Damasi est; quo in libro falsa, atque incerta non A po Constat igitur ex his qua hactenus disseruimus ab ævo apostolorum, ac secundo ecclesiæ sæculo, tissimum vero tertio publicas, ac frequentes habuisse Christianos ecclesias, præcipue vero Alexandro ac Philippis imperantibus. S. itaque Zenonem occasione novæ constructæ ecclesiæ sermonem habentem, quartum sæculum attigisse minime reputandum est, cum ecclesiarum constructiones ea ætate, qua Veronensi Ecclesiæ præerat, plures in Ecclesiastica historia recenseantur. Multa congerunt Domini Ballerinii, et summa quidem eruditione in Baronium, Perettum et Bagattam, ut ecclesiam Verone ædificatam D. Zenonis tempore publicam fuisse, demonstrent (d. Dissert. 1, c. 2, ac frequentes fuisse demonstravimus. At non post facultatem a Constantino imperatore Christianis datam ecclesias ædificandi, ut ipsi contendunt, sed et tertio potissimmm sæculo; quare ex publica ecclesia de qua loquitur S. Zeno inferri non potest, quarto sæculo sermonem hunc S. Præsulem habuisse. De Pontificali, ut perhibent, Damasi, ejusque auctoritate varia est Tillemontii sententia; id observat Honoratus a S. Maria, vir de re critica optime meritus, Carmelitarum, quos excalceatos appellant, alumnus. Tillemontius siquidem cum Pontificalis auctoritate indiget, suas ad adstruendas opiniones illud commendat; si vero adversetur spernit. Tille- BS. 4 et 5). Nos jam et in universa Ecclesia publicas montius (ita laudatus auctor) Indice hoc ad diem obitus apostolorum constituendum opus habens, illum non sine laude nominat. Sed cum idem ab ejus opinione dissentiat de anno exitus apostolorum, quem Tillemontius in annum 66, Bucherius in annum 65, incidisse tradunt. tum..., parum refert (subjicit ) quid Index hic narret, tenere. Totus enim in errore ad Atherum usque versatur..., Baronius hujus Damasi Pontificalis auctoritate confirmare nititur, Calixtum pontificem adem Beatæ Virgini trans Tiberim construendam curasse. At Tillemontius veritus, ne id sententiæ suæ de Maria Virgine Ephesi quiescente detrimento esset, cujus non levius monumentum est, ibi fuisse templum Deiparæ consecratum, quod unum per ea tempora ipsius nomen præ se ferret: hoc pacto ka- C lendarii hujus accipit testimonium res tanta, minuta adeo auctoritate, qualis est Pontificalis Damasi..., auctoritas, fulciri non debet. Pontificalem librum non adeo contempsere viri magni in litteraria republica nominis, Blanchinius, atque Schelstratius, ut antiquos omittam; atque ex heterodoxis ipsis non paucos, quos inter Blondellus merito numerandus; sed quod spectat ad ecclesiam S. Mariæ trans Tiberim Romæ a Calixto S. P. tempore Alexandri imperatoris constructam, conjec. turæ omnes historicæ hujus pontificalis narrationem confirmant. Summa libertas ab eodem imperatore Christianis concessa circa religionis exercitium, quod et Tillemontius ipse fatetur. Locus trans Tiberim ad ipso Alexandro imperatore Christianis concesso D ex Lampridii testimonio, ut ibidem Dei cultus exerceretur. Certe nulli alii usui esse poterat locus ille, nisi ad publicam ecclesiam ædificandam ; si etenim privatis conventibus Deum colere voluissent Christiani, ipsis ut recte advertit Baronius, complura privata loca ad id opus deesse non potuissent. Ad publicam itaque extruendam ecclesiam locum sibi concedi petierunt, ut ibi potissimum Deiparæ Virgini ecclesiam excitarent, ubi olei fons ad partum ejusdem designandum divinitus manarat. Non enim poterant in eo loco cæmeteriuni extruere, cum ex duodecim Tabularum præscripto Romæ mortuos sepelire vetitum esset. Contra Baronium autem agentes iidem clarissimi viri eam potissimum rationem urgent, Baronium scilicet ex his S. Zenonis verbis: Aut nullum, aut perrarum est per omnem Ecclesiam Dei orationis loci membrum, quod possit quavis ruina in se mergentibus idololatriæ ædibus nunc usque aliquatenus comparari, collegisse S. Zenonem hujus sermonis auctorem ante Constantini tempora claruisse, quippe quod hujus imperatoris opera, Romæ præsertim augustissimæ Basilicæ erecta fuerunt. Optime quidem (prosequuntur ipsi ) si nullum tantum orationis locum, cum idolorum ædibus comparari posse auctor affirmasset, non vero cum vel perrarum, addidit : hinc enim aliquam alicubi Ecclesiam magnificentissimis idolorun templis nequaquam cedere satis intelligit. At illud præcipua animadversione in hoc est observandum (quod ipsimet adnotant) verba illa quavis ruina in se mergentibus idololatriæ ædibus comparationem instituere inter Christianorum ecclesias, et idolorum templa non integra, sed ruinis diruta, ita ut Ecclesiæ non essent comparanda, ne dum cum stantibus idolorum templis, sed ne cum ruinosis quidem : hoc vero sensu quis non dicat, nos in scirpo nodum quærere, si Baronio succenseamus, qui hæc verba temporibus ante Constantinum convenire jure ac merito putat. Nam si post Constantini tempora scripsisset Zeno, nonne hac occasione Constantini pietatem celebrasset, qui dejectam Christi religionem tot amplissimis templis decoravit? Et quo pacto sine invidiae nota potuisset S. Antistes Veronensis asserere, ecclesias Christianorum post dilatatam a Constantino religionem, ne ruinosis quidem comparandas esse idolorum templis ? Neque allucinati Perettus, et Bagatta dicendi sunt, qui ex S. Zenonis assertione Tunc non fuisse jam templa (conspicua scilicet ædificia) Christianis constructa opinati sunt, eadem ratione qua S. Zeno suo ævo ecclesias ne cum dirotis quidem idolorum templis conferendas A Gentiles, quibus tertio sæculo extruere templa libeesse affirmavit. rum erat. Judæis vero numquam sine principis auctoritate synagogas extruere licuit, utpote qui advenæ, et extorres in alieno solo habitarent. Teste etenim Josepho Antiquitatum Judaicarum lib. xiv, cap. 17, aliquando etiam in Asia a provinciarum præsidibus, et magistratibus Judæos fuisse prohibitos sua sacra exercere indubitatum est, eisque imperatorum placito fuisse permissum, nempe a Cæsare post reparatam a Pompeio victoriam; et Marco Antonio, et P. Dolabella. Alia, quæ his duobus paragraphis quarto nempe et quinto afferunt domini Ballerinii opportuniori loco tractabimus. Adnotant insuper domini Ballerinii verba illa S. Zenonis, Quavis ruina in se mergentibus idololatriæ ædibus, non accipienda esse de ruina, quam imperatores legibus intulere, cum idolorum templa deleri jusserunt (d. Adn. 5): cui adnotationi libens assentior. At quod intelligenda sint illa, quam eædem ædes quovis casu, aut vetustate corrosæ minabantur alienum a mente S. Zenonis puto. Potius ruina illa indicari videtur Philippi imperatoris tempore, quando fuerat Christianis impune idolorum templa des truere, ut supra ex S. Gregorio Nisseno retulimus; quare mirum non est, et christianas mulieres ad ecclesiam accedentes reprehendi a D. Zenone, quod auro fulgentes (totum inauratæ corpus ) incederent, B silica Vaticana presbyter beneficiatus. At fidenter et quod gentiles, si pro viris doctis ipsi gentiles intelligendi sint, ut explicant iidem Ballerinii, concionibus S. Zenonis adessent; atque complures cujusque generis, ætatis, sexus, conditionis, imo, et nationis catechumenos sacro baptismate ablutos, cum summa quiete frueretur Ecclesia. Hæ quidem conjecture sæculum quartum non indicant. Nam et Valeriani, ac Gallieni persecutione S. Cypriani Carthaginiensis episcopi martyrio affecti corpus magno cum honore, ac solemni publica pompa sepulturæ traditum fuit (Spond. ad an, 261, 11, 4). Eruditissimis Balleriniis concinit conterraneus meus dominus Cajetanus Cennius sacro-sanctæ ba satis suam opinionem promovere satagens ab impostoribus deceptos, et Ecclesiæ rerum adhuc rudes autumat eos, qui ante Constantinum publicas exti · tisse Christianorum ecclesias affirmant. Videat quos carpat auctores; eminentissimos nempe Baronium et Bonam, et quem tanti facit Tillemontium; præcipue vero Bencinium, et Thomasinum inani sane conatu perstringit. Clarissimi vero Bencinii reformidans rationes, Eusebiique præcisos textus, quos idem Bencinius affert in Oriente publicas extructas ante Constantinum ecclesias fatetur, in Occidente negat. At qua ratione inspiciamus. Gallieni edictum refert primo eximius Bencinius Dionysio summo pontifici directum, aliisque episcopis, quo per universum orbem mandat restitui Christianis religiosa loca, qua de re confirmatar libri pontificalis assertio in Vitá Dionysii. Hic (Dionysius) presbyteris ecclesias divisit, et cæmeteria, et Parochias diœceses instituit. Optime itaque infert Bencinius: Potius Dionysius Gallieni indulgentia omnes Christianorum ecclesias in Deciana persecutione direptas restituere, dividere, et ad priorem formam reformare. Quid ad hæc Cennius? Per universum orbem concessam facultatem ad solum Orientem restringet? Tum Valeriani ad senatum de aperiendis libris Sybillinis affatum adducat ex Vopisco ipse Bencinius. Miror vos, P. C., tamdiu de aperiendis libris Sybillinis dubitasse, quasi in Ecclesia Christianorum, non in templo omnium deorum tractaretis. Subdit Bencinius. Ecclesiam Christianorum op Aliud argumentum, quo hoc in eodem sermone quartum sæculum indicari probent, ex aliis verbis D. Zenonis petunt eruditissimi viri; illud iisdem ipsorum verbis afferre libet: Postquam... haud præci- C puum... esse dixit (S. Zeno) de novæ Ecclesiæ ædificatione... laudibus geminare... quippe... quod id cum gentibus, vel Judæis potest esse commune... hanc hujus postremæ sententiæ rationem subdit : «Nani <et illis si liceat, vel si velint fortassis cultius synagogas ædificant, cultius erigant capitolia. Ubi capitolia scriptum pro templa adnotant, tum prosequuntur: Nunc adverte duas sententias disjunctive positas... si liceat, vel... velint... quarum prima ad Judæos pertinere minime potest, si quidem Judæorum secta nulla lege prohibita... traditur a Theodosio leg. de Judæis, an. 593; et solum arno 421, leg. 22, ejusdem tituli cautum fuit, ne deinceps nullas facerent condi synagogas... quod ipsum confirmatum legitur anno 423, leg. 25 et 27. Itaque Judæos respicit D ponit Gentilium templo, et adeo a Christianis locum secunda sententia... si velint... prima autem... si liceat... palam pertinet ad Gentiles, quibus proinde templa ædificare auctoris ætate non licuisse exploratum es!, quod nonnisi in quartum sæculum cadere potest, cum per Christianos imperatores idolorum templa vel ante Julianum interclusa fuerunt, vel post Julianum ila tolerală, ut nova tamen construi non permitterentur. Acuta sane, et conveniens ratio, si S. Zenonem quarto sæculo scripsisse compertum esset; at cum ex iis quae ab initio, et hucusque considerata sunt, constel S. Zenonem a tertio sæculo removendum non esse, dicendum potius est, sententiam illam... si liceat... Judæos respicere, alteram... si velint... religiosum habitum, putatumque, ut interdicta omnis ratio, quæ sacra non esset. Ecclesiæ itaque erant Christianorum, seu sacræ ædes ad religionis agenda mysteria. Valeriani verba de ecclesia Christianorum, quæ Romæ erat, intelligenda esse, quis prudens inficiabitur? Et in Occidente itaque erant ecclesiæ. Addit idem Bencinius Alexandri imperatoris rescriptum pro Christianis contra popinarios, de quo su"pra egimus, quod nonnisi de ecclesia Romæ ædificanda intelligi posse probavimus; et Eusebi textum a nobis supra laudatum, quern de ecclesiis in Oriente tantummodo extructis accipere, depravare est. Facile putat hæc solvere Cennius dicens: Nihil mihi promovent aliter consideranti res Christianorum ante A‹ barbarorum, quæ graviores morte sunt. Adolescen ‹ tulæ, vel pueruli, vel infantes ab idolorum contagiis, quibus mortis metu inquinabantur? Advertistin (sic prosequuntur Ballerinii) toto captivos orbe... quos qui redimeret subtraheret neci? Quid cum auctoris nostri verbis magis consentiens? Igitur ut ad argumenti summam tandem redeamus, cum noster auctor liberalitatem suorum auditorum in redimen'dis captivis munificentissime demonstratam commendans, redemptionem eorumdem captivorum, de quibus scripsit Ambrosius, spectel, qua una verum fieri potuit, ut id generis... Largitas, provinciis omnibus nota esset, ejusque pia semina totius quodam modo orbis per membra jactaretur... ut idem auctor prodit, haud dubie tractatus decimus 1. 11 habitus patet post an Constantinum; Ecclesias enim totius Occidentis reputo instar titulorum urbis, domos nempe privatas fidelium, quibus ecclesia clam gentibus, seu idololatris addicta erat ad sinaxes, et collectas faciendas. Addat quæso persecutionum tempore. Expedita sane ratio, pro libito tamen consideret. Quis enim prudens opinionem antiquis omnibus monumentis contrariam et pro arbitrio conceptam fucum facere sibi patiatur. Falso etenim asserit: Occidentalium certe templorum nullus affertur testis. Constat falsitas ex mox adductis. Quod vero nullam Ecclesix consecrationem ante Constantinum solemniter factam fuisse legatur. Quid inde? Inanis profecto ratio! Nonne et sine solemni consecratione publica construi Ecclesia poterant? Quot et hisce temporibus publicæ Ecclesiæ B num 378, quo barbari tantum captivorum numerum sunt, licet non consecrata? § II. Quæ S. Zeno Tractatu decimo lib. primo de Veronensium largitionibus profert, quibus multos redemplos fuisse ait, non indicant captos a Barbaris post Hadrianopolitanam pugnam. S. Zenonis textum laudant eximii Ballerinii (d. Dissert. 1, C. 2, § 7), quem, cum aliis duobus S. Ambrosii textibus conferentes ex iis utpote conformibus redemptionem captivorum post Iladrianopolitanam Romanorum cladem S. Zenonem indicasse putant. Horum itaque textuum conformitas primo consideranda est, ipsique textus exscribendi sunt, ut de eorum conformitate constet. S. Zenonis textum ita re ferunt : In fine tractatus x, l. 1, liberalitatem suorum auditorum auctor (S. Zeno) commendans... sed hæc inquit Non ad vos fratres, quorum largitas provin C partim ex Romanis militibus jam devictis, partim ex tot Romanis provinciis subactis deduxere. Multos redemptos asserit S. Zeno : multi redempti, eos tamen non dicit captivos, ut S. Ambrosius : Captos redimere, eripere ex hostium manibus, quanti ubique venales erant. Illud namque verbum redempti necessario non includit captivitatem redemptorum: redimi namque dicebantur, et Christiani, qui solu'o pretio præsidibus ab ejuranda fide liberabantur, ne ad colenda idola compellerentur, et hic est S. Zenonis genuinus sensus: nam cum dixisset multi redempti, ut declararet, se non de captis ab hostibus loqui, sed de Christianis, qui ad idololatriam imperatorum edictis adigebantur, immediate prosequitur : multi edictis feralibus liberati, non a captivitate liberatos dicit, sed ab edictis feralibus, quibus persecutio in Christianos promulgabatur, ea conditione, ut nisi ciis omnibus non est, quorum pia semina totius Christo renuntiarent, bonorum direptione, exilio, quodam modo orbis per membra jactantur a vobis cruciatibus, et morte plecterentur. Has conditiones, multi redempti; multi edictis feralibus liberati; quibus edictis adstringebantur Christiani, duras dicit <multi conditionibus duris exuti gratias agunt. › S. Zeno, et ab iis liberati Veronensium subsidiis S. Ambrosii duos textus sic allegant Recitanda hoc summo se beneficio affectos profitebantur. Multi loco sunt duo S. Ambrosii testimonia ex lib. 11 de conditionibus duris exuti, gratias agunt. Ne tamen ad officiis, quæ de hac redemptione certe loquuntur, et ex iis arbitrium S. Zenonis textum interpretari videamur, apparebit quanta captivorum fuerit infelicitas, quantaque meminisse oportet duodecimi canonis primæ synodi sit ejus scriptoris cum auctore nostro consensio. Pri- S. Petri Alexandrini episcopi, quo ab omni culpa mum itaque S. Ambrosius cap. 15, num. 70: « Summa immunes declarantur infideles, qui pecunia se peretiam liberalitas captos redimere, eripere ex hos- secutione liberarunt, idque exemplo D. Pauli apostium manibus, subtrahere neci homines, et maxime toli confirmat, qui suas Thessalonicæ persecutiones, fœminas turpitudini; reddere parentibus liberos, Dut Christianus Lupus exponit (Lup. tom. 1, Dissert. < parentes liberis, cives patriæ restituere. Nota sunt hæc nimis Illyrici vastitate et Thraciae; quanti ubi‹ que venales erant toto captivi orbe, quos si revo-. ces unius provinciæ numerum explere non possint? Barbari enim ( prosequitur num. 71 ) ‹ nihil deferebant humanitatis ad misericordiam, nisi quod avaritia reservaverat ad redemptionem. › Aliud testimonium cap. 28, num. 156, ejusdem lib. 11, his verbis exprimitur: Nos aliquando in invidiam incidimus, quod confregerimus vasa mystica, ut captivos redimeremus... Quis autem est tam durus, immitis, ferreus, cui displiceat, quod homo redimitur a morte, foemina ab impuritatibus Proem. post c. 16), permisit per Jasonem ac alios cives pecunia redimi, atque ita se liberari a necessitate prævaricandi, aut moriendi. Redemptionis autem vocabulo liberationem hanc exprimi, qui nosse cupit, Tertullianum legat, qui suo in libro de fuga sæpe saepius eodem vocabulo utitur. Qui quærit, an persecutio fugienda, subsequentem qucque quæstionem jam prospiciat necesse est, an si fugienda non est, redimenda certe sit Ita de hoc agere incipit, fugam in persecutione contra Evangelii mentem, simul et redemptio nem a persecutione improbans ab Ecclesia ad Montanum transfuga Tertullianus, quo loco sæpius redemptionis vocabulum inculcat. Christianum Lupani adeat studiosus lector, comperietque frequentissi- A § IV. Recte conjicit Baronius ex sermone decimo libri mum ante Tertullianum fuisse hunc redimendi morem. Ego credo fuisse vetustum (ita contra Baronium nervosa ratione arguit idem Lupus). Certe si novus fuisset, Tertullianus ipsum sibi familiarissima posterioritatis præscriptione invasisset. Neque unus, aut alter hoc subsidio a persecutionis furore se eximere procurabat, sed integras ecclesias hac redemptione suæ immunitati prospicere sategisse ex eodem Tertulliano constat. Parum denique est si unus, aut alius ita eruitur: massaliter totæ Ecclesiæ tributum sibi irrogaverunt (l. c. c. 12). Et non modo ut cruciatus, et necem evaderent, sed ut etiam divina peragere illis permissum esset: quod ex eodem Tertulliano infert laudatus canonum illustrator: Ex his discimus fuisse duas istarum redemptionum causas, nempe non dum taxat ad persecutionem evitandam, sed etiam ad obtinendam Synaxeon libertatem. Alienum itaque a S. Zenonis mente est, cum redemptos dicat, non ab hostibus, sed a feralibus edictis Veronensium largitionibus fideles, ita ipsum explicare, ut in Hadrianopolitana clade captos a Gothis Christianos significare voluerit. Neque S. Zenonis textus Ambrosii sententiis allatis con cordes esse dicendum est, cum illa verba edictis feralibus liberati, quæ in S. Zenonis sermone leguntur, non captos ab hostibus indicent, ut S. Ambrosius exprimit eripere ex hostium manibus, sed exemptos a persecutione Christianos. Illa tamen diversitas præcipua animadversione C digna est. S. etenim Ambrosius, qui post Hadrianopolitanam cladem scripsit aperte illam nominat : Nota sunt hæc nimis Illyrici vastitate, et Thraciæ. S. autem Zeno ne per somnium quidem illius meminit, sed illis in verbis, edictis feralibus liberati, circumstantia exprimitur, quæ captis a Gothis minime convenire potest. Hi namque nullo edicto urgebantur, sed armis, et vi in captivitatem redacti pactione, et pecunia redimebantur. Tum vero maxime constat S. Ambrosium diversis scripsisse temporibus, ac S. Zeno, cum in allata secunda S. Ambrosii sententia omissa sint hæc verba, post verbum redimeremus interpunctione signata: Quod Arianis displicere poterat, ne tam factum displiceret, quam ut esset, quod B primi in editione ultima Veronensi, S. Zenonem longe ante Christianorum imperatorum tempora claruisse, eo quod ibi S. Zeno dicat in nummis excudi solere signum idololatrice, eademque idola, quæ colerentur in templo. Hæc sunt D. Doctoris verba: Aurum, argentumque, Christiane, si vera dicenda sunt exsecraris in simulacris solis, non in penetralibus tuis; nam, et illic aureis argenteisque innumerabilibus veluti templis tereti moneta percussis inesse similiter regum vultus signaque cognoscis; nihilque aliud distat, nisi quod in tua domo minuta sunt, in templo majora, quæ si erogaveris, pecunia est, si servaveris simulcra (Lib. 1 Tr. 10, n. 3). Baronium reprehendunt doctissimi Ballerinii hæc adnotantes ad illud verbum,simulacra : Simulacra non erant idola quædum vera in nummis sculpta, ut hunc locum perperam accipit cardinalis Baronius in adnotationibus ad martyrologium secundæ editionis die 12 Aprilis, sed nummos ipsos, qui vultus imperatorum, aliaque signa nummis insculpi solita præferebant, simulacrorum nomine Zeno appellat. Quis non videt S. Doctorem loqui de iisdem simulacris insculptis, quæ colebantur in templis. Nilil aliud distat, nisi quod in tua domo minuta sunt, in templo majora. Namque cum dicit: Et illic aureis argenteisque innumerabilibus veluti templis tereti moneta percussis inesse similiter regum vultus, signaque cognoscis, nihilque aliud distat, nisi quod in tua domo minula sunt, in templo majora, aperte significat eadem in nummis sculpi signa, et regum imagines, quæ in templo super aras majora erant. Qua S. nostri præsulis sententia illud confirmari constat; nempe solere imperatores Ethnicos suos in nummis vultus exhibere sub imagine suorum numinum, ut in veteri numismate, in quo effigiatum Serapidem similem Hadriano conspici, et hunc perantiquum fuisse morem Spondanus ex Baronio testatur (Spond. ad an 362, § 6): At enim vero, et ipsa Gentilium imperatorum imagines in nummis cusæ in templo colebantur, cum inter deos relati, aris, statuis, ac templis in ipsorum honorem erectis, tamquam Dei ab Ethnicis habebantur. Non est igitur cur Baronio succenseamus, qui genuinuni S. Zenonis sensum acci in nobis reprehenderent. Quis enim perspicacissimo D piens, ex eo jure ac merito infert, S. Zenonem longe licet, ac linceo polleret intuitu singulis in sermoni bus S. Zenonis Arianorum mentionem conspicere valeat? Mirum profecto, quod in omnibus Patrum operibus, quæ Arii, et Arianorum ævo scripta leguntur, plura reperiantur, quæ Ariana tempora expresse notant, hujus rei in S. Zenonis sermonibus ne vestigium quidem minimum liceat aspicere. Nonne hoc evidens est argumentum, ipsum multo ante Arium scripsisse? Nulla ergo S. Zenonis cum Ambrosii sententiarum consensio, quam eruditissimi exaggerant Ballerinii. Advertistin... toto captos orbe.. quos qui redimeret... subtraheret neci... Nam S. Zeno dictis feralibus liberatos dicit. ante Christianorum imperatorum tempora claruisse. Alia S. Zenonis verba : quæ si erogaveris, pecunia est, si servaveris simulacra, iudicant Christianis permissum fuisse uti pecunia idololatriae signis percussa ad erogandum, tantum scilicet ad usum humani commercii. Qui vero pecuniam servasset, pecunia abutebatur, et in ea non usum respiciens, sed rem, affectione quadam, et honore idola in numinis contenta prosequi videbatur. § V. S. Zeno Tr. XLV, lib. secundi quartum sæculum non indicat. Et hæc S. Zenonis verba: Autumnus quoque MarMirii locus est, in quo nun vitis, sed fossoris sanguis Quæ quidem Chronica notatio tum in mss. omnibus, tum in editione prima Veneta palam ac distincte posita est, nec nisi in posteriori editione Veronensi, ex qua aliæ profecta sunt ab editoribus (Peretto et Bagatta) numerorum mendum incusantibus proprio marte mutato eo uno præjudicio movente, quod Auctorem tertio sæculo vixisse opinarentur. Quod objicitur (inquiunt), sermonem de Continentia non esse S. Zenonis martyris, cum in eo legatur auctor abfuisse a S. Pauli doctrina divulgata annis quadringentis, et eo amplius... dicimus textum, sicuti multis in locis est mendosus, ita ut sæpe fit in numeris, ibi esse depravatum. Quam corrigendi rationem nullo codice innixam, immo contra fidem codicum usurpatam (qui præterea non per numerales litteras CCCC, sed voce, quadringentas numerum exprimunt), Tillemontius considerans adnotatione 6 in persecutione Valeriani, illam satis certam, et tutam esse ait, ut se quis a gravissimis difficultatibus facile subducat, atque expedial. effunditur (Adn. 8, ad eumdem tr.). Quartum innuere A trita obtundam verbis palpantibus aciem veritatis. › sæculum volunt Domini Ballerinii. Ita ad quarti sæculi Martyres (ita ipsi) præcipue pertinet, quippe episcopi, et ecclesiastici fere fuerunt sacræ vineæ fossores et cultores, quos potissimum impetitos eo sæculo legimus, quod prioribus sæculis non omnino convenit, cum el clerici, el laici Christiani passim a Gentilibus mactabantur. At prioribus sæculis convenire testatur Eusebius (Hist. I. vi, cap. 21), Maximinum scilicet imperatorem in Christianos persecutione mota jussisse solos Ecclesiarum præsides tamquam auctores doctrinæ Evangelicæ neci dari. Tunc duo summi pontifices Pontianus, et Anterus non adhuc elapso duorum mensium spatio martyres obierunt. Constat etiam ex S. Cypriani epistola, et D. Zenonis, ætate Valeriani imperatoris edicto in B episcopos, presbyteros, et diaconos fuisse præcipue animadversum, quare et Sixtus summus pontifex, et S. Laurentius diaconus, atque idem S. Cyprianus, aliique episcopi, eodem anno martyrio coronati le guntur. Quapropter dicendum est, S. Zenonem fossoris nomine hos sanctos præsules indicasse, neque sola suppositione, quod S. Zeno quarto sæculo scripserit, ad episcopos quarto sæculo in Arianorum persecutione martyrio affectos effugiendum est. Nusquam etenim legitur in Ecclesiastica historia, quarto sæculo edicto proposito persecutionem in episcopos potissimum sævissc. Neque ullum SS. Patrum a Dominis Balleriniis allatum testimonium, ne leviter quidem hoc indicat; quæ testimonia si cum S. Zenonis verbis invicem conferantur, diversum sæculum indicari quisque primo aspectu conspiciet, eo quod in iisdem testimoniis Ariani, Nicænum concilium, Valens imperator proprio nomine commemorentur, quod à Zenone prorsus alienum est, ut supra sæpius notatum est. § VI. Quadringentorum annorum numerus in tractatu quinto S. Zenonis libri primi de Continentia, anachronismus est Tabellariorum vitio in ms. itlapsus, accurate satis a Baronio, Perelto, et Bagatta emendatus. Hæc quadringentorum annorum nota, quæ in S. Zenonis tractatu de Continentia legitur, præcipuum forte argumentum est, quo ad ejusdem S. Præsulis ætatem a tertio sæculo amovendam. uti possint hi, qui sub Gallieno ipsum floruisse negant. Idem plurimifaciunt cum Tillemontio clarissimi Ballerinii (Dissert. 1, cap. 2, § 1). Nos ut omni cum evidentia in eo expendendo procedamus, eorumdem verba exscribemus. Itaque, quadringentorum ferme aunorum, notatio, quia tradita Corinthiis Epistola Pauli ad auctoris ætatem recensentur. Tract. v lib. 1, evidens argu. mentum est, eum sæculo quarto scripsisse: Sic enim ibi habetur: At cum ante annos ferme quadringentos, vel eo amplius apostolicum hoc operetur edictum, quo et vivaciores fuere homines, et rarissimi Christiani; cur ergo Christiano orbe ipso pene jam toto, hominumque vivacitate mundo senescente de C D Itaque S. Zenonis textus incorruptus hoc in loco est habendus; notatio ergo quadringentorum annorum eumdem S. Doctorem sæculo quinto scribentem fateri nos coget. Nam cum epistola prima ad Corinthios juxta Baronii Chronologiam anno Domini 57, conscripta sit, hunc igitur S. Zeno sermonem protulit anno 457. Id ego minime crediderim adrisurum eruditissimis Balleriniis, qui pro Iv sæculo acerrime pugnant neque vero, ut facile demonstrari possit, tempori huic cætera quæ in eo tractatu leguntur satis conveniunt. Cum itaque quadringentorum annorum lectio textui ipsius sermonis repugnet, ut optime Baronius notavit, manifesto dignoscitur anacronismus, et error circa annorum numerum in textum S. Zenvilis illapsus. Suæ ut adstipulentur sententiæ eximii Ballerinii textum incorruptum volunt, et quadringentorum annorum numerum non fuisse vitiatum. At eam ineunt rationem, ut ad quartum sæculum S. Zenonem revocent, scilicet usitatum dicunt auctores inter, et anteriores, et coævos, et posteriores Zenoni, ut quinquaginta annorum excessum non curarent, quam ad insinuandam assertionem suam aliquot producunt exempla, quae hic examinanda proferimus. Arnobius, qui Diocletiano imperante, id est sub initio quarti sæculi floruit, Hieronymo teste, nonne hæc Ethnicum adversus Christianos loquentem induxit libro u, pagina 44.... Ante quadringentos annos religio, inquit, vestra non fuit...? In Formula fidei, quam Pseudosynodus Antiochena scripsit anno 345, et recitatur ab Athanasio in libro de Synodis, hæc de Paulianistis leguntur: Christum autem ipsum, et Filium Dei factum esse, ex quo nostram carnem ex Virgine assumpsit, non totis abhinc quadringentis annis.› Eusebius Cæsariensis ejusdem sæculi Scriptor qui diem obiit anno 340, sic effatur lib. 11 contrá Marcellum Arausicanum, cap. 1..., < In primis parado. xum illud est incepisse hoc verbum ab annis hinc |