Obrazy na stronie
PDF
ePub

Denique alter in altero (10) exsultat, cum Spiritus sancti plenitudine una originali coæternitate renitens. Quemadmodum (si dicere dignum est) (11) duo maria, quæ in semet recumbunt, freto æstus alternos in unum conferente, connexa, quæ licet sui proprietate, locis vocabulisque discreta sint, tamen trini profundi (12) vaporis una virtus, una substantia, una est fluendi natura; nec potest incomprehensibilis, communisque (13) undæ dividi magnitudo, 147 uiroque in utrumque commeando largiflua, utrisque propria, nulli privata: etenim damnum patientur ubertatis et gratiæ, si adimatur, quod uno eodemque æstu alterum ex altero decoratur.

discrevit, ratione disposuit, coloribus decoravit, de- A (9) reciprocavit in Filium, ne quid sibimet derogaret. terminavit mensura, officiisque competentibus servire præcepit? Unde non est principium, quod senescit; quod opus factum est alienum; quod non est in sua positum potestate; quod a sua substantia tollitur; quod mutatur; quod alieno movetur pulsu; quod, quid sit, quid fuerit, quid futurum sit, non potest aliquando sentire. Solus Deus est itaque principium, qui (6) ex 146 se ipso dedit sibi ipse principium. Solus ante omnia et post omnia, quoniam in ejus manu inclusa sunt omnia, ex se est, quod est. Solus sui conscius, quantus et qualis est. Solus perfectus; quia non potest illi aliquid nec addi, nec minui. Solus omnipotens, quia ex nihilo universa constituit, virtute regit, majestate custodit. Solus indemutabilis, ac semper æqualis; quia in se non admittit ætatem. B Solus sempiternus : quia immortalitatis est Dominus. Hic est Deus noster, qui se (7) digessit in Deum. Ilic Pater, qui suo manente (8) integro statu, totum se

tuit, qui se se movet quia numquam deseritur a se, numquam ne moveri quidem desinit; quin etiam cæteris quæ moventur, hic fons, hoc principium est, movendi. Itaque movet ad alios pertinet, movetur ad se. Vide Tullii locum, ex quo alia ad Deum principium rerum omnium statuendum brevi epilogo huc a Zenone traducta invenies.

(6) Præclare Lactantius I. 1 Instit. cap. 7: Verum quia fieri non potest, quin id quod sit, aliquando esse cœperit; consequens est, ut quando nihil ante illum fuit, ipse ante omnia ex se ipso sit procreatus, ideoque ab Apolline αυτοφυής ο Sibylla αυτογενής εἰ ἀγέννητος et àñointos nominatur................ Deus ipse se fecit. Frequens apud Patres formula hæc est, quam ex Orpheo memorat Cyrillus lib. 1 contra Julianum. Unus est ex se ipso genitus. Et Hieronymus in c. 1 Ep. ad Ephes. Deus vero, qui semper est, non habet aliunde principium, et ipse sui origo est. Lege alios apud Petavium 1. v de Trinit. c. 5, n. 14. Quæ locutio etsi minime propria est, nam nemo sibi ipsi et munerator et mu nus est, ut notavit Hilarius lib. 11, n. 7, tamen recte intelligi potest, ut dedit sibi ipsi principium idem sit, ac a nullo alio principio substantiam communicatam accepit.

(7) Generationem Filii a Patre hic Zeno subindicat, de qua in sequentibus apertius statuit.

(8) Hæc notare auctor voluit, ne quis fortasse ex generatione Filii immutatam Patris substantiam putaret. Ariani enim Catholicis eamdem Patris et Filii substantiam confitentibus exprobrabant, hac ratione Filium particulam esse divinæ substantiæ, quæ per generationem a Patre separata fuerit. Vide Hilariuni 1. Iv de Trinit., n. 4.

(9) Reciprocavit se ad explicandam Zenonis sententiam optime positum est: reciprocum enim dicitur, quod aliunde profectum, eo relabitur, unde profectum est. Ita ergo se reciprocasse Pater in Filium dicitur, quod se totum Filio ita communicarit, ut nihilominus totum retinuerit, ac si totum dum communicavit, receperit: quod alia formula auctor expressit tr. lib. 1, n. 9: A paterno fonte in Filio lola refunderis; el tamen tota ubi refunderis, nec recedis.

(10) Indicat hic procul dubio S. Spiritus processionem, quæ ex mutuo Patris et Filii amore renitet; unde tr. 1 lib. 1, n. 9, de charitate loquens dixit: Tu in Spiritu sancio exsultas.

(11) Has aliasque id generis similitudines a rebus terrenis ad divinas explicandas traductæ, etsi haud, pares esse monuit Hilarius lib. 1 de Trin., n. 19, et

C

D

TRACTATUS III.

De Genesi (1) seu de æterna Filii Dei generatione. Principium (2), fratres dilectissimi, Dominus nos

1. IV, n. 2, utiles tamen esse non diffisus est, ut mentis nostræ imbecillitati consulatur.

(12) Mss. Rem., Tol., Vat. et Urb., saporis. Dein ms. Tol., fluenti pro fluendi.

(13) Varias hoc loco scripturas singuli fere codices præferunt. Alii unda et dividi magnitudo, et utrum. que in utrumque commeando : alii, undæ et dividi magnitudo, in utrumque commeando : alii, undæ dividi magnitudo, et tamen utrumque commeando: alii tandem, unde dividi magnitudo, et utroque in utrumque, etc., et postremam hanc lectionem, deleta conjunctione et, quæ superfluit, præponendam putavimus.

'J'RACT. III. (1) Prima hæc inscriptio est in mss. omnibus præter Zenonianum, qui una cum editis alteram præfert. Præclara porro marginalis notatio litteris majusculis exarata, et huic tractatui apposita in ms. Rem. legitur his verbis In Natali Domini fratribus legenda in cubiculo post Diaconorum ingressionem ante Pontificem. Hic porro id observandum videtur, diaconorum fuisse, ad pontificem, seu episcopum ingredi, quotiens illi e cubiculo ad sacra officia procedendum erat. Quotiens enim in aliis marginalibus id generis notationibus cubiculi mentio fit, semper diacones vel ingressi ad suscipiendum pontificem vel e cubiculo cum eodem egressi traduntur. Hi autem diacones illi esse videntur qui plures una sacris induti vestibus episcopo sacra facienti solemni ritu ministrare solebant, uti discimus ex pluribus Ordinibus a Martene editis t. 1 de Antiq. Eccl. rit., p. 568, 573, 613, edit. Paris.

(2) Christum esse principium, ipse de se perspicue affirmavit Joan. vIII, 25. Judæis enim quærentibus, Tu quis es? respondit: Principium, qui et loquor vobis. Quo autem sensu Christus Dei Filius sit principium, explicat Theophilus Antiochenus ad Autolicum lib. II ubi de divino Verbo disserens, Hoc, inquit, appellatur principium, quoniam primatum et dominatum habet in omnia, quæ per ipsum fabricata sunt. Licet autem Pater principium eadem ratione appelJari queat ; peculiari tamen modo id dicitur de Filio, quatenus Filius est illud verbum per quod omnia facta speciali quadam ratione in Scripturis sacris traduntur, de quo plura dissert. 1, cap. 1, § 4 et 5. Quin bæc apud antiquos solennis et pervulgata sententia est, principii nomine, quod 1 Genes. v. 1 occurrit, idem divinum Verbum significari. Imo in Filio pro in principio fecit Deus cœlum et terram, in Hebræis codicibus legi affirmarunt non nulli, uti refert Hieronymus initio Hebraicarum quæstionum qui et Tertullianum in libro contra Praxeam aucto

ter 148 (3) incunctanter est Christus, quem ante A bilisque sapientia sapientiam, omnipotentia omniomuia sæcula pater in profundo suæ (4) sacræ mentis arcano insuspicabili, ac soli sibi nota conscientia, Filii non sine affectu, sed (5) sine revelamine amplectebatur. Igitur ineffabilis illa incomprehensi

rem allegat. Hic sane eo libro, cap. 5, eo argumento utitur ad divinarum personarum distinctionem confirmandam contra illum errorem, qui Sabelliano præfulsit: sed is non ex suo, sed ex aliorum potius sensu loquitur: Aiunt quidem et Genesim in Hebraico ita incipere: In principio fecit sibi Filium. Verum hic error ab Hebraica lingua peritis facile dispellitur. Alii vero Patres, etsi non in Hebræo ita legi putarent, Filium tamen ibidem principii vocabulo intelli gendum indicarunt. Perspicue Origenes, hom. 1 in Gen., postquam dixit, Filium esse omnium principium; In hoc ergo, inquit, principio, hoc est in Verbo suv, Deus cœlum et terram fecit. Cui interpretationi favent Clemens Alexandrinus, lib. vIStromat. p. 644; Hilarius, in Psalm. II; Ambrosius, lib. 1 Hexamer. c. 2; Augustinus, lib. 1 de Gen. ad lit. c. 5, lib. XI Confess. cap. 9, ac præsertim lib. xi, cap. 19, 20 et 28, ubi similiter in principio exponit constanter in Verbo, in Filio, in Sapientia; ita ut idcirco Deus omnia crearit in Filio, quod omnia in sapientia crearit, qua quidem omnium artifex sapientia, Proverb. c. vIII, vocatur. Ab hac sententia, nihilum discrepant, qui principii nomine copiav Grace, ut Methodius, apud Photium Cod. 235, et Latine etiam sophiam, ut Tertullianus, in Hermogenem cap. 20, appellarunt hine Proclus, orat. 2, p. 102, Filium, qui Patris sapientia dicitur; vocal αὐθέντην δημιουργόν, principalem opificem. Sed quidquid id est, de Filio rerum omnium principio, per quod et in quo omnia sunt condita, Zenonem loqui, patet ex tract. 5 bujus libri, ubi eadem, quæ hic totidem fere verbis repetens, de creatione mundi nonnulla subjicit.

et

(3) Editorum lecio incontanter, quæ tamen in mss. non apparet. Promiscue tamen incuntanter, et incontanter scriptum reperitur. Incuntanter apud Lactantium, lib. vi, cap. 12, incontanter penes Appuleium, lib. xt post initium. Similiter cuntari et contari Porro sicuti contor, vel cuntor non tam morari et procrastinare, quam quæstionem movere, vel suspensum tenere animum significat (unde contabunda, id est anceps et suspensa, rimatur, dixit Appuleius, Mel. 8: Cuntabundus loquitur; eodem sensu usurpat Tacitus, An. 1, 7, Appuleius, Met. 7, Nec mora, nec contario, vel, ut alii legunt, cuntatio; ubi cuntationem a mora distinguens pro suspensione animi vel quæstione accepit: et similiter Paulinus, carm. 23 de S. Felice vers. 416 Paride cuntamine mentis, in eamdem sententiam usurpavit), ita incuntanter, seu incontanter apud Zenonem perinde accipiendum, ac sine quæstione, sine controversia, sine dubitatione, non autem sine mora, ut primo adspectu videri potest, nisi moram suspensi animi intelligas. Sie forte incuntante fide pro fide non ambigente dixit Paulinus Petrocorius, lib. v, vers. 132.

(4) Ms. Pomp., sacra mentis arcana. Insuspicabile autein arcanum dicitur, quod penetrari et cognosci neque per conjecturas potest. Suspicio enim apud Zenonem, tract. 16, lib. 1, num. 3, non minus ac in Cyrıllı Giossario, opinio tenuis et cognitio est incerta, et suspicabile apud Arnobium est id, quod cognitione incer.a et conjectationibus assequimur; unde medicinam artem suspicabilem, et conjecturarum æstimationibus nutantem vocavit l. 1, p. 28. Hac eadem voce insuspicabilis in eamdem sententiam usus est vulgatus interpres Ecclesiastici c. x1, 5, et c. xxv, 9.

(5) Sine revelamine, inquit; quia Pater cum ab æterno Filium genuit, illum in profundo sua sacræ PATROL. XI.

B

C

D

potentiam propagat. (6) De Deo nascitur 149 Deus, de ingenito unigenitus, de solo solus, de toto totus, de vero verus, de perfecto perfectus. Totum Patris habens, nihil derogans Patri. (7) Procedit in nativi

mentis arcano celatum non revelavit, nec manifestavit exterius, quod fieri cœpit per creationem, cum omnia per ipsum facta sunt, Joan. 1, et per incarna tionem, cum inter homines conversalus est Baruch. II, 38, de quibus plura dissert. 2, cap. 1, § 3. Similiter Chrysologus, serm. 67 in fine: Semper Dei Filius in Dei patris mansit arcano.

(6) Solemnes ha apud Patres sunt formulæ, quibus divinum Verbum Pairi omnino æquale significetur adversus Arianos, qui illas agerrime audientes in crimen devocabant. Sunt enim plures, inquit de istis Hilarius, lib. de Trin., num. 8, sæculi prudentes, quorum prudentia Deo stultitia est, qui cum audiunt Deum de Deo, verum a vero, perfectum a perfecto, unum ab uno natum esse, tamquam impossibilia nobis prædicantibus contradicunt. Similes locutiones leguntur in formula fidei synodi Antiochene relata ab eodem Hilario, in libro de Synodis, n. 29: Deum de Deo, totum ex toto, unum ex uno, perfectum ex perfecto; nec non apud antiquum auctorem, tract. de fide orthodoxa contra Arianos, qui esse videtur Gregorius Batiens, tom. 11 Append. Ambros. pagina 347, a. De solo autem solus aptissime dicitur ad refellendos cos qui illa apud Joan. xvn, 3, ubi Christus Patrem ita alloquitur: Hæc est autem vita æterna ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum, hæc, inquam, perinde acceperunt, ac si Pater solus Deus a Christo affirmetur. Patres porro ea de Patre solo vero Deo Christum dixisse interpretantur, non ut semetipsum a divinitate eximeret, sed ad eos de medio tollendos, qui natura sua non sunt veri, ut ait Athanasius, lib. Iv contra Arian. seu, ut Ambrosius inquit, I. v de Fide cap. 1, n. 20,

ne duos Deos dicere videretur. Simili ergo ratione solum de solo Zeno affirmavit; nisi forte solum de solo dixit pro unum ex uno, ut, quod explicat Hilarius, de Synodis, num. 55, passiones humani partus et conceptionis excludat. Cur porro totus de toto dicatur, sicut dixit etiam Hilarius lib. u de Trin., n 4, et lib. vi, num. 10, satis declarant illa, quæ Zeno subjicit: Totum Patris habens, nihil derogans Patri, seu ut explicat loco postremum laudato Hilarius: Tota plenitudo deitatis in Filio est, ut nihil ex eadem desit Patri; nec minus luculenter Zeno, tract. 6, num. 4 : Totum Pater, totum possidet Filius : unius est, quod amborum est, quod unus possidet, singulorum. Vide Phoebadium, in lib. contra Arianos, p. 502 e., t. iv. Bibl. PP. edit. Lugd. qui et formulam perfectus de perfecto fuse exponit et ibidem g. et pag. 503, g.

(7) De qua nativitate hoc loco sit sermo, et genuinam hujus loci sententiam, quam alii non probe sunt Satis nunc sit innuere, non de nativitate illa Christi assecuti, late explicavimus, dissert. 2, cap. 1. § 6. Zenonem loqui, qua natus de Virgine est, sed de illa, qua de Patre processit ab æterno, non quidem nativitate illa insuspicabile, ut Auctor vocal, qua Filium Pater in profundo suæ sacræ mentis sine revelamine complectebatur, sed illa qua ec Patris ejusdem ore, ut rerum natura, quæ non erat, fingeretur, prodivit unigenitus Filius, ut idem auc' or loquitur tractatu sequenti; cum scilicet Pater condendi mundi decretum sanxit, quod decretum ipsum Verbum appellari ex plurium Patrum testimoniis loco laudato vidimus. Ita Filius erat genitus a Patre, antequam in ferendo decreto nasceretur, quod intelligendum de prioritate, ut schole loquuntur, rationis, non temporis : prius enim concipitur Filius genitus in Patre, quam concipiatur decretum orbis creandi, quod in eodem Filio uti Verbo Patris dictum fuit.

13

TRACTATUS IV.

De (1) Genesi, seu de æterna Filii Dei generatione.

tatem, qui erat (8), antequam nasceretur, 150 in A Patre æqualis in omnibus; quia Pater (9) in ipsum alium se genuit ex se, ex innascibili scilicet sua illa substantia, in qua beatus manens in sempiternuin omnibus,quæ habet, habentem Filium paria (10) procreavit, qui est Deus benedictus in sæcula sæculorum.

(8) Penes quem erat, ante quam nasceretur, dixit etiam Hilarius, in c. xxxi Mat. n. 3. Contrariam formulam Ariani usurpabant: Non fuit, antequam nasceretur, quam Hilarius impugnans, 1. xn de Trin., ut ne forte ex priori formula, quam ipse in dictis commentariis catholico sensu adhibuerat, in pravam detorquerent sententiam, ac si cogitari posset tempus, quo Filius nondum natus, penes Patrem velut in radice exstitisset, quod Arianis favisset quam maxime; neutrum dici voluit, n. 31, fuisse, vel nou fuisse Filium penes Patrem, antequam nasceretur, cum et Pater, et Filius ab æterno ita simul extiterint, ut nec Filius umquam sine Patre, nec sine Filio Pater aliquando fuerit. Singularem porro Zenoniani hujus testimonii sententiam annotatione superiori indicavimus, eademque fusius explicatur atque statuitur laudata dissert. 2, cap. 1, § 6.

B

(9) In ipsum pro in ipso non nunquam dictum aliis aliorum auctorum exemplis probare possumus, quæ tamen opportunius afferentur adnot. 5, in tract. 15, 1. 1. Heic autem energia caussa dictum videtur, ut significatio sit, Patrem, cum genuit Filium, ob communicationem ejusdem substantiæ se in ipsum quodam modo transfudisse; et ita gignens Filium dicitur alium se genuisse ex se, quod Deum de Deo ge nuit, solum de solo, totum de toto, perfectum de perfecto, etc., ut idem Zeno est paulo ante locutus. (10)Procreare pro gignere passim a Latinis usurpatur. Et eodem quidem sensu adhiberi in litteris sacris ad divini Verbi generationem explicandam Patres non pauci animadverterunt in illa Prov. vIII, 22, sic e Græco reddita: Dominus creavit me, ëxtioé pa, quæ de C divino Filio prolata plures voluere. Itaque sensus est: Pater genuit Filium habentem paria, scilicet omnibus, quæ ipse habet; ubi paria dictum est eodem sensu quo Filius par, seu æqualis Patri dicitur. Heic ergo Filius habere dicitur paria omnibus, quæ habet Pater, sicuti paulo ante dictus fuit æqualis in omnibus.

TRACT. IV. (1) Hic titulus est in omnibus mss. præter Zen. in quo cum editis alter legitur.

(2) Ita in mss. Rem., Tol., Vat., Urbin., Basilica Val. et edit. Ven. Ali codices recentiores Zen., Pomp. et Sp. pro et idem alter scribunt æternaliter; quæ lectio minus arridet, tum quod hæc vox Latine non facile reperietur, nisi apud valde sequioris ævi scriptores, tum quod videtur redundare; per illa enim, erat ante omnia manens, id ipsum satis exprimitur cum præsertim ea auctori sit mens, innuere non illam æternitatis, si dicere liceat, partem, quæ ante orbis creationem concipitur, sed illam prioritatem, ut scholastici appellant, rationis, qua Deus prius in se existens ante omnia cogitatur, quam quidquam D de creandarum rerum natura ab æterno decerneret: cui sententia explicanda satis erat innuisse, Deum fuisse ante omnia, ac explicasse quis fuerit; æternalis autem durationis, quae ad creatarum rerum initium referri solet, meminisse nihil intererat. His adde mss. vetustissimorum auctoritatem, que tota nostra est ; et præterea cogita credibilius multo esse ex et idem alter ab exscriptoribus sententiam non assequentibus scriptum fuisse uno verbo æternaliter, quam ex æternaliter scriptum et idem alter. Veronensis autem editio nullo codice suffragante ex utraque lectione aliquid sumens, tertiam composuit sic: et idem æternaliter. Ad sententiam porro auctoris quod pertmet, unus et idem alter ex semetipso in semetipsum Deus dixisse videtur, ut Patrem Filiumque duas personas distinctas, et unum nihilominus Deum contra

Sicut sacra Scriptura testatur, erat ante omnia manens (2) unus et idem alter ex semetipso in semetipsum 151 Deus, (3) secreti sui solus conscius, Arianos assereret. Cum unum et alterum memorat, discrimen personarum profecto insinuat; quas tamen unum Deum esse satis indicat, non solum cum ait Deum hunc esse unum, et eumdem hunc unum simul alterum esse, quod aliter nequit intelligi, nisi duplicis persona una natura sit; sed multo magis cum hic unus idemque alter ex semetipso in semetipsum Deus esse traditur, qui nimirum ex eodem Deo uno in eumdem Deum genitus est: quod clarius explicat tractatu sequenti inquiens: Lælatur Pater in alio se quem genuit ex se. Hic ergo alius ipsemet, quem Pater genuit ex se, ille est unus ac idem alter ex semelipso in semetipsum Deus, cujus hic mentio est. Huc forte spectant illa tract. 2 precedentis: Solus Deus est itaque principium, qui ex se ipso dedit sibi ipsi principium, quæ non tam indicare possunt Deum esse ens a se, ut scholae loquuntur, quod a nullo externo principio originem ducat; sed etiam Deum Patrem ex sua substantia Filium genuisse, qui non minus principium est, quam Pater. Præclara porro hæc de divinitate Filii adversus Arianos confessio est, qua divinum Verbum Patri æquale, et ante sæcula, immo antequam (prioritate scilicet rationis) de creando orbe decretum fieret, secreto genitum ostenditur ; cui nativitati nihil officit altera, quam eidem Filio S. Zeno cum aliis Patribus tribuit, qua in decreto creationis, iterum quodam modo genitus, in ipsa subinde creatione visibilis, ut illi aiunt, foras processit : de qua nativitate S. Zeno periodo altera plenius loquitur, nec non initio tractatus sequentis, et nos plura diss. 2, c.1. Ex his porro intelligitur sacram Scripturam, quae testari traditur, erat ante omnia manens unus, etc., ut de divino Verbo apud Deum Patrem manente sit sermo, esse vel. Jo. 1, vel Ecclesiastic. 1, 1, vel aliquid simile.

(3) Heic Filius profecto innuitur, quem, ut aperte ait tract. 3: ante omnia sæcula Parter in profundo suæ sacræ mentis, arcano insuspicabili, ac sibi soli nota conscientia, Filii non sine affectu, sed sine revelamine amplectebatur. Notanda præsertim verba sibi soli nota conscientia, quibus concinunt alia tract, seq. num. 1, nescio qua sua conscientia velatum, et item alia ejusdem generis tract. 8, lib. n, num. 1. Hæc constans similium locutionum repetitio, quibuscum sane convenit, quod heic scribitur, secreti sui solus conscius palam suadent sermonem hoc loco esse de Filio, qui a Patre in secreto, seu profundo cordis velatus, sola sibi nota conscientia cognoscebatur, antequam quidpiam de orbe, cui manifestaretur, condendo decerneretur. Neque aliam observationem præteribimus, secretum heic vocari ipsam Filii generationem (ut palam fict ex tract. seq. adnot. 17), quippe quæ homimbus ineffabilis, solique Deo not a Patribus traditur, de quo vide adnot. 8. Locutione Zenoniana per-imili alii quoque Patres locui. Ambrosius, lib. 1 de Fide, num. 64 Mihi enim impossibile est generationis scire secretum. Prudentius in Apotheosi Arianos reprehendens Pergunt ulterius scrutantes, quid sit ipsum gignere.... usque ad secretum. Petrus Chrysologus, serm. LXI: Quod natus est, confitendum est: quomodo natus est, tacendum est; quia quod secretum est, sciri non potest. Adeo vero bujus secreti solus Deus conscius a caeteris Patribus traditur, ut neque angelis plene cognita divini Verbi generatio affirmetur. Gregorins Nazianzenus, orat. Ide Fil. : Quo autem modo genitus sit, ne ipsis quidem angelis, nedum tibi intelligere concesserim. S. Ambrosius, lib. 1 de Fide n. 64, nuper laudatis verbis hæc subjicit : Mens deficit, vox silet, non mea tantum, sed et angelorum Supra

riositas (10) reum efficit, non peritum.

154 TRACTATUS V.

De (1) Fide, seu De æterna Filii Dei generatione..

cujus ex ore, (4) 152 ut rerum natura, quæ non A lare conantur; nunc intelligunt miseri, quoniam cuerat, fingeretur, prodivit unigenitus Filius, cordis. ejus nobilis inquilinus exinde visibilis (5) necessario effectus, quia orbem terræ erat ipse facturus, humanumque visitaturus genus, alias æqualis in omnibus Patri: quidquid enim Pater (6) præcepit, ut fieret; Filius, utpote Dei virtus Deique 153 sapientia, omnia illa opere mirifico ejus (7) cum dicto complevit. Hunc (8) curiosi opinationibus (9) vanis vio

potestates, supra angelos, supra Cherubim, supra Seraphim, supra omnem sensum est. Ante hos omnes Irenæus, lib. 1, cap. 48: Generationem ejus inenarrabilem exsistentem nemo novit... neque angeli neque archangeli, nec principes, nec potestates, nisi solus, qui generavit, Pater, et qui natus est, Filius. Ita prorsus vindicatam vides Zenonis sententiam; et si hinc apertum est secreti nomine æternam Filii generationem esse accipiendam, confirmatur mirifice illa lectio, de qua adnot. 2, unus et idem alter, etc., ubi distinctam Patris et Filii mentionem a Zenone factam ostendimus.

(4) Divinum Verbum, quod ex auctoris sententia hactenus exposita a Patre ex semetipso in semetipsum fuit genitum nativitate illa æterna, quam Catholici omnes fatentur; divinum, inquam, hoc Verbum quomodo ex ore Dei prodierit unigenitus Filius, ut rerum natura, quæ non erat, fingeretur, facile intelligitur, si præter nativitatem illam ejusdem Verbi propriam et occultam, ex aliquot Patrum locutione nativitatem aliam minus propriam et exterius manifestandam admittamus, qualis est illa, eum scilicet Deus decrevit orbem condere, id quod cum in Verbo decreverit, et per Verbum exsequendum fuerit (ut dissert. 2, cap. 1, demonstratum est) recte altera quodam modo divini Verbi processio, quæ foras stato tempore prodiit, potuit appellari, cum ex priori illa in profundo paternæ sacræ mentis Filius ita latuerit ac lateat, ut cuivis creaturæ insuspicabilis incomprehensibilisque penitus sit, idemque foras haud processurus fuisset umquam, nisi orbis creandi decretum latum fuisset. Hoc autem decretum, quod in Verbo a Patre dictum ab æterno fuit, ipsum Verbum nova quadam generatione natum a Zenone dicitur, de quo similiter tract. seq. ait: Excogitatarum ut ordinem instrueret rerum, ineffabilis illa virtus incomprehensibilisque Sapientia e regione cordis eructat Verbum, omnipotentia se propagat, de Deo nascitur Deus, ete. Sed de hoc plura dissert. 2, c. 4, ubi hane, quam pancis hoc loco innuimus, interpretatiouem Inculenter statutam ac explicatam invenies. Quod si quem præterea moveat vox ex ore, quae heic legitur, adeat tract. 5, adnot. 5.

B

(5) Mirifice detruncatus et corruptus hic locus in Veronensi editione et seqq., in quibus have solum leguntur: visibilis effectus, quia humanum genus visi taturus erat, alias, etc. Cum genuinum auctoris sensum Veronenses editores non tenerent, offensionem ex integris verbis metuentes, ita scripsisse videntur. Cæterum omnes codices et editio Veneta scribunt, uti a nobis editum est. Sententia autem ex præmissis satis liquet. Necessario adverbium expungendum non est, cum lato decreto, cujus meminimus, necesse decretum plane fuerit,ut Filius, in quo decretum factum diximus, visibilis fieret, et duplici quidem ratione, primo in ipsa creatione, cum omnia per ipsum facta sunt, dein in incarnatione eo decretó comprehensa, quo non sola creatio, sed totus rerum excogitatarum, ut Zeno loquitur tract. 5, num. 1, ordo, ac proinde incarnatio decreta fuit, de qua heic dictum accipimus, humanumque visitaturus genus. Adverte autem diligenter, quod non has externas processiones Verbi, quibus vel mundus per Verbum conditus fuit, vel Verbum humanam naturam induit, nativitatem ejusdem Verbi heic appellat S. Zeno, qua ex ore Patris prodierit

C

I. Principium, fratres, Dominus noster (2) incunctanter est, Christus, quem ante omnia sæcula Pater adhuc (3) utrinque in semetipso Deus, beate perpetuitatis indiscreta spiritus plenitudine, nescio qua

unigenitus Filius, et de Deo natus sit Deus; ac si hæc nativitas in ipsa rerum creatione et incarnatione, et proinde in tempore divino Verbo contigerit: sed decretum ipsum ab æterno latum in Verbo, processionem quamdam Verbi appellat in cam rationem, quam pluribus exposuimus laudata dissert. 2, cap. 1. Id tandem quam longe absit ab Arianorum impietate, qui Filium primam Dei Patris creaturam initio temporis conditam volebant, ut eo ministro in cæterarum rerum creatione uteretur, omnes intelligunt.

D

(6) Hoc, quod Filio Pater præcepisse traditur, quomodo amborum æqualitatem nihil lædat, vide tract. 4, lib. II, adnot. 11.

(7) Cum additum e mss. et Veneta editione. Id ipsum legitur in tractatu seq. ubi ab editoribus Ver. prætermissum non fuit: Opus cum dicto completur a Filio. Dictum autem, quo opus creationis completum fuit, profecto est imperium illud in sacris litteris expressum per vocem fiat; quæ licet prolatitia, divino tamen Verbo tribuitur, non quod verbum hoc prolatitium sit Filius Dei (Zeno enim hunc Filium Dei virtutem Deique sapientiam vocat), sed quod Verbum Dei est illud, de quo ob virtutem sapientiamque Scriptura testatur: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil.

(8) Hi sunt Ariani, quos ideo auctor perstringit, quia subtilibus disputationibus inscrutabilem Filii nativitatem scrutari et explicare conantes, in varios errores opinationibus vanis dilabebantur. Solemne porro aliis quoque Patribus fuit, hane curiosam tanti mysterii investigationem eodem sensu reprehendere, quos videsis apud Petavium, tom. 1, lib. v de Trinit. cap. 6, num. 2 et 3. Quin Ethnicus quoque vir Ammianus Marcellinus huc respiciens, lib. xx1, sub finem, imperatorem ipsum Constantium ejusdem curiositatis coarguit, quippe qui in Christiana religione scrutanda, id est in fovendis Arianorum disputationibus, excitavit dissidia plurima, quæ progressa fusius aluit concertatione verborum, ubi indicat illas fidei formulas variis verbis sententiisque Arianorum studio editas, de quibus non pauca diximus dissert. 2, c. 2, et in tract. 4, lib. 1.

(9) Ms. Tol., variis.

(16) Reum curiositas efficit, propterea quod errandi periculo exponit, et in errores etiam sæpissime inducit; unde vulgata apud Patres illa, quam ex Ambrosio referemus, sententia, lib. 1 de Fide n. 65: Scrutari non licet superiora mysteria; licet scire quod natus sit, non licet discutere quemadmodum natus sit. Illud negare mihi non licet, hoc quærere metus est.

с

TRACT. V.-(1) Hæc quoque prima inscriptio est in mss. nullo excepto, hoc uno discrimine, quod in plerisque legitur Tractatus Fidei, in aliis de Fide. Ric ergo est alter tractatus de Fide e duobus, quos memorant Jo. Veronensis, Pastrengus et Petrus de Natalibus, de quibus abunde locuti sumus adnot. 4 in trast. 1, 1. i. Altera inscriptio in editis omnibus occurrit, quam idcirco duximus retinendam, quod tractatus argumentum magis expresse declarat. Prima periodus cum prima tract. 3 periodo multum congruit, el annotationes ibidem posite heic consulende.

(2) Alii legunt, incontanter. Siguificationem collige ex adnot. 3, in tract. 3.

(3) Multum negotii hic locus facessit. Legebatur

quod est Filii, Patris est: (9) quod Patris, amborum. Lætatur Pater in alio se, quem genuit ex se. Quomodo autem generatus sit, qui processit, (10) dementis est opinari; namque temperat se propter rerum naturam Filius, ne(11) exsertæ majestatis Dominum non possit mundi istius mediocritas 156 sustibum autem generatus sit generationem indicare videtur ejusdem Filii in creationis decreto, quam quatenus æterna est, et una cum altera, que prior nobis concipitur, uti dissert. 2 ostendimus, cap. 1, § 5, humanæ menti superiorem auctor novit, ut de hac quoque velle opinari stultitiæ deputarit. Licet enim hac secunda, ut ita dicamus, Filii generatio in creatione foras prodierit; tamen cum temperarit se in ea externa manifestatione Filius, uti Zeno mox subdit, jam de generatione hac eterna velle opinari, eamdemque quodam modo ex externa manifestatione metiri, summæ dementiæ est.

sua conscientia velatum, Filii non sine affectu, sed A in altero, cujusvis gloria communis est honor: quia, sine discrimine amplectebatur. Sed excogitatarum (4) ut ordiném instrueret rerum, ineffabilis illa virtus incomprehensibilisque sapientia (Ps. XLIV, 1), e regione (5) cordis eructat verbum omnipotentia 155 (6) se propagat. De (7) Deo nascitur Deus, totum Patris habens, nihil derogans Patri. Alter (8) renitet utrumque, quod initio videbatur referri posse ad Patrem et Filium, similemque formulam continere, ac illa tractatus superioris, unus et idem alter, de qua ibidem, adnot. 2. Sed cum subinde æquus non occurreret sensus, quo id perinde accipi posset; legendum tandem duximus vel utcumque, quæ lectio indicat Patrem omni quocumque modo possibili plenissime Deum in semetipso fuisse una cum Filio, etiam cum eumdem indiscreta spiritus plenitudine in sua conscientia velatum amplectebatur; vel potius utrinque, ut siguificetur Patrem tum ex sua, tum ex Filii persona unum fuisse in semetipso Deum, cum non in alio, quam in Patre, Filius sit Deus; et hanc lectionem, uti æquiorem multo, textui inseruimus. Si alii lectionem meliorem suggerent, libentes excipiemus. Sine discrimine, quod mox subjicitur, idem significat ac indiscreta spiritus plenitudine, non quod Pater et Filius una eademque fuerint persona, que Sabellii hæresis fuit, (nam per Zenonem et Paier erat, et Filius, quem ille Filii non sine affectu diligebat), sed quod Pater et Filius uus idemque Deus semper exstitere. Tandem quod ait sine discrimine amplecteb tur, tract. 3 effertur et explicatur alio modo, sine revelamine amplectebatur, de quo uberius dissert. 2, c. 1, §. 3.

(4) De hoc testimonio, quod Petavius, lib. 1 de Trin. cap. 5, num. 7, non bene adsecutus acerbius notavit, satis disseruimus tract. 4, adnot. 4 et plura etiam dissert. 2, cap. 1, per plures paragraphos.

(5) Cordis inquit hoc loco, cum tract. 4 dixerit ex ore. Diversa vero Scripturarum testimonia diversis in locis Auctor respicit. Cum inquit ex ore, spectavit illud Ecclesiastic. xxiv, v. 5: Ego ex ore altissimi prodivi, quam sententiam de sapientia pronuntiatam, divino Verbo, qui Patris sapientia est, passim a Patribus tributam invenies. Cum vero heic dicitur ex regione cordis, prospiciuntur illa psal. XLIV vers. 1: Eructavit cor meum verbum bonum, quæ de divino item Verbo ab antiquis præsertim Patribus accepta et explicata animadvertit Augustinus enarrat. in eundem psalmum. Neque hæc pugnant inter se; cum sicut verbum in corde primum concipitur, tum per os manifestatur; ita decretum divini cordis de creando mundo ab æterno primum latum et dictum in Verbo, æternam quamdam eidem Verbo generationem, quam adnot. 4, tract. 4, explicavimus, attribuit quæ tamen foras perfecte non prodivit, nisi cum ex ore, ut ita loquuntur, Dei manavit verbum ipsum fiat, vi cujus omnia per Verbum creata sunt. (6) Ms. Pomp., repropagat.

(7) Ms. Rem., Domino.

(8) In edit. Ver. et ms. Tol., retinet.

(9) Quod Patris amborum, deerat ab edit. Ven. in mss. et reliquis editionibus legitur.

(10) Pungit heic non eos, qui divini Verbi generationem credunt, sed qui generationis modum scrutantes, vanis, ut tr. 4. scribit, opinationibus violare conantur, quod ad Arianorum disputationes pertinet. Sicuti porro tract. 4 eos perstringit, qui non de illa solum generatione quærunt, qua Dei Filius in Patris conscientia latuit, sed de illa etiam, qua in orbis creationem ex ore Patris prodivit; ita etiam heic dementia coarguit, utraque in parte velle opinari; unde in Zenoniana formula quomodo generatus sit, qui processit, verbum processit processionem Filii a Patre significat, de qua simili verbo Chrysologus, serm. 57, de Symb., De Patre processit Filius. Ver

B

C

(11) Ita nunc emendavimus ex mss. Rem., Tol. et Vatic. cum alibi scribatur æternæ. Exserta autem, id est detecta et palam exposita dicitur divina majestas, seu divinitas (majestas enim apud Zenonem divinitatem exprimit ex adnot. 4, in tract. 9, lib. n), ut significetur eam, si exserta ostendatur, non posse ab hominibus sustineri: quem sensum ut constructio referat, animadvertere particulam ne referri ad possit non vero ad sustinere sic: ne mediocritas istius mundi possit non sustinere Dominum majestatis exserta; quam in rationem scripsit item Tullius pro Mil. cap 1: Ne non timere quidem sine aliquo timore possimus, ubi non ad timere, ad possimus autem ne particula referenda est. Porro ad sententiam vocis temperat quod attinet, Tertullianus, adversus Praxeam c. 14 Invisibilem Patrem prodidit pro plenitudine majestatis, visibilem vero Filium pro modulo derivationis; exemploque solis ac radii confirmat, Patrem tamquam solem videri non potuisse, Filium vero tamquam radium pro temperatura potuisse. Magnam hine adversus Tertullianum criminationem Pelavius intendit lib. 1 de Trin. cap. 5, ac si Filium Patre inferiorem multo constituerit. At cum ad Tertulliani vindicias conferri multa ex aliis ejus libris possent; tum vero satis illud nunc esse videtur, quod temperaturæ nomine non aliud intellexerit, quam Filum sese hominibus præbuisse visibilem, non in propria divina substantia, cui vidende homines impares novit, sed ut eodem cap. 14 loquitur, in speculo, in ænigmate, in visione, in somnio, et forma imaginaria, quod divinitati Filii, qua æqualem eum Patri fatetur, nihil præjudicii creat. Lege ejusdem Tertulliani librum adversus Marcionem, cap. 27, ubi hæc in rem præsentem insignia, Zenonique intelligendo perutilia scribit: Deum non potuisse humanos congressus inire, nisi humanos et sensus et affectus suscepisset, per quod vim majestatis suæ intolerabilem utique humanæ 1) mediocritati humilitate temperaret. Similia alii Patres tradidere non solum ante nicænam synodum, sed etiam post. Videndus præter cæteros auctor operis de Fide Orthodoxa contra Arianos, tom. Append. Ambrosianæ p. 354. Constans nimirum apud omnes fere Patres, qui Augustinum præcessere, fuisse videtur opinio, in multis quæ antiquis Patriarchis contigere visa, Filium sese illis videndum obtulisse, eorumque testimonia diligenter Pétavius recenset lib. vi de Trin., cap. 2, a num. 3. Huic sententiæ si qui contrarium docerent, eos synodus Sirmiensis an. 51, contra Photinum anathemați subjiciendos putavit. Sed cum hac in re fraudem subinde moliti essent Ariani, ut Filium visibilem a Patre invisibili natura dissimilem prædicarent, inquientes apud Augustinum serm. 7, num. 4: Filius visus est a Patribus, Pater non est visus: invisibilis et visibilis diversa natura est, etc. Aliam viam ineundam idem Augusti

« PoprzedniaDalej »