beratoris nostri profunda providentia! O præstantia A sepulcri nido vivificatus, resurrectionis jura gustaret. singularis! O dulcis sententia! O damnatio necessaria! In semetipso homo jugulatur, ut vivat: percussor non videtur, percussoris non cernitur gladius, percussi non hiat vulnus, non defluit sanguis exspirantis, non palpitat corpus, non decolor color est. Ipse est, tamen non est ipse. Vetus quidem videtur domicilium sed novus inquilinus exsultat mutatione morum, nativitatis suæ nobilitatem incredulis variis virtutibus probaturus.

259 TRACTATUS XLII.

(1) Ad Neophytos post baptisma V.

O magna providentia Dei nostri! (3) O bonæ matris charitas pura! diverso genere, sexu, ætate, conditione suscipiens necat odio criminum, ut noverca: pia servat, ut mater: necatosque non ante vivifical, quam omne virus vetustatis extinguat. Ne quid (4) adulterum pariat, ac ne quem plus amare videatur, aut minus, unam nativitatem, unum (5) lac, unum 260 (6) sli pendium, unam Spiritus sancti præstat omnibus dignitatem. Quam speciosum est, fratres, quamque salutare, quem paulo ante ridiculo habueris, admirari; cujus exsecratus sis corruptelam, optes imitari virtutem (7) quem cupidum semper horrueris, stupeas passim in pauperes et egenos sua bona universa fundentem postremo quem noveris idololatriæ fanum,

meminit, quod renatus sit beatior (8), qui non meminerit, quid fuit ante, quam renatus sit beatissi. mus, qui (9) infantiam suam provectu temporis non mutaverit.

Salvete hodie, nati fratres in Christo, acceptæque indulgentiæ regale beneficium diligenter, fortiter ac fideliter custodite; etenim vester (2) contractus omnis B gaudeas Dei templum. Itaque beatus est semper, qui ablatus est securi gaudete; nihil sæculo jam debetis. Ecce nullum pondus, stridor nullus est mundanarum vestris in cervicibus catenarum. Vinculis nullis impeditæ sunt manus, nullis pedes onerati compedibus. Non vos ullus terror exagitat, non ullæ sordes offuscant. Qui conscium timebatis, conscientiam non timetis vetus enim homo vester feliciter condemnatus est, ut absolveretur: sacri gurgitis unda sepultus, ut

TRACT. XLII. (1) In mss. Tractatus paschalis inscribitur præter Zen. qui cum edit. Ven., Post traditum baptisma. Fragmentum hujus tractatus prope finem affertur in Vita S. Zenonis a monacho Zenoniano conscripta. Ex ea pariter variantes dabimus distinctas per litteras Vit.

(2) Vide annot. 2, in tract. præcedentem.

(3) Heic incipit fragmentum adnot. 1 memoratum, ab auctore Vitæ S. Zenonis insertum pag. 326 Hist. diplomaticæ, ad cujus calcem illa a Marchione Maffeio subjecta est. Monachus tamen nonnullas lineas ad rem suam nihil pertinentes omisit.

(4) Ms. Vat. adulterium: sed adulterum pro adulterino a probis auctoribus et a Zenone adhibitum vidimus adnot. 42, in tract. 4, lib. 1.

C

(5) Mirum forte cuipiam videbitur, quod non heic solum, sed alibi quoque unum lac a Zenone nominetur, non autem mel, cum tamen certum sit recens baptizatis in Occidentali Ecclesia mel non minus quam lac traditum fuisse, ut plures testes a Martene recitati tom. I. cap. 415, n. 16, palam probant. At lac, non tamen mel nominat pariter S. Hieronymus in c. LV Isaiæ, tom, IV, pag. 644 edit. Veron., licet is in dialogo contra Luciferianos n. 8, tom. it, pag. 180, et lac et mel traditum memoret, inquiens: Multa alia, quæ per traditionem in Ecclesiis observantur, auc- D toritatem sibi scriptæ legis usurpaverunt, velut in lavacro ter caput mergitare, deinde egressos lactis et mellis prægustare concordiam ad infantiæ significationem. Notanda tamen verba lactis et mellis concordiam, ex quibus non lac et mei distincte, sed mel cum lacte mixtum Neophytis traditum liquet, unde et Tertullian. lactis et mellis societatem bis appellat, in lib. de Corona mil. c. 3, et lib. 1 adversus Marcion., c. 14. Hinc etiam una mellis et lactis benedictio in Ritua libus legitur, una item tradendi mellis ac lactis formula. Itaque facile fuit lac unum appellare, non quod istud solum daretur, sed quod usitatior infantium sit cibus. Cæterum hic ritus usurpatus licet a Gentibus, qui pueros vix natos melle ac lacte nutriebant, ut ex pluribus antiquis Scriptoribus eruditi notarunt, quem admodum videre est apud Cotelerium in cap. 6 epistole Barnabæ adnot. 51, non tamen a Gentibus acceptus referendus cum nonnullis est, sed a Testamento Veteri, ubi repromissionis terra lacte et melle

261 TRACTATUS XLIII.

(1) Ad Neophytos post baptisma IV. De duodecim signis.

I. Æthereæ gentes, exsultate, novella pignora in fluens sæpe recipitur, cujus iter (Baptizati) inchoantes, inquit Joannes Diaconus in epistola ad Senarium tom. 1. Musei Italici pag. 75, tamquam parvuli lacte nutriuntur et melle. Veremur tamen ne hoc loco Zenoniano lactis nomine accipiendus sit sanguis Christi, de quo plura diximus adnot. 7, in tract. 32, vel ipsa intelligenda fidei doctrina, quam lactis nomine acceptam videmus in epistola Barnaba num. 8, hoc enim pabulo æque omnes baptizati nutriebăntur.

(6) De hoc stipendio, quod denarius alibi appellatum videtur, multa disseruimus adnot. 5 in tract. 35, que plane legenda sunt una cum iis, quæ animadvertimus adnot. 21, in tr. 44, lib. 1, ubi hunc eumdem textum considerandum proposuimus.

(7) Vit. addit ut, etc., quæ particula eadem ratione ponenda esset ante pronomen cujus, quod cum suo commate ab auctore vitæ prætermittitur; sic enim ille per saltum: Quam speciosum est, fratres, ut quem cupidum, etc.

(8) Editi babebant, qui non meminerit fuisse, antequam renatus sit, idque spectat eos qui in infantia baptisma susceperunt, aut ejus rei non meminerint. Hos autem magis beatos auctor vocal; quod ante baptisma nihil mali proprii gesserint. Vit. Qui non meminerit esse, quod fuit antequam renatus sit. Mss. Rem., Urb., Pomp, et Basilica Vat. cum eadem Vita ad calcem ejusdem codicis Pompeiani; Qui non meminerit, fuit ante quod natus. Ex his scribere placuit, qui non meminerit, quid fuit antequam renatus sit, (9) Vide adnot. 5, in tract. 39.

--

TRACT. XLIII. (1) Primus hic titulus in ed. Ver. (in Zenon. codice ad Neophytos tantum), alter De duodecim signis cum additione ad Neophytos in mss. cæteris et editione Veneta. Mos cum esset apud Gentium mathematicos (sic enim Astrologi tum dicebantur) nativitates scribere per Zodiaci signa, at discimus ex Philastrio hær. cxx, que de signis Zodiaci et ortu hominum inscribitur, hunc morem S. Zeno a profana observatione ad sacram hoc in tractatu traduxit. Porro in margine ms. Rem. ; Ad S. Stephanum ad Martyres secunda feria pische legenda in ambone, antequam Pontifex consignationem sancti Spiritus celebrare incipiat. Hoc forte antiquissimum est hujusce ritus testimonium, quo confir mationis sacramentum consignationis nomine indi

494

263 II. Igitur, fratres, genesis talis est vestra. (7) Primus vos, qui in se credentem reprobat nullum, non Aries, sed Agnus excepit: qui vestram nuditatem velleris sui niveo candore vestivit : qui suum (8) lac beatum vagitu hiantibus vestris labris indulgenter urbe passi sunt...... Jacent etiam ibi et corpora sanctorum pontificum ejusdem urbis Simplici, Petronii, Innocentii, Senatoris, Felicis, Gaudentii, Probi, Andronici, Salvini, Mame, Mauri, Joannis, Alexan dri, et Moderati, et aliorum plurium. De his item Martyribus antiqua inscriptio superest in eadem ecclesia; et sunt diversi a quadraginta Sebastenis, ut ex diverso, qui utrorumque festo dictus est dies, etiam cognoscitur. Initio autem præsentis tractatus quos ætheream gentem auctor vocat, hos tract. 35 aiherea veste vestitos prodidit. Vide quæ ibidem annotavimus.

(2) Ms. Urb., nescit tenere. Nota heic quoque no. vum testimonium, quo baptisma iterari non posse innuitur. Nominativi loco Christus subauditur, cujus Zeno paulo ante mentionem fecit.

(3) Recensentur ætatum gradus, de quibus plura Censorinus de Die natali cap. 15, juventutem autem post adolescentiam positam inter aun 30 et 40, ex Varrone ibidem laudato cognosces; ex quo factum est ut juvenes appellati inveniantur, quos ex confirmata jam ætate vulgo homines et viros nominare solemus. Adverte etiam senes utriusque sexus baptizatos fuisse, propterea quod Zenonis ævo post pacem Ecclesiæ redditam plures ex Gentibus ad Ecclesiam confluerent ex iis ipsis qui usque ad senectutem in idololatria vitam exegerant.

Christo, florentissimique hodierni spiritalis ortus Adem vobis ulterius non licebit. Fortassis requiratis vestri candorem ne quo 262 pacto maculetis, per- et a nobis, qua genitura, quove signo tam diversos, peti diligentia custodite; quia (2) nescit iterare tam plures, tam dispares una uno partu vestra vos quod præstat. Ecce (3) pueri, adolescentes, ju- peperit mater. Sicut parvulis morem geram, sacrivenes, senes utriusque sexus, qui eratis rei, eratis que (6) horoscopi pandam tota brevitate secreta. et immundi, (4) mundana nativitate, contra omni reatu jam liberi, mundi estis infantes: et, quod est admirabile, et gratum, subito uno momento facti ælatibus diversis æquævi. Sed (5) curiositatem vestram bene novi veteris vitæ usurpatione; quod quicatum, feria secunda pascha ab episcopo conferretur. Ex multis aliis documentis, quæ diligenter collegit P. Edmundus Martene parte 1 de Antiq. Eccles. Ritibus cap. 2, art. 1, num. 2 et 3, exploratum fit olim episcopos, cum baptizabant (baptizabant autem fere inter ipsa solemnia diei paschatis, quæ a Sabbati sancti pervigilio incipiebant), eodem die sem- B per una cum baptismo neophytis mox et confirmationem et Eucharistiam ministrasse. Quid igitur heic confirmatio in feriam paschatis secundam rejicitur? quod tamen monumentum ad octavum circiter sæculum pertinens, non adeo serum est, ut mutatam hac tempestate eam disciplinam dicere oporteat, quam ex pluribus aliis testibus ab eodem Martene ibidem allatis in sequiora sæcula productam fiquet. Lumen buic difficultati afferunt sancti Udalrici Episcopi Augustani acta cap. 4, cui ea consuetudo fuisse traditur, ut feria secunda post pascha ad S. Afram multitudinem populi co confluentis confirmaret. Id forte eam ob causam factum fuit, non quod episcopus non confirmaret in paschate, quos ipse eo tempore baptizasset; sed ut succurreretur baptizatis in rure, ubi institutis jam baptisteriis aliquot, baptisma in paschate conferre presbyteris licebat. Cum enim presbyteri confirmare non possent, nec pueros statim submittere in urbem, ut eadem die confirmarentur ab episcopo; jam ut quam proxime fieri posset, isti utrumque sacramentum susciperent, cautum fuisse videtur, ut quisque suos pueros paschali festo baptizatos, feria secunda in urbem adferret, et in horum tantum gratiam S. Udalrici tempore, et similiter apud Veronam sæculo saltem octavo morem invaluisse putamus, ut ea die confirmatio ab episcopis stato in templo solemni ritu fieret. Porro Sicut Auguste Vindelicorum templum huic officio decretum erat S. Afra, ita Verone S. Stephanus ad Martyres, ad quam quidem ecclesiam secunda feria pascua decimo adhuc sæculo circiter stationem habitam liquet ex Carpso ms. Stephani presbyteri in bibliotheca Capituli Veronensis servato, qui Veronensis Ecclesia ritus in dies singulos præscribens, eadem secunda feria stationem ad S. Stephanum notat. Hæc porro S. Stephani ecclesia vetustissima est, et Theodorici Gothorum regis tempore jam fuisse constat ex Anonymo Valesiano, et ad Martyres idcirco nuncupata, quod quadraginta Martyrum corpora ibidem requiescant, de quibus præclare Anonymus Pipinianus in Rythmo de Verone laudibus pag. 180 hist. diplomatica Marchionis Maffeii: Ab Oriente habes primum protomartyrem Stephanum, Florentium, Vindemialem, et Maurum episcopum, Mamam, Andronicum, et Probum cum quadraginta Martyribus. Rorum mentionem facit Joannes presbyter Veronensis in Historia imperiali ms. lib. 1, pag. 130, cujus fragmentum ex codice descriptum ab Hieronymo Tartarotio, nobisque humaniter communicatum heic edere placuit, Joannes hic sæeuli XIV ineuntis scriptor de Virgine scribens Plaeidia, que v id. octobris migravit ad Dominum, cujusque corpus in ecclesia Sancti Stephani in castello... sepultum fuit, ista subjicit: Hæc ecclesia olim fuit cathedralis ecclesia Veronensis, in qua jacent corpora Sanctorum Martyrum XL qui sub Diocletiano in eadem

C

D

(4) Mss. Rem. et Pomp. perperam mundana contra nativitatem omni, etc., in mss. Tol. et Urb., mundanam contra nativitutem omni.

(5) Curiositatem vitæ veteris usurpatione illam auctor appellat, qua nondum baptizati, dum inter paganos vitam veteris hominis agerent, genesim a mathematicis postulare solebant; et ita in hac nova nativitate simile quidpiam eos petituros præsentiens, monet genituram ab astrologis quidem postulare ficitum ipsis non esse, sed interim profanam observationem in sacram convertens, ex iisdem Zodiacis signis, quibus mathematici genituram scribere solebant, spiritale natalitium thema per allegoriam describendum aggreditur. In tribus mss., usurpati pro usurpatione legitur.

(6) Horoscopus hic est punctum illud temporis, quo quis nascitur, usi apud Persium Sat. vi, vers. 18: Manilius lib. m, vers. 189, ortivum cardinem appellat. In duobus mss. Oroscopi sine adspiratione

scribitur.

(7) Ab Ariete auctor incœpit, genituram mysticam Neophytis conditurus, tum quod ab hoc signo annus ordiretur non civilis solum, sed Ecclesiasticus etiam, quem a paschate intra Arietis signum incidente initium sumpsisse videbimus adnot. 2 in tract. 45, quo quidem tempore Neophyti per baptisma in novam vitam renascebantur: tum quod eumdem ordinem in nativitatibus condendis mathematici sequerentur, ut colligere licet ex Augustino hæres. LXX, que est Priscillianistarum: Constituunt enim, inquit, pag. 22, tom. VIII, in capite Arietem, Taurum in cervice, Geminos in humeris, Cancrum in pectore, et cætera nominatim signa percurrentes, ad plantas usque perveniunt, quas Piscibus tribuunt, quod ultimum signum ab astrologis nuncupatur.

(8) De lacte baptizatis tradito, qui ritus heic indi

igne plenæ, extinguere (Ephes vi, 11). (12) Is enim infelicibus non numquam immittit Capricornum vultu deformem, et per cornu exilioris labra liventia spumantibus venis ebulliens, palpitante ruina captivi tota miserabiliter per membra desævit. Alios amentes, alios furiosos, alios homicidas, alios adulteros, alios sacrilegos, alios avaritia efficit cæcos. Longum est ire per singula. Varias atque innumerabiles nocendi artes habet: sed has omnes salutari profluens (13) amne non magnopere noster Aquarius delere consuevit; quem necessario uno sequuntur duo Pisces in signo, id est duo ex Judæis et Gentibus populi, baptismatis aqua viventes, in unum populum Christi uno signo signati.

TRACTATUS XLIV.

(1) Ad Neophytos post baptisma VII.

infudit. Idem non tumidus cervice, non torvus fronte, A per quod poteritis omnes sagittas illius mēli, quæ sunt non minax cornu Taurus, sed optimus, dulcis, blandus ac mitis vos admonet (9) Vitulus, ut nulla ullo in opere captantes auguria, ejus sine malitia succedentes jugo, terramque vestra carnis domando fecundantes, lætam divinorum seminum messem cœlestibus horreis inferatis. Et admonet prosequentibus Geminis, id est duobus salutare canentibus testamentis, ut principaliter idololatriam, impudicitiam, avaritiamque fugiatis, quæ est incurabilis cancer. Leo autem noster, sicut Genesis protestatur (Gen. XLIX, 9), leonis est catulus, cujus ista pia sacramenta 'celebramus, qui ad hoc recubans obdormivit, ut vinceret mortem; ad hoc evigilavit, ut beatæ resur. rectionis suæ in nos munus immortalitatis conferret. Quem competenter sequitur Virgo prænuntians Li- B bram, ut nosceremus (10) Dei per Filium, qui incarnatus processit ex virgine, æquitatem justitiamque terris illatam quam qui constanter tenuerit ac fideliter ministraverit, non dicani Scorpionem, sed, sicut Dominus ait in Evangelio, omnes omnino serpentes illæsa planta calcabit. Sed 264 nec ipsum quoque diabolum, qui vere est acerrimus Sagittarius, formidabit umquam, variis atque igneis sagittis (11) armatus, totius humani generis omni momento corda distringens propter quod sic Paulus Aposiolus ait: Induite vos armaturam Dei, ut possitis vos constare adversus nequitias diaboli, accepto scuto fidei, cari videtur, diximus adnot. 7 in tract. 32, et adnot. 5. in tract. 42. Heic autem lac beatum dici videtur Christi sanguis, qui baptizandis tamquam infantibus porrigebatur. Ms. Rem. perperam lacte beatum vagi- C turis hiantibus, etc. Ms. Vat. lacte item scribit. Postea mss. Rem., Pomp., Vat., Urb., Zen. et edit. Ven., infundit pro infudit.

(9) Christum in Scripturis agnum sæpe appellari palam est omnibus; eumdem autem vocari quoque vitulum testatur S. Barnabæ epistola num. 8, quam in hanc rem S. Hieronymus laudat in cap. xLUI, vers. 19 Ezechielis. Inferius idolatriam pro idololatriam in mss. Rem. et Pomp. quod frequens esse in codicibus jam animadvertit Baluzius.

(10) Mss. Rem. et Zen., per Filium Dei. Nota processit ex Virgine pro natus est ex Virgine.

(11) Hic adjectivus cum sequenti rara, sed a Zenone non aliena syntaxi ad Sagittarium refertur.

(12) Mss. Pomp. cum aliis et cum editis ita prima manu habebat, sed correctum est lis; non placet: is autem est diabolus. Dein pro deformem et per cornu exilioris, manuscripti libri Tolent. atque Zenonian., deforme per cornu exilioris. Ms. Urbin., deformem, qui cornu exiliens.

(15) Edit. Ver. cum aliquot mss. omne, perperam. Non magnopere pro non magno opere, seu facile, de quo vide adnot. 9 in tract. 6, lib. 1.

TRACT. XLIV.—(1) Prima inscrip. in ed. Ver. In Zen. et ed. Ven., ad Neophytos: in cæteris mss. autem secunda. Sicut autem vineæ comparationem S. Zeno explicans tr. 27 rationem vini apud antiquos condendi satis enucleate breviterque ob oculos posuit; ita nunc comparationem tritici Neophytis propositurus, antiquam panis conficiendi rationem non minus diligenter paucis exhibet: de qua allegari solet Seneca epist. 90, sed eo luculentius multo Zeno noster illam exponit. Hujus autem comparationis occasionem dedit fortasse Paulus apostolus per allegoriam de azymis paschalibus (I Cor. v, 7); quæ quidem

D

Die dominico de comparatione tritici.

I. Exultemus, fratres, in Christo, tantique proventus redditu ditati, Deo patri omnipotenti laudes et gratias referamus; qui 265 zizania, lolium, lappas, tribulos in læta frumenta mutavit, quæ diligenti cultu purgata, molarisque lapidis pio pondere feliciter fracta, ordinabiliter (2) creta, omni furfure abjecto, mirifico splendore in farinam candidam micuerunt; quæ nullo adulterata fermento est, (3) conspersa ac subacta diligenter. Sal inditum est illi; levigata est olco (4) cremiali, officiis competentibus lectio vel nunc paschali tempore legitur. Hac panis quidem comparatione alii quoque Patres de Neophytis loquentes utuntur, cum illos ex Paulo panes appellant. Vide inter cæteros Augustinum sermi. CCXXVII et ccxxix, ubi eamdem allegoriam fuse prosequitur, et simul explicat.

(2) Cretus hoc loco non a cresco, unde cretus idem est ac creatus, progenitus, sed a cerno originem ducit, quod significat cribrare. Plinius lib. xxxmu, num. 26, pag. 260, tom. 1, Cribro tenui cernitur, et lib. XV, num. 19, pag. 14, farinario cribro subcernitur. Hinc ergo ordinabiliter creta dicuntur, quæ ex ordine cribrata sunt. Simili sensu apud Palladium lib. xi, cap. 22, bene creti cineris.

(3) Ms. Rem. et edit. Ven., consparsa : et sane similiter apud Tertullianum lib. iv adversus Marcio. nem cap. XXIV, alii legunt consparsionum pro conspersionum. At conspersa ex communiori scriptione præfertur. Hunc autem textum egregie illustrat locus Catonis de Re rust. cap. 74: Farinam in mortarium indito: aquam paulatim addito, subigitoque pulchre ubi subigere pro attrectare, agitare, miscere dicitur.

sed

(4) Germinali habebant editi et nonnulli mss., in aliis tribus Rem., Tol. et Urb. gremiali legitur. Hanc lectionem ut retineremus pene suaserant duo ejusdem sæculi auctores, qui gremiale oleum similiter habent, Quinctus Octavius Horatianus cap. 9, et Theodorus Priscianus lib. 1, cap. 3, quos tamen pro uno eodemque auctore habendos Fabricius ostendit in bibliotheca latina. Sed melius cremiale legendum est; g enim pro c in mss. scriptum sæpe observatur, et hac ratione apud Columellam lib. xII, cap. 19, gremia legitur in mss. ubi cremia recte editum fuit; et similiter cremiales arbores legendum notavit Nerius Analectorum num. 11, apud Ulpianum lib. xxiv, D. tit. 3. L. de soluto matrimonio, § 10, ubi in Pandectis Florentinis gremiales arbores scribitur. Cremium autem et cremiale a cremando vocatur, quod cremari

voci intelligendæ facem præferet. Sic autem ille ait : Cum ædificia, quæ immaculata, adhuc operis tui gratia splendent, obscurata næniis insipientiæ meæ, et, ut digno versibus meis utar verbo, cacabata ridentibus multis.... adspicies, etc. ubi cacabata vulgare quoddam adjectivum Paulinus usurpat, ut aliquid amplius, quam obscuratum significet. Denigrata exponit Rosweidus in annotationibus p. 906. Iline olla cacabatæ apud Pelagium in Vitis Patrum libello xv, sunt ollæ B fuligine denigratar. Itaque panes cacabacii sunt vulgares et viles panes, ex farina non lectissima nec bene cribrata conditi, et idcirco fusci, quibus sane panes lactei coloris Zeno opponit, nec non illos, qui certa forma certoque signo notati a pistoribus venum exponuntur. Tandem hi cacabacii panes illi esse videntur, quos sordidos et Sardinienses vocat lex Valentiniani de Annon. civil. et pan. grad. quibus ex adverso local panes mundos; et forte etiam idem est plebeius ille panis, cui siligineum ex lectissima farina compactum opponit Seneca epist. CXIX.

tribus codicibus, vel hæginam, quod alii codices et editi habent, aginam scribendum est cum Casaubono in Lampridium pag. 150. Est autem agina ex Festo trutine pars, qua sub exagio pondera vertuntur. Hinc in neutram partem pronus et præceps mediœ agine æquilibrato impetu ferebatur, dixit Tertullianus adversus Hermogenem cap. 41, Exagium porro idem est ac examen, quod per trutinam de ponderibus fit. Gloss. Gr. Lat. Eğάyiv Pensitatio. Similiter apud Cassianum Coll. 1, cap. 22, exagium dicitur, quo monetæ, utrum justi sint ponderis, probantur. Legitur in Novella Theodosii de pretio solidi, et in veteri lapide apud Gruterum pag. 647, 6, sub exagio pecora vendent. Vult ergo S. Zeno Neophytos quoque, de quibus dubitatio esset, ad examen vocari ; et nihil ambigit quin, si ponderentur, omnes pares et apti inveniantur; id quod significant illa: Invenietis nullum (que lectio manuscriptorum Pomp. et Vat. melior visa est, quam alia cæterorum nullam) habere minus aliis, minus scilicet eo quod ad suscipiendum baptisma necesse sit, ac in aliis Neophytis reperiebatur.

B

(10) Hæc vox tripondes apud Zenonem singularis laudatur a Casaubono in eundem locum Lampridii, ubi omnes optime legit pro homines, cum hominis mentio allegoria panis non congruat: omnes autem panes tripondes recte dicantur. Tripondes vero et omnes ille non de panibus, vel neophytis, sed de auctoris tractatibus accipiendum putavit; et is significat, inquit, se acceptam fidem de sacrosancta Tri nitate in omnibus suis sermonibus integram servasse. Sed perperam, cum de panibus, nou de sermonibus hoc in tractatu perpetuo agatur; ac proinde tripon- С des dicuntur panes, de quibus hactenus, id est Neophyti, in quibus omnibus eamdem fidem, institutionem, voluntatem, que ad baptisma requiritur, sub exagio, seu examine inventam fri S. Zeno pollicetur. Porro ut de ipsa voce tripondes dicamus aliqua, tripondium triplicis dati ponderis pondus est, exempli gratia trinm librarum, vel assium (Vide Instit. de hæredit. instituenda, § Si plures), sicut et dupondium, seu dipondium nummus duorum ponderum dicebatur. Haque tripondes sunt panes, qui tribus statis ponderibus, verbi gratia libris, ponderant. Panes, qui Imperiali largitione populo tradebantur, sub Aureliano duabus libris singuli pendebant, ut ex Zozimo colligitur. Atetum subinde pondus partim ab eodem Aureliano, partim ab aliis usque ad libras tres, ut Salmasius notat in Vopiscum pag. 375. Num trilibres panes tripondes Zeno appellavit? ex eo tamen quod is panes, de quibus agit (agit autem de panibus, qui a pistoribus in publicum usum certo signo notati vendebantur) una libra signatos vocat: pistorium panis pondus ea tempestate unius libræ fuisse satis insinuat; id quod nihil prohibet, quin possent esse panes dimidio minus pendentes, uti sunt illi sex panes seu buccella in lege Valentiniani memorata Cod. Theod. de Anon. civ. et pan. grad. quæ ex triginta sex unciis constabant; quod tamen semilibre pondus parvulorum tantum panem proprium fuisse videtur sic enim Cassianus Collat. 11, cap. 19, nominat datos paxamatios (erat id tum parvi panis nomen) quos inquit, parvulos panes vix unius libræ pondus habere certissimum est; quod ita accipi debet, ut non singuli paxamatii, sed utrique vix una libra penderent, uti ex contextu colligitur. Itaque si parvi panes dimidia, grandiores una libra pendere commode poterant. Quid autem tripondes eos auctor dixerit, si una libra, non tribus signati fuere; non aliter intelligi potest, nisi si cogitemus, solemne Ze

D

269 TRACTATUS XLV.

(1) De die Dominico Paschatis I. Sæculorum hæres, et (2) pernici cursu procurrens

noni fuisse in omnibus allegoriis, quos ad Neophytos transfert, tria et unum, cum possit, adsumere; unde pariter tract. 35 memorat denarium aureum triplicis numismatis unione signatum. Id autem vel spectat fidem in Deum unum et trinum, in qua nisi quis es set bene instructus et constans, non recipiebatur ad baptisma vel ad ipsum baptisma pertinet, quod in ejusdem Unitatis, ac Trinitatis confessione nomineque confertur. Tandem quod heic auctor ait una libra signati, tract. 43 in fine dixit uno signo signati.

:

(11) Hæc postrema verba co respicere videntur, ut Neophyti omnes indicentur esse panes non cacabacei seu vulgares, sed lectissimi, quales sunt, qui in usum mensæ certa magnitudine certoque pondere a pistoribus liebant, ut pluribus conjecimus adnot. 6. Secus hæc verba cum superiori sensu nihil congruerent, et mutilus esset sensus, cui deessent aliqua, ut congruus finis haberetur. Forte punctum præcedere debent hæc verba : Qui mensæ deserviunt, et hi sunt sacri Zenonis ministri altari servientes; reliqua autem desunt.

TRACT. XLV. (1) In mss., Incipit tractatus diei Dominici. Ed Ven., De die Dominico. Apud Joan. Veron. ejusque exscriptores Guillelmum Pastreogum et Petrum de Natalibus recensentur De die Dominico tractatus II cum et superiori, ut vidimus, in mss. eadem sit inscriptio. Edit. Ver., De Pascha. Cum autem in pascha hic tractatus sit habitus, et de ipso die dominico paschatis agat, titulus, quem præfiximus, compactus fuit. In ms. Rem. longa haec marginalis netatio legitur: Recitanda in conventu a diacone ipso die paschatis coram pontifice, postquam ipse cum diuconibus a cubiculo descenderit, et sederit porrectis secundum morem malis cum pace præstita, dicente pontifice: surrexit Christus aliis: Et ill. Sic ibi. Singul.rs hic Veronensis Ecclesiae et praecipuus diei paschatis ritus nullo alio exemplo confirmatus, non ad sacra officia publica pertinebat, que in choro ecclesiæ ficrent, sed in conventu, id est (ut aduot. 1 in tract. 41 vidimus) in capitulo habebatur, quo sane pontificem cum clero identidem descendisse, antequam in ecclesiam ad sacra officia proficisceretur, multis liquet. Morem tamen porrigendorum malorum alia quadanr die post missam notatum legimus in pervetusto rituali edito ad usum ecclesiæ Remensis, cujus meminit P. Martene, tom. Iv de Antiq. Eccles. Ritib., cap. 33, num. 8, in quo hæc habentur: Benedictio pomorum in die festo beatorum Jacobi et Christophori hac præmissa rubrica Post missam dictæ diei presbyter exiens in albis cum stola benedicit poma nova, et post benedictionem clericus distribuit assistentibus. Sequitur benedictio, etc. Rome pariter in ecclesia Græcorum S. Athanasii in Epiphania mala aurantia, benedicta ab episcopo Græco ejus ecclesiæ præside, nunc quoque ex veteri ritu adstantibus porriguntur. Simile quidpiam Veronæ die ipso paschatis sæculo VIII circiter factum ex hac inarginali notatione colligitur. Dum pacem dabat episcopus, dixisse videtur: Surrexit Christus; cui qui pacem accipiebant, id respondisse feruntur: Et ill., id est, et illuxit nobis, quæ verba paschalis diei propria, et in antiquis etiam ordinibus celebria onines norunt. Vide etiam adnot. in tract. 41.

(2) Editi paterno; mss. Rem., Tol., Vat., paternici, etita etiam scriptum erat in ms. Pomp. in quo tamen posteriori manu correctum paterni. Sed ex paternici emendandum duximus pernici cum ms. Urb. nam sermo est de paschalis dici cursu, quem in sua annua orbita pernicem quidem auctor appellat, tract. 51;