pleta, inestimabiles divitias in ea commanens possi- A spiritu per vos, et in vobis Dei major est domus :

C

(23) Gemma meliores appellantur filii, quos Christiani conjuges gemmarum ad instar sculpunt, dum D eos sancte instituunt. Meliores autem, quam ipsi conjuges, vocantur, quod in ipsa pueritia, dum educantur, et virgines et innocentes esse soleant.

(24) Divitum nimirum prærogationibus nova ecclesia adilicata fuerat. Promotio autem (qua voce post pauca Zeno utitur) in Asconio Pediano et Lampridio occurrit.

(25) In editis et mss. aliquot prædaturas, şed male : correximus ex ms. Rem. Pedatura autem est spatium certo pedum numero finitum, nec non ipsa per pedes dimensio. Vide Goesii indiculum et Frontinum de Coloniis, pag. 333, 338 et 358.

(2) Mss. Urbin. Pomp., et edit. Ven. addunt Amen.

mihi multitudinem sacrificiorum vestrorum? plenus sum holocaustomatis arietum et pinguamine agnorum. 119 Sanguinem taurorum et hircorum nolo : quis enim exquisivit ista de manibus vestris (Is., 1, 11, 12)? Per alium adæque Prophetam Spiritus sanctus clamat, et dicit Præcingite vos, et plangite, sacerdotes, lugete omnes, qui deservitis altari: quoniam ablata est de domo (7) Domini vestri hostia et immolatio (Joel. 1, 13). Multa sunt, quæ dici possunt: sed satis otiosum est in his demorari, quæ in toto jam (8) non sunt.

ut edicerent nobis, quinam Deus iste sit qui dicit: A diata cognoscite, qui dicit ad eos in Isaia libro: Quo Audi populus meus, et loquar, Israel, et testificabor tibi : quoniam Deus Deus tuus ego sum (Ps. XLIX). Et infra : 118 Meus est orbis terræ et plenitudo ejus. Numquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo? Immola Deo sacrificium laudis, et redde Altissimo vota tua. Et invoca me (4) in die tribulationis tuæ, et eripiam le, et magnificabis me (Ps. XLIX, 12, et seq.). Si pater loquitur, fratres, quis est iste, cui tanium defert? Quis est, quem Altissimum dicit, cum ipse sit solus, a quo alius altior non sit? Sin vero omni honorificentia deferentis Patri verba sunt Filii, debetis agnoscere quantis catenis vincta tenebrarum mens laboret incredulorum.

IV. Unum sane necessario proferemus exemplum, quod et Judæi odiosum, et Christiani sacrificium approbet Deo gratum. Apud Malachiam prophetam : Non est mihi voluntas circa vos, dicit Dominus: et B sacrificium acceptum non habeo ex manibus vestris : quoniam a solis ortu usque in occasum clarificatum est nomen meum apud Gentes, et in omni loco odores incensi offeruntur nomini meo, et sacrificium mundum : quoniam magnum est nomen meum apud Gentes, dicit Dominus (Malac. 1, 10). Immola Deo sacrificium laudis (Ps. XLIX, 14). Immola, inquit, Deo, (9) non dæmoniis, sacrificium laudis, non vituperationis, et redde Altissime vota tua. Honorem totum refundit in patrem, ex quo omnia. Et invoca me in tribulatione tua, et eripiam te dicendo, ostendit, quoniam per se oninia prosecutus est. Et magnificabis me: quod dictum, fratres, non sic debetis accipere, ut operis sui laudem sibimet soli deberi testatus sit, qui in Evangelio dicit: Si non facio facta patris mei, nolite mihi credere: sed si mihi credere non vultis, factis credite; et cognoscite, quoniam in me est pater, et ego in illo (Joan. x, 37, 38): dictum significatione unica majestatis, et affectu individuo pietatis; quia laus filii est patris, et laus patris amborum.

II. Immola, inquit, Deo sacrificium laudis. Primo omnium, sacrificiorum tria esse genera novelle disce, Christiane, ne quo seducaris errore. Unum est enim detestabile, alterum reprobum, tertium mundum. Detestabile est Gentium, reprobum Judæorum, populi christiani mundum. Igitur Gentium sacrificium quam exsecrabile est, tam (5) inane: colunt enim vani vana figmenta in quaslibet formas, vultus, sexus, ætates, auri argentique detrimento matris lima moderato dente figurata. Quæ est ergo ista dementia? sacrificium nescientibus procurare, lumen cæcis inferre, thura non spirantibus concremare, allegare preces surdis ab his custodiam petere, quos fur non timet involare. Quibus recte Deus irascitur dicens: Nolite ambulare post deos alienos, ut serviatis eis; et ne adoraveritis eos: ne quando incitetis me in operibus manuum vestrarum, et disperdam vos (Hier., xxv, 6). C Quæ autem sint ista opera manus humanæ, Spiritus sanctus in psalmo nonagesimo quinto declarat dicens: Omnes dii Gentium dæmonia; Dominus autem coelos fecit. Et in Deuteronomio (xxx¡1, 17) : Sacrificaverunt dæmoniis, et non Deo. Ac ne quis sacrilegium existimaret sibi impune esse cessurum, Scriptura iterum ibidem dicit: Sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli (Exod. xx11, 20). Hæc (6) Gentibus, nisi convertantur, manet divina sententia : que nec Deum, nec sacrificium etiam ipsæ cognoscunt se habere legitimum.

III. Nunc Judæorum quoque sacrificia a Deo repu

Apolog. de Fuga sua prope finem, ubi scribitur:
Residens in sede præcepit, ut Diaconus psalmum lege-
ret, populi responderent: Quoniam in æternum mise-
ricordia ejus. Quod si quis velit, hac quoque tempes- D
tate inductam fuisse consuetudinem, quam Augustini

vo in Africa jam vigentem pluribus testimoniis confirmat piissimus æque ac doctissimus cardinalis Thomasius in præfatione ad psalmos, pag. 19, ut scilicet psalmos membratim prælegeret lector, eosdemque populus respondendo cantaret, nihil laborabimus id enim ad explicandum Zenonis locum satis est.

:

(4) Mss. Zen. et Pomp., in tribulatione tua, ut sane legitur inferius, n. 5.

(5) Inane est editi cum aliquot miss. At substantivum est delevimus auctoritate codicum Tolent., Pomp., Zen.

(6) Secuti sumus lectionem antiquissimi ms. Rem. cum alibi Gentes legatur; nam maneo recte cum dativo, non minus quam cum accusativo construitur. Virgilius Æneid., 1, v. 257: Manent immota tuorum

V. Nunc sacrificii nostri proprietatem nos convenit nosse, quæ facile ex adverso cognoscitur: nam si diis corporalibus sacrificium convenit corporale, utique et spiritali Deo sacrificium est necessarium spiritale quod non ex sacculo, sed ex corde profertur; quod non (10) bromosis pecudibus, sed suavissimis moribus comparatur ; quod non cruentis manibus, sed sensibus mundis offertur ; quod non

fala tibi; et Velleius, 1, 4, 2: Aliis ritus patrii mansit custodia.

(7) Mss. Tolent. Pomp. Dei.

(8) Quia scilicet Hierosolymitanum deletum est templum; hoc autem deleto Judæis amplius sacrificare non licet, de qua re iterum Zeno tract. LX et seqq., lib. 1.

(9) Editi ac mss. aliquot et non : conjunctionem et tribus codicibus ignotam abjecimus.

(10) In edit. Ven. brumosis; in edition. Ver. bramosis ; sed male. Bromosis autem ex mss. supposuimus, quamquam et brumosum promiscue apud auctores legatur. Bromosus vero, seu brumosus est grave olens, injucundum, a voce Greca βρῶμος graveolentia, Bposuwons fœtidus. Id nomen sic accipiendum patet ex Rufino 1. m, de Vitis Patrum n. 39: Et cum fæteret brumosa aqua odore, non permittebat, ut aliam aquam mutarent. Cœlius Aurelianus 1. Tard. pass. c. 2: Corruptio acceptorum cum acore in bromosam, vel in fumosam transcurtium qua•

306

120 jugulatur ut pereat, sed, sicut Isaac, immolatur, A num omnes (13) glebulas, lapillos, et surculos nout vivat, Apostolo hortante nos Paulo, cujus ista sunt verba: Exhibete corpora vestra hostiam (11) viventem, sanctam, placentem Deo (Rom. xi, 1): hoc enim placitum est Domino, ubi seipsum candidus animus immolaverit Domino; (12) cætera autem nihil proderunt, si colentis pura mens non sit, in Ecclesiastico Salomone clamante: Dona iniquorum non probat Altissimus (Eccles. XXXIV, 23).

VI. Hic quærite, Christiani, sacrificium vestrum an esse possit acceptum, qui vicinarum possessio

litatem, etc. Hinc corrigendum putamus S. Gaudentii locum serm. 1, p. 44, qui sic editus est: Quod autem sacramenta corporis sui et sanguinis in specie panis et vini offerenda constituit, duplex ratio est : primum ut immaculatus Dei agnus hostiam mundam mundato populo traderet celebrandam sine ustione, sine sanguine, sine brodio, id est jure carnium, etc. In

voce brodio Ferrarius et Menagius similis Italica vocis originem deprehendisse sibi visi sunt. At cum in omnibus Gaudentii mss. quos editor in notatione allegat, scribatur constanter sine bromo; nihil erat, quod hæc correctio non insereretur textui (bromus enim est gravis odor seu fœtor; qua voce usus Rufinus in interpretatione Recognitionum, lib. 11, n. 2, scripsit: Nec ferre possum bromum et molestiam maris; sic enim legeremus ex tribus codicibus a Cotelerio laudatis p. 505), et multo melius a textu excludenda erat vox brʊdium, cujus nullum exemplum in tota antiquitate invenire licet: et perinde etiam expungenda illa id est jure carnium, quæ in mss. pariter desunt.

(13) Mss. Tolent., Zen., glebas.

B

(44) Hæc ad quartum sæculum, ut dissertatione C prima c. 2. adnotavimus, perspicue pertinent; cum ob imperatorum leges vetitis sacrificiis in pagis fana frequentari tolerarentur, unde et idolorum cultores Pagani appellari cœperunt. Illud autem non sine magna dominorum, qui Christiani erant, culpa permissum fuisse alii ejusdem ævi Patres docuere. Satis sit unum laudare finitima: urbis episcoporum ac Zenoni supparem S. Gaudentium Brixianum, ut ne quis morem hunc a sæculo quarto alienum existimans, S. Zenonem antiquiorem multo esse-vel hine contendat. Hæc itaque Gaudentius similiter tradidit serm. 13, pag. 160: An existimatis, quod Deum diligat tepidus ac negligens Christianus, qui idola in possessionibus suis coli permittit, qui fanum dæmoniis et aram diaboli stare in contumeliam Dei patitur?

(15) De jure templorum, quæ essent in urbibus, hic locus non loquitur, cum hæc templa eorumque Jura ad privatos non pertinerent, ad quos hic Zeno aperte sermonem habuit; sed loquitur de jure templorum rusticanorum, quæ in privatorum prædiis et dominio erant. Porro templorum jura pro redditibus, qui templis debebantur, accepta invenies apud Ambrosium epist. XVII ad Valentinianum n. 19: Et certe ante plurimos annos templorum jura toto orbe sublata sunt: ubi significari redditus, seu publicos iffos sumptus, in templorum usum redeuntes, quos quidem Constantinus primum ex orat. Libanii pro templis p. 473, edit. Gothofredi, dein vero restitutos a Juliano Apostata Gratianus plane sustulit ex L. 20 Honorii de Paganis, Cod. Theodosiani, satis ex ipso Ambrosiane epistolæ contextu liquet vide etiam L. 8. de Jure fisci, 1. x, tit. 1, cod. Theodos. Zenoni autem hoc loco jus templorum aliter accipitur, nimirum pro jure privatorum in templa, vel fana in ipsorum prædiis constructa, in quibus ethni

D

stis; in prædiis autem vestris fumantia undique sola fana non nostis, que (si vera 'dicenda sunt) (14) dissimulando subtiliter custoditis. Probatio longe non est. (15) Jus templorum ne quis vobis 121 eripiat, quotidie litigatis. Non hi solum, qui tales sunt, displicent Deo, sed et illi, qui per (16) sepulcra discurrunt; qui fœterosis (17) prandia cadaveribus sacrificant mortuorum; qui amore luxuriandi atque bibendi, in infamibus locis lagenis et calicibus subito sibi (18) martyres pepererunt; qui dies ob

cos sacrificasse ex superioribus constat. Lex autem 12 Theodosiani Codicis, tit. de Paganis, huic juri explicando lucem præferet. In hac Magnus Theodosius omnia etiam privata sacrificia idolorum interdicit, domoque ipsa, seu possessione eos multari jubet, ut fisco addiceretur, qui ibidem sacrificasse comperti essent, si tamen, inquit § 3, ea loca in jure fuisse turificantium probabuntur. En aperte dominorum thurificantium jus. Sequitur § 4: Sin vero in templis. fanisve publicis, aut in ædibus agrisque alienis tale quispiam sacrificandi genus exercere tentaverit, si ignorante domino usurpala constiterit, 25 librarum auri multæ nomine cogetur inferre: conniventem vero huic sceleri par ac sacrificantem pœna retinebit. Ubi verba illa si ignorante domino jus dominorum satis insinuant, pro quo tuendo quotidie litigatum fuisse ea forte de causa, quod quidam nulla petita a dominis facultate in iisdem templis sacrificare ausi essent, ex Zenone colligi videtur. Saltem vero cum domini pro templorum jure adeo subtiliter litigarent, nec eadem demoliri vellent, ut poterant, quæ alii nulla petita, vel obtenta venia sacrificaturi subinde adibant; illi dissimulando fana subtiliter, id est per lites custodire dicuntur: que dissimulatio quam magno dominis vitio esset, cum et probibere sacrificia pro suo jure possent, et fanis demoliendis impedire, facile cognoscimus.

(16) Per sepulcra, id est in cœmeteriis, in quibus collocata et distributa per agros erant mortuorum sepulcra, et in quibus sane peracta etiam cætera, quæ hic subjiciuntur, ac præsertim prandia, liquet ex Augustino, epistola xxIx. Vide annotationem sequentem, et 18.

(17) Legebatur prandiis, sed male : parentalia autem hic indicantur, quæ cum sacrificii quoddam essent genus, a Christianis usurpata jure damnantur. Ab his proinde ut neophyti maxime caverent, S. Gaudentius sedulo monuit serm. iv, p. 57, et idem monitum repetit auctor sermonis 190, p. 318 Append. Augustin. n. 2. Exstat Lex 19 Codicis Theod. tit. de Paganis, quæ ait: Non liceat.... funestioribus locis exercere convivia. Gothofredus to funestioribus locis accipit de templis; sed de locis. sepulcrorum, sen cometeriis accipiendum ex hoc Zenonis testimonio discimus.

(18) Christianis solemne olim erat in cœmeteriis sacra peragere tum propter persecutiones, tum propter reverentiam Martyrum, qui illic quiescebant; unde Valeriani aliorumque imperatorum edicta exstiterunt, quibus illi prohibiti fuerunt cœmeteria adire, eoque in officio deprehensi morte multati sunt. Reddita porro ecclesiis pace, ad eadem cometeria magnus et frequens Christianorum concursus, et in Martyrum festis epula: pauperibus distributæ, quas agapes vocabant. Cursu porro temporis charitate refrigescente, in crapulas et impudicitias tam pia institutio deflexit. Ut autem Christiani eluones et libidinosi suas comessationes libidinesque honesto aliquo titulo excusarent, occasionemque licentia pietatis ac religionis nomine defenderent, defunctos, quos in cœmeteriis, vel sepulcris convenirent, et

servant; 122 qui (19) Ægypiacos de candidis fa- A mittunt, amore non fidei, sed libidinis; qui (22) puciunt; qui auguria captant salutemque 123 (20) suam pecudum violenter scissis in ventribus quærunt; qui conjugale exasperant jugum, affectuque calcato (21) subdititiis personis, ut obumbrent furta turpissimæ utilitatis, rem familiarem tuendam com

prandiis tamquam agapibus colerent, Martyres esse prædicabant. Hanc excusationem hoc loco S. Zeno detegit et elidit. Indigne porro episcopi ferebant, quod agapes, quæ in ipsa martyrum festa charitatis nomine olim invecte fuerant (qui sane mos improbati non poterat: unde Pammachius, qui in uxoris suæ funere an. circiter 397, pauperibus convivium instruxerat, profusioris liberalitatis laudatur a S. PauJino in epistola, quam ad ipsum tradidit), indigne, inquam, ferebant Episcopi, quod agapes ejusmodi sensim ad luxuriam et crapulam traducta fuissent: quam in rem audiendus S. Ambrosius libro de Elia et jejunio c. 17, n. 62, ubi illos coarguit, qui calices ad sepulcra Martyrum deferunt, atque illic in vesperam bibunt, et aliter se exaudiri posse non credunt. O stultitiam hominum, qui ebrietatem sacrificium putant, qui æstimant illis ebrietatem placere, qui jejunio passionem sustinere didicerunt! Eadem ferme inculcat S. Augustinus, lib. XX contra Faustum, cap. 21. Hic porro, lib. vi Confess. cap. 2, nec non epist. XXIX, et potissimum epist. xxn, Italia episcopos laudat, qui in hoc depravato more ex suis ecclesiis eliminando sedulam operam, et felici quidem cum exitu collocaverant; inter quos sane S. Zenonem fuisse nemo inficias ibit.

B

(19) Lectio vulgata erat Ægyptio corde candidis, nullo sensu, qui satisfaceret. Sparaverius legendum credidit Egyptiaco die candidis: nos scribendum dux mus ut in textu, quæ lectio cum optimam reddit C sententiam, tum vero unius syllabæ disjunctione, et mutator in s ab editis et mss. nihil differt; imo perspicue in ms. Tolent. subinde inventa est. In veteri kalendario, quod a Lambecio cum notis editum est, et sub imperatore Constantio Zenonis ætate scriptum fuit, nec non in aliis duobus plane similibus editis a Muratorio, tom. u Rerum Italic. part. 11, dierum Ægyptiacorum frequens occurrit mentio : duo enim ejusmodi dies singulis mensibus notantur januario excepto, qui tres signatos exhibet. Quid porro bi dies significarint, idem Lambecius sibi nondum satis liquere ingenue professus est. Ex Ambrosio autem, et Augustino discimus fuisse dies, qui infausti, et rebus aggrediendis minus idonei superstitione et observantia quadam vana putabantur. Ambrosius epist. xxn1, n. 4 : Plerique posteros dies, vel Egyptiacos declinare consueverunt. Sicut dies posteri, qui postridie Kal. Non. vel Idus erant, Romanis infausti habebantur teste Gellio, lib. IV c. 17; ita et Ægyptiaci, de quibus sic Augustinus in Commentario epist. ad Galatas, n. 35: Plena sunt conventicula nostra hominibus, qui tempora rerum agendarum a mathematicis accipiunt. Jam vero ne aliquid inchoetur aut ædificiorum, aut hujusmodi quorumlibet operum diebus, quos Egyptiacos vocant, sæpe etiam nos monere non dubitant. Hinc in veteri ms, membranaceo, quem penes se exsistentem commemorat Lindembrogius in observat. ad librum XXVIII Ammiani Marcellini, p. 184, Ægyptiaci dies ex ordine descripti hunc titulum præferebant: Incipiunt dies Egyptiaci, in quibus nulla opera incipere debes. Dies id generis in vulgaribus kalendariis, quae ephemerides a Latinis vocabantur, notati fuisse videntur, ut cum quid agere opus esset, in-pecta ephemeride, facile Cognosceretur, num dies agendo esset opportunus nec ne homines enim, qui Ægyptiacos dies observabant, spectans Augustinus loco allegato, ex ephemeride vitam naufragam gubernantes affirmavit; et non absimiliter Ammianus Marcellinus, lib. xxvii, p.

D

blicanas mulieres cum vi subjiciunt sibi, viliores se esse, quam illæ sunt, produnt; qui iracundia tument, qui litibus fremunt, qui calumnias pariunt; qui pauperes, qui viduas, qui pupillos exspoliant; qui profanis fabulis, neglecta Dei (23) secta, alios

400 ephemeridem scrupulose sciscitatam prodit; et ante hos Juvenalis satyra vi: Tritas cerms ephemerides, et Hora sumitur ex libro. Ægyptiaci vero cur dicerentur ejusmodi dies, ut putabantur, infausti, ex Zenonis textu colligi potest: nimirum quod Romani Egyptiacos dicerent, ut significarent nigros, illisque proinde dies candidos opponebant. Ægyptium quidem pro nigro a Latinis item et Græcis adhibitum reperire Erudit. Thesauro. Itaque eo hominum superstitio innon numquam licet, de quo vide Basilium Fabrum in valuerat, ut de candidis, seu faustis diebus infaustos, scu Ægyptiacos effecerint. Dissimulare tamen nolumus id nomen derivari potuisse ab Ægyptiis, qui observationum id generis innuuntur auctores a Marino in Procli vita, ubi scribit: Qui apud Egyptios habentur roppades infausti dies, servabat. Quamquam Augustinus Chaldæis id referre videtur loco laudato, cum hos ab astrologis, et Chaldæis notatos dies appellat. Sed præter quam quod Chaldæos appellare Augustinus potuit pro mathematicis, quippe quod Cahldæorum nomen non genti, sed arti vulgus detulerat, ut colligimus ex Tullio, lib. 1 de Divin. c. 1, et ex tit. de Maleficis et Mathemat. Cod. Theodosiani solemne est, cum de rerum inventoribus quæritur, alios ab aliis adsignari, ut plures animadverterunt. Vide not. 18 in lib. v Recognitionum, pag. 545 edit. Cotelerii.

(20) Suam restituimus e mss. et edition. Ven. Sermo autem hic est de haruspicibus, qui inspectis animalium extis de rebus futuris ominabantur.

(21) Ms. Urbin., subditis. Subdititius vero (quod nomen et apud Ciceronem, orat.in Verrem. ň. 27, et apud Plautum in Pseudolo 11, 4, 62, legitur) supposititium significat. Hic autem indicari videtur quosdam rei familiaris curam et administrationem personis externis commisisse loco domesticarum co quidem nomine, ut per illas res familiaris melius administraretur, sed vere eo consilio, ut hac occasione iisdem subdititiis personis, sive essent ancille, sive liberta, turpiter uterentur, et hac negotiorum domesticorum simulatione adulteria velarent. Furta autem pro adulteria sumi observavimus tract. Iv, adnot. 34. Utilitatis vero dici pro usus ( ut ne voluptatis scribendum sit, quod Sparaverio placeret) item monuimus eodem tractatu adnot. 24. Editi et Mss. aliquot scribunt non amore fidei, sed libidinis; at syntaxim codicis Rem. retinuimus.

tigalibus exigendis proposita; sicut publicani dice(22) Publicanæ proprie erant mulieres publicis vecbantur, qui eadem vectigalia publica conducebant atque tractabant. Huc speciare creditur illud M. Tullii orat. I in Verrem, n. 34: Mulieri publicanæ noluit ex decumis nimium lucri dare. Publicanas tamen dictum etiam pro publicas ex hoc Zenonis loco perspicuum fit, adeo ut quæcumque mulieres publico essent expositæ, sive ad vectigalia exigenda, sive ad sui corporis quæstum, sive alia etiam de causa, eæ publicana dicerentur. Hoc quidem sensu S. episcopus tract. 1, n. 4, publicanam vocavit ipsam catholicam fidem, quippe que per Arianos propalam exposita, profanorum, seu Gentium dicteriis objecta erat. Quin mulieres, quæ hoc loco ab Auctore per vim subjectæ traduntur, meretrices publicæ, quibuscum nulla vi opus est, haud dicende videntur, sed aliæ omnino, quæ publicum aliquod munus exercentes, per vim ab impudicis opprimebantur. Viles tamen has fuisse indicant illa: Viliores se esse, quam illæ sunt, produnt. (23) Cyprianus quoque ter sectæ nomen Christianæ

dentes homines opera vestra bona magnificent Patrem vestrum, qui est in cœlis. Itaque, dulcissimi (26) flores mei, talia sacrificia procurate, quæ sanctus Spiritus libenter offerat, Paler probet, Filius, qui magister est noster, probata (27) glorietur per eumdem, qui est benedictus in sæcula sæculorum.

125 TRACTATUS XVI.

De (1) Resurrectione.

non bene (24) avocantes divina sacramenta conta. A quæ sancta sunt, sicut facitis, amplectenda : ut viminant. Jam videat unusquisque, quemadmodum sacrificium aut sumat, aut offerat: sicut 124 enim indigne offerre (25) sacrilegum est, ita indigne manducare mortiferum, in Levitico Scriptura dicente: Omnis mundus manducabit carnem. Anima autem, quæcumque manducaverit de carne sacrificii salutaris, quod est Domini, et immunditia ejus super ipsum est, peribit anima illa de populo suo (Levit. vii, v. 20). Hæc, fratres, sicut cavenda sunt nobis, ita quæ bona, quæ pura, quæ simplicia, quæ pia, religioni attribuit. Epist. XXII, timore secte nostræ verecundus. Lib. de Bono patientie paulo post initium, fidei nostræ secta dirigitur. Tandem in præfatione lib. Testimoniorum, ad religiosam sectæ nostræ disciplinam. Tertullianus similiter Apolog. cap. 39, Dei secta, cap. 40, Christiana secta, et cap. 46, Incredulitas dum de bono sectæ hujus obducitur. Vide etiam lib. ad Nationes, cap. 10. Prudentius in Roman. v. 125, Christi secta. Itaque secte acceptio pro eorum cœtibus significandis, qui erroneam religionem sequuntur, recentior est.

B

(24) Ms. Pomp. et edit. Ven. vocantes. Hic autem eos fortassis Zeno notat, qui profanis fabulis, id est comœdiis, Christianos avocabant; quibus christianæ religionis sacramenta, queis in baptismate præsertim se obligaverant, cum diaboli pompis et spectaculis renuntiarunt, turpissime contaminari, concors Patrum sententia fuit. Sacramentum nimirum, quemadmodum apud Romanos, pro jurejurando accipitur; ita et a Patribus vocabatur solemnis illa professio, qua Christi militiæ nomen daturi, suam fidem obligabant. Tertullianus ad Martyres, cap. 3: Vocati sumus ad militiam Dei vivi jam tunc, cum in sacramenti verba respondimus, id est in baptismo, ut ipse expli-C cat in lib. de Spect., cap. 3. Hieronymus in ep. ad Heliodorum: Recordare tirocinii tui diem quo Christo in baptismate consepultus, in sacramenti verba jurasti. (25) Sacrilegum ex mss. Tolent. Pomp. libenter emendavimus, quod egregie concinit cum illo sententiæ sequentis adjectivo mortiferum. In editis et aliquot mss. erat sacrilegium. Hinc porro luculenter explodur Matthæi Larroque animadversio, qui hoc ex Zenoniano tractatu, olim inscripto in psalmum XLIX, hæc notavit in opere, cui titulus Histoire de l'Eucharistie, Amstelodami 1671, pag. 187. Zenon de Verone, inquit, ayant posé qu'il y avait trois sortes de sacrifices, celui des Gentils, celui des Juifs et celui des Chrétiens, il entend le sacrifice des derniers de celui dont parle Malachie, et l'explique d'un sacrifice de louange, et d'un sacrifice spirituel de nousinêmes. Sacrifiez, dit-il, à Dieu un sacrifice de louange, et présentez vos corps en sacrifice vivant et gréable à Dieu. At quam hæc perperam scripta D sint, non ex eo solum patet, quod ad id statuendum duo divers Scripturæ testimonia Malachiæ, et Pauli a Zenone superius separatim allegata tamquam ipsius Zenoni, verba recitet, et in unum compingat; eaque perinde explicet, ac si laudis sacrificium, quod ibidem innuitur, solum esse affirmetur, et omne aliud excludatur, quod nec Scripturæ, nec Zenonis verba ferunt: sed ex hoc præsertim, in quem nunc animadvertimus, loco exploratum plane sit. Etenim cum bic S. Antistes de sacrificio diserte loquatur, quod sumunt homines, atque manducant; aliud procul dubio sacrificium a sacrificio laudis distinctum auctori cognitum fuit, palamque est hoc loco intelligi encharistici panis sacramentum, quod et indigne offerre sacrilegum est, et indigne manducare mortife. rum. Hoc quidem Eucharisticum sacramentum alibi ab Auctore sacrificium appellatum evidenti testimonio ostendimus adnot. 29 in tract. v unde etiam

I. Quisquis resurrectionem negat, vitam suam hoc idem sacramentum tanti habitum liquet, ut a Christianis ipsis minime consecratis, id est à catechumenis videri non posset. Vide ibidem adnot. 28. Quis hic sacrificium laudis, in quod oculi intenderentur, intelligendum contendat? Sed in his diluendis, quæ imbecillitatem cause, cui adversarius patrocinari studuit, demonstrant, nimis multa. Solum advertimus hoc idem argumentum licet inane urgeri ab alio quoque heterodoxo Joanne Enrico Ottio in Examine perpetuo in Annales Card. Baronii, Centuria 3, § 7, pag. 201.

(26) Flores mei, ut adnot. 1 monuimus, sunt neophyti: unde nibil necesse est fratres supponere, quemadmodum Sparaverio videtur. Illos quidem e Competentibus neophytos factos, in flores conversos auctor affirmat lib. n, tract. LIII.

(27) Ms. Urbin., glorificet.

non

TRACT. XVI. — (1) Hunc tractatum Gaspar Barthius tribus in locis Adversariorum illustrare totum studuit. lib. XLII, cap. 10; lib. XLII, cap. 5 et 15. Ex hoc quidquid profecerimus, in adnotationibus auctori ingenue referemus. Edit. Ven. hoc titulo utitur: Quod erit corporum resurrectio, et de animæ immortalitate. Frequens apud antiquos Patres fuit, etiam post Zenonis ælatem, resurrectionis dogma ipsis in sermonibus constituere, quippe cui tota futurorum spes et ipsius proinde vitæ Christiana cardo potissimum innitatur. Id autem cur tantopere et tam frequenter inculcaretur, eam habuit causam, quod pro ea tempestate, in qua cum christianis Ethnici erant commixti, Christiani solum, sed plures etiam ex Gentibus, epi. scopis populum alloquentibus aderant, ut liquet ex adnot. 2 in tract. m. Gentibus porro quam improbabilis videretur resurrectionis doctrina, notum est vel ex eo quod Paulo apostolo hac de re Athenis disserenti contigit. Arnobius lib. u, pag. 51, Gentes alloquens, Audelis, inquit, ridere nos, quod mortuorum dicamus resurrectionem. At S. Zeno non adversus ethnicos hunc tractatum ex proposito habuisse videtur, cum semper alloquatur Christianos, eorumque non nullos velut ambigentes subindicet. Id autem vel ex eo factum est, quod quidam e Christianis Gentium, quibuscum familiariter utebantur, sermonibus in dubitationem fuerint adducti; vel quod aliqui hisce in regionibus exsisterent, si non ex Seleucianis, llermianis, vel Proclanitis, qui a Philastrio et Augustino, certe ex Marcionitis, qui a Justino in Dialog. cum Triphone resurrectionem carnis negasse memorantur. Hos quidem Marcionitas viguisse adhuc sæculo quarto testatur Patianus Barcinonensis ad Sympronianum Novatianum de Catholico nomine p. 306, tom. IV Biblioth. PP. edit. Lugdun. Quin plures ex iisdem exstitisse pariter sæculo sequenti colligimus ex Theodoreto, qui decem Marcionitarum millia abs sese undis sacris tincta refert epist. LXXXI ad Tamum consularem, et epist. CXLV ad Monachos Cyprios. Joannes Philoponus ætatis multo sequioris librum edidit contra resurrectionis doctrinam, cujus meminit Photius cod. 21, in quem librum scripsisse fertur Theodosius cod. 22, aliique subinde post Chalcedonensem quoque synodum idem dogma convellere