Obrazy na stronie
PDF
ePub

522

(2) qui corum pro salute sacrificent. Tauros, bircos, A pellatur (Matth. xxi, 13; Luc. xix,46; Jer. vii, 11) syarietes, et agnos abhorret Dominus; unde sacrificant? Deum dereliquerunt, altaria ejus everterunt : cui sacrificant? Sane hoc solum proprium retinent, quod, ut vilem libidinem magis ac magis augeant, vilioribus se lavacris omni momento (3) baptizant, Deo semper ingrati.

296 TRACTATUS LXVII.

De (1) Exodo XIV.

Judæos non tantum legitimum pascha celebrare non posse, sed religionis divinæ prorsus nihil retinere paucis accipite. Salomonis templum, de quo præsumebant, (2) cecidit. Altaria Dei ipsi everterunt. Lex et prophetæ usque ad Joannem. Sacerdotibus eorum luctus (3) indicitur. Immolatio aufertur. Cessat unguentum. Circumcisio vacuatur. Sabbatum (4)

denotatur. Neomenice et dies festi odio habentur. (1s. 1, 13.) Potiuntur eorum Romani regno. Nihil, ut arbitror, (5) restitit illis proprium, nisi quod Agno salutari neglecto, ingrati viles agnos cum amaritudine, homines (6) amari manducant.

TRACTATUS LXVIII.

De (1) Exodo XV.

Judæos legitimum pascha celebrare non posse, periti legis, Deo ipso loquente, cognoscite a quo ap

(2) Sparaverius cum hanc quoque sententiam, uti cæteræ, per interrogationem efferendam putat, tum vero quis pro qui scriberet, et sacrificet pro sacrificent.

(3) Antiquissimum simul et frequentissimum apud Hebræos fuisse aquæ, qua se suaque lavabant, usum, patet ex Exodo xxix, 4, et xxx, 19; Lev. xvi; Deut. xxi, 6, et aliis ex locis. Multa Judæorum baptismata a S. Marco Evangelista commemorantur cap. vii, 3 et 4: Pharisæi enim et omnes Judæi, nisi crebro laverint manus, non manducant, tenentes traditiones seniorum. Et a foro nisi baptizentur, non comedunt: et alia multa suni, quæ tradita sunt illis servare, baptismata calicum et urceorum et æramentorum et lectorum. Baptismatis a Judæis in peccatorum purificationem adhibiti meminit S. Basilius, hom. de Baptismo. Baptismatis item quo proselyti abluebantur, quicumque nimirum, sive ex gentibus, sive ex christianis inter Hebræos admitti volebaut, testimonium locupletissimum adfert Maimonides Hilc. Issur. cap. 13, num. 1,4 et 5. Heic autem S. Zeno, cum illa baptismata memoret, quorum frequentia libido magis ac magis augetur, balnea potius Hebræis quoque, sicuti et Gentibus usitata, videtur innuere: hæc enim plurimum ad libidinem contulisse patet ex Hieronymo, D epist. LXXIX, ad Salvinam, num. 7, quam monuit, caveat, ne balneorum culor novum adolescentula sanguinem incenderet. Quotidie autem Hebræos lavare consuevisse omnia membra testatur Tertullianus de Orat. cap. 17. Vide etiam Gaudentium, serm. ix, p. 108. Erat etiam secta inter Hebræos quorumdam, qui in græca formula renuntiandi Judaicæ religioni ex regio codice a Cotelerio edita in observationibus ad 1. 1. Recognit. S. Clementis, § 53, HμspоbarτioTa, id est quotidie baptizantes, appellati, docebant ut ibidem traditur, neminem salvum fieri posse, nisi quotidie lavel.

TRACT. LXVII. —(1) Omnes mss. De die Pascha; Zen. cum edit. Ven. de Judæis inscribit. In edit. Ver. duæ inscriptiones de Exodo xiv et de Judæis. Ne seriem interverteremus, retinuimus titulum de Exodo, cum contineat eadem fere, ac in reliquis hac inscripPATROL. XI.

B

[ocr errors]

nagoga spelunca latronum : sacerdotalis cathedra (Ps. I, 1) pestilentia: sacrificium (Is. LXVI, 5; vide Deut. XXIII, 18) canina mactatio 297 jejunia (1s. LVII, 5; Zach. vii, 5) odium: populus (Matth. 1, 7; x1, 34). progenies viperarum. Posthæc quid præsumant, æstimare non possum, homines, qui salutem suam in pecorum morte constituunt : cum Deus posteaquam de Egypto egressi sunt, ubi (2) imaginarium pascha gesserunt, dicat (Exod. xII; Is. 1,11-12): Plenus sum holocaustomatis arietum et pinguamine agnorum : quis enim hæc exquisivit de manibus vestris ? Utique, fratres, incunctanter eis ademit pascha, qui id per quod ab eis pascha geritur, reprobavit. At imaginem colunt. Nec ipsam quidem, qui falso colit imaginem, qui ejus non diligit veritatem. Sane hoc solum competenter gerunt innocentes : quod agnos passim, quasi lupi rapaces, (3) occidunt.

TRACTATUS LXIX.

De (1) Daniele in Pascha I.

Evigila, Christiane, omnique sæcularis somni torpore discusso, apertis auribus cordis pueris disce virtutem. Sed vide, ne æstimes falsum, quod eis cessit incendium. Veritatem ratio protestatur. Qui nunc in se credentes baptizat Spiritu sancto et igni, ipse tunc quoque (2) numero suæ affuit Trinitatis. tione prænotatis, quæ iisdem quandoque verbis heic repetuntur.

(2) Ita correximus ex mss. Rem., Vat., Pomp., Urb., Zen. et edit. Ven.; reliqui mss. et editi excipit.

(3) Mss. Tol., Pomp., Vat., indictus.

(4) Denoto heic arguere, reprehendere, seu nota aliqua affigere significat, uti sæpe apud Tertullianum, de Pallio, cap. 1, habitus denotare; cap. 2, quid denotas homines; et de Orat. cap. 2, Oblitos patris denotamus. Reprehenduntur a Deo Sabbata, Isaia c. 1, 13.

(5) Mss. Tol., illis extitit; Zen., illis restitit; cœteri codices et editi ut in textu. Restat autem pro reliquum est, vel superest, uti heic accipitur, usurpatum invenies a Cicerone, ep. XIII ad Brutum, a Terentio, Phorm. 1, 2, 35 et aliis.

(6) Ms. Pomp. ita cum aliis legebat, at emendatum alia manu amara: perperam. In fine autem hæc clausula legitur in ms. Rem. Explicit S. Zenonis de die Pascha similia habet ms. Pompeianus.

TRACT. LXVIII.—(1) Mss. Rem., Tol., Vat., Urb., Tractatus Pascha. Pomp. de Pascha. Zen. de Pascha et Judæis. Edit. Ven. de Judæis. Edit. Ver. de Exodo xv, de Judæis.

(2) Imaginarii fasces. Livius, lib. ш, cap. 41, Imaginaria paupertas Seneca, epist. 20. (3) Mss. Tol. et Vat., occiderunt.

TRACT. LXIX.--(1) Hos omnes de Dan. tract. paschali tempore habitos occasione lectionum, quæ ex Dan. ea quoque tempestate inter sacra paschalia officia recitabantur, ipse titulus huic tractatui et ultimo præfixus in mss., nec non textus nonnullorum tractatuum qui baptisma paschali tempore collatum memorant, satis declarant. Hic autem primus de Daniele tractatus in mss. Rem. Tol., Vat., Urb., Tractatus Daniel( vel Danielis) in Pascha inscribitur. In Pomp., Tractatus Daniel in Pascha cujus supra, id est S. Żenonis in Zenon, autem et edit. Ven. De tribus pueris tandem in edit. Ver., de Daniele VIII, de tribus pueris.

(2) Quod tres pueri Trinitatis figuram gererent, rem sacramento, id est in figura, gestam auctor affir17

:

sæcula sæculorum.

TRACTATUS LXXI.

De (1) Daniele III.

Denique rem sacramento gestam esse cognosce. In A fortiores, per Dominum Jesum, qui est benedictus in caminum (3) missi (Dan. c. 1), ut submersi sunt 298 flammis, statim (4) invisibili rore incendia temperantur: mors refugiens mutat officium incensores cremantur incensis hymnun canentibus flamma blanditur: Deus a creatura benedicitur universa. In tribus una mens, una virtus, unus triumphus exsultat. (5) Melioratur vita supplicio. Rex non inviderat pueris, si non eos præcepisset ardere. TRACTATUS LXX.

De (1) Daniele II.

Martyrii quodam modo pars est, fratres dilectissimi, martyres non horruisse supplicium: quantum etenim multiformis (2) crudelitatis lugubris contemplatio retrahit a corona; tantum generosa ac perfecta 299 fides, quique illi (3) fuerit cruciatus, sua complicat vota. Denique tres pueri in illo sacro certamine præ oculis Deum sibi proposuere, non flammas (Dan. c. ); præmium (4) futurum, non pœnam. Sicque inter tetros undantis incendii globos triumphantes barbarum regem, minas omnes, ipsum quoque supplicium, docuerunt ignes sanctis hominibus non esse

mat, cujus quidem sacramenti Trinitatis ob trium puerorum numerum meminit tract. 71, 73, 74, vide aduot. 3 in tract. 71.

(3) Mss. Vat. et Pomp., jussi pro missi. (4) Mss. Tol., sibilo roris pro invisibili rore. (5) Meliorare proprietatem L. xш, § 5, D. de usuf. et quemadmod.

Trium puerorum (2) martyrium qui credit interritus, potest etiam ipse adipisci martyrium. Tanta enim vis certaminis fuit, ut eam ipse quoque ignis horruerit : nam a barbaro rege nimia crudelitate tribus pueris consulente, fornacis ultra quam solet, septenario pabulo ignis armatus est (Dan. c. II ). Credo divina providentia (3) sacramento Trinitatis 300 spiritalem quoque numerum convenire. Denique nec (4) irrorati camini eis baptismatis defuit gratia. O admirabile incendium ! O vere spectaculum Deo dignum! Qui audiunt, timent: qui incenderant, ardent qui incensi sunt, sanctificati et incolumes B de camino procedunt, per Dominum nostrum Jesum Christum.

TRACT LXX. (1) Mss. Tol., Vat., Urb., Tractatus Danielis. Pomp. et ed. Ven., de Daniele. Zen. De tribus pueris. Utraque autem inscriptio præposita in edit. Ver. Licet in tabula libri primi ms. Rem. C num. XI inscribatur, Tractatus Danielis, in corpore tamen titulo caret. In margine porro hæc rubrica legitur Festivitate SS. Firm et Rustici fratribus recitanda. Hi martyres, qui Diocletiano et Maximiano imperantibus Veronam suo sanguine consecrarunt, quorumque corpora alio olim traducta, Luitprando regnante, S. Annonis episcopi diligentia cum sacris aliorum quatuor martyrum exsuviis eidem urbi restituta fuerunt, tanto semper in honore apud Veronen-es habiti sunt, ut non solum in eoruni memoriam multa, tum in urbe, tum in diœcesi ecclesiæ Deo dicata inveniantur, nominaque ipsorum in publicis litaniis fuerint inserta, nec non in precibus, quæ leguntur ad calcem Ordinis Romani ex Capitulari codice editi a Francisco B'a chinio; sed præcipua etiam ipsorum fieret mentio in Canone Missæ, præcipuoque colerentur officio, cum antiphonis ac responsoriis propriis, ut liquet ex mss, liturgies libris Ecclesia Veronensis, ac in eorumdem memoriam Ires Missæ celebrarentur, in Missali ms. sæculi xn descriptæ, quarum prima 1. kal. junii, pag 111, bac inscriptione præno'atur: Translatio SS. Firmi et Rustici, Primi et Marci, Apollinaris et Lazari; altera vi idus augusti, pag 129: Vigilia Firmi et Rustici; tertia ipso martyrii die, nimirum v idus augusti eadem pagina: Sanctorum Firmi et Rustici. Cum itaque estos martyres tanta celebritate Veronensis Ecclesia coleret, nihil mirum, si festo ipsorum die hic S Zenonis sermo inter sacra solennia fratribus recitaretur. Hinc autem Remensem codicem ad eamdem Ecclesiam pertinuisse maxime confirmatur.

(2) Editiones Veneta et Veronensis cum aliquot mss. crudelitas. Correximus ex edit. Pat. et mss. Tol., Pomp., Zen. Mox recta pro perfecta in mss. Tolent et Vaticano.

D

TRACTATUS LXXII.

De (1) Daniele IV.

Ingens supplicium aliquotiens ingentior prosequitur gloria, maxime divinis in rebus : in quibus felices obnixa devotione suam religionem custodiunt

(5) Sparaverius legi mavult fuerint. Dein pia pro sua in ms. Urb. et pro complicat ms. Pomp. in margine scribit amputat.

(4) Mss. Tol., Vat., Rem., futuri postea iidem mss. codd. et Zen. cæteros pro tetros. Dein mss. Rem. et Pomp. barbarorum pro barbarum; at in Pomp. correctum barbarum.

TRACT. LXXI.— (1) Mss. Incipit tractatus Danielis excepto Zeno niano, in quo De tribus pueris, sicut et in Veneta editione.

(2) Martyres etiam dicti, qui tormentis objecti, mortem o obierunt.Hinc Commodianus instruct. 48, Multa sunt martyria, quæ sunt sine sanguine fuso. Celebres sunt inscriptiones epist. vi et x S. Cypriani Martyribus et confessoribus, in quibus martyres utique dicuntur, qui in tormentis non occisi sunt; neque enim (rationem addit idem Cyprianus ep. 37 ) virtus eorum, aut honor minor est, quominus ipsi quoque inter beatos martyres aggregentur; et non aliter Zeno noster tractatu superiori : Martyrii quodam modo pars est, martyres non horruisse supplicium. Codex Pomp. et edit. Ven., martyrum pro martyrium perperam scribunt; sed in ms. Pompeiano posteriori manu correctum legitur.

(3) Solenne Zenoni est, in Scripturis ex numero binario, vel ternario, vel septenario, etc., sacramentum, id est mysterium et figuram aliquam, deprehendere. De numero binario vide plura exempla tr. 13, lib. ; de numero septenario habes exemplum trium puerorum numero, quem numeri sacramentum tract. 44, lib. 1, adnot. 12; de ternario autem hic in vocal tract. 76, ac similiter tract. 14, lib. u, sacramentum numeri appellavit tria illa, quæ Thamar protulit, monile, asnulum, virgam. Ms. Rem. et edit. Ven., spiritalis quoque numerus: Ms. Urb., specialis quoque numerus Vat. vero Trinitatis quoque numerus.

(4) Ms. Tol. inrotati: forte inrorati legendum est. inrovatis floribus apud Columellam 9, 14. Zeno autem rore invisibili caminum ignis temperatum prodit. tractatu 69.

TRACT. LXXII.-(1) Inscriptiones tum in mss. tum in ed. eædem ac in tract. sup. notatæ nobis fuerunt. Rem, in marg. addit: Sabbato primo primi mensis coram pontifice ante processionem recitanda. Primus mensis antiquis est Martius. Cum porro processionis, non autem, ut alibi, stationis nomine hoc loco utatur

cem ignis ardentis, hos devote cupidus ignis excepit. Lambunt (4) rosidos flammæ blandientes. Mira res! opacitas intus, incendium foris est : intus hymnus canitur, foris ululatus auditur. O magna potentia Dei! Incensores (5) incendio concremati sunt: et qui incensi sunt, incendio suo superstites, triumphantes de camino procedunt, præstante Domino nostro Jesu Christo.

potius quam salutem. Igitur cum audio tres pueros A rint, incendi præcepit. Qui ubi jactati sunt in forna'incensos (Dan. c. 1), prius vehementer horresco; mox deinde corum particeps optaverim fieri, cum cognosco inter flammas rorulentos (2) hymnum Deo cecinisse securos (Ibid., c. iv): tanta est enim fidei virtus tantaque potestas, ut cultoribus suis etiam ipsa elementa contra suam naturam famulari compellat. Unde, fratres, atrocissimæ rei non vos terreat contemplatio 301: non enim ulla est metuenda jam pœna, cum incensorum superstes (3) insultet ignibus vita.

TRACTATUS LXXIII.

De (1) Daniele V.

Mirum, fratres dilectissimi, ac delectabile certamen Deo, historia sacra prodidit nobis, ignis ac fidei.

TRACTATUS LXXV.
De (1) Daniele VII.

Exsulta, Christiane, et Deum fortiter time, diaboli si vis incendia non timere. Ecce pueri (2) sacramento muniti, tres numero, sed una virtute, anhelantibus flammis, camino regiente non læduntur. Incensi hym

(Dan. c. IV.) Etenim duo discordantia devotione Do- B num canunt: barbarum regem fidei tenacitate con

minica in unam concordiam convenere: namque tribus in pueris fides puniri non timuit: immissis camino, ignis exæstuans (2) detulit, ut eos unius virtutis esse persensit. Denique arsit incendium incendentibus, non incensis. O admirabilis ratio! O inastimabilis gloria Dei! (3) Sacramento Trinitatis tam potentis elementi subacta natura est. Qui putabantur incendio exstingui, emicant beatioresi ncensi.

TRACTATUS LXXIV.

De (1) Daniele VI.

Credulo percipe corde rem miram, Christiane, omnique virtutum exemplo (2) famigerabilem. (3) Hebræi vere tres pueri, senum constantia majores, juvenum virtute fortiores, sibi pares, Trinitatis 302 sacramento præmuniti, unitatis una fide solidi, æqualitate pares, passionis victoria gloriosi. Hos barbarus rex, quod ejus statuam adorare contempse

marginalium notarum Scriptor; aliqua id generis C
processio innuitur, quam a conventu fratrum seu ca-
pitulo (quo quidem Veronensem clerum convenisse
ex aliis annotationibus animadvertimus) ad eccle-
siam haberi solitam Ordo vi Romanus a Mabillonio
editus memorat; cum scilicet post habitum in capi-
tulo fratrum conventum, qui initio ejusdem Ordinis
laudatur, episcopo missas celebraturo exinde ad ec-
clesiam processio fiebat: sic enim ille Ordo inscri-
bitur: Ordo processionis, si quando episcopus festivis
diebus missam celebrare voluerit: incipit autem: Post-
quam prima hora celebrata fuerit, in conventu fratrum,
qui apud quosdam capitulum nuncupatur, etc., proces-
sionis autem ordo sequitur. In Carpso quidem ms.
nostræ Veronensis Ecclesix libro processionis sæpe
fit mentio, qua a secretario ad ecclesiam vel a choro
ad aliquod altare, etc., Clerus prodibat. In conventu
igitur fratrum, sive in secretario, vel choro hic
S. Zenonis tractatus sabbato primo primi mensis le-
gebatur coram pontifice, antequam processio vel ad
ecclesiam, vel ad altare aliquod haberetur.

(2) Trium puerorum canticum, cum in Hebraico textu Danielis non inveniatur, tum a Judæis, tum ab Heterodoxis quibusdam respuitur. At S. Zeno aliis cum Patribus et Ecclesia catholica ut canonicum accepisse hinc satis cognoscitur. Mss. et editiones Ven. et Ver., rosculentos. Al rorulentos scribendum, ut in editione Patavina emendatum est, manifestum fit ex tract. 69.

[blocks in formation]

D

fundunt. Vindicantur de incensoribus suis. Deum vident. Mors transit in vitam, metus in gloriam. Sic quis non optet ardere (3) ?

303 TRACTATUS LXXVI.

De (1) Daniele VIII.

Tres Hebræi venerabiles, (2) numeri sacramento muniti, ætate teneri, sed fidei soliditate robusti, supplicio suffragante gloriosi, amore divinæ religionis regis adorare imaginem contempserunt, utpote qui ip.. sum contempserunt regem: qui ira sufflatus, solito septies amplius caminum jussit incendi: ac ne quid. immanitati sævientis deesse videretur, pice et stupa armatum (3) incitatur incendium: æstuantibus globis rubescit quoque ipsum alienis ignibus coelum. Illo præcipitantur insontes: ibidemque, propter quem præcipitantur, inveniunt. Denique excipiuntur non flamma, sed (4) rore; Dei dignatione, non pœna.

(2) Detulit hoc loco pro reveritus est accipitur.
(3) Vide adnot. 3 in tract. 71.

TRACT. LXXIV.--(1) Tituli iidem ac in tract. sup. (2) Hac voce Zeno iterum utitur tract. 15 lib. 11, num. 1. in quem vide quæ animadversa nobis sunt adnot. 5.

(3) Ms. Rem. Hebræis. Ms. Tol. verum pro vere ; et infra solida pro solidi.

(4) Ms. Tol., roscidos; et roscidum quidem frequentius scriptum legitur. At cæteri Mss. rosidos, et similiter rosida mella in mss. Virg. Ecl. vii, v. ¿7; rosidum solum, Columella 5, 6. Roscidus autem, vel rosidus idem est ac roridus, rorulentus, id est rore aspersus.

(5) Ms. Pomp. incendio Dei. In ms. rem. per saltum a voce incendio ad alteram similem intermedia verba ab amanuensi prætermissa fuere.

TRACT. LXXV. (1) In plerisque mss., Invitatio fontis. Zen. et ed. Ven. De tribus pueris, qua inscriptione retenta in Ver. edit. additum fuit de Daniele. Hunc unum titulum nos, ut ca terorum series et sensus etiam postulabat, retinuimus. (2) Vide adnot. 3, in tract. 71.

(3) Mss. Rem., Pomp. et edit. Ven. addunt. Amen. In Rem. autem hæc clausula præterea legitur. Explicit tractatus Danielis S. Zenonis.

TRACT. LXXVI.-(1) Inscriptio eadem ac tract. 73. (2) Vide adnot. 2 in tract. 69.

(3) Legebatur citatur, supplevimus ex ms. Pomp. in quo nescimus cur, quave manu in abrasum fere fuerit.

(4) Editi libri habebant rore Dei, dignitate, non

O felix supplicium, quod incolumitate superante im- A alveo navis (Jon. 1 et 11): nec tres pueri, quo ardere mortalitas prosequitur, et corona !

TRACTATUS LXXVII.

De (1) Daniele IX.

Non hodie mihi ad vos sermo est, fratres carissimi, 304-306 (2) de humanis gestis, aut meritis: nec (3) Daniel inducitur inter frementium leonum rabidos rictus intrepidus (Dan. c. XIV), cœlesti prandio satur: nec (4) Jonas inter æstuantes procellas sollicitique maris fluctus insanos tutior piscis alvo, quam (5)

pœna. Cum vero mss. libri dignatione pro dignitate habeant; mutata interpunctione optimus sensus consistit.

putabantur incendio, de suis incensoribus vindicati : sed de Domino nostro, quem (proh nefas !) venerantur (6) externi (si tamen dicendum est) sui carpunt. Sane (7) nullis argumentis armatus, quibus illi libenter utuntur, qui adversis veritatem falsa componunt, sed cœlestibus testimoniis multis, manifestis, ac puris, ut docti probent, minus instructi se se confirment, rudes discant, (8) ipsique, qui blasphemare nituntur, salutis suæ bono vel sero, si potest fieri, resipiscant (9).

ter tot Arianorum cum Christianis dissidia, Christianos divinitatem Christi simplici fide ac traditione defendentes probabant quodam modo, adversabantur autem Arianorum artes et vim, qua isti ad suam hæresim tuendam utebantur. Audiatur Ammianus Marcellinus, ethnicus scriptor hujus ætatis celeber, lib. xxi, cap. 16: Christianam religionem absolutam et simplicem anili superstitione confundens (Constantius Imperator Arianorum patronus) in qua scrutanda perplexius quam componenda gravius, excitavit dissidia plurima; quæ progressa fusius aluit concertatione verborum, ut catervis Antistitum, jumentis publicis ultro citroque discurrentibus per synodos, quas appel· lant, dum ritum omnem ad suum trahere conaretur arbitrium, rei vehiculariæ succideret nervos. Themistius alia ratione Arianos, qui contra Catholicos persecutionem acerbissimam moverant sub Valente, comprimere conatus in ea oratione ad eumdem Imperatorem, quæ poopwyntɩxòs inscribitur, dum divinas res supra humanam ratiocinationis vim positas ostendere studuit, veneratus est alio modo divinam Verbi generationem, perinde ac Catholici, qui Arianorum curiositatem cum Zenone criminabantur : C eaque ratione idem gentilis Philosophus a Valente obtinuit, ut cum Christianis mitius ageret, quod Socrates, lib. IV, cap. 52, et Sozomenus lib. VI, c. 36, tra lunt. Ea autem Themistii oratio ad Valentem adhuc exstat.

TRACT. LXXVII.—(1) In ed. titulus erat: Pro fidei veritate, quem reperimus in uno recent ms. Zen. Cateri habent: Tractatus Danielis in Pascha, quem B proinde in seriem tractatuum de Daniele conjiciendum putavimus. Ultimo autem loco ponendus visus est, cum Auctor alios tractatus de trium puerorum incendio ab se jam habitos commemoret. Male quidem de Daniele hunc tractatum inscribi putamus, cum non sit tractatus, in quo de Daniele agatur, sed potius longioris tractatus exordium, in quo non de Daniele, nec de Jona, nec de tribus pueris, nec de humanis gestis, aut meritis, sed de Domino nostro se acturum pollicetur. Forte hoc erat unum ex exordiis, que a magnis quoque oratoribus parata adnotavimus in Admonitione ante tract. 30, quibus dein orationis corpus ex tempore subjiciebatur; et hinc forte factum est ut reliqua oratio ex tempore habita, nec scripta desideretur. At cum absit oratio ipsa, que ad Christi æternam generationem pertinuisse videtur (nam adversum Arianorum hæresim se disputaturum Zeno recipit) cumque miss. omnes, uno excepto, de Daniele inscribant, eamque inscriptionem laudent Joannes Veronensis Mansionarius, Guillelmus Pastrenzus, et Petrus de Natalibus, qui allegant de Daniele in Pascha tractatus 11, nimirum tractatus 69, et præsentem, qui eo titulo in mss. prænotantur, jam hunc titulum haud deserendum putavimus.

(2) Indicare hoc loco Auctor videtur habitum jam tract. 16 lib. n, De Susanna, in quo quidem de humanis gestis, aut meritis agitur.

(3) De hoc paucis egit tract. 8, lib. 1, n. 3.

Vide tract. 17, lib. 11, qui de Jona inscribitur. (5) Alveo abest a ms. Tol.

(6) Externi, qui Dominum nostrum Jesum Christum a suis, id est ab Arianis, carptum venerabantur (si tamen dicendum est; quod hi non vero et Christiano cultu illum venerarentur) profecto Ethnici sunt; et forte illi ex Gentibus potissimum innuuntur, qui in

(7) Argumentis se nullis acturum pollicetur, iis scilicet, quibus Ariani divinam Christi generationem curiosius perscrutari delectabantur, quam Arianorum consuetudinem alibi S. Zeno sæpe reprehendit. Vide inter alia totum tract. 1, lib. 1, ms. Vat., armatur pro armatus; sed utrumque legi potest, dum non ad Zenonis personam, sed ad sermonem referatur, qui nullis argumentis armatus proditur.

(8) Contra Arianos ergo disputare multa hoc in tractatu volebat S. Antistes et hinc quoque Arianos aliquot, quorum saluti sermocinando prospiceret, Veronæ fuisse exploratum est.

(9) In ms. Rem. hæc clausula legitur. Explicit tractatus Daniel in Pascha.

APPENDIX PRIMA

AD OPERA SANCTI ZENONIS EPISCOPI, COMPLECTENS: 1° POTAMII TRACTATUS DUOS ET EPISTOLAM UNAM; 2o SANCTI HILARII INTERPRETATIONEM QUINQUE PSALMORUM ; 3° SANCTI BASILII CÆSAREENSIS TRACTATUS QUATUOR.

MONITUM EDITORIS.

icem hanc opusculorum seriem hic rescribere D secunda in tomo Ix Patrologie nostræ ex integro quimus, quandoquidem prima in tomo vIII, jaceat, tertia vero inter Opera S. Basilii collocanda

potiori jure reservetur. Hinc igitur lectorum rationi- A nullas epistolas jam alibi ante editas recuderimus, bus, inde Cursus nostri unitati consulentes, nullas charte impensas in superfluam recusionem faciemus, nihil omnino exscripturi, nisi observationes quasdam a Balleriniis huic editionis suæ loco præmissas. Quod autem ad ipsa opera præsentem appendicem efficientia pertinet, lectorem eo tomorum vi et 1x Bibliotheca nostræ remittemus, ubi Potamii nec non Hilarii tractatus hic memoratos legere est, de sancto Basilio rogantes ut Patris illius Operum editionem exspectare velit.

At vero, ne, sic agentes nobis ipsis pugnare videamur, ut qui in secundo tomo S. Hilarii Operum non

notandum est, illas epistolas non, ut ita dicam, propter se citari, quasi Hilario a quibusdam perperam tributas; sed operis historici a S. Hilario elucubrati partem integrantem constituere, nec sine lectoris molestia a sancti Episcopi argumentationi. bus, quibus intermiscentur, potuisse divelli. Unde satis superque cum contradictionis, tum imperitiæ crimen effugimus; de cætero, quia se dat occasio, monentes, sic nos in similibus circumstantiis gesturos ut scrupulosiorem liberioremque agendi rationem pariter vitemus.

M.

307 BALLERINIORUM OBSERVATIONES

PRIME ZENONIS OPERUM APPENDICI PRÆMISSÆ.

I. Tractatus illos undecim (nempe duos Potamii, B omnino adhærens inventa esset, novam interpretaHilarii quinque, Basilii quatuor), qui ex variis auctoribus in ms. Remensi aliena manu Zenonianis subjecti, ab aliis vero amanuensibus in aliorum codicum calee eodem ordine eademque manu transcripti, ac pro Zenonianis ab editoribus habiti, inter Zenonianos permisti et editi sunt (quod omnium controversiarum causa potissima vel occasio fuit), nos nunc manuscriptorum ope, et certis indiciis moniti, separatos a ceteris in Appendicem primum rejicimus, de quo satis sint, quæ pluribus disseruimus in præfatione dissertationis primæ. Nunc quibusnam auctoribus jidem sint adjudicandi, quod ex laudatis codicibus non apparet, quærendum et statuendum nobis est. Quinque tractatus in Psalmos opus esse coævi Pictaviensis episcopi S. Hilarii nihil est dubitandum, cum C non tam stylus Hilarium palam referat, sed totidem etiam verbis inter Hilarii opera reperiantur; et non Hincmarus solum in libro de Prædestin., cap. 25, sed Hieronymus quoque in epist. XXXIV, ad Marcellam, num. 5 et 5, quasdam sententias recitet tamquam Hilarii, quae in hisce tractatibus inveniuntur : ut omittamus in explanatione psalmi cxxvi, num. 14, interpretationes in superiores psalmos allegari, quæ Hilarianum profecto commentarium in alios psalmos, de quibus in Zenonis codicibus nihil est, aperte innuunt.

308 II. Quatuor porro tractatus de Livore et Invidia; de Adiende tibi, de Jejunio, el de Avaro divite esse ex S. Basilio Latine translatos, sed ita ut duo primi integri, alii duo mutili habeantur, si quis Basilianos Græcos ejusdem argumenti conferat, dubitare profecto non poterit. Antiqua autem hæc interpretatio est, et ævo, uti videtur, Zenoniano lucubrata; quæ cum Græco textu non ad litteram omnino congruens, liberiori ingenio reddita fuit. Hanc quidem, uti certo credimus, interpretationem tractatus de Jejunio jamdiu per orbem vulgatam his memorat S. Augustinus, lib. I contra Julianum, num. 18, et lib. 1 Operis Imperfecti num. 62, cumque ea Græco exemplari non

D

tionem se iniisse ibidem profitetur. Quod si reperi, inquit, interpretatum, tamen propter diligentiorem veri fidem, verbum et verbo malui transferre de Græco. Interpretationis autem auctorem si quis a nobis quærat, Rufinum Aquileiensem presbyterum esse opinamur. Hunc enim nonnullas ex Basilii homiliis Latine reddidisse ipse in historia satis prodit lib. 1, cap 9. Porro styli ratio et interpretandi libertas, quæ hisce in interpretationibus emicat, cum cæteris Rufinianis probe congruit. Haec probabilia. Sed his ad demon. strationem accedit pra fatio ejusdem Rufini, quam octo Basilii tractatibus ab eodem Rufino Latine redditis præfixam P. Garnier Benedictinus, in novissima Basilii operum editione, ex duobus mss. regio et Colbertino edidit tom. n, pag. 743, in qua hæc Rufinus aperte pronuntiat: Aliqua tibi in Latinum verti olim poposceras, Aproniane fili charissime; quod ex parte aliqua feci in præsenti, dum in Urbe essem, sed et nunc aliquantum addidi. Octo ergo beati Basilii breves istos homiliticos transtuli libellos. Et ut nihil quidem dubii sit, inter octo tractatus huic præfationi subjectos reperiuntur tres ex his, qui inter Zenonianos circumferebantur, de Livore et Invidia, qui ibidem est homilia Iv, pag. 726; de Adtende tibi, qui est homilia II, pag. 717, et de Avaro divite, qui est homilia I, pag. 723; quartus autem de Jejunio, qui ibidem desideratur, est ille quem Augustinus locis laudatis allegat, quique eamdem interpretandi licentiam ac stylum præfert, ut de eodem interprete dubitare possit nemo. Hinc porro ea solvitur controversia, quam versat editor Benedictinus in generali præfatione tom. II, num. 61, quot scilicet 309 Basilii sermones Rufinus interpretatus sit, octo, an decem. Rationem dubitandi ingerunt duo ejusdem Rufini testimonia, primum in laudata præfatione, ubi octo homilias abs se translatas Aproniano misit, alterum ex historia lib. n, cap. 9, ubi denas ferme abs se latinitate donatas testatur. Exstant quoque utriusque ingenii (Basilii et Gregorii Nazianzeni) monimenta magnifica tractatuum.

« PoprzedniaDalej »