Obrazy na stronie
PDF
ePub

nea or præcinctus exspectat, quod unctui, quod ter- A lacteum genitalis fontis ad laticem convolate (2) insui opus est, præbiturus, sed et (5) denarium aureum triplicis numismatis unione signatum. Gaudete itaque. In fontem quidem 248 nudi (6) demergemini, sed (7) ætherea veste vestiti, mox candidati inde surgetis; quam qui non polluerit, regna coelestia possidebit per Dominum Jesum Christum.

TRACTATUS XXXVI.

(1) Invitatio ad fontem VII.

Eia, fratres, quos beatæ sitis exoptatus ardor incendit, quos nectarei fluenti dulce murmur invitat,

B

[ocr errors]

Pignorio in commentario de Servis pag. 38 secundæ
editionis Patavinæ, ut exinde balneatoris officium
explicet. Balneator erat servus, qui balneis præerat,
illorumque usibus deserviebat; de quo plura Ursi-
nus in Appendice ad Ciacconium de Triclin. pag. 159,
Gronovius tom. ix, pag. 641, Salmasius in Lampri-
dii Commodum cap. 7, et alii, qui fere hoc idem Ze-
nonis testimonium omnium clarissimum recitant.
Hunc eumdem ritum in balneis iisdem fere verbis
memorat Appuleius lib. 1 Metamorph. pag. 49, etsi
balneatoris nomen reticescat. Illico, inquit, lavacro
trado, quod unctui, quod tersui ipse præministro, sor-
dium enormem eluviem operose effrico. Indicantur au-
tem balneorum utensilia, videlicet ampulla olearia,
et dentata strigilis, ac linteamina, quibus ad tergen-
dum veteres utebantur. Porro hoc in tractatu bal-
neatoris nomine metaphorice Episcopus significari
videtur, qui solus baptizabat; baptismi enim lotio-
nem sub balnei imagine heic respici verisimillimum
est. Baptisma quidem unctio sacra, cujus auctor me-
minit, partim præibat, partim sequebatur. Pravibat
illa, qua pectus et inter scapulas Latini, Græci au-
tem totum corpus ungebant; vide Martene part. 1,
lib. 1, cap. 1, art. 13, num. 10. Sequebatur vero al-
tera, quæ ante albam vestem repetebatur in capitis
vertice, præter illam, quæ mox addebatur, cum
baptizatus statim sacro chrismate confirmabatur;
vide auctores apud eumdem Martene loco laudato
art. 15, num. 2 et 11. At forte alia lotio intelligi po-
test, qua alicubi ante baptisma, alicubi vero post la
vabantur baptizandorum seu neophytorum pedes,
et nonnumquam caput, de quo ritu legendus memo-
ratus auctor art. 13, num. 1, et art. 15, num. 8. Sed
cum illa, quæ præmittebatur, diebus aliquot bap-
tismati præcederet, et forte etiam in usu esset, ubi
non vigebat altera post baptisma; heic autem apud
Zenonem sermo sit de lotione, quæ si diversa sit a
baptismate, eodem tamen die perficiebatur; jam illa
procul dubio videtur hoc loco indicari, quam post
baptisma ante vestis alba traditionem ab episcopo
succincto peractam diserte tradit auctor antiquus li-
brorum de Sacramentis inter Ambrosii opera 1. m,
c. 1: Adscendisti de fonte, quid secutum est?... suc- D
cinctus, inquam, summus sacerdos pedes tibi lavit; cum
quibus concinit Ambrosius in libro de Mysteriis
c. 6. Quod si hunc morem a Romana Ecclesia alie-
mum ipse auctor de sacramentis testatur, id nihil
prohibet, quominus Verona a Zenone usurpari po-
inerit; et hunc quidem eumdem ritum aliæ præter
Mediolanensem secutæ sunt Ecclesiæ, ut ex Missali
Gothico et Gallicano veteri manifestum est, ubi ex-
stant formulæ dicendæ, cum neophytorum pedes
abluuntur.

(5) De hujus generis denario multa disseruimus adnotatione 21, in tract. 14, 1. 1, ubi verum denarium in baptismate traditum non improbabiliter conjecimus ex aliis testimoniis Zenonianis, quæ eumdem denarium, seu stipendium appellant. At heic denarii aurei mentio perturbat. Cum enim denarium aureum singulis baptizatis in tanta baptizatorum

cunctanter, ac fortiter bibite, dum licet, superfluentis amnis und subjecti, toto impeto, totaque devotione 249 vestra vasa replete, ut semper vobis aqua sufficiat, hoc ante omnia scientes, quia hanc nec effundere licet, nec (3) rursus haurire.

TRACTATUS XXXVII.

(1) Invitatio ad fontem VIII.

In qua perpaucis additis, quibusdam mutatis, continentur ea quæ in antecedenti.

Eia, fratres, quos beatæ sitis exoptatus ardor infrequentia ab episcopo liberaliter datum, ex penuria et paupertate ejusdem, de qua alibi satis, incredibile plane sit; sanctus autem Zeno allegoriis frequens insistat; non nisi allegorice denarius hoc loco intelligendus apparet, ut illa pariter indicant triplicis numismatis unione signatum, que de vero den»rio aureo haud accipi posse videntur. Itaque eucharistiam alii fortasse intelligent, quam in formam nummi traditam memorat Ernulfus Roffensis episcopus in epistola ad Lambertum tom. In Spicilegii Acheriani pag. 471 novissimæ editionis, seu in modum denarii, ut ait Honorius lib. 1 de Gemma Animæ cap. 66, et fortassis tres circulos triplicis numismatis unionem referentes cucharistia exhibebat. Sed præter quam quod hæc sequioris multo ætatis sunt testimonia, S. Zeno tract. 14, denarii ita meminit, ut ab eucharistico pane illum satis distinguat; vide ibidem adnot. 18 et 19. Melius forsitan intelligitur gratia, quæ triplici sacramento baptismatis, confirmationis et eucharistie simul collato eodem die liberalissime conferebatur. Sed quidquid de mystica interpretatione intelligas, adhuc denarius aliquis una cum baptismate traditus dici potes, qui tamen ex solo mystico sensu aureus et triplicis numismatis unione signatus fuerit. fc per meram conjectationem, quam proponere, non affirmare intendimus. Alii meliora excogitent, et si quid probabilius afferant, ambabus ulnis excipiemus.

(6) Ms. Rem. demergetis; cæteri cum editis demergitis; utrumque perperam, atque legendum demergemini; qui enim per immersionem baptizabat aliquem, is immergere baptizandum dicitur, hic autem demergi. Nudos porro fuisse, qui baptisma suscepturi immergebantur in fontem, pervulgatum est.

(7) Innocentiæ et gratiæ vestem heic indicari patet ex his que sequuntur, quam qui non polluerit, etc. ut ne tamen excludatur alba vestis, que baptizatis imposita, innocentiæ et gratiæ imaginem referebat. Utrumque nimirum Zeno spectare simul solet et rem et mysticum rei sensum, ut quædam una eloquatur, quae tum rei, tum mystica locutioni conveniunt; quædam vero, quæ non nisi ad mysticam rei significationem referre possis, quod in his præsertim tractatibus frequens est.

TRACT. XXXVI.—(1) De hac inscriptione vide quæc animadvertimus adnot, 1 in tractatum præcedentem. Huic quoque tractatui in ms. Remensis margine hæc apponuntur Recitanda pueris ante baptisma a pontifice.

(2) In editis et aliquot mss., convolate: et incunctanter. At alii codices conjunctim scribunt convolate incunctanter sine conjunctione et, quam libentius inscruissemus ante voces dum licet, vel ante superfluentis, si qui codices suffragium tulissent.

(3) Quod heic et in sequentibus traditur, non licere baptismalis fontis aquam rursum haurire, satis innuit catholicum dogma, nimirum baptisma iterum non posse conferri; quod ipsum alii Patres aliis formulis tradidere. In fine codex Pomp. addit Amen.

TRACT. XXXVII. (1) Mss. duplic. tit. ferunt:

cendit, cupiditate ac velocitate (2) cervina lacteum A convivio: sed non illo, in quo diversis epulis (7) intri

genitalis fontis ad laticem convolate. Fortiter bibite, ut semper vobis aqua sufficiat, hoc principaliter scientes, quia hanc nec effundere licitum est, nec rursus haurire. (3)

250 TRACTATUS XXXVIII.

(1) Ad Neophytos post baptisma I. Post devotissima completa expiationis sacræ casta (2) jejunia, post (3) clarissimæ noctis suo sole dulces vigilias, post lactei fontis lavacro vitali in spem immortalitatis animas pullulantes, ex quo qui eratis ætate diversi, diversi (4) natione, subito germani fratres, subito unigeniti emersistis (5) infantes, hortor vos nativitatis tanta festa 251 (6) læto celebrare

Tractatus Paschæ, vel Invitatio fontis. Vide adnot. 1, in tract. 35.

(2) Cervina, inquit, cum spectat illa ps. XLI: Quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum, etc.

(3) In ms. Rem. hæc adduntur: Explicit S. Zenonis tractatus Pasche.

TRACT. XXXVIII.—(1) Hic et in seq. tract. retinuimus titulum edit. Veronensis: in mss. vero, Tractatus post traditum baptisma. Ipso autem paschatis die hunc tractatum habitum a Zenone ex prima periodo manifestum est. Hæc porro marginalis rubrica in codice Remensi legitur: In Pascha pueris post baptismum a pontifice recitanda.

(2) Heic perspicue quadragesime jejunium jam completum innuitur; istud autem castum fortassis appellatur, propterea quod in quadragesimali jejunio ipsi conjuges continentiam servarent, de quo alind locuples Zenonis testimonium animadvertimus aduot. 53, in tract. iv, lib. 1. Tres codices pro completa scribunt contemplata.

mentorum lenocinio saporis de summa certantibus, obrutum pectus (8) sæpe crudis atque acidis vomitibus inurgetur; in quo musti vestri dulcedo sæcularis, vini pridiani exhalante fœtore, corrumpitur : sed cœlesti prandio, honesto, puro, salubri, atque perpetuo; quod, ut saturi semper ac felices esse possitis, esuricnter accipite. Paterfamilias (9) panem vinumque pretiosum vobis ex usibus suis sua de mensa largitur. Tres pueri unanimes legumina inferunt primi, quibus, ut scitus sit sapor, salem sapientiæ aspergunt: oleum Christus infundit: Moyses primitivam festinus, maturamque procuravit (10) agninam, Abraham pinguem conditamque fideliter vitulinam. Isaac innocenter oleum portat, et ligna.

B ritum ex simili Judæorum profectum testatur. Epiphanius similiter hæres. LXX, § 40, id refert Constitutioni Apostolicæ, ex qua sumpta videtur constitutio similis inter Clementinas, lib. v, cap. 19, ubi eædem Paschales vigilia diserte præcipiuntur.

C

(3) Quam Zeno clarissimam, S. Gaudentius serm. v, pag. 60, splendidissimam noctem vigiliarum appellat. Christianos nimirum in Paschalis festi vigilia maximam cereorum et lampadarum copiam accen dere consuevisse, hinc satis ostenditur. S. Gregorius Nazianzenus Orat. 1, de pasch., ejusdem moris aperie meminit, et in præfatione Exsultet, que vel hodie canitur in benedictione cerei, simile quidpiam invenitur. Constantinus Magnus, nondum licet calechumenus, sed Christo tamen addictus, ut præcla rum suæ in eum pietatis testimonium daret, non in ecclesia solum, sed tota urbe cereos et lampades ita frequentes accendi jussit, ut, quod tradit Eusebius, lib. IV Vitæ ejusdem cap. 22: hæc mystica vigilia quovis vel splendidissimo die splendidior redderetur. Morem accendendorum per urbem Juminum noctibus singulis, ut publico commodo consuleretur, Romæ vigentem suo ævo memorat Ammianus Marcellinus lib. xiv, ubi, inquit, pernoctantium luminum claritudo dierum solet imitari fulgorem. Hic autem mos D vel Constantini ætate, ea saltem in urbe, non fuit, vel noctis Paschalis celebritatem pluribus luminibus augeri jussit, ut vel splendidissimo die splendidior redderetur. Splendor porro noctis hujus in ecclesiis non tam a lampadibus vel cereis earumdem ecclesiarum proficiscebatur, quam a cereis Neophytorum, qui una cum lampadibus ecclesiarum accensi in magnam copiam (quamplures enim id temporis simul baptizabantur) splendorem sacri loci mirum in modum adaugebant. Vide de his cereis Neophytorum Ambrosium de Lapsu Virginis cap. 5, ut alios omittamus a Martene laudatos part. 1. lib. 1, cap. 1, art. 15, num. 9 et 10. De vigiliis porro hac nocte habitis hoc unum dicimus, quod adeo antiquæ sunt, ut ill's ab apostolis traditas docuerit Hieroymus in cap. xxv Matthæi, v. 6, ubi etiam bunc

(4) Tract. 53, genere, ætate, sexu, conditione diversos, qui Verona abs se baptizandi erant, S. epi scopus appellavit; heic autem addit et natione, quod notatu dignum visum est, ut appareat hanc in urbem ex dissitis etiam terris baptizandos confluxisse: nisi forte hoc accipiendum sit de iis qui ex aliis nationibus Veronam incolatum venerant, aliave de causa heic fortuito degerent.

(5) Augustinus serm. CCXXVII, num 1 : Qui paulo ante vocabantur competentes, medo vocantur infantes.... Infantes dicuntur, quia modo nati sunt Christo, qui prius nati fuerant sæculo. Manat hæc formula ex illo Petri epist. 1, 11, 2. Sicut modo geniti infantes. Idem Augustinus aliquot sermones habet inscripos: In die Pascha ad Infantes. Vide Clementem Alexandrinum, lib 1, Pædag. cap. 4, ubi hanc Neophytorum infantiam, uti vel tunc vocabatur, à Gentium reprehensionibus vindicat.

(6) Ms. Rem., festa læta celebrare convivio. Porro convivium heic nuncupatur Eucharistia, quæ post noctis vigilias ipso die Paschatis Neophytis iradebatur. Hoc eodem convivii nomine eam appellat etiam Tertullianus, lib. 11, ad Uxorem. Optatus lib. v, Ambrosius lib. 1, de Abel et Cain, etc. Prandium mox eodem sensu auctor nominat. In Appendice Cypriani p. 268 Edit. Veneta (nostræ Ed. t. iv, col. 926) șimile quidquiam cone appellatione sub variis epulorum symbolis eodem spectantibus idemque siguilicantibus explicatur.

(7) Sic ex ms. Rem, cum alii codices et editi habeant nutrimentorum, excepto ms. Pomp in quo priori manu intrimentorum scriptum fuerat, sed posteriori manu perperam suppositum nutrimentorum. Est autem intrimentum sapidissimi condimenti genus, ut ex illo Appuleii intelligitur lib. x Metam.: Qui sapidissimis intrimentis succuum pulmenta condita vapore mollibat.

(8) Notatur heic frequens profanarum comessationum intemperantia, quam vomitus fere sequebatur. Paulo post ante verba musti vestri tres mss. male addunt non musti.

(9) Paterfamilias hoc loco appellatus Melchisedech esse videtur, qui panem et vinum protulisse traditur Gen. xiv, vers. 18. Hic autem figura fuit Christi Eucharistiam instituentis sub utraque specie, quam quidem sub utraque specie olim Neophytis traditam liquet.

(10) In ms. Rem. aginam, sed librarii errore scriptum est; agina enim cum unico n est pars superior libræ, in qua æquilibrium vertitur, seu trūtina : agninum autem dicitur quidquid agnorum est, sicut

Jacob patienter varia exhibet pecora. Joseph (11) À præmotus ad mensuram prærogat cunctis annonam. Sane si quis aliquid desideraverit, qui recondidit, Noe 252 omnia illi (12) arcarius non negabit. Petrus piscator recentes marinos affatim pisces apponit cum sarda admirabili. Tobias peregrinus fluvialis piscis (15) interanea diligenter accurat et assat. Joannes (14) camelarius devote præcurrens, de silva mel attulit, et locustas. Ne alter alterum manducantem (15) denotet, invitator admonet Paulus (Rom. XIV, 3). David regius pastor omnibus momentis lac argenteum Subministrat, et caseum. Zachæus sine mora quadruplicata (16) expungit apophoreta: Deus et Dominus noster Jesus Christus Dei Filius (17) dulcia, sicut prior qui hoc prandio pastus est ante nos, dicit: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua B super mel, (18) et favum ori meo (Ps. cxvIII, 103)! Hæc, fratres, si quis libenter crediderit, largiores adhuc escas inveniet; quibus si diligens fuerit, semper et se et alios bonis omnibus satiabit: per Dominum nostrum Jesum Christum (19).

apud Horatium epist. lib. 1, 15, 35, omasi agnini : apud Plautum vero Aulular. 11, 5, 4, agnina absolute agninam carnem significat. Spectatur autem hoe loco iliud Exodi x11, ubi agnus in Paschate edendus præcipitur primitivum autem esse debuisse hunc agnum Zeno pluries tradit in tractatibus de Exodo, quos subjiciemus: quem agnum Christi et Eucharistic symbolum fuisse omnes norunt.

(11) Pignorius in commentario de Servis corrigenduin censet promotus el prorogat; dispensatores enim prorogatores appellatos fuisse multis exemplis demonstrat.

(12) Arcarius Noe arca conditor et præfectus appellatus. Arcarii autem a Latinis dicebantur œconomi, qui sive Reipublicæ, sive familie œconomiæ præerant, et promptuariæ areæ, vel cellæ præfecti, dispensationis eorum, que opus essent, curam gerebant. Noe autem, si quid in convivio desideraretur, non negaturus peracute dicitur, ac si ex arca, ubi cuncta animalium genera condita fuere, educere pro necessitate vel desiderio posset. Editiones porro Ven. et Ver. cum plerisque mss. habent negavit pro negabit, quod ex ms. Tol, et edit. Patavina correximus.

(13) Interanea apud Plinium lib. vii, cap. 27, et lib. xxx, cap. 7, exta, seu viscera sunt.

(14) Camelarius L. ult. § 10. D. de muner. et oner. est, qui camelis præest, eorumque curam gerit. Joannes forte camelarius hoc loco dicitur, quod habebat vestimentum de pilis camelorum. Matth. III, 4.

(15) Edit. Ven., devoret, sed male; nam respicitur Pauli locus ad Rom. iv, 3: Qui non manducat, manducantem non judicet.

(16) Apophoreta sunt munuscula illa post solemne prandium data, quæ domum referre licet; unde Ambrosius de Exhortat. Virginitatis n. 7: Qui ad convivium magnum invitantur, apophoreta secum referre consueverunt. Ut itaque S. Zeno huic convivio nihil deesse significet, quadruplicata, id est copiosissima apophoreta in illud tandem a Zichæo allata commemorat. Verbum autem expungit pro distribuit apophoreta inter convivas hoc loco accipiendum est, uti plane suadet alius similis locus ex tractatu 53, ubi munera expungens pro munera dividens aperte dicitur, in quem locum vide adnot. 2, ubi hanc signilicationem confirmamus.

(17) Auctoritate codicis Vaticani inseruimus vo

C

D

253 TRACTATUS XXXIX.

(1) Ad Neophytos post baptisma II. Recte sanctissimus David ait: Beati, quorum remissæ sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata (Ps. xxx1, 1) : quia beatus esse non potest, fratres, in prima nativitate persistens, quem æstuantium delictorum (2) fax incensa omnibus momentis exurit : qui pædorem sui secum carceris portat : qui carnificem sentit ante quam videat: qui nomen judicis pertimescit qui, sic unde susurrus ingruerit, se quæri, se æstimat inveniri: cui securitatis profectus est nullus, etiamsi contingat ei accusatore carere, teste conscio; cum se ipso carere non possit, quia violentior omni tortori conscientia numquam suum deserit peccatorem. In hoc reatu, fratres, usque nunc fuistis sed fortiter (3) examinati estis : sed, ut indulgentiam perciperetis, pro vobis bene vigilastis, optime estis auditi. Novum judicii genus, in quo reus si excusaverit crimen, damnatur, absolvitur, si (4) fatetur. O magna potestas, magna peritia,

:

cem dulcia, quæ plane desiderabatur; sic enim commode intelligitur Jesum Christum Dei Filium sub convivii finem expungere dulcia (quæ vox substantive adhiberi solita pro rebus dulcibus probari potest ex Lampridio in Heliogabali Vita cap. 27) sicut dicit, se vocat ille, qui prior hoc prandio pastus est ante nos, nimirum David, cujus sunt hæc ad Deum verba: Quam dulcia faucibus meis, ete.

(18) Etiam apud Hilarium in psal. cxvn, lit. 13, pag. 355, in ipsa psalmi littera, que præmittitur, eadem lectio habetur: Super mel et favum ori meo: que verba et favum licet absint in ipsa explicatione litteræ 13, pag. 359, num. 11, tamen in explicatione litteræ 17, et favum ab Hilario lectum palam indicatur his verbis pag. 388, num. 5: Verbum Dei er corde malus abripit, quod ultra mel et favum in ore delectat.

(19) Mss. Vat. addit: qui tecum regnat in sæcula sæculorum.

[blocks in formation]

(1) Plerique mss. Incipit de Baptismo, quibuscum consentiunt Joannes Veronensis ejusque exscriptores Pastrengus et Petrus de Natalibus, qui duos de Baptismo tractatus recensent. Unus Zenonianus cum editione principe inscribit Post traditum baptisma. Retinuimus editionis Veronensis inscriptionem, ne tractatuum ad Neophytos seriem mutatione tituli interciperemus, quod et in sequentibus intelligendum est.

:

(2) Legebatur fex. Sparaverii emendatio placuit, quem vide, si lubet.

(3) Notatur heic catechumenorum examen, quod in scrutiniis fiebat, de quo plura Martene part. 1 de Antiquis Ecclesiæ ritibus lib. 1, cap. 4, art. 41.

(4) Peccatorum confessio baptismo præmi-sa hoc loco indicatur, de qua plenius tract. 40 et 41 Tertullianus de Baptismo cap. 20: Ingressuros baptismum orationibus crebris, jejuniis, et geniculationibus, et pervigiliis orare oportet, et cum confessione omnium retro delictorum. Concinit antiquus auctor sermonis in psalmum XL ad Neophytos, in Appendice tom. VI operum S. Augustini pag. 287, (nostræ Ed. tom. vi, col. 1203), de iisdem enim loquens, quales per quadragesimam ante baptisma fuere: Per omnem quadragesimam, inquit, vacaverunt orationi atque jejuniis in sacco et cinere dormierunt, futuram vitam peccalbrum suorum confessione quarentes; ex quibus eam confessionis rationem colligere posse nobis videmur, non quod necessitate baptismi omnia confiteri debe

magna pietas judicis nostri! a quo universi generis A eunt, non adimunt, sed (3) includunt; quæ reum, 254 peccatores, ut possint beate yivere, (5) puniri festinant; descendit quippe gladius pius in viscera peccatoris, et uno eodemque ictu, incolumi corporis manente materia, interficit hominem veterem, creat novum, et sacri gurgitis elemento sepelit. Et cum omnium aquarum natura sit talis, ut cum in profundum homines (6) susceperit vivos, evomat mortuos; aqua nostra suscipit mortuos, et evomit vivos, ex animalibus veros homines factos, ex hominibus in angelos transituros, si provectus ætatis eorum (7) infantiam non mutaverit.

255 TRACTATUS XL.

(1) Ad Neophytos post baptisma III.

qualem invenerint, talem quoque dimittunt; quæ in pari causa ipsi præstatori nihil prodesse possunt. At vero nostræ acervatim absolvunt, quidquid invenerint, nec aliquid (4) subsecivi esse patiuntur: sed pectorum aperiunt cuncta penetralia, diligenter universa crimina expellunt, ac rursus diligenter occludunt, ne quid illo vel frivolum, inde quod excluditur, revertatur. Mira ratio, mira beatitudo! Salvo reo punitur reatus in (5) reo, integroque statu moritur in homine, propter quod homo fuerat moriturus. Inde est, 256 quod nostra non habet necessaria tormenta (6) confessio; quod sine sudore tortoris facinora sua sponte reus, ut fiat innocens, confitetur. Pretiosa indulgentia est, fratres, quæ et veniam

Exsultemus, fratres, in Christo: triumphatorique B præstat et medicinam. Cæterum qui parcit venefico,

perpetuo hymnis, citharis, tympanis, canticis gratiam referamus, qui nobis promissa perpetuans pia (2) sanctione (ut aiunt) claves vere aureas misit: et quidem non illas, quæ maligno beneficio crimina excipiunt, quæ corpori parcunt, animam liberare non possunt ; quæ peccata, cum dissimulando præter

rent, sed ut antiquam vitam inscrutiniis exponentes, quærerent, quid deserere, quid sequi, et quam vitæ rationem instituere oporteret, ut Christianum vere hominem induerent. Ejus ritus meminisse videtur suppar Zenoni auctor S. Ambrosius, lib. vi in Lucani cap. 3, cum ait: In baptismo igitur justificatur Deus, in quo est confessio et venia peccatorum; et S. Gregorius Nazianzenus sermone in sanctum lavacrum, cum baptizandum alloquens, ne dedigneris, inquit, tuum prodere peccatum, cum scias quemadmodum Joannes baptizabat, ut confessione præsenti futu · ram evadere possis, quibus verbis nova confitendi ratio proponitur. Eusebius lib. v Hist., cap. 17, occasione quadam multos ad Christianam religionem conversos narrans, de his inquit: Peccata sua confitentes baptisma Christi susceperunt. Alia id generis, quæ adferri possent, et exeinpla et testimonia prætermittimus.

C

(5) Innuitur pœnitentia, qua adultis baptizandis imponebatur, antequam baptisma susciperent, ut ex memoratis superiori adnotatione testimoniis liquet. Alii testes fuse in hanc rem allegantur a P. Martene lib. 1, cap. 1, art. 10, num. 10. Ejus autem pœnitentiæ imponendæ consilium illud fuisse arbitramur, non solum ut baptizandi peccatorum aliquam satis factionem darent, simulque ostenderent, num ex animo præteritam vitam detestarentur, ac baptisma peterent; sed etiam ut caro in vitiis enutrita, hac inaceratione edomita spiritui inservire assuesceret. Hujus autem pœnitentic institutionem quidam Petri præcepto referunt, ut discimus ex e; istola Herivai Remensis ad Wittonem Rothomagensem cap. 6, ubi D Clodovæum aliquantis cum S. Remigio diebus moratum prodit ante baptisma, ut pænitentiæ secundum apostolicum præceptum prius ablueretur lacrymis, dicente Beato Petro principe apostolorum: Pœnitentiam agile, et baptizetur unusquisque vestrum. Certe pœnitentia ejusinodi in Constitutionibus, quæ apostolicae dicuntur, lib. vII, cap. 32, aliisque pluribus canonum decretis ante baptismum imponenda et suscipienda præcipitur; quæ disciplina adeo in multa sæcula viguit, ut auctor Sermonis in. dedicatione templi, qui a nonnullis creditur S. Caesarius, num. 5, pœnitentiæ ejusmodi contemptorem non levis peccati reum peragere non dubitaverit.

(6) Mss. Remensis et Vat., receperit.

(7) Si nimirum baptismalem innocentiam seu

homicidæ, adultero, incestatori, sacrilego, nisi ejus curaverit mentem, non video quid illi præstiterit. O liberatoris nostri profunda providentia ! O præstantia singularis! O dulcis sententia ! O damnatio necessaria! Homo jugulatur, ut vivat: (7) percussor, percussorisque non cernitur gladius: percussi

gratiam, qua modo geniti infantes dicuntur a Petro 1, II, 2, in malitiam et culpam non mutaverint. Ms. Pomp. in fine addit Amen.

TRACT. XL. - (1) Sic ed. Ver. inscriptio codicum est de Baptismo: Editio Veneta cum manuscripto Zenoniano: Post traditum baptisma.

(2) Sancto proprie lex est, quæ pœnam adjunctam habet. Justinianus lib. 1 Instit. 1: Ideo et legum eas partes, quibus pœnas constituimus adversus eos, qui contra leges fecerint, sanctiones vocamus. Eodem sensu a vetustioribus proprie appellatas vel ex hoc Zenonis loco colligi potest, quippe qui interponens parenthesin, ut aiunt, cum clavium sanctionem piam ex more loquendi appellat, satis vulgatam ejus temporis formulam notat. Licet autem clavium sanctio pœnæ aliquid conjunctum haberet, qua pœnitentia afficiebantur non ii solum, qui post baptisma peccas · sent, sed etiam qui ad baptisma propriis cum pecetis accederent, ut ostendimus adnot. 5 in tract. superiorem; tamen cum præ criminum gravitate levissima hæc poena fuerit, et hæc ipsa non in pœnam, sed in rei potius beneficium exigeretur, recte piam clavium sanctionem vulgo appellatam Zeno vocavit. (3) Ms. Rem. accludunt.

(4) Aliqui mss. legunt subsicivi, Sed sunt qui legendum putent succisivi, vel subcisivi. Nota autem hoc loco vim clavium in baptismate, quibus absoluto acervalim quidquid invenerint, nihil subcisivi, vel reliqui sive quoad culpam, sive quoad poenam relinquitur; et præterea delėtis semel cunctis criminibus, nihil ex iisdem reviviscere sinunt; quod sane indicant illa : Diligenter universa crimina expellunt, ac rursus diligenter occludunt, ne quid illo vel frivolum, inde quod excluditur, revertatur. Paulo post inss. Tolent. et Vatic., peccatorum pro pectorum, et ms. Tol. cum edit. Ven. accludunt pro occludunt.

(5) Legebatur in eo, sed codices Tol., Vat., Urbin., Pomp., Sp. et Zen. in reo scribunt, et idipsum habent omnes cum mss. tum editi tractatu sequenti, in quo idem hic sensus totidem verbis expressus reperitur.

(6) De confessione a catechumenis ante baptismum habita hic sermo est, cum hic tractatus ad neophytos recens baptizatos habitus fuerit, ut ex inscriptione et fine liquet. De hac porro confessione satis diximus adnot. 4 in tractatum precedentem.

(7) Intellige non cernitur percussor, nec percussoris

que non hiat vulnus, non defluit sanguis, non deco- A fideliter custodite; etenim 258 omnis actus vester

lor color est. Ipse est, et tamen ipse non est. Vetus quidem videtur domicilium, sed novus est (8) inquilinus, mutatione morum nativitatis suæ nobilitatem incredulis variis virtutibus monstrans. Cujus sanctionem, vestræ ætatis omni curriculo manente in sua semper infantia, custodite: ac fortiter præcavele ne primi hominis (9) quondam vestri umquam memoriam recolatis.

257 TRACTATUS XLI.

(1) Ad Neophytos post Baptisma. IV.

In quo paucis additis, quibusdam mutatis, continentur ea quæ partim XXXIX, partim XL tractatibus exhibentur.

Exsultate, fratres, in Christo, (2) acceptaque indulgentia regale beneficium diligenter, fortiter act

gladius. Ms. Pomp. scribit sine conjunctione percussi non hiat vulnus: sed forte legendum, ut in tract. seq.: Percussor non videtur, percussoris non cernitur gladius, percussi non hiat vulnus.

(8) Inquilinus novus hic Christus est per gratiam ob quam in baptizatis inhabitat. Hinc intelligitur, ad quem referatur relativum cujus, quod mox subjicitur cujus sanctionem, etc.

(9) Primus homo, id est Adam peccator, quondam vester, id est baptizatorum, exstitit, quod Neophyti ante baptisma peccatores ut Adam fuerint, et veteris hominis, ut Paulus loquitur, personam gesserint ; quam, ut novum hominem Christum in baptismo induerent, exuerunt, ejusque memoriam ut recolant, Zeno illos hortatur ne a gratia ad peccatum redeant. Vide epist. ad Ephesios cap. iv, vers. 22, 24, et ad Coloss. cap. I, v. 9.

TRACT. XLI. (1) In mss. inscribitur: Tract. ad Neoph. alio die Pasche: in edit. Ven. cum ms. Zen. ad Neoph. Ms. autem Rem. hanc præterea marginalem notationem exhibet: A Subdiacono in ambone recitanda, dum cum fratribus pontifex in conventu sederit. Subdiaconorum aliquando fuisse lectiones recitare discimus ex Gregorio lib. iv, ep. 44. Lectiones autem in a nbone habitas notum est pluribus testibus, quos Martene allegat t. IV, de Antiq. Ecclesie Ritibus cap. v, num. 11. Qui porro conventus heic dicitur, ab aliis Scriptoribus fratrum conventus appellatur. Fratrum autem conventum locum fuisse ab ecclesia distinctum, ubi lectiones sacræ fieri solerent, satis innui videtur a Caesario Arelatensi hom. 1: Vos ad audiendas lec. tiones divinas, video ad conventum fratrum, vel ad ecclesiam fideliter concurrere, et paulo post : Ad ecclesiam vel fratrum conventum venit. Nonnulli quidem particulam vel pro copulativa accepere, ac si conventus fratrum et ecclesia synonyma essent. At prater quam quod hæc repetita disjunctivæ particulæ formula id ferre non videtur, conventum fratrum fuisse locum ab ecclesia separatum, quem Capitulum alii vocabant, manifestum fit ex Ordine 1x, Romano, quem Mabillonius edidit tom. 1 Musei Italici pag. 10, sic enim ibidem initio scribitur: Postquam prima hora celebrata fuerit in conventu fratrum, qui apud quosdam Capitulum nuncupatur, etc. Et Capitulum quidem locum fuisse ab ecclesia sejunctum, in quo post primam et ante Missam ad lectiones audiendas cleri præsertim conventus fieret, aperte colligimus ex antiquo ordine Cameracensis et Atrebaiensis Ecclesie ex Pithaei schedis edito, ubi hæc leguntur : Et mox ut sol ortus fuerit, signum pulsetur ad primam, ubi omnis clerus conveniet. Deinde exeant ab ecclesia cum silentio, et resideant in Capitulo, ubi sacra legatur lectio ab hebdomadario. De ipsa vero lectione et de conPATROL. XI.

contractus ablatus est, securi gaudete: nihil sæculo jam debetis. (3) Imago quidem reatus nunc usque fuistis, sed fortiter examinati estis: et, ut indulgentiam perciperetis, pro vobis (4) ipsis bene vigilastis: optime estis auditi. Novum judicii genus est, in quo reus, si excusaverit crimen, damnatur; absolvitur, si fatetur. Magna ratio, magna potestas, magna pietas judicis nostri, a quo universi generis peccatores, ut possint beate vivere, puniri festinant. (5) Mira ratio : mirum profecto mysterium. Salvo reo, punitur reatus in reo, integroque statu moritur in homine, propter quod homo fuerat moriturus. Inde est, quod nostra non habet necessaria tormenta confessio, (6) quod sine truculenti sudore tortoris facinora sua sponte B reus, ut fiat innocens, confitetur. Pretiosa res est, fratres, quæ et honorem præstat, et præmium. O li

C

D

versatione clericorum ibi a prælatis tractandum est; et deinde subjiciuntur, quæ ad Missam pertinent. Huc autem præter clerum, antiquis saltem temporibus, concurrere potuisse etiam laicos ad sacram lectionem audiendam, ex Cæsarii testimonio liquet. In conventu seu Capitulo ambonem præterea fuisse, unde sacri libri legerentur, perspicuum fit ex nota marginali in præsentem tractatum. Neque moveat marginalis notatio tract. 45, ubi cum ea in conventu gesta traduntur, quæ aliis ex ordinibus ante vel post nocturnas Vigiliarum preces (matutinum vocamus) in choro geri consueverant, uti est pacis oblatio memorata aliquot.in monumentis a Martene recitatis tom. iv, de Ant. Eccl. Ritib. cap. 25, num. 5, et antiphona Surrexit Christus, etc, conventus hic fratrum pro ipso choro habendus videri potest, ubi sane clerus convenit hæc, inquam, marginalis notatio ne moveat; nam cum præcipuus Veronensis Ecclesia, et diei quidem paschalis ritus videatur, qui ea notatione exponitur, quique non ejus est generis, cujus ille est, qui in monumentis a Martene relatis ante vel post nocturnas preces celebrabatur; nihil opus est, ut exinde conventus nomen in alienam significationem transferamus, quam aliis documentis confirmare non liceat. Vide quæ in cam notationem suo loco dice

mus.

(2) Prima hæc sententia in sequenti tractatu alia lectione repetitur sic: Acceptæque indulgentiæ regale beneficium diligenter, fortiter ac fideliter custodite: elenim vester contractus ablatus est. At utrobique in ms. Rem., ablatus : legitur in ms. Tol., sublatus. Contractus autem heic peccata sunt, ex quibus duplex culpæ pœnæque debitum contraximus; hoc autem debitum utrumque cum in baptismate remissum fuerit, contractus omnis jure ablatus, seu albatus, id est deletus, dicitur. Contractus enim heic dictus videtur,

quod Apostolus ad Coloss. 11, 14, chirographum vo

cat: Delens quod adversus nos erat, chirographum decreti, et ipsum tulit de medio, affigens illud cruci : ubi et ablati, et albati, seu deleti chirographi occurrit mentio.

(3) Mss. Tol. et Pomp.: In magno quidem reatu nunc usque fuistis. Tract. 39, unde hæc sententia fere desumpta est: In hoc reatu, fraires, usque nunc fuistis. Vide quæ ibidem annotavimus.

(4) Ipsis additum est ex quinque mss. Codex Vat., pro vobis bonis ipsis.

(5) Heic incipiunt, que ex tract. 40, totidem fere verbis repetuntur.

(6) Tres mss. Rem., Vat. et Pomp., quod, cum alii perperam que proferant. Idem sane totidem verbis legitur tract. præced.

16

« PoprzedniaDalej »