosophicis argumentis exhaurire

ubi secretiora quæque cernerent et inquirerent. Hinc Athanasius, in Apologia contra Arianos n. 72, p. 189, queritur de Præfecto Egypti Philagrio apostata ethnicisque militibus admissis ad ea disquirenda, quæ ne catechumenos quidem conspicere decuit. Sacra mysteria ab ethnicis direpta, et in terram projecta in ordinatione Gregorii Alexandrini contra Athanasium meminit Synodica Julii papæ ad Eusebianos relata ab Athanasio in eadem Apologia, pag. 149: Profanos Sanctorum, id est fidelium, judices, et novam ac inusitatam mixtionem, mysticas nempe quæstiones spectante vulgo tractatas dolet Gregorius Nazianzenus in orat. de laudibus Athanasii num. 13, quæ res quanto es et scandalo tum Catechumenis, tum ethnicis, colligitur ex Athanasio de Synodis n. 2, pag. 717: Hoc autem catechumenis haud levis offensionis ansam, ethnicis vero non modicam, sed effusam risus materim præbuit; quod Christiani veluti ex somno nunc excitati quærant, qua ratione in Christum credere oporteat. Quod porro S. Zeno ait fabulantur, indicare videtur non tam quod ethnici de arcans Christianæ fidei vulgo loquerentur, eademque inter sese in ridiculum traducerent, sed forte etiam quod magno cum religionis contemptu de eisdem mysteriis fabulas in theatris agerent; quemadmodum hoc quidem de causa accidis e traditur Alexandria ante ipsa n Nicænam Synodum, Eusebio sic scribente lib. 11 de Vita Constantini cap. 61: Porro rerum, quæ gerebantur, spectaculum eo usque processit indignitatis, ut in mediis infidelium theatris divinæ prædicationis venerabilis doctrina risu ac ludibrio traduceretur.

(45) In codice Pompeiano magis deest. Sed sicuti apud Plautum Stich. i, 2, 13, et apud Terentium Adelph. 1, 2, 14, per pleonasmum malo legitur cum potius. ita et cum magis a Zenone potuit usurpari : magis enim pro potius a probatis auctoribus non numquam usurpatum videtur, uti a Catullo carm. LXVII, v. 30: Non est turpe, magis miserum; a Virgilio Eclog. 1, 11: Non equidem invideo, miror magis. Ăļia, qua afferri possunt, ejusdem generis exempla prætermittimus. Post pauca adæque pio peræque legitur in Plauto quater, et apud Livium, lib. iv, dec. 1.

(46) Mss. Tol. el Zen, labris: In membro autem sequenti ad verba aliud esse non potest, infinitum esse in codice Rem. desideratur.

(47) Mss. Vat: Urb. et edit. Ven. Forte nec in eo. A Pompeiano codice abest se. Estimet posuimus pro æstimat, ex mss. quatuor.

(48) Requirebantur nimirum Arianorum studio professio et subscriptiones formularum Ariani dogmatis, quod in Dei injuriam cedebat.

9

centis Dei de Deo (52) Spiritusque sancti inestimabilem incomprehensibilemque divinitatis perpetuitatem, jure ipso, quo ex sese est, argumentis te cogere, (53) examinare, metiri, ac discernere posse præsumis; hic tibi ego respondere non audeo (54): sit quippe cum tutius imperitum videri, quam esse sacrilegum. Et tamen habeo, qui pro me tibi (55) obsistat: nam lex, per quam me forte minus peritum peccare compellis, ipsa te magnopere retundens ac redarguens confutabit, Salomone dicente: Altiora te ne quæsieris, et fortiora le (56) ne scrutatus sis. Quæ præcepit tibi Deus, illa cogita semper; et in plurimis operibus illorum non eris curiosus: multos enim seduxit suspicio illo(57) et in vanitate detinuit sensus illorum (Eccli.

conaris ? Si (49) peritiam legis ostendere cupis, lectio- A gis ac fidei, sæcularis amore jactantiæ accensus, nasnum nubila disserena. Doce eam sibi non esse contrariam doce omnia, quæ canit, esse credenda. Caterum si ejus partem probes, reprobes partem; quomodo per hanc fidem quæris, quam etiam ipsam infidelitatis ream constituis, (50) cum universa non credis? Sin vero fidem spiritus calles, aliquam demonstra virtutem. Impera montibus, ut transferant sese. In admirationem tui rictu blandiente leonum rabies evanescat. Sub gressibus tuis maris unda pinguescens, marmoreo stupore solidetur. Cetina cymba inter æstuantis pelagi sollicitos sinus (51) fidem tuam fideliter portet. Solis cursus ac Lunæ ab occiduí carceris receptaculo orationis freno refrena. Anbelantis camini ignis exæstuans, victa natura, sentiat per te tecum et ipse refrigerium. Mortuorum in postlimi- В m, 22, etc.). Similiter Paulus curioso rescribit dinium vitæ animas reductas inspira. Discute laborantibus morbos, cura languores, in tentationibus gande et in tormentis pro nomine Domini. Si obvenerint dura, fidem, tamquam granum sinapis, te habere demonstra. Sin vero, 17 quod magis est, sub sono le

C

(49) Peritorum in lege fidei, de qua hic sermo est, officia a catholicis Patribus exculta, tria hæc fuisse ex præsenti Zenonis testimonio cognoscimus; nimirum obscura Scripturæ, quæ inter sacra mysteria legebatur, loca explicare; sententias, quæ contrariæ viderentur, conciliare et componere; ac tandem articulos, qui canuntur, id est prædicantur a fide, etsi humanæ mentis intelligentiam superent, creditu necessarios ostendere atque convincere. Equidem in hisce tribus tota versabatur Episcoporum cura, ad fidem quod pertinet; et hæc si peritus quilibet aggrederetur, laborem ejus se nequaquam improbaturum S. Zeno significat: solam enim eorum reprehendit audaciam, qui, ut mox ait, sub sono legis et fidei, sæcularis amore jactantiæ accensi, incomprehensibile Trinitatis mysterium argumentis se cogere, examinare, meliri, ac discernere posse præsumunt. Canit autem pro prædicat interpretati sumus, ut apud Martialem de Spect. epigr. 1: Quidquid fama canit. Potest etiam accipi pro vaticinari, uti sæpe verbum cano a latinis usurpatum reperies, eo quod Sibyllæ apud illos prophetiæ, uti putabantur, dono praeditæ, omnia vaticinia carminibus edidisse traderentur. Prophetias autem sacræ Scripturæ, quæ difficiliora continent, S. Zenonem spectasse, inde fit credibilius, quod carmen pro libro prophetico bis alibi dixerit. Quod si quis a lectionibus, quæ primo Auctoris membro indicantur, distincte meniorata considerans ea, que cani traduntur, lectionibus quidem sacram Scripturam, quæ in ecclesiasticis cœtibus legebatur, cantu autem traditionem, quæ verbo prædicabatur, a Zenone significatam velit; alius vero primo loco eam D Scripturæ partem, quæ in sacris conventibus legebatur, secundo vero eam, quæ canebatur, spectatas malit; non diutius repugnabimus.

(50) Mss. Vat. et Tol., canentis cum universa non credis.

(51) Cod. Urb. ab occiduis fidem tuam fideliter portet; qua lectio si germana est, indicare videtur, fidem non ab Arianis Orientem occupantibus, sed ab Occidentalibus, qui plerique erant catholici, esse sumendam. At aliis a mss. ab occiduis abest, et liberarii oscitantia repetita videtur, ex sequenti membro, ubi ab occidui pariter legitur. Post pauca Solis currus pro Solis cursus habent codd. Pomp. et Zen.

(52) Non tam circa Dei Filium, sed circa Spiritum sanctum etiam Arianos errasse, cum Hilarius universim confirmat lib. 1 de Trinit., et Ambrosius, de Spi

rum,

cens: 0 altitudo divitiarum sapientiæ et scientiæ Dei! quam inexquisita sunt judicia illius, et quam investigabiles via illius! Quis enim cognovit cogitationem Dei (Rom. x1, 33, 34)? Et tu ejus naturam quæris? Sed et alio loco hoc, quod agitur, evidenter expressit, cum

ritu sancto lib. m, n. 101; tum vero ex Macedonii præsertim hæresi constat, quæ in Constantinopolitano primo concilio damnata fuit anno 381. Vide Philastrium, bæres. 67, de Semiarianis, quo nomine Macedonianos intelligit, et heres. 68, de Eunomianis. Cum tamen Macedonianos de Patre et Filio bene sensisse tradat Philastrius hæres. 67, et solum errasse illos prodat circa Spiritum sanctum, quem nec Deum verum, sed factum atque creatum prædicabant : hoc autem loco S. Zeno illos perstringat, qui nou in unius Spiritus sancti, sed et in Filii dogmate errabant : jam ab hoc non Macedoniani puncti videntur, sed Ariani, qui utroque in dogmate simul peccarunt. Ad illud Philastrii testimonium de Macedonianis ævi sequioris verum est, non de antiquioribus, quos Zeno suppares habuit: hi enim Semiariani vere fuerunt, et primi qui in Spiritum sanctum non minus, quam in Filium hæreticam doctrinam insimul effutiere; ac propterea ad hos proprie hocce Zenonis testimonium pertinet.

(53) Mss. Rem. et Urb. exinanire. Inferius pro cum tutius cod. Pomp. tum tutius.

(54) Mss. Vat. audebo. Post pauca imperium pro imperitum, cod. Tol. perperam exhibet. Imperitum porro cur se appellet S. Zeno, facile intelligere licet. Cum Ariani ingenio nimium indulgentes, curiosaque inquisitione de æterna divini Filii generatione audentes disserere, in varios errores incidissent; catholicorum hoc proprium erat, tanti mysterii imperitiam profiteri potius, quam tanto cum periculo de eodem subtiliter inquirere, quippe quod humanæ mentis aciem nimium multum excederet. Qua de causa imperitiam quoque professus S. Hilarius, lib. in de Trinit., n. 20, p. 62, Arianos peritiam jactantes his compescuit: Sed te, quisquis es, investigabilia sectan – tem, et divinorum secretorum atque virtutum gravem arbitrum consulo, ut mihi imperito, et tantum de omnibus Deo, ut sunt ab eo dicta, credenti rationem saltem facti istius afferas, etc. Porro imperitiam simplici cum fide sequendam, fusius suadet, num. 26.

(55) Ms. Pomp., obstet. Paulo post pro minus peritum. Ms. Vat. minus paratum.

(56) Ne scripsimus e mss. Rem., Pomp. et Zen, cum in editis essel non.

(57) Hæc verba et in vanitate detinuit sensus illorum, quæ in edit. Ver. et seqq. aberant, restituimus e mss. ac edit. Ven.

ad Timotheum 18 loquitur instruendum his verbis: A rebus, si cupit esse perfectus, debet esse construHortatus sum, (58) ut denuntiares quibusdam, ne perversa doctrina uterentur, neque attenderent fabulis et genealogiis, quæ sine fine sunt, quæ magis quæstiones præstant, quam veram rationem Dei, quæ est in fide. Definitio autem jussionis est charitas ex corde puro et conscientia bona, ex fide simplici (1 Tim. 1, 3, 4).

ctus; si quid enim ei ex his defuerit, perfectionem sui operis non habebit. Unde primo omnium spes nobis proponenda est futurorum, sine qua nec præsentia quidem ipsa stare posse perspicimus. (3) Adeo tolle spem, torpet humanitas tota. Tolle spem, artes virtutesque universæ cessabunt. Tolle spem, et interempta sunt omnia. Quid facit ad litteratorem puer, si litterarum non sperat fructum? Quid ratem profundo gurgiti nauta committit, si ei numquam lucrum, numquam portus desideratus occurrit? Quid miles, non dicam horridæ hyemis, aut torridæ æstatis injurias, sed seipsum contemnit, si gloriæ spem futuræ non gerit? Quid agricola semina spargit, si sudoris sui præmium non colligit messem? Quid

VI. Igitur si Dei servus es, stultas et ineruditas quæstiones evita, sciens, quia lites generant. Servum autem Dei non oportet litigare; quia lis et charitatis est hostis, et fidei quas si quis amiserit, nec divina ille profecto, nec humana cognoscit. Hæc, si religiosus es, servasi vere timoratus, custodi: de eo, quod modum humani sensus excedit, disputare devita. Negat quodammodo Deum, quisquis (59) asserit Deum : defensio enim non nisi imbecilli præstatur; B Christianus credit in Christum, si promissum sibi ab nec potest eum revereri, qui ingenii sui putat esse, quod ille fuerit æstimatus. Cæterum illa est fidei generositas vera, ut Deo fideliter serviat (Prov. x, 10); in solo ipso fiduciam gerat; a fidelitate et fiducia (60) fidelem se vocari cognoscat; inculpatis moribus vivat; (61) conscientia eum bona, non loquacitate, quæ mater profecto peccati est, nosse præsumat; Trinitatisque unam potentia plenitudinem, quæ una mente, una credulitate concipitur, non violet, sed honoret (62).

19 TRACTATUS II.

De Spe, Fide et Charitate.

I. Tribus in rebus Christiani culminis fundamenta C consistunt, id est in spe, in fide, (1) et in charitate; quæ ita invicem sibi videntur esse connexa, ut sint alii alia necessaria. Spes enim nisi præcedat, cui laborat fides? fides si non sit, quomodo spes ipsa nascetur? quibus si deneges charitatem, utræque (2) cessabunt: quia neque fides sine charitate, neque spes poterit operari sine fide. Itaque Christianus tribus in

(58) Interjectum erat inquit, sed delevimus uti superfluum ex mss. Pompeian. et Zenonian,

(59) Adserere hic accipitur non pro affirmare, sed pro vindicare, et vindicare quidem rationibus adversus Arianos excogitatis, ut ejus sane videtur fuisse Consilium, quem hoc loco S. Antistes a tanto auso, periculo proposito, abducere conatur; unde statim subdit: Defensio enim non nisi imbecilli præstatur, nec potest eum revereri, qui ingenii sui putat esse, etc. Veronensis editionis auctoribus verbum adserit posse offendere visum est, ac proinde supposuere hæc verba, quibus Zenonis mentem citra æquivocationis periculum exprimerent: Quisquis rationibus humanis Deum metiri conatur: defensio, etc. Nos e mss. et prima edit. germanum textum restituimus.

(60) Ms. Pomp., fidem.

(61) Ms. Vat., sapientia cum bona.

(62) Ms. Urb. cum cod. Pomp. et editione prima addit Amen.

TRACT. II. — (1) Et deest in mss. Pomp et Zen.; invicem a mss. Vat. et Tol. abest. Post pauca, aliis aliæ necessariæ scriptum est in codd. Urb., Vat., Rem., Pomp. et edit. Ven pro alii alia necessaria, quod post editionem Ver. retinuimus.

(2) In edit. Ver. pro cessabunt, quod est in omnibus codd. et editione prima, suppositum fuit inutiles

D

eo perpetuæ felicitatis tempus non credit esse venturum?

II. Sed spes ex fide est, quæ quamvis in futuro sit posita, fidei tamen est jure subjecta; ubi enim fides non est, nec spes est; fides enim spei (4) substantia est, et spes fidei gloria; quoniam præmium, quod spes habet, fides meretur; quæ quidem pro spe pu. gnat, sed sibi vincit. Amplectenda est igitur, fratres, tenaciter nobis, et omni genere (5) 20 custodienda virtutum; in hanc fortiter incumbendum; ipsa est enim vitæ nostræ immobile fundamentum, invictum adversus diaboli impetus propugnaculum pariter, ac telum, animæ nostræ impenetrabilis lorica, legis compendiosa ac vera scientia, dæmonum terror, martyrum virtus, Ecclesiæ pulchritudo, vel murus, Dei ministra, (6) Christi amica, spiritus sancti conviva. Huic et præsentia subjacent et futura; ista, quia contemnit; illa, quia sua esse (7) præsumit. Nee spes timet, ne non veniant; quia ea semper secum suis in virtutibus portat. Hoc est, quod Abraham contra spem in spem credidit Deo, ul fieret pater multarum gentium (Rom. iv, 18). Contra

erunt, ne una cum charitate spes ac fides cessare, id est perire et nihil operari posse viderentur. Simi liter n. 4, ubi legitur, utræque non stabunt, positum fuit, utræque non proderunt. At hisce emendationibus opus non esse ad vindicandam Zenonis sententiam, satis ostendimus dissert. 1, cap. 6, ubi hæc testimonia fuse explicavimus.

(3) A Deo est in cod. Rem.

(4) Speciatur hoc loco illud Pauli ad Hebræos I, vers. 1. Fides est autem sperandarum substantia rerum, argumentum non apparențium; et in sequentibus, præmium fides meretur, prospiciuntur illa, quibus fi des in Christum totius meriti initium statuitur.

(5) Mss. Vat. et Tolent. custodienda spes virtutum. Dein. mss. Pomp. in hac, Vat. et in hac. (6) Mss. Tol. vel Christi.

(7) Præsumo hic et alibi sæpius a nostro auctore sumitur pro certissime spero, vel anticipate scio: sicuti ostendunt illa num. 6: Deus proximi dilectionem commendat, quoniam solam præsumit, id est certo scit, servare posse, quod præcipit. Similiter præsumptio non nunquam pro anticipata certa notitia et fiducia accipitur, uti apud Spartianum in Hadriani vita c. 2: Habuit autem præsumptionem imperii ex Jovis responso. Pro ne non veniant, in mss. Pompeian, est, ut non veniat, sed pro ut alia manu scriptum est ne.

« PoprzedniaDalej »