471

tur manus. Ad torcular comportantur, id est ad sup- A comminantis qui vult effugere, debet illi inculpate plicii locum deducuntur. Ab operariis ibidem conculcantur, hoc est summa cum contumelia 235 a persecutoribus illusi jugulantur. Succus earum in ultimo preli pondere, duabusque tabulis (21) exsiccatur. Similiter judicii die a Christo secundum tabulas legis confessorum sanguinis vindicta usque ad ultimum quadrantem exigitur. Calcatores de eodem musto bibunt; et persecutores sæpe credentes in Christum, calicem pretiosum, quem paulo ante calcando fuderant, gustant, aliqui etiam bibunt. Mustum patrisfamilias cellæ reconditur, ut pretiosius (22) transfusione reddatur, et martyr dominicæ habitationis in recondita assumitur, ut ibidem ex homine in Angelum transfusus æternæ vitæ beatitudine glorietur (23).

236 TRACTATUS XXVIII.

In Isaiam VII.

Quantum sonus lectionis indicat, fratres, Judaicus quidem populus impietatis arguitur, sed Christianus, ne talis evadat, pariter commonetur (Is. cap. v). Denique, ut iste plus timeat, ille terretur : ille vapulat, ut iste proficiat. Compendiosum felicitatis genus alterius periculo discere, quid debeas devitare. Unde, fratres, in tali re non loquela est exhibenda, sed cura, quam paucis accipite. Iram Dei generaliter

Post pauca pro omnibus ms. Pompeianus hominibus.

servire. (1) Memoratæ vineæ disputatio, fratres, dilectissimi, longe lateque diffusos limites habet, quos peragrare competenti sermone urgentium sacramentorum non sinit pondus. Verumtamen, ne in toto 'solemnitas cesset, paucis ejus degustate sermonem. Vinea Dei quidem prior synagoga fuit, silvosis errantium palmitum crinibus vilis; quæ cum per voluptuosa ac profana loca (2) lasciva passim se fronde diffundit, generavit pro fructibus spinas, pro uva la bruscam. Cujus rei indignitate commotus Dominus, illa deserta, aliam sibi, id est Ecclesiam matrem, sua pro voluntate plantavit, quam sacerdotalibus officiis excolens, (3) piaque potatione fecundans, felici ligno suspensam, uberrimam docuit adferre vinB demiam. Inde est, quod hodie vestro de numero (1) novellæ vites ad jugum perductæ, scaturientis musti dulci fluento ferventes, vinariam Dominicam cellam communi gaudio repleverunt. Quod ut vobis quoque fide vestra adolescente 237 contingat, præstabit Deus Pater omnipotens per Dominum Jesum Christum, qui est benedictus cum Spiritu sancto in sæcula sæculorum.

(21) Hæc mss. et editorum lectio, in qua nisi librariorum error contineatur, et legendum sit exprimi tur, uti mox exigitur, ac paulo ante exigatur posi C tum est; exsicco palam pro exprimere translate accipitur, quemadmodum Horatius, lib. 1, od. 31: Mercator exsiccet cellulis vina, exsiccet pro exhauriet adhibuit.

(22) Superius ut melius veterascendo reddatur: heic autem transfretatione pro veterascendo per errorem scriptum et editum, cum nullus transfretationi sit locus, ut mustum in cellam vinariam transferatur. Putabit fortasse quispiam indicare Zenonem voluisse vinum Rheticum agri Veronensis, ex Plinio, lib. IV, cap. 6, pluribus scriptoribus satis celeb: e, cel is vinariis conditum, id quoque temporis adeo pretiosum fuisse habitum, ut in remotas regiones transfretando mitteretur. Sed neque hoc arridet, cum de vino auctor loqui videatur, quod in ipsa cella vinaria pretiosius redditur. Itaque corrigendum credidimus transfusione, qua scilicet vinum in vinariis cellis identidem transfusum, purius et pretiosius efficitur; unde mox in allegorica explicatione martyr ex homine in a: gelum transfusus simili locutione proditur.

(25) Ms. Pompeian. addit Amen. In ms. Remense explicit S. Zenonis tractatus de Esaia.

TRACT. XXVIII.—(1) Jure hic tract, superiori subjicitur,cum eumdem Ishiæ locum respiciat, in quo vineæ fit mentio. Porro Sparav.,adnot. ultima in tract. præcedentem opinatus est, memorata vineæ disputationem hoc tractatu paulo post appellatam, ipsum esse tractatum præcedentem olim inscriptum in psalm. LXXIX, in quo de laudata vinea pluribus ag tur. At lectionem ex Isai libro tractatus initio indicatam, quæ huic sermoni occasionem dedit, Auctorem spectare nihil dubitandum putamus. Post nonnulla ms. Pom., peragere pro peragrare.

(2) Mss. Tol. et Vat., lasciva pars se. In Urb. diffudit pro diffundit. Edit. Ven,, labruscas pro labruscam. Infra correptus pro commotus in ms. Urbin.

Ꭰ

TRACTATUS XXIX.

In (1) Isaiam VIII, seu De adventu Christi in mundum.
Christus munduin (2) latenter intravit, ne sibi sa-

(3) Ms. Remense, piaque potatione fecunditatis felici ligno suspensa. Suspensa item habent ms. Pompeianus, et editio Veneta.

mentorum pondus et solennitas, quibus se impedire (4) Hi sunt Neophyti, ac proinde urgentium sacrapaulo ante dixit Zeno, ne uberiorem disputationem haberet, dubio procul paschalia sunt festa, quibus brevis a Zenone ad Neophytos haberi solebat sermo, ut ex dicendis constabit. Porro novellæ vites ad jugum perductæ, etc., sunt ii, qui ex Catechumenis ad baptismi gratiam pervenere, de quibus commode in telligitur allegoricum illud, quod scaturientis musti dulci fluento ferventes, vinariam dominicam cellam (id est Ecclesiam, in quam per baptisma ingressi sunt) communi gaudio repleverint. Hinc etiam illa vestro de numero, ex quo novellæ ejusmodi vites ad jugum perductæ traduntur, innuunt Catechumenos omnes, quibus subinde auctor pollicetur fore, ut idem fide adolescente ipsis contingat, id est ut et ipsi ad jugum aliquando perducantur seu baptizentur : unde ad Neophytos simul et Catechumenos hunc tractatum habitum liquet.

TRACT. XXIX. —(1) Prima insc. in mss., præter Zen. qui de Christo habet, altera in editis legitur, netra proinde omittenda nobis fuit. Subjicitur autem ex manuscriptorum fide tractatibus in Isaiam; id enim ex eo factum credimus, quod mutilus sit hic serino, ut tractatus potius fragmentum, quam traciatus haberi debeat. Forte si tractatus integer ad nos pervenisset, hic, non minus ac superioribus in tractatibus, ex Isaia aliquid occurreret.

(2) Solemnis hæc est S. Ignatii martyris sententia in epistola ad Ephesios, num. 19 : Et principem hujus mundi latuit Mariæ virginitas, et partus ipsius. Huc speciare S. Zenonem nihil ambigimus, cum alii quoque P. P. eamdem ex Ignatio sententiam inculcent. Vide Origenem, homil. Vi in Lucam; Hieronymum, ad c. 1 Matth.; Basilium, homil. 25, de Christi Nativitate; Ambrosium, lib. u in Lucam, num. 3, Jobiuni Monachum, apud Photium, codice 222.

piens diabolus videretur. Qui consilio hominem de- A sibi pararent, quibus pro temporum opportunitate ceperat, consilio vincitur, ut quomodo homo (3) in paradiso non cognoverat diabolum, sie et diabolus in sæculo non facile cognosceret Christum. Desunt reliqua.

238 ADMONITIO

IN TRACTATUS SEQUENTES.

Reliqui sunt nonnulli breves tractatus, qui etsi variis titulis prænotantur, omnes tamen ad idem paschale tempus pertinent, et baptismatis per hocce tempus conferendi vel collati mentionem fere continent, ex quo etiam simul omnes adferendos credidimus. Quod si qui tractatus superius descripti ad eadem paschalia officia spectare videntur, cum in illis aliqua ad

uterentur, notavit Plato in Menexemo. Cicero epist. 3, lib. XVI ad Atticum memorat volumen proœmiorum, ex quo eligere solebat, cum aliquod Gúgypappa institueret. Vide etiam lib. 1x Fam. ep. 8, ad Pætum. Plura ex his numero quinque supra sexaginta suppetunt inter Demosthenis opera, que brevissima sunt; et his eum oratorem usum, prout occasio incideret, animadvertit Hieronymus Wolfius ad Lectorem pag. 130. Quidni simile quidpiam S. Zeno rhetorices et oratoria disciplina 239 studiosissimus fecisse credi potest, ut in paschalia festa plures ejusmodi præfationes pararit, quibus, prout res negotiumque postularet, uteretur? Hane fortassis in sententiam Præfationes non

recens baptizatos habeatur oratio; non tamen eos B nulli ejusmodi tractatus in manuscriptis vocantur;

huc duximus transferendos, cum vel longiores sint multo, et de baptismate non nisi obiter meminerint, vel a proprio titulo ex. gr. in Isaiam, sub quo alii tractatus non paschales habentur, haud disjungendos putarimus. Brevitatem istorum, quos subjicimus, primo miraberis fortasse, Lector, tum vero etiam similitudinem nonnullorum: quæ duæ difficultates quosdam ita moverunt, ut vel ex hoc quidnam illi, et cujus auctoris sint, ignorantes, de universis Zenonianis tractatibus, quibus illi permiscentur, ambigendum. crediderint. At hos præsertim, si quisquam alius, Zenonem certum auctorem habere, ex antiquissimo Remensi codice luculenter statuimus dissert. 1, cap. 3. lidem vero ita multis et antiquitatis etiam profanæ, et sacrorum rituum, et variorum dogmatum testimoniis plerumque referti sunt, ut nullis, vel paucis ex tractatibus longioribus, qui apud alios quoque Patres leguntur, concedant, quemadmodum ex ipsa lectione ac subjectis adnotationibus palam fiet. Brevitatem porro tres observationes satis purgabunt. In primis paschalia officia, ad quæ ii tractatus spectant, longiorem sermonem non permittebant, ut Zeno ipse monuit tract. 28 : Memoratæ vineæ disputatio, inquit, fratres dilectissimi, longe lateque diffusos limites habet, quos peragrare competenti sermone urgentium sacramentorum non sinit pondus. Verumtamen ne in toto solemnitas cesset, paucis ejus, degustate sermonem et similiter tractat. 56 et 58: Tempus non sinit, fratres, imagini reddere veritatem. Deinde hi proprie tractatus habendi non sunt, sed quædam veluti Ecclesiastic.e præfationes, seu allocationes ad baptizandos, vel Neophytos habita: (non nulli quidem ipsis in codicibus Præfationes, seu Invitationes inseribuntur) et tamquam solemnes quædam formuke, quales hodie inter solemnia sacra ab episcopis adhibende in Pontificali vel Rituali notantur. Unde ex Zenonianis plures transierunt in certas formulas, quas a nostris Antistitibus statis quibusdam diebus usurpatas ex manuscripto Remensi in præfatione docuimus. Tandem magnis oratoribus illud in more fuisse, ut plura proœmia, sive exordia orationum

ut

uti et S Petrus Chrysologus sermonem XL de bono Pastore in ipso orationis cursu præfationem vocal, et similiter appellat sermonem LXXXVII eo sensu, præfationem pro exordio dixisse videatur. Exordium sane inter cæteros esse Zenonianum tract. 77, lib. 11, evidenter ibidem ostendimus adnot. 1. Sed de brevitate, quam in aliquot aliis aliorum Patrum tractatibus, ex. gr. Petri Chrysologi, S. Leonis, etc. deprehendere non valde absimiliter licet, hactenus satis. Similitudo autem, quæ inter nonnullos intercedit, adeo ut easdem sententias, immo totidem quandoque verba duo, vel tres tractatus ex subji. ciendis referant, si quempiam moveat, id argumento esse debet, S. Zenonem plures unius tractatus vel C allocutionis formulas scripsisse, vel quod prima, aut etiam secunda non satisfaceret, vel quod eadem super re annis singulis disputaturus iisdem festis et lectionibus recurrentibus de Exodo, de Duniele, etc. (a quibus ex Ecclesiastica disciplina, quæ eas lectiones in baptismi, etc., symbolum instituerat, discedere haudquaquam licebat), eadem dicere ex tempore vel etiam scribere cogeretur, aliquibus additis vel mutatis, ut ne eadem omnino repeterentur. Addemus etiam Sparaverii animadversionem ex adnotatione 4 in tract. 26: Totiens ista repetit, ut videri possit, tanti ingenii virum argumentorum penuria laborasse. At vir doctrina et pietate insignis præmaluit æstimationem sui vilescere, quam in Ecclesia semen verborum suorum supprimere. Non quotidie istu expromebat, sed ant quotannis, aut st tis anni temporibus, aut forsan longioribus, ut audientibus non futura fuerit ingrata ea repetitio, cujus jam alias facta non poterant aut scire, aut meminisse: qua fiducia tempus in fructuosiorem Dei cultum impendendum, novorum argumentorum inventioni utque exquisitis verborum lenociniis, quorum, si opus foret, non indignus erat, subtraxisse credibile est. Præterea apud S. Leonem aliquot reperire epistolas licet, quæ paucis additis vel mutatis non tam easdem sententias, sed eadem quoque verba similiter referunt, nec non ex sermonibus nonnullos, ex quibus multa in epistolas ad verbum traducta inve

D

(3) Mss. Rem. et Pomp. in paradisum, quæ lectio si genuina, esset ejusdem generis a'c illac de quibus egimus adnot. 5 in tract, 15, lib, ut:

non

in paschate, qui omnes paschalis festivel baptismatis imaginem ex Exodi vel Danielis lectionibus solemni ritu inter sacra officia recitatis egregie referunt. In his tractatibus seu allocutionibus edendis manuscriptorum titulos, cum constantes non sint ne in iis quidem tractatibus, qui eadem fere verba, ne dum sententias exhibent, secuti semper non sumus, editionumque inscriptiones magis congruere vise sunt, ut ex adnotationibus in eosdem titulos perspicuum fiet.

TRACTATUS XXX.

(1) Invitatio ad fontem I.

nies, ut ex novissime editionis notationibus ad mar- A chatis: tandem tractatus 15 de Exodo, et 9 de Daniele ginem sermonum ac epistolarum appositis cognosces. Vide alia quædam in hanc eamdem rem disputata dissert. 1. cap. 2, § 2. Postremum (quod ad plura, quæ opponi possent, vindicanda maxime pertinens, in generali præfatione considerandum proposuimus) alia ratio habenda est sermonum, qui ab ipsis auctoribus collecti et editi sunt, alia eorum, quos alii post auctorum mortem ex ipsorum schedis collectos promulgarunt. Cum auctores ediderunt sua, nisi elaborata, perpolita et perfecta ediderunt, in quibus proinde nihil repetitum, hiulcum nihil, nihil mutilum legi solet, ut videre est in S. Gaudentii tractatibus, quos ipse ad Benivolum eodem quo Auctor noster, sæculo tradidit. At cum alii collectionem fecere, tum pro auctorum merito et existima tione, que apud collectores obtinebat, colligi potuerunt ex schedis omnia quæcumque invenissent, repetita etiam, mutila et rudia, quæ auctores, si adfuissent, rejicienda vel perficienda putassent. Tanta autem Zenonis fama, et apud omnes obsequium fuisse videtur, ut collector religioni duxerit nihil abjicere, quod ejus 240 in schedis repererit; et hinc tractatus plures repetitos licet, mutilos minimeque perfectos collectioni inserendos existimavit. Nunc ut de ordine horum tractatuum, qui ad paschalia officia pertinent, aliquid dicamus, ponentur primo loco Invitationes ad fontem una cum duobus tractatibus de psalmo XLI, qui cum eodem recidant, eodem titulo inscribentur ; postea tractatus septem ad Neophytos post baptisma; deinde tractatus novem de Die pas- C

TRACT. XXX. (1) Præter hanc inscrip., quæ tum in m-s., tum in ed. occurrit, cod. Rem. marginalem ejusmodi rubricam exhibet: In prima symbolo in ambone a Pontifice pueris recitanda; que rubrica ut intelligatur, scire oportet symbolum electis catechumenis traditum fuisse ab Episcopo, cum ad baptismum suscipiendum apti judicati fuissent. Quo id die præstitutum sit, universim definire non licet alii enim Dominica Palmarum, alii feria quarta post quartam Dominicam Quadragesima, alii aliis diebus ante Pascha illud tradebant, ut observat P. Martene 1. 1, c. 1, art. 11 et seqq. Alii etiam semel, alii bis, ter alii illud dabant, ut idem animadvertit; et Verona quidem pluries datum ex hac marginali rubrica, ubi primi symboli fit mentio, apertissime colligitur. Ante symboli autem traditionem tractatum aliquem ab episcopo habitum insinuant illa Ambrosii epist. 20, ad Marcellinam Sequenti die ( erat autem Dominica Palmarum) post lectiones et tractatum dimissis catechumenis symbolum aliquibus competentibus in baptisterüs tradebam basilica. Tractatum autem hunc episcopos Veronenses ante traditionem ejusdem symboli in ambone recitasse ex rubrica laudata cognoscimus.

(2) Ecclesia mater baptizandos adoptat, ut pariat, propterea quod eos suscipit, ut suos, et inter calechumenos recipit atque instituit, eosque tandem parit, cum per baptismatis sacramentum Christo gignit.

(3) Legeret fortasse quispiam gaudentes cœlestes, liberos, peccatis omnibus absolutos (quales vere fiunt, qui baptisma suscipiunt) ut oppositio aliqua sit adjectivis totidem antea propositis, plorantes, sordidos, pannis sordidis alligatos, huic mundo dedititios. Sed forte sicut lata, ita et cœlestis ac libera ad Ecclesiam matrem referuntur, quod læta gaudentes, cœlestis el

Exsultate, fratres, in Christo, omnique desiderio B convolantes, cœlestia dona percipite. Jam vos sempiterni fontis calor salutaris invitat. Jam mater nostra (2) adoptat, ut pariat: sed non ea lege, qua vos matres vestræ pepererunt, quæ et ipsæ partus dolore gementes, et vos plorantes, sordidos, paunis sordidis alligatos, huic mundo dedititios intuierunt; sed læta (3) gaudentes, cœlestis, libera peccatis 241 omnibus absolutos, non fœtidis cunis, sed suave redolentibus sacri altaris feliciter (4) enutritura cancellis : per Dominum nostrum Jesum Christum.

TRACTATUS XXXI.
Invitatio ad fontem II.

fra

Jam jamque dicto citius (1) thereas portas, tres, intrate; æternique gurgitis alveo genitali condentes, (2) ullam pro personis operari ne æstimetis

libera peccatis omnibus absolutos, utique per baptisma, inferat in mundum, quos non fætidis cunis, sed suave redolentibus sacri altaris cancellis enutritura est.

(4) Legendum active enutritura pro enutrita, quod erat in mss. et editis; nam sicut mater filios, postquam peperit, in cunis enutrit, ita etiam Ecclesia novos, quos per baptisma gignit filios, sacri altaris sacramento cutrire solita innuitur. Neophytos antem statim post baptisma Eucharistiam olim, sumpsisse constat. Notatu porro dignum est in Veronensi ecclesia id quoque temporis sacrum altare cancellis fuisse septum, ut ne plebs ad altare tumultuario accedens, sacerdotem sacra facientem turbaret.

TRACT. XXXI. -(1) Nonnulli cod. et ed. habebant ad æthereas.Placuit ex aliis mss. vocem ad cum verbo intrate minus congruentem delere. Æthereas autem vocare videtur Zeno baptisterii portas, quibus ad ætheDream, ut alibi loquitur, vitam in baptismate aditus patet. Baptisterium quidem separatum ab ecclesia locum fere fuisse ostendit Edmundus Martene part. 1 de Antiquis Ecclesie ritibus, lib. 1, cap. 1. art. 2, et ejusmodi quoque fuisse baptisterium Veronensis ecclesiæ Zenonis tempore, satis ex hoc testimonio colligendum apparet, cum hæc quidem Zeno ad baptizandos loqui videatur in ipsa ecclesia, et nihilominus eis, ut æthereas, baptisterii utique, portas intrent, præcipiat nisi quis malit hunc tractatum extra ecclesiam, vel in ejusdem foribus habitum fuisse.

(2) Ullam legunt omnes mss. cum editionibus præter Patavinam, ubi suppositum fuit vilem: sed neque hoc placet. Sparaverius mallet capientes aquam pro condentes ullam: at emendatio nimis libera, et a scriptura codicum nimium multum distans. Conditi pro condentes (similes enim voces activæ significaionis pro passiva occurrent tract. 35) et undam pro

heic gratiam. Judicio vestro nascimini, 242 scientes A genitalis unda concepit, per sacramenta jam partu

D