substantialem esse negussem. Et ea etiam, quæ de Paulo Samosateno exhibuimus, eo usque evidenter constare intelliges percrebuisse hunc errorem, et ante, et Gallieni temporibus : quare mirum non est sanctum præsulem contra ipsum eadem ætate apud populum habuisse Sermonem: ita ut hac ratione illum ad quartum sæculum amandare non sit opus.

7, de ortu et incrementis hæresis Pelagiano c. 7, A crimen, quo mihi objiciunt, quod Christum Deo condocuit Christum hominem non ex meritis, sed ex Divina gratia jam inde a Matris utero, a Divino Verbo assumptum fuisse: cum Paulus Samosatenus eumdem Christum hominem natum dixerit, qui ex Virtulum merito (justitiam Zeno vocat) in Deum profecerit. At concedamus licet Photinum cum Samosateno in camdem ivisse sententiam; si jam diu ante a Paulo Samosateno idem error prædicatus fuerat, cur Photinum posteriorem, non Samosatenum anteriorem impetisse S. Zeno putandus est? Cur non dicendum, S. Zenonem in Pauli Samosateni errorem disseruisse, qui saltem Gallieno imperante impium suum dogma vulgavit? Ipse tamen ejusdem hæresis auctor non fuit, quam tanto ante, et Cerinthum, et Ebionem, et Carpocratem, et Artemam sparsisse vidimus. Hi B

etenim docuerunt non modo a Maria utero Christum sumpsisse principium, sed ob Virtutis sue meritum aliis præcelluisse, Deumque factum. Et Gallieni itaque tempore contra eumdem errorem agere potuit S. Zeno, neque ad Photinianos confugere necesse

est.

Quinimmo si conjecturis est locus, Alexandrinum Dionysium coævum respexisse S. Zenonem puto: Nam cum initio Sermonis tres hæreses notisset, postea numero tertio ad Christianum verba convertit sua. Videamus nunc, optime Christiane, quemadmodum inter Patrem Filiumque tempus infulcias. Validaque ratione perstringit. Si enim tempori non sibi debent, quod est alter alteri obnoxius, procul dubio, ut tu vis, major est natura, quam Deus: At cum naturam ex nihilo fecerit Christus; sit autem ex natura tempus, ineptum satis est opus suo præponere Artifici: ac per hoc solum interest, quod soli se sciunt. Inde pluribus scripturæ testimoniis Christum Deum esse demonstrat. Et hæc verba ad Arianos directa volunt doctissimi Adnotatores, quos optimos Christianos appellatos dicunt ironice: At nihil est in textu, quod ironiam sapiat, quare, et serio dicta sunt accipienda : Superius etenim quando in hæreticos invehit quanto ardore loquatur, observa. Cum hæc ita sint, humanitas te versula cognosce vel sero, et intemperanti linguæ silentii frænos impone. Dementiæ genus est invisibilis incomprehensibilisque velle opinari secretam (Adn. 14

Secundo loco hanc hæresim ponit S. Veronensis Antistes. Alia modestius, sed mordacius nocens, dicit quidem Dei Filium Deum, sed non ex Patre nobilitatis perpetuitate progenitum, fuisse que tempus quando non fuit. Hanc esse Arianorum hæresim adnotant Domini Ballerinii. Qui (Ariani) etsi Christum Dei filium prædicarent, non tamen ab æterno, sed in tempore genitum prodidere, unde effatum illud apud ipsos solemne: Fuit tempus quando non fuit. Videsis Athanasium C in eumd. Serm. d. Tr. 7, n. 2). de Decretis Nicænis num. 48, Hilarium lib. xv et vi, de Trinitate, ubi ipsam Arii epistolam allegat, in qua eadem formula inculcatur. Neque mireris quod hic Filius, Deum, dici potuerit, et nihilominus negari Patri coæternus et æqualis; Nam illum Deum abusive fatebantur Ariani non proprie, ut ex Hilarii frag. num. 26, et aliunde notum est. Fuisse quidem hunc unum ex Arii erroribus fatendum est, cujus tamen Arius auctor non fuit, ipsis aientibus eruditissimis Adnotatoribus, qui Origenem contra Perettum et Bagattam defendentes, eumdem errorem Origenem reprehendisse ex Athanasio probant, cjusdem Origenis adductis verbis. Intelligat enim, inquit ille, qui dicere audet fuit aliquando, cum non esset Filius, quod et notavimus supra, aliosque Origenis textus addux-D mus. Fatentur itaque ex allatis Origenis Sententiis probari, alios quosdam hunc errorem id temporis (Origenis videlicet) docuisse, quem Origenes reprehenderet. Cum proinde Origenes non uno in loco, sed pluribus, et ex professo validisque rationibus hune refellat errorem, invaluisse itaque et Origenis tem-pore comprobatur: quapropter et tanto ante Arianos convellere illum potuit S. Zeno. Recole que supra retulimus de Tertulliano, Brillo, Dionysio Alexandrino, qui ab eodem crimine se purgat apud S. Dionysium Romanum Pontificem. Accusamur quasi qui dicamus Filium unum esse ex numero rerum factarum, et nequaquam Patri suo consubstantialem. Falsum esse

Tertia Judæa est vere cæca (ita S. Zeno) quæ cum in lege (ut dicere solet) sua legat ubique, duas Patris et Filii designari Personas, tamen nunc usque contendit Deum Filium non habere loc in Sabellianos fuisse dicta pro certo habendum est, quorum hæresis tunc grassabatur. Eam hæresim Judaismum appellavit et S. Basilius. Judaismus est. Sabellianismus in Evangelicam prædicationem invectus. Qui enim rem unam pluribus nominibus appellatam esse dicit, Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, et unam trium hypothesim exponit, quid aliud facit? Nonne sempiternam Unigeniti, quæ sæcula antecessit, existentiam negat? Negat item adventum illius ad homines quadam dispensatione factum, descensum ad inferos, resurrectionem, judicium. Negat porro peculiares Spiritus operationes. Novatianus quoque hunc errorem in hæreticos notat. Hæc enim contumelia hæreticorum ad ipsum quoque Patrem redundubit, si Deus Pater Filium Deum generare non potuit. Non autem in Sabellianos ipsi posteriores, sed in Praxeanos dicit. Meæ huic sententia favent et ipsi Domini Ballerinii, qui hoc in sermone præclare agi contra Patripassianos et Sabellianos adnotant. Præclara hæc adversus Patripassianos, seu (ut a Latinis postea dicti sunt) Sabellianos confessio, qui unam Patris Personam duplici tantum voce distinctam comminiscebantur. Catholici autem Patrem et Filium, duplicem Personam, duplici distinctam nomine confitentur.

lis igitur diligenter expensis, nullum erui posse A tum est Bostrorum in Arabia Episcopus Ecclesiasticam argumentum constat ad S. Zenonem post Arium quarto sæculo reponendum. Cum ca quæ in ejus sermonibus contra Arium vel Arianos dicta videbantur, propria sede circa Gallieni tempora locari debeant, eo quod errores, quos S. Præsul vel innuit, vel confutat tempore illo maxime viguerint. Hoc non concedunt Domini Ballerinii : Quin eosdem errores S. Zenonem latuisse, si tertio sæculo ejus ætas constituatur, affirmant. Hunc rationis hujusmodi nodum solvamus igitur.

A

pervertens regulam, nova quædam, et aliena a Fide Catholica inducere conatus est; ausus temere asserere Dominum ac Servatorem nostrum, antequam inter homines versaretur, non substitisse in propriæ Persona differentia: nec proprium, sed Paternam dumtaxat Divinitatem in se residentem habere. Cumque ea de re plurimi Episcopi quæstiones, ac disputationes adversum illum habuissent, rogatus una cum reliquis Origenes, primum quidem cum illo familiariter collocutus est, ut quænam esset hominis sententia exploraret. Postquam vero liquido cognovit quid diceret, errorem ejus coarguit, allatisque rationibus ac demonstrationibus convictum hominem, quasi manu apprehendens ad veritatis viam perduxit, et ad pristinam sanamque

tum Synodi ipsius causa congregate edita monumenta,, in quibus, et disputationes in Ecclesia ejus habitæ, et singula, quæ tunc gesta sunt, continentur. Vides hic plurimos Episcopos de errore Berylli quæstiones habuisse; synodum habitam; disputationes, atque monumenta vulgata, quæ si post centum circiter anuos vidit Eusebius, potuit et Gallieni tempore S. Zeno videre. Vidisse autem et S. Antitistem et alios Episcopos, Sacerdotes, atque aliquos Fideles sinceritatis Fidei studiosos, et innotuisse in Ecclesia, ex eo constat, quod S. noster Doctor pro concione contra eumdem disseruerit errorem,

§ XVI. Hæresum, quas S. Zeno commemorat, notitia circa Gallieni tempora communis. Allata Origenis sententia, cujus jam supra mentionem fecimus: Intelligas enim qui dicere audet, fuit B sententiam revocavit. Extant hodieque, tum Berylli, aliquando cum non esset Filius, concedunt Domini Ballerinii in adnotationibus ad septimum tractatum S. Zenonis lib. 11, alios quosdam hunc errorem id temporis docuisse. At in dissertationis primæ capite primo § 2, unum aut alterum tantummodo fuisse opinari videntur hujus erroris assertorem. Fuisse id quoque temporis alium aliquem, qui id doceret, quod Ariani subinde docuere. S. quoque Dionysium Alexandrinum adducunt. In Ægypto quidem extitit S. Dionysius Alexandrinus, Origenis discipulus, qui non ut Arianis præcineret, sed ut Sabellianæ hæresi in Lybia finitimisque nationibus grassanti sese opponeret, eam locutionem incaute usurpavit. Tum narrata ipsius Dionysii ad summum pontificem Dionysium delatione, hujus reprehensione ac Alexandrini Dionysii C defensione, prosequuntur. Hac ergo ex historia exploratum fit, tertio quidem sæculo eam formulam a nonnullis in sola quoque Egypto adhibitam (unde paucis in monumentis Alexandrinam Ecclesiam spectantibus legitur), et ea adhibitum mente, ut Sabellianam hæresim Catholico sensu refellerent, non ut novam inducerent atque defenderent. Ex quo Dionysius Alexandrinus commonitus eam formulam displicere, in Apologia Catholicum dogma ita diserte confirmavit, ut qui ex Antiquis Arii errorem Dionysio vehementius luculentiusque rejecerit inventus sit nemo. Quis itaque contra hunc vel aliquem alium ejusdem generis, et loci hominem, tamquam Arii errores propugnantem istis in Occidentis regionibus unum nostrum Scriptorem pro concione pluries, et acriter disseruisse, D et non potius intelligat ab hoc palam impugnari Arianos sæculo quarto ubique, ac præsertim in hisce Italiæ finibus duce Auxentio debacchantes; Cum præsertim non cam solam, quæ in S. Dionysio Alexandrino reprehensa fuit, sed alias plures locutiones ex proposito, et sæpius impugnet ante Arium nemini umquam auditas.

Berylli itaque hæresim, et Dionysii Alexandrini verborum lapsum tamquam rem domesticos inter parietes actam, occultamque volunt Ballerinii: at hoc non patitur eorum temporum historia. Quid Eusebius de Beryllo testetur audiamus (Hist. l. v, c. 23). Tunc temporis Beryllus de quo superius dic

De Dionysii Alexandrini quæstionibus quomodo se res habuerit narrat S. Athanasius (De sent. Dionys.): Quum igitur Dionysius Episcopus certior factus de Pentapolitanis, zelo religionis epistolam hanc, quemadmodum dixi contra hæresim Sabellii ad Ammonium et Euphranorem scripsisset. Quidam ex Ecclesia recle quidem sentientes, sed tamen ignari ejus causæ, cur ita ab eo scriptum esset, Romam ascenderunt, ibique eum apud Dionysium cjusdem nominis Romanum præsulem accusaverunt. Re comperta Alexandrinus simul, et contra Sabellii sectatores, et Arii dogmata, propter quæ ab Ecclesia ejectus fuit, volumen composuit, ubi æquales, sed tamen contrarias hæreses esse docet in Sabellii dogmatis, et blasphemias eorum, qui dicunt Dei Verbum opus, aut creaturam esse; postulavitque a Romano Præsule, ut acta sibi indicaret, quibus accep · tis, opus edidit sub nomine elenchi et apologia, ubi sceleratum officium Christi rebellium redarguit, et quo pacto hanc infamiam contra ipsum excitarint, demonstrut. Pentapolitanis Sabellii hæresi infectis, ut eos ad Fidem revocaret S. Dionysius Alexandrinus ad Am · monium et Euphranorem dedit epistolam, ex qua dissensio orta est, ut idem Athanasius testatur. Unde suspicio nata est. Cum in cadem epistola quædam legerentur sinceritati Fidei non conformia, quidam ex Ecclesia Romam ascenderunt, ibique eum apud Dionysium ejusdem nominis Romanum Præsulem accusaverunt. Non itaque in scriniis occultæ litteræ ad Ammonium et Euphrauorem latuerunt, sed Ecclesix innotuerunt Alexandrinæ. Quidam etenim ex ea Ecclesia, ex cjus scilicet Ecclesiæ Clero, et ut par

sium Alexandrinum hanc formulam: Cum sit res facta, non erat antequam fieret, ea mente adhibuisse, ut Sabellianam hæresim Catholico sensu refelleret. Ex eo tamen nullatenus inferendum est, minus notum fuisse hunc errorem, et ob id minime redarguendum, etiamsi tantum Dionysio Alexandrino excidisset; quin ea potissimum ratione publice reprehendendus erat, ne Alexandrini Dionysii auctoritas, et sanctitas errori spargendo obstetricante veluti manu maximum pondus et occasionem præberet. Qua de re mitius cum illo agens, ita monet: Videamus nunc, optime Christiane, quemadmodum inter Patrem Filiumque tempus infulcias: Si enim tempori non sibi debent, quod est alter alteri obnoxius, procul dubio ul tu vis, major est natura, quam Deus. At cum naturam ex nihilo fecerit Christus, sit autem ex natura tempus; ineptum satis est opus suo præponere Artifici: ac per hoc solum interest quod soli se sciunt (S. Zeno serm. vII, l. 11). Libuit S. Zenonis verba repetere : ipsa etenim per sese Alexandrinum Dionysium compellari demonstrant rbetorico more licet absentem. Charitatem spirant, summam Viri opinionem exprimunt, brevi, at energica vi errorem evincunt Dionysiano tempori accommodatissima.

est credere, ab eodem Clero deputati (agebatur A Concedendum itaque Dominis Balleriniis S. Dionyenim de proprio Episcopo coram Summo pontifice accusando) Romam ascenderunt, ibique eum... accusaverunt. Publica accusatio ab Ecclesia Alexandrina contra suum Episcopum Romam apud Summum Pontificem delata, potuitne toti Italiæ occultari? Nonne et omnibus Orbis Ecclesiis tantæ rei notitiam cum de Christi Divinitate ageretur, fuisse vulgatam dicendum est ? Maxima siquidem fuit in Dionysium contentio, maximæ excitatæ turbæ, ut opportune Thomasinus observat. Serio hic perpendendum est, quanta in Dionysium concitata sit tempestas, ex eo quod una vel altera epistola visus esset aliquantulum decedere de constantissima et antiquissima Ecclesiarum omnium doctrina in Filii Divinitate profitenda. Nisi enim constantissima fuisset ea, et vetustissima Ec- B *clesiarum Fides, non ad eam adductus fuisset Dionysius sui purgandi necessitatem, non apud Dionysium Romanæ Ecclesiæ Antistitem in crimen vocatus esset, non ei se per epistolas purgare compulsus fuisset. Ita Thomasinus, cui adstipulatur ipsemet Dionysius Alexandrinus in Apologia ad Romanum Pontificem Dionysium. Cæterum hæc el istiusmodi a me scripta, quasi cæcutientes dissimulant se videre, sententiolisque inconditis veluti saxis eminus me lapidare conantur. Quid mirum igitur si Veronensis Præsul S. Zeno errorem, quo Dionysius insimulabatur pro concione reprehenderit, ipsa reprehendendi ratione suffragante, ut notavimus. Illud accedit etiam ad quæstionis hujus manifestissimam et publicam notitiam demonstrandam, quod non modo pluribus scriptis C epistolis Dionysius ab eo crimine se defendit. Quod si temporis, et personæ ratio eum ad talia scribenda raxit, alias quoque postmodum epistolas scripsit, quibus se de suspicione purgavit; sed duo edidit volumina. Primum contra Sabellii hæresim, simul et contra eos, qui in eum ingerebant, male de Christi Divinitate sensisse. Re comperta Alexandrinus simul, et contra Sabellii sectatores, et Arii dogmata... volumen composuit (Arii dogmata dixit Athanasius quamvis tot ante Arium annos scripserit Dionysius); sc. cundum Romano Pontifici scripsit, ut sese defenderet: Postulavitque a Romano Præsule, ut acta sibi indicaret, quibus acceptis, opus edidit sub nomine elenchi et apologia. Ipse quoque Romanus Pontifex Dio

At non in uno Alexandrino Dionysio, neque a nonnullis tertio saculo in sola Egypto, et paucis tantum in monumentis Alexandrinam Ecclesiam spectantibus, hanc formulam legi concedendum est, ut putant Domini Ballerinii (d. Dissert. 1, c. 1, § 2): Quin per totam Ecclesiam hanc hæresim diffamatam circa tempora Dionysii Alexandrini, imo circa initium tertii sæculi pro certo habendum : Quod ut planum fiat, quæ supra de ætate hujus hæresis sunt adducta, ad mentem sunt revocanda : Scilicet Ebionis errorem non in Asia solum ante secundi sæculi initium, sed et Romæ fuisse vulgatum, ac magis magisque diffamatum Theodotione atque Artema a Summo Pontifice Victore damnatis circa annum Chr. 196. Errore profligato serpuisse adhuc deprehenditur in Ecclesia non modo Orientali, sed et in Occidentali, aliquo tamen cum moderamine, ut assolent hæretici ad Ecclesiæ censuram eludendam. Artemon quippe Christum Dominum dicebat esse hominem tantum ex Virgine natum, Prophetis præ

nysius eodem Athanasio auctore, cujus verba retuli, D stantiorem. Damnata hæresi, non ita aperte ante

commentarios in lucem dedit, quibus voluminibus contra eos qui Filium opus aut creaturam asseruerant scriptis clare ostenditur, hæresim Christo rebellium Arianorum, non tunc jam primum, sed olim ab omnibus damnatam fuisse. Ab omnibus, inquit: omnibus itaque notam hæresim damnatam dicit; neque enim damnari potuit ab omnibus, quin etiam omnibus esset nota. Alexandrino quippe Dionysio intererat sua scripta non in Alexandrina tantum Ecclesia, sed et Romæ, et in Italia, atque universa in Eccle. sia sui ad defensionem vulgare, ut infamiam sibi irrogatam depelleret. Romani quoque Dionysii erat in universa Ecclesia damnatum errorem ostendere.

Mariam Christum non fuisse sed fuisse tempus quando non fuit, Divinitatemque propriam in eo non fuisse, sed Patris, heterodoxi affirmabant, quorum opinionem Tertullianum adoptasse comperimus in jam relatis verbis ineunte sæculo. Et Pater Deus est, et Judex Deus est, non tamen ideo Pater et Judex semper, quia Deus semper. Nam nec Pater potuit esse ante Filium, nec Judex ante delictum. Fuit autem tempus cum et delictum, et Filius non fuit, quod Judicem, et qui Patrem Dominum faceret. Tertulliano e vivis sublato, Beryllus Bostrensis doctrinæ laude ab Eusebio commendatus, eumdem errorem asseruit circa C. an. 230, quem serpere adhuc circa

mediam tertii ejusdem sæculi, et in Italia, et Romæ evidenter dignoscitur ex eo, quod Novatianus Romanus presbyter contra eumdem errorem agat adhuc Catholicus sub S. Fabiano Papa. Hic ergo cum sit genitus a Patre, semper est in Patre. Semper autem sic dico, ut non innatum, sed natum probem... sed quia ante omne tempus est, semper in Patre fuisse dicendus est. Nec enim tempus illi assignari potest, qui ante tempus est. Semper enim in Patre, ne Pater non semper sit Pater.

658

A Insistunt tamen Domini Ballerinii, aientes: Non eam solam, quæ in S. Dionysio Alexandrino reprehensa fuit, sed alias plures locutiones ex proposito, et sæpius impugnat ante Arium nemini unquam auditas. Pergunt inauditis ante Arium locutiones auctoritate Socratis, Sozomeni, Ruffini, atque Hilarii probare. Quas hactenus consideravimus formulas auditas ante Arium, ex iis quæ protulimus satis superque constat pariter non unum Zenonem contra ipsas disseruisse, neque Occidenti fuisse ignotas. Alias, quas afferunt, formulas consideremus, ut in aperto sit, an contra ipsas ante Arium inauditas conciones suas habuerit S. Zeno, easque ex proposito et sæpius impugnaverit.

Ariani æqualitatem (ita Domini Ballerinii) Filii cum

Contra eumdem errorem et Origenes disseruit, licet in sincera Mysterii SS. Trinitatis doctrina non sibi constans: Quod cum sit ille similitudo Patris, fieri non posse quod fuerit, quando non fuerit. Non itaque Berylli hæresis momentanea dicenda est, neque toti Occidenti prorsus ignota, atque uni for- B Patre inficiabantur, inferioremque Patre Filium prædisitan Zenoni comperta, cum et Tertulliano, et Novatiano, ac Dionysio Romano pontifici, Latinis Patribus Origeni, Theognosto, Dionysio Alexandrino, Græcis, ipsique Paulo Samosateno hæretico, Totoque tertio sæculo perstrepuisse universe Ecclesiæ cognitam ac publice manifestam ex adductis probetur.

cabant. Auctor‹ æqualem › Patri Filium ‹ in omnibus Tract. In et Tract. Iv lib. 11, æqualitatemque amborum unam › urget Tract. vi. num. 4, et formulis quidem adeo expressis, ac repetitis sæpius aliis vocibus statuit, ut non casu aliquo, sed ex consilio contra errorem jam dominantem hæc se profiteri subindicet: unde Tract. 1 lib. 11, Deum Dei Filium ›

qualem Patri a Catholicis prædicari, distincte affirmat : quæ prædicatio nonnisi in quartum sæculum contra Arii hæresim cadit. Hanc porro æqualitatem non adseruit auctor, sed pluribus statuere el confirmare etiam integris quandoque tractatibus voluit, objectiones rejiciens, quas Ariani solum commoverant. Vide Tract. 1 et vi, lib. n. Æqualitatem Filii cum Patre tutati sunt ante S. Zenonem omnes Patres, qui de Christi Divinitate scripserunt; eam quippe impetebant antiquiores omnes hæreses, quæ Christum hominem, non Deum esse inficiabantur : Quapropter tanto ante Gallieni tempora S. Hippolytus Martyr æqualitatem Christi cum Patre asseruit, cujus verba retulimus, quibus apertissime dicit, quod Verbum idem est cum Patre. Clemens etiam Alexandrinus supra laudatus: Verbum Divinum, qui revera est Deus manifestissimus, qui est universorum Domino coæquatus. Tuendæ tamen æqualitatis Filii cum Patre urgentior Divo Zenoni necessitas fuit ea ætate, qua forte Veronensi ecclesi præerat: eo quod Origenes contra ipsam equalitatem disseruerit in libro contra Celsum. Proximum (ita Origenes) mundi moli

Ad hujus paragraphi complementum Dionysii Alexandrini textus ex Athanasio afferamus (De Dec. Nicene Synodi). Nunquam fuit Deum non esse Patrem semper Christum fuisse Verbum, et Sapientiam, et Virtutem. Neque enim cum hæc antea non genuisset Deus, postea genuit, sed neque a se ipso Filius est, sed a Patre habet esse. Jam quia splendor est Æternæ Lucis, omnibus modis ipse quoque Eternus est: Luce C enim semper existente, certum est, et splendorem semper existere; eo enim ipso lucem esse, quo splendeat, intelligitur; non enim fieri potest, ut lux non luceat... Sancti Spiritus mentionem feci, sed ita ut pariter adjungerem undenam ille, et per quem venerit : Sed ipsi ignorant Patrem a Filio alienari non posse, et sub Patris vocabulo primarium conjunctionis auctorem contineri, et Filium a Patre quasi domicilio disgregatum non esse, eo quod Patris vocabulum hanc communionem indicet, et in Patris Filiique manibus esse Spiritum Sanctum, sed ita ut neque a mittente, neque a ferente segregetvr. Qui fieri igitur posset, ut cum istis nominibus utar, suspectus habear quasi ista separari dividique existimaverim. Hoc igitur pacto unitatem, quæ indivisibilis est, in Trinitatem dilatamus; et Tri- D torem esse Filium Dei Verbum, qui velut suapte manu nitatem, quæ diminui non potest, in Unitatem consummamus........ Et tamen scilicet accusamur, quasi qui dicamus, Filium unum esse ex numero rerum factarum et nequaquam Patri suo consubstantialem. Alia congerit S. Dionysius: Sed hæc sufficiant ad ea, quæ proposuimus, confirmanda. Nam quanti hæc facienda sint, intelligat Lector ipse per sese.

§ XVII. An S. Zeno alias Arianis tributas formulas impugnarit?

Tres a S. Zenone impetitas hæreses, multo ante Arii ortum disseminatas fuisse, demonstravimus, quas et sæculo tertio convellere potuit S. Doctor.

mundum fabricaverit. Patrem vero Verbi eo ipso quod Filio suo atque Verbo jusserit mundum facere, esse primarium opificem. Hunc præcipue errorem confutavit S. Zeno in Sermone primo a Dominis Balleriniis indicato. At ille cui jubetur, est, inquis, inferior. Quid? Quod inde non esse probatur inferior: quia unde processit Paterni cordis est exsecutor; non enim minus est facere magna, quam dicere. Quamvis et quod dictum est a Patre vel dici potest, quia Verbum est Filius, sine Filio non est, et quod factum est a Filio, vel fieri potest, sine dignatione Paterna non est, quia Filius sine Patre non est. In sermone quoque quinto. Cum imperat Pater Orbem fieri opus cum dicto com→

pletur a Filio. Quomodo autem, quantus, aut qualis A violatus est liber, non universa ejus opera, quæ awer

fieri debeat, nemo præcipit, interrogat nemo; neque enim sine Patris esse possit injuria, si hac necessitate opus esset illi, qui in sinu Patris commanens voluntatis ejus perfectionem non didicerat, sed habebat. Tanta majestate sermonis, tanta vi rationum in heterodoxos invebit S. Præsul.

Apertius tamen contra æqualitatem Filii cum Patre Origenem fuisse locutum asserit S. Hieronymus, qui ipsum scripsisse testatur: Deum Patrem esse lumen incomprehensibile: Christum collatione Patris splendo rem esse perparvum, qui apud nos præ imbecillitate nostra magnus esse videatur. Duarum statuarum majoris, et parvulæ unius, quæ mundum impleat, et magnitudine sua quodam modo invisibilis sit; et alterius sub oculos cadal, ponit exemplum, priori Patrem, 3 posteriori Filium comparat. Eademque in Epistola S. Hieronymus eumdem Origenis errorem refert quoad Spiritus Sancti Personam. Tertium dignitate, et honore post Patrem, et Filium esse Spiritum Sanctum....... rursum majorem Filii Fortitudinem esse, quam Spiritus Sancti; et consequenter ipsius Sancti Spiritus majorem esse Virtutem cæteris quæ Sancta dicuntur. Non defuit itaque S. Zenoni, et Gallieni tempore parata occasio de æqualitate non Filii modo cum Patre, sed et Spiritus Sancti cum Patre et Filio, naviter suis in concionibus agendi, quare primum Sermonem seu Tractatum ita concludit : Constat ergo æqualem esse, quod invicem vivit cum Spiritu Sancto.

sis et locis et temporibus edidit simul corrumpi potuerunt?

Aliam formulam Arianorum propriam in D. Zenonis sermonibus deprehendere sibi videntur Domini Ballerinii: Cum Auctor unam substantiam acriter inculcet, quam cæteri ejusdem ævi Patres adversus Arianos ex proposito dimicantes inculcarunt; consub. stantialis licet vocem nequaquam adhibeat, satis se nihilominus adversus eam hæresim decertantem prodit. Hoc ab argumento immunem S. Veronensem Præsulem fore arbitrabar, eadem ratione, quam ipsi suggerunt Domini Ballerinii. Consubstantialis licet vocem nequaquam adhibeat. At mea quidem sententia etiamsi Consubstantialis vocem sæpius adhibuisset S. Zeno, a tertio sæculo non esse removendum pro certo habeo. Huc ea ratione adducor, ut credam, quod Consubstantialis vox multo etiam ante concilium Nicanum apud Patres, et Ecclesiæ doctores in usu fuerit. Testatur hoc ipse Caesariensis Eusebius verbi hujus consubstantialis inimicus, ab Athanasio allegatus (In Ep. ad Episc. in Africa). Sed ipsi interim mire incusant, quod per voces non in scriptura solemnes, sed tamen pie inventas, condemnati sunt, cum ipsi tamquam exterioribus exorti de terra loquuntur: episcopi vero contra non has voces ipsi excogitarunt, sed eas a Patribus contestatas acceperunt, et scriptis suis inseruerunt. Siquidem prisci episcopi ab his annis prope centum et triginta, tum qui Romæ, tum qui in nostra Civitate pontificatum gessere accusaverunt eos, qui Filium creaturam dicerent, aut qui negarent eum consubstantialem Patri. Neque ejus ignarus erat Eusebius episcopus Cæsariensis, qui cum prius suffragaretur Arianica Sectæ, postea tamen Nicæni concilii Decretis subscripsit, et apud suos id ipsum propriis litteris affirmavit, cujus hæc verba sunt: ‹ Novimus quosdam ex priscis eruditos, et præclaros Antistites aliosque scriptores, cum de Patris, et Filii Deitate loquerentur, voce consubstantialitatis usos esse. Hac voce tanquam a Patribus accepta usus est S. Dionysius Alexandrinus Gallieno coævus contra Samosatenum : Desertum dicis eum qui erat natura Dominus, et Verbum Patris, per quem omnia pariter fecit, et per quem Sancti Patres homousion Patri vocaverunt. Dionysio autem hujus vocis antiquiorem usum fuisse probat

Concilium quoque Antiochenum primum eumdem C in Paulo Samosateno reprehendit errorem. Scilicet Filium in procreando mundo Paternam implesse voluntatem, eique ut id faceret præcepisse Patrem. Inæqualitatem vero excludunt ejusdem concilii Patres. Operatur utpote Verbum simul et Deus, per quem omnia fecit Pater, non tamquam per instrumentum, ne. que tamquam per Scientiam, non per se existentem. In eadem sententia loquitur et Alexandrinus Dionysius contra Samosatenum verba illa explicans Hieremiæ : Ego sicut agnus innocens, qui ducitur ad Sacrificium, ita in Persona Christi loquitur: Ego, inquam, qui semper Persona Christus æqualis Patri nulla dissimilitudine substantiæ coæternus Domino Spiritui, etc. Compertum itaque est, errorem hunc de inæqualitate Filii ad Patrem tertio sæculo, et Gallieno imperante D doctissimus Christianus Lupus pluribus allegatis S. viguisse, ita ut in illum agere ejusdem urgeret necessitas temporis. Non enim Ariani soli contra æqualitatem Filii cum Patre sunt oblocuti. At forte quis Origenis scripta ab Arianis falsata causari volet : Num forte eum latet Origenis æstuosum ingenium, quasi mare non semper tranquilla veritate pacatum, sed fluctibus variarum opinionum estuans frequenter ad falsitatis scopulos allisisse? Hanc siquidem scriptorum ipsius corruptionem inane commentum esse, evidenti ratione ostendit Hieronymus. Solus inventus est Origenes, cujus scripta in toto orbe pariter falsarentur: et quasi ad Mithridatis litteras omnis veritas uno die de voluminibus illius raderetur. Si unus

sed

Irenæi, ac Tertulliani textibus, ex quibus infert : Quapropter hæ voces (consubstantialis, consubstantiva Virtus, ejusuem substantia) neque a Romano, aut Alexandrino Dionysio adversum Paulum Samosatensem, neque a Tertulliano, neque item a S. Irenæo sunt, sunt ab ipsis Apostolis. Etenim non dumtaxat uterque Dionysius, ac item Tertullianus, sed et ipse S. Polycarpi discipulus S. Irenæus eis utitur tamquam communibus in Ecclesia, ideoque Apostolicis. Eas Tertullianus a Latina, Irenæus accepit a Græca Ecclesia. Hinc illæ apud utramque sunt antiquissimæ (In Dissert. post hu. de voc. subst. Essent. Pers. c. 4, quæst. 2, edit. nov. Ven. 1724). Optime quidem. Sapientissimus