et Bagatta testibus, in antiquis monumentis Sancto- A Ordinationis S. Zenonis Festum celebrandum esse de rum episcoporum Veronensium, et Ferrario in Vita S. Zenonis. Mutabatur scilicet pro diversitate Festi: nempe in Festo Ordinationis Magnus, in Festo martyrii Martyr. Expresse tamen in eadem stropha martyrii memoria exprimitur:

Pro Deo tandem patiendo mortem

Vivit in ævum.

Quæ verba non ita facilem mutationem patiebantur. Benedictionis formula in Festo S. Zenonis sic habet Omnipotens Deus et Dominus det vobis copiam benedictionis, qui B. Zenonem sibi ascivit virtute Confessionis. Amen. Illa verba: Virtute Confessionis martyrium exprimunt; simili etenim modo apud Thomasium XVIII kalendas Febr. S. Felicis martyrium significatur in oratione : S. Felicis, Domine, confessio re- B censita conferal nobis, etc., qui in confessione tui nominis perseverans, meruit honorari. Et in Natali Sanctorum Martyrum Processi et Martiniani, vi Non. Julii in Sacramentario S. Gregorii legitur: Deus, qui nos Sanctorum tuorum Processi et Martiniani confessionibus gloriosis circumdas et protegis, absque alia mentione Martyrii.

§ V. Quo ritu aliæ Ecclesiæ Festa S. Zenonis celebrarunt.

confessore Pontifice: aliis duobus Festis nempe Natalis et Translationis, de Martyre pontifice. Essendo de mandato di Sisto V, stato diligentissimamente, e secondo la forma del detto Breviario (Romano) emendato (l'Offizio proprio di S. Zenone) della Congregazione degl' Illustrissimi Cardinali deputati sopra i riti, e ceremonie Ecclesiastiche, e da alquanti nomini per dottrina, e per pietà excellenti con auttorità di esso Sommo Pontifice a ciò eletti, essendo prima a pieno informati intorno all' uso, e al titolo dell' offizio, come nella Chiesa, e sua diocese in diversi tempi avanti, e dopo la riforma era stato celebrato, e vedute anche, acciò non mancasse cosa alcuna a questa informazione, alcune ragioni, che di qua (da Verona) gli furono da altri mandate, giudicando, che non si devosse far l'offizio di Martire, ma di Confessore solamente, e quelle come mal fondate da essi rifiutate, fu da Sua Santità confirmato con precetto a tutto il Glero secolare, e regolare dell' uno, e dell' altro sesso della diocese Veronese, a quelli cioè, che recitano il divino Offizio secondo il rito del Breviario Romano, che debbano divotamente al suo tempo debito recitarlo, come dissusamente si legge nel Breve Apostolico sotto di 26 Novembre 1587, stampato col dello Offizio l'anno sequente 1588, nel quale Offizio è stata fatta la provisione di proprio per ciascuna delle tre Feste dette di sopra: nella prima si fà l' Offizio di Confessore Pontefice, e nell' altre due di Martire, e Pontefice, come in detto Offizio si legge.

§ VI. De aliis Monumentis, et Veteribus ms. Vetustissimum monumentum Anonymi Pipiniani S. Zenonem Martyrem appellat Octavus Pastor, et Confessor Zeno Martyr inclytus, cui et Guillelmus Pastrengus adstipulatur. Hos unum S. Gregorium secutos dicunt, qui laureolam martyrii S. Zenoni de. trahere nituntur (Apud Baller. d. Diss. 3, c. 2, § 2). At S. Gregorius in S. Zenone Martyre nuncupando non est deceptus, neque memoria lapsus, ut supra ostensum est; stat ergo, et Anonymi Pipiniani, et Pastrengi auctoritas pro S. Zenonis Martyrio. Eos vero S. Gregorium secutos dicunt, sed non probant. Et illud addere non verentur: Quin Anonymus Pipinianus cum Sanctum Zenonem Martyrem et Confessorem appellet, vel ex hoc apparet eum inscium Martyr

Sancti Zenonis cultum, et in Italia, et extra eam late diffusum probant eruditissimi Ballerinii. Mediolani, Patavii, Pisis, in diœcesi Novocomiensi, Tridentina, Tarvisina, Aquileiensi, aliisque pluribus Festum Ordinationis S. Zenonis colitur, vi Id. De- C cembris, ritu Confessoris Pontificis. At in diœcesi Brixiana sex Ecclesiæ, quæ pridie Idus Aprilis Festum celebrant, S. Zenonem ritu martyris venerantur, et in ipsa urbe Brixiæ una Ecclesia, quæ antea VI Idus Decembris Festum agebat ritu confessoris, nunc pridie Idus Aprilis S. Zenonis natale ritu Martyris peragit. Una est Ecclesia in Tarvisina Diœcesi, quæ eodem die officium recitat de Confessore Pontifice. At in universa Congregatione Montis Cassini, ut in Calendario pro eadem Congregatione digesto apparet, die octava Decembris commemoratio fit S. Zenonis Episcopi et Martyris. Ecclesia Frisingensis, quæ ab anno 730, S. Zenonem colere cœpit, ritu Martyris Pontificis Natale S. Zenonis recolit. Monasterium quoque S. Zenonis Hallensis eumdem D ne an Confessor S. Zeno fuerit, utrique quæ ferebatur ritum S. Zenoni impertitur pridie Idus Aprilis; Confessoris Pontificis cultum vi Idus Decembris. Evidens itaque ea consuetudo est, et Veronensis, et aliarum Ecclesiarum celebrandi Festum Ordinationis S. Zenonis ritu Confessoris Pontificis vi Idus Decembris. Pridie Idus Aprilis ritus Martyris, una excepta in Tarvisina diœcesi. Festum vero Ordinationis de Confessore Pontifice peragendum esse, usui Veronensis Ecclesiæ non modo conformis est, sed et communi ritui Romanæ Ecclesiæ. Quare Sixtus V, in suo Brevi 26 Novembris 1588, ex relationibus Eminentissimorum Cardinalium Cong. Rituum, cui hoc fuerat ab eodem Pontifice demandatum, præcipit die

appellationi, ne erraret, voluisse satisfacere, et idcirco martyris titulum a S. Gregorio itu sumpsisse, ut Confessoris tamen nomen ex antiqua, totque testimoniis formata suæ Ecclesiæ traditione prætermittendum nequaquam putaret, qua eadem causa accidisse quispiam existimet, ut tum in ms. Medoetiensi Pauli Diaconi 6, 1, Rerum Italicarum, pag. 447, tum in uno e duobus objectis monumentis utrunque nomen pariter jungatur. Perbelle quidem at leviter admodum! Figmenta hæc eorum sunt, qui non omnem non movent lapidem, ut opinioni sux fucum faciant. Adfuerunt ne dum hæc Anonymus Pipinianus scriberet, ut suæ mentis arcanum illi aperiret? His versutis commentis

quale, firmum licet et certum monumentum, si ad- A objiciat S. Zenonem Episcopum Martyrem non fuisse,

cum in lapide posito in pariete Ecclesiæ supradicta S. Gregorii, quæ et S. Helenæ appellatur incisæ sunt litteræ quæ docent, quod in reconsecratione dictæ Ecclesiæ anno Domini 1140, primo Decembris, inter alias reliquias in locello majoris Altaris impositas, fuerint etiam impositæ reliquiæ S. Zenonis Confessoris..... Cui respondebitur, quod cum hæ reliquiæ sint eædem quæ olim collocatæ ibidem fuerant in prima consecratione Maxentii Patriarche, subtitulo S. Zenonis Martyris, ut paulo supra dictum est: nulla ratio patitur, quidquid in illo lapide contra fidem instrumenti primæ consecrationis, et historiæ veritatem dicatur, ut a veritate Martyrii S. Zenonis recedatur. Primam consecrationem sub die xvi Kal. Octobris nono sæculo incipiente

anno 1140 confundunt. Quanti vero facienda sit hæc inscriptio in secunda consecratione posita, ostendit manifestus error in ea patens, cum S. Vigilium episcopum Tridentinum Confessorem indicet, qui omni dubio procul Martyr obiit.

mittantur, in tuto esse poterit? Magis tamen antiquitali studeant necesse est, et aliis in antiquis codicibus verba Confessoris et Martyris simul juncta reperient, ut in sanctis Martyribus Ferreolo et Ferrucione supra exemplum dedimus. Norint etiam antiquitus cum simplicis Confessoris vix Festa celebrarentur nomine Confessoris aliquando Pontificem solere intelligi, quod in Missali Gothico apparet a Thomasio edito, ubi titulus legitur: Missa unius Confessoris. In prima vero oratione ita scribitur: Sancti Confessoris tui et Episcopi. In secreta: Sancti Confessoris tui, et in aliis duabus orationibus: Confessoris et Episcopi. In titulo, et oratione secreta idem valet nomen Confessoris, ac in aliis Confessoris et Episcopi. In Missali quoque Francorum ab eodem Eminentis- B celebratam, cum secunda sub die primo Decembris simo Thomasio edito S. Hilarius Confessoris titulo scribitur: S. Hilarius Confessor tuus, ita in oratione et precibus; at in oratione super oblata Confessor et Pontifex nominatur. Anonymus ergo Pipinianus, qui Confessorem et Martyrem S. Zenonem dicit, Pontificem et Martyrem significasse putandus est. Idem in Medoetiensi ms., et alibi, ubi hæc reperitur inscriptio. Neque minus allucinantur, dum in charta anno 769 in vico Campellione Mediolanensis diœcesis scripta, et ab inclyto atque de Litteraria Republica optime merito marchione Maffeio edita inter monumenta, quæ ipsi in Veronensi historia illustranda usui fuerunt parte prima, pag. 375, in qua memoratur Basilica Beatissimi et Confessoris Christi Zenonis. Quis non videt verba illa Confessoris Christi de simplici Confes- C sore enunciari non posse? Quid vero refricant adhuc inscriptionem, quæ temporibus Andrea Patriarchæ Aquileiensis, id est, sæculo 1x in templo S. Gregorii, nunc autem vulgo S. Helenæ, in dedicationis monumentum erecta adhuc cernitur, ubi intra Sanctorum, quæ ibidem continentur reliquias, hæ recensentur : S.Vigilii Confess., S. Proculi Confess., S. Zenonis Confess., cum ejusdem inscriptionis manifestum errorem in Scholiis ad vitam S. Zenonis Baptista Perettus evidenter demonstret. In instrumento authentico primæ consecrationis Ecclesiæ S. Gregorii Martyris apud Cathedralem, quæ etiam S. Helenæ vocatur, de quo supra cap. 7 dictum est, quod asservabunt in Archivio multum reverendi Capituli Dominorum Canonicorum, ita Legitur: 4 Maxentius Patriarcha Aquileiensis consecra- D vit Ecclesiam, quan construxerat Pacificus Archidiaconus Ecclesiae Veron. in honorem Beati Georgii, et Beati Zeronis Martyrum, aliorumque venerabilium Sanctorum, sub die xvi Kl. Octobris, et reliquias supradictorum Sanctorum in locello altaris ejusdem Ecclesie manu propria collocavit : Regnante Domino Carolo in Italia, anno pietatis ejus XLI, indict. v. Cui consecrationi præsens fuit Rotaldus Episcopus Veronensis. Hæc ex memoriali D. Alexandri Canobii, qui, ut mihi asserit ex dicto instrumento ea fideliter exscripsit. D. autem Carolus obiit die 28 Januarii, anno Christi 814, teste Carolo Sigonio Historiarum de reyno Italiæ, lib. quarto..... Aliquis fortasse non deerit, qui

Et Coronatum Notarium non timent afferre, qui S. Zenonem in pace quievisse asserit, Coronatum inquam, quem ut totum scatentem fabulis respuere prius, nunc laudant, ejusque prosequuntur auctoritatem. At jam supra observavimus Coronati narrationem in lectiones distributam pro officio Ordinationis S. Zenonis. Quare non est alienum, ut quis hoc sibi in animum inducat, ut credat mentionem martyrii pro eodem festo fuisse sublatam. Hoc suadet varia lectio, quæ in diversis mss. inspicitur, ut notavimus, lib. de martyrio S. Zenonis, cap. 5, suadentque similes aliæ mutationes in eodem officio superius notatæ. Joannes quidem præsbyter Mansionarius Ecclesiæ Veronensis, et ipse in sua historia imperiali ms. de S. Zenone asserit : Quievit in Christo. At immediate ante scribit: Post multa supplicia quievit in Christo. Forte in lectionibus Festi Ordinationis, ablatis verbis quæ mentionem martyrii exprimebant, illa tantum relicta sunt: Requievit, aut receptus est in pace, eo modo: ac si quis ex textu Joannis presbyteri nuper laudati delevisset ilia verba post multa supplicia, et reliquisset quievit in Christo. Neque vero aliena sunt hæc verba in Festo martyris recolendo, ut in Martyrologio Romano, 1584, xix kal. Feb., ubi de S. Felice legitur: Clarus miraculis in pace quievit. Detractam vero a Festo Ordinationis mentionem martyrii constat ex eo quod Perettus et Bagatta cum nostro Dondoro in lectionibus, quæ 12 aprilis et Verone, et Pistorii antiquitus legebantur in Festo martyrii S. Zenonis eam se vidisse testentur.

Quoad statuta vero Veronensis urbis, ubi de cultu Zenonis agitur, que Perettus refert in Scholiis ad Vitam S. Zenonis, neque martyr, neque confessor in illis legitur S. Zeno, sed patronus et urbis protector. Alibi forte cum addito confessoris scribitur S. Zeno. At in antiquis codicibus, ut supra vidimus, confessoris nomen martyrem significare certum est. Si vero posteriori ætate alicubi legatur, id ex veteribus libis

derivasse dicendum. Neque enim statutorum condi- A Calendaria concernit, recole quæ diximus, et ca tores rubricas ecclesiasticas consulebant, dum leges darent, sed codicis et digestorum. Aliud libet exemplum afferre quo aperte martyres vocari confessores demonstratur. Præbet illud Percttus. S. Paulinus namque pluries confessorem, et pluries martyrem S. Felicem Nolanum appellat :

In Commemorationibus communibus, seu suffragiis sanctorum, si confessor S. Zeno appelletur, jam ex sæpe adductis exemplis patet prisco more et martyres appellatos fuisse confessores. Nam et in benedictione pontificali in Festo S. Zenonis, ubi præcipue confessor inscribitur, hæc verba leguntur : Omnipotens Deus et Dominus det nobis copiam benedictionis, qui B. Zenonem sibi adscivit virtute confessionis. Hæc verba, virtute confessionis, martyrem, non D culo martyrem S. Zenonem decernunt, neque plures simplicem confessorem significant.

alii desunt, qui eisdem consentiunt; Joannes Diaconus in Vita S. Gregorii, 35, Ado die octava decembris in additionibus, Guillelmus Pastrengus Veronensis in libro de Originibus, qui sæculo XIV scripsit: Zeno Veronensis episcopus Gallieni imperatoris tempore insignis habetur, et martyrium patitur. Ita Pastrengus. Sixtus Senensis in Bibliotheca, libro IV: Zeno 604 Veronæ episcopus et martyr. Hermannus Contractus in Chronico de sex mundi ætatibus : Passi sunt (Gallieno imperante) Romæ Fabianus papa..... Veronæ Zeno episcopus. Bernardinus Corius, et ipse in Historia Mediolanensi de Gallieno imperatore agens, S. Zenonem Veronensem episcopum martyrio corona

quissimo Fratrum ordinis Prædicatorum, quod servatur in loco quem Fratres S. Anastasia depositum vocant. Idem in Martyrologio antiquo ex membranis manuscripto monialium Ecclesiæ S. Maria Magdalenæ in Campo Martio ordinis Minorum. Idem in Martyrologio monialium S. Luciæ Veronæ ordinis S. Benedicti, Perettus in Scholiis. In Martyrologio ordinis Prædicatorum post concilium Tridentinum reformato dicitur: Pridie Idus Aprilis eadem die S. Zenonis episcopi, qui inter procellas persecutionum Veronensem urbem mirabiliter rexit, ac tempore Gallieni martyrio coronatus est. Iisdem fere verbis Perettus aliud refert Martyrologium, quod Viola sanctorum inscribitur, et aliud Martyrologium apud S. Marcum in urbe

tum dicit. Idem asserit Vincentius Bellovacensis suo A siæ cathedralis Veronæ. Idem in Martyrologio antiin Speculo historiali, lib. 11, cap. 83. Marianus Scotus in Chronico S. Zenonis martyrium ponit anno Christi 369, quæ vero contra tantorum virorum auctoritatem opponuntur, supra rejecta sunt. Complura etiam ms. ac vetera monumenta martyrem S. Zenonem confirmant. Quæ in Ecclesia Pistoriensi reperiuntur, cap. 2, lib. de Martyrio S. Zenonis exscripsimus; pag. tamen 69, error irrepsit in adducendis catalogi cujusdam verbis: Depositio S. Zenonis patroni nostri Veronensis martyris, ita legi, ut antiqui characteres, et vetustate non leviter assumpti primo aspectu præ se ferebant. At perlustrante illustrissimorum Canonicorum Archivio Adm. R. Patre Francisco Antonio Zacharia S. J. summæ, consummatæque eruditionis viro, antiquarum rerum peritis- B Roma. simo, cujus aciem nihil fugit, attentiorique diligentia inspecto ms. ita legendum esse, compertum est, ut hic vides, nostri Vievis mr. Nam post verbum Patroni nostri punctum est, alia verba sic legenda sunt separatim ab antecedentibus Victoris martyris. Errores namque meos fateri non erubesco.

Vetustissimum ms. Anonymi Pipiniani octavo sæculo exeunte vel saltem ineunte sæculo nono scriptum, ut Domini Ballerinii optime conjiciunt, S. Zenonem martyrem canit in suo Rythmo:

Octavus pastor et confessor, Zeno martyr inclytus. Authenticum instrumentum tempore Caroli regis Italiæ qui teste Sigonio, lib. iv Hist. de regno Italiæ, anno 814 obiit, stipulatum occasione primæ consecrationis ecclesiæ S. Gregorii et Zenonis, quæ C nunc Veronæ S. Helenæ nuncupatur, cujus verba supra retulimus, S. Zenonem martyris titulo decorat.

In quodam privilegio a Berengario monasterio S. Zenonis concesso anno 901, S. Zeno bis confessor et semel martyr dicitur, sicuti antiquitus in usu erat martyres confessores etiam appellare.

In alio quoque privilegio eidem monasterio, anno 1055 concesso ab Henrico imperatore, S. Zeno bis martyr dicitur.

Ecclesia Frisingensis, quæ a S. Corbiniano primo ejusdem Ecclesiæ episcopo, cujus obitus anno 730 contingit, cultum S. Zenonis hausit, martyrem semper agnovit.

Calendarium sæculi noni, Sacramentario S. Gregorii præfixum, die x aprilis in Biblioth. Vaticana D anno 1806 S. Zenonem martyrem nominat.

Hic accensenda mss. Ecclesiarum Veronensis et Pistoriensis, de quibus supra egimus.

Quædam quoque fragmenta a Panvinio collecta se vidisse idem Perettus testatur, quæ martyrii S. Zenonis mentionem faciunt; ipsius verba referam ex cap. 5 Vitæ S. Zenonis. In alcuni framenti di Fratre Onofrio Panvinio Veronese Cronista diligentissimo, investigatore delle cose antiche, i quali vedemmo adi 4 Febbraio 1574 appresso, Paolo suo Fratello si fàmentione di aver letto, che S. Zeno Vescovo di Verona sia stalo legato, e molte volte preso, e battuto. Et un fallo a questo conforme si legge essergli avenuto essendo andato a predicare nelle parti oltramarine dell' Asia, e particolarmente nella Soria. Perciocchè da un Pontefice de Dei falsi e bugiardi con suoi seguaci fu preso, legato e battuto, e di poi fù per aspri luoghi crudelmente strascinato, et avendo legate le mani, et i piedi, e crudelmente battuto, mezzo vivo, e moribondo fù da quelli lasciato in abandonno: mà subito doppo la loro partenza per virtù Divina fù dalla morte preservato, da legami sciolto, e nel pristino stato miracolosamente ritornato. Avendo di poi liberato un figliuolo di quell' empio, e crudele pontefice idolatra dal demonio, che crudelissimamente lo tormentava per la crudeltà usuata dal Padre contro la Persona di S. Zeno, subito corsé la fama di questi due miracoli per que i luoghi per il che a lui concorreva gran moltitudine di infermi acciocchè per esso il benefizio della sanità acquistassero, i quali esso per virtù Divina nella pristina Sanità ritornava. E quivi sece gran frutto distruggendo gl' idoli, e confermando la dottrina sua co miracoli, e particolarmente cacciandone il demonio da i corpi umani, e da i luoghi agľ idoli dedicati. Consonant his fragmentis, quæ in hymno præsulis sancti leguntur :

Magnus Excelsi fuit et Sacerdos,
Gentes effrenas penetrans marinas,
Inde Veronam Deus hunc ad Urbem.

Mittere curat.

Consonat, et Vetustissimum ms. Anonymi Pipiniani.

Non queo tanta hujus Sancti opera narrare
Quæ veniendo a Syria usque in Italiam
Mirabilia per ipsum Deus ostendit.

Plures Ecclesiæ S. Zenonem tamquam Martyrem venerantur. In Patavina diœcesi inter alias Ecclesias una est Montis Silicis S. Thomæ Apostoli, et S. Ze

menta traditionesque quam plurium aliarum Ecclesiarum clausis etiam oculis non agnoscat? Quanti sunt hæc, ut illa possint eludere? Commentum vero illud, quod e cerebro, propria opinione obdurato, solummodo emersit, nempe Antiphonas et Evangelia pro Martyribus tempore Paschali, communia esse etiam Confessori Pontifici, quis non rideat? JUDICIUM.

nonis Confessoris Christi nuncupata. In Brixiana B duarumque harum inscriptionum, contra tot monudiœcesi ubi S. Zenonis cultus vetustissimus extitit, quindecim Ecclesiae S. Zenoni dicatæ numerantur quarum novem die octava Decembris Ordinationis Festum officio Confessoris Pontificis colunt, sed reliquæ prid. Id. Aprilis Officio Martyris. Hallæ quoque Monasterio Salisburgensis dioecesis officio Martyris, et in Festo Aprilis, et die Translationis S. Zeno veneratur. In universa Congregatione Montis Cassini ejus Sancti (Zenonis) memoriam peractam didicimus ex Calendario, quod præfixum vidimus. Psalterio Monastico Ordinis Sancti Benedicti Congregationis Cassinensis S. Justine de Padua › Venetiis edito anno 1606, in quo leguntur mense Decembri die octavo Conceptio Beatæ Mariæ Virginis duplex majus, et Zenonis Episcopi, et Martyris commemoratio.› B Hæc sufficiant, omissis aliis quæ afferri possent, et quæ in hac Dissertatione commemoravimus, safis enim esse videntur ad martyrium S. Zenonis probandum.

Quid etenim contra hæc afferunt ii qui adversus S. Zenonis martyrium opinantur? Extortum et incertum S. Ambrosii textum emendicatum et improbabilem in S. Gregorium memoriæ lapsum imprudentem in clarissimos auctores credulitatem. Plura mss. quæ in Festo Ordinationis S. Zenonis ipsum Confessorem dicunt, tum cum officio Confessoris Pontificis peragi Festum debuerat. Quam vero impudenter asserant! Nec Calendaria sive nostra, sive aliena... Martyrem illum vocant, sed solo Confessoris titulo insigniunt, ex his, quæ mox retulimus mss., C et Martyrologiis, atque Calendariis evidenter constat. Afferunt et inscriptionem lapideam in ecclesia S. Georgii Veronæ, nunc S. Helena, in qua error manifesto deprehenditur, et falsitas demonstratur.

Unam Ecclesiam habent S. Zenonis de Ruvico in Tarvisina diœcesi, quæ prid. Id. Aprilis, quando martyrii Festum celebratur, officio, Confessoris Pontificis memoriam recolat S. Zenonis; alteramque inscriptionem in Ecclesia Montis Aurei Diocesis Veronensis, quam nondum hactenus editam, et a P. Josepho Blanchinio olim diligenter exscriptam D. Ballerinii ediderunt, et in ea S. Zeno Confessor scribitur. Quis itaque errorem Ecclesiæ S. Zenonis de Ruvico,

Sancti Zenonis martyrium S. Gregorii Magni auctoritate probatum, cui Ecclesia: Veronensis, aliarumque Ecclesiarum traditio, et unanimis celebriorum auctorum, ac veterum codicum, manuscriptorumque consensus palam suis in scriptis expressus suffragatur, in dubium revocare non possunt. Confessoris titulus in Festo Ordinationis S. Zenoni adscriptus, officiumque eodem die Festo de Confessore Pontifice celebratum, quod Ecclesiastico ritui conforme est; neque una Ecclesia in Tarvisina diœ cesi, quæ pridie Idus Aprilis Festum de Confessore Pontifice celebrat, quando memoria martyrii S. Zenonis recolitur, tot aliis Ecclesiis, quæ eodem die de Martyre Pontifice Festum agunt, argumento esse po test, S. Zenonem inter Confessores, non inter Martyres recensendi. Evidens namque est Festorum S. Zenonis distinctio; nam omnes aliæ Ecclesiæ vi Idus Decembris Ordinationem S. Zenonis celebrant officio Confessoris Pontificis: pridie vero Idus Aprilis Martyrii memoriam agunt officio Martyris Pontificis. Quapropter si in aliquo Martyrologio eodemn Festo Aprilis S. Zeno Confessor nuncupatur, errore id factum fuisse constat contra tot insignium Auctorum sententiam, vetustissimam Codicum antiquorum veritatem, atque Veronensis Ecclesiæ aliarumque traditionem. Itaque cum Summus Pontifex Sixtus V exacte hac causa discussa judicium suum tulerit, ut in suo Brevi sub die 26 Novembris 1588, præcipiens, ut Ordinatio S. Zenonis officio Confessoris Pontificis, Martyrii vero ac Translationis Festa officio Martyris Pontificis celebrarentur, judicium hoc quisque exosculari debet, sanctumque Zenonem verum Martyrem venerari, in posterum ab omni disceptatione abstinendo. Laus Deo, Deiparæque Virgini, ac Sancto Zenoni Martyri, Episcopo Veronensi. Amen.

ANNO DOMINI CCCLXX-CCCLXXIV.

SANCTUS OPTATUS
SANCTUS

EPISCOPUS MILEVITANUS.

PROLEGOMENA.

1 PRÆFATIO.

( Auctore Ludov. Ell. Du Pin. )

Præfationis hujus tres erunt partes. Prima, de Vita rum, aliorumque monumentorum ad Donatistas perOptati; altera, de libris ejus tertia, de nova illo. D tinentium editione.