Obrazy na stronie
PDF
ePub

circumcisio ab Jesu Nave, quo genere celebrata sit A (35) potuisset. Eo accedit, quod secundum carnem petrinis illis cultris cor an præputium circumcide. rit. Etenim si secundum ipsos nos quoque carnaliter sentiamus, ambo prophetæ tenebuntur in crimine, ut aut Moyses fallax sit, si (31) circumcisio circumciditur rursum, ut hoc idem faciat, aut ut, quod non habeat, perdat; aut certe Jesus Nave parricida sit, si cultris corda hominum desecat.

[ocr errors]

VIII. Sed absit, fratres, ut spiritales viros ullo Langamus errore, maxime cum prophetia ad sui dicti jam pervenerit veritatem: Jesus enim Nave Christi imaginem præferebat, qui verus omnium salvator esse cognoscitur et factis et nomine: hic enim, quia ipse dictus est etiam petra (I Cor. x, 4), recte cultellos petrinos fecit (unde non sine ratione et Simoni, super quem ædificavit Ecclesiam, Petrus no men imposuit (Marc. 1, 16) id est sua doctrina (32) formatos, et Spiritus sancti lima acuminatos constituit viros apostolos omnesque discipulos: quorum salutaria monita canentibus linguis, quasi quibusdam spiritalibus cultris credentium populorum, se cundum Moysis dictum (Deut. xxx, 6), non in damnum hominis 106 præputium carnis, sed in augmentum hominis præputium facinorosi cordis incidit.

David filius futurus esse canebatur; qui nisi paterno generis signaculo responderet; neque David filius esset, neque nisi in filium David Christus venire potuisset, qui ideo circumcisus est, quia Judæis erat promissus, ideo cum præputio natus, quia in æternum incircumcisis gentibus fuerat profuturus.

X. Diximus de prima circumcisione carnali, quæ Judæorum est : nunc breviter de secunda spiritali, quæ nostra est, edicamus, que tantum potestatis geri, ut (34) a femina cœperit, quod priori impossibile fuit. Denique a muliere, quæ prior peccaverat, circumcisionis incipit cura. Et quia (55) suasione per aurem irrepens diabolus, Evam vulnerans interemerat; per aurem intrans Christus in Mariam, uniB versa cordis desecat vitia vulnusque mulieris, dum de virgine nascitur, curat. Signum salutis accipite. Corruptelam integritas, partum est secuta virginitas. Adam similiter dominica circumciditur cruce, et quia per mulierem, quæ sola lignum lethale contigerat, exceperat uterque sexus interitum; e diverso per virum ligno suspensum vivificatum est omne genus humanum. Ac ne non ex integro principium suo statui redditum videretur, prior vir consummatur in cruce atque eo feliciter soporato, similiter de ejus latere ictu lanceæ non costa divellitur, sed per aquam et sanguinem, quod est baptismum atque (76) martyrium, spiritale corpus spiritalis feminæ effunditur, ut legitime Adam per Christum, Eva per Ecclesiam renovaretur.

IX. At fortasse adhuc quispiam dicat cur ipse quoque signaculum carnis accepit, si ci necessarium non fuit? Hujus propositionis que sit ratio, fratres, accipite. Igitur qui venerat hominem vivificare, per hominem necesse habuit, ne phantasma putaretur, edicta legis universa complere: non enim aut finis C legis, aut verus Christus esse potuisset, si quid prætermitteret, quod ab alio saluti hominum præstari

et peractam quidem agnoscunt; postquam hi ex
eremo in terram pollicitationis pervenere; cum He-
bravos in eremo circumcisionem non adhibuisse,
exploratum sit ex iis, quæ eodem Josue capite subji-
ciuntur, vers. 6 et 7. Cur nibilominus dictum sit cir-
cumcide secundo, cum ea, quæ præcipiebatur, prima
circumcisio fuerit, percommode explicat Andraas
Masius in hunc locum, quem videre, lector, poteris.
Cæterum Zenonis interpretatio secundam banc cir-
cumcisionem ad circumcisionem cordis idcirco retu-
lit, non quod primam illos jam ante subiisse putaret,
sed quod in illa, quæ prima vere erat, secundam cor-
dis circumcisionem præsignificatam solemnis ferebat
Patrum antiquorum sententia, ac præsertim Justini,
Cypriani, et Lactantii, quos Zenonem secutum ni-
hil ambigimus. Quin et S. Hieronymus, in cap.
epist. ad Gal. pag. 424. tom. vii edit. Ver., etsi He- D
bræos antehac in cremo incircumcisos fateatur, cir-
cumcisionem tamen secundo præceptam spiritalem
cordis circumcisionem spectas e perspicue confirmat.
Denique per quadraginta annos in eremo nullus est cir-
cumcisus: soli quippe sine gentis alterius admixtione
vivebant. Statim ut Jordanis ripam transgressus est po-
pulus, et in Palæstinæ terram Judæum se examen in-.
fudit, circumcisio necessaria futuro ex commixtione
gentium providit errori. Quod autem a Jesu duce se-
cundo scribitur populus circumcisus, significat et in
eremo cessasse circumcisionem, quæ in Ægypto ratio-
nabiliter exercebatur, et a Domino Jesu Christo spiri-
tuali circumcisione credentes esse mundandos.

(31) Edit. Ven., circumcisione. Ms. Zen., circumcisio recircumciditur rursum. Dein non habet pro non habeat. De hujus loci intellectu si ambigis, vide præ

107 XI. Hoc nos, fratres, sacramento tam viri, quam fœmine circumcidimur: hoc Spiritus Sancti non (3) signaculo, sed signo censemur. Hac circum

clare interpretantem Franciscum Sparaverium, in observationibus, quas post Appendicem addemus.

(32) Ms. Rem., formatur Spiritus sancti; mss. Tol. et Zen. cum editione Ven., formatus Spiritus sancti. (33) Oportuisset in edit. Ven.

(34) Nimirum a M. Virgine, genitrice ejus, qui universa cordis desecat vitia, ut in sequentibus auctor explicat. Solemne autem est Patribus M. Virgini salutis exordium tribuere, sicuti ab Eva perditionis initium profectum agnoscunt. Vide Irenæum, inter cateros, lib. i, c. 33, et lib. v, cap. 19, nec non Tertullianum de Carne Christi cap. 17.

(35) Edit. Ver., suasionem: melior autem visa est mss. Pomp. Zen. et edit. Veneta lectio.

(56) Martyrium baptismatis vicem supplere, cum baptisma aquæ consequi quispiam nequeat, et hoc quidem aquæ baptisma per aquam, illud autem per sanguinem, qui de Christi latere fluxerunt, significa tum fuisse, hoc testimonio confirmari potest : il quod similiter alii Patres testantur, ex quibus unum Tertulliani locum recitare placet ex libro de Baptis. cap. 16: Est quidem nobis etiam secundum lav crum, el ipsum sanguinis scilicet, de quo Dominus: Habeo, inquit, baptismo tingi, cum jam tinctus fuisset. Venerat enim per aquam et sanguinem, sicut Joannes scripsit, ut aqua tingeretur, sanguine glorificaretur: proinde nos faceret aqua vocatos, sanguine electos. Hos duos baptismos de vulnere perfossi lateris emisit, quatenus qui in sanguinem ejus crederent, aqua lavarentur; qui aqua lavissent, etiam sanguinem poturent. Hic est baptismus, qui lavacrum et non acceptum repræsentat, perditum reddit.

el

(37) Signaculum de circumcisione corporali dicitur,

cisione non aliquid perdimus, sed crescere nos au- A venit; hæc a cunis ipsis infantia usque ad supremos

gmentis cœlestibus invenimus: non sanguinem ste-
rili solemnitate dimittimus, sed pudoris sanguinem
retinemus, quem ambitiose plerumque effundimus,
cum in persecutione pro nomine Domini diabolum
moriendo vastamus. Postremo abscindimus, (38) quod
habuisse non deberemus, quod ab inimico homini-
bus superadditum recogno-cimus, Domino sic di-
cente: Simile est regnum cœlorum homini qui semi-
navit in suo agro bonum semen: dormientibus autem
hominibus, venit inimicus ejus, et superseminavit ziza-
nia in triticum (Matth., x, 24 et 25). Quæ neces-
sario radicitus circumcisione divellimus, ut diri se-
minis contagione purgati, integri in ubertate paterni
seminis maneamus. Hæc, inquam, non die, non no-
cle, non hora, non sexu, non ætate, non conditione, B
non loco, non genere (39) tribuenda homini salute
depellitur, sed gloriosa 108 semper in omnibus in-
venitur. Denique prior circumcisio desecat carnem,
secunda animi desecat vitia illa ferro, hæc spiritu;
illa portionem, hæc hominem totum; illa masculum
solum, hæc utrumque sexum; illa præputium parvæ
cutis, hæc præputium totius concupiscentiæ sæcularis.
Illa octavo deservit diei, (40) buic deserviunt tempora,
dies, horæ universaque momenta. Illa ante octavum,
vel post octavum diem nec ipsi morienti puero sub-
quam licet signum appellet vulgatus Pauli Interpres,
quatenus corpus vere signat, tamen ad spiritum quod
pertinet, signaculum justitiæ vocatur. Signum autem
spirituale ex Patrum lingua non est, nisi quod animum
afficit et signat; qua ratione signa dicuntur nova le-
gis sacramenta, quæ gratiam non tam significant,
sed etiam producunt : illa vero Testamenti Veteris,
quæ gratiam mere significabant, cum ad spiritualem no-
tionem referrentur, tum signacula tantum appellata
inveniuntur. Porro S. Cyprianus, lib. 1 Test., cap. 8,
signaculum de circumcisione carnali, signum vero de
spirituali, perinde ac S. Zeno aceipit. Illud signacu-
lum feminis non proficit: signo autem Domini omnes
signantur. Similiter Minutius Felix, cap. 35, notacu
lum corporis illam vocat, hunc vero innocentiæ ac
modestia signum, quo Christianos facile dignosci ait,
uti eodem censeri S. Zeno dixit. Forte autem heic
signi nomine baptismum intelligit, de quo adnotat.
sequenti.

I

(38) Quod habuisse non deberemus, hoc loco præcipue est originale peccatum, quod per signum Spiritus Sancti, id est per baptisma abscissum, eoque proinde cor circumcisum patel; unde baptisma spiritualem circumcisionem esse Cyprianus defendit epist. LIX.

De originali autem culpa sermonem heic præcipue

fieri inde confirmatur, quod mox diri seminis contagio memoretur, que sane contagio peccatum innuit per generationem propagatum, a quo nos eo signo, seu ea spirituali circumcisione purgati tradimur. Vide adnot. 40.

(39) In editis et plerisque Mss. ad tribuendam homini salutem. Correximus ex antiquissimo ms. Rem. Post pauca gloria pro gloriosa in mis. Vat.

(40) Perspicue de baptismo heic sermo est, qui proinde S. Spiritus signum superius appellatus confirmatur. Quæ enim, amabo, alia spiritualis circumcisio quibuscumque tum viris, tum mulieribus, tum pueris proficiens, quacumque die potest adhiberi, nisi baptisma? Fuit quidem Fidi cujusdam Atricani opinio Cypriani temporibus, neminem nisi octava die baptizari oportere, ut lex circumcisioni statuta ser

exitus cujusvis ætatis utrique generi salutare munus impertit. Illa sanguine gaudet, hæc gratia; illa imagine, hæc veritate; illa damno, hæc lucro; illa agit captiva sub lege, hæc omnibus præstat in Christo bonae fidei libertatem. Igitur vos, qui circumcisi estis circumcisione non manu facta in spoliationem carnis, sed circumcisione Domini nostri Jesu Christi, elaborate, ne vestra integritas mutiletur; ne ingruentium peccatorum rursum sicut Adæ et Evæ spiritale præputium male repetita nuditas condemnetur; ne novus homo quidquam Judæi habere (41) videatur, aut Gentis. Ambo enim illi carnales sunt, ambo sine fructu. Unde dubium non est, neque præputium aliquid esse, neque circumcisionem, sed (42) solam observationem voluntatis Dei esse fideliter viventibus neces

sariam.

109 TRACTATUS XIV.

[ocr errors]

De (1) spirituali ædificatione domus Dei. I. Vellem, fratres dilectissimi, triumphali quodam modo uti sermone, novique operis arcem sacram laudibus geminare. Sed quamvis sit optimum laudare quæ Dei sunt, tamen præcipuum non est, quod cum Gentibus, vel Judæis potest esse commune; nam et illis si (2) liceat, vel si velint, fortassis culvaretur. At hunc errorem, concilio habito, S. Cyprianus dispulit, de quo is plura agit epist. Lix.

(41) Ms. Rem., videantur.

(42) In editis et aliquot Mss. solum lectio autem Cms. Rem. præferenda visa est. Idem ms. Rem. cum Pomp. et edit. Ven. in finem addunt Amen.*

TBACTATUS XIV.—(1) Hie tractatus recitatus videtur in dedicatione templi, quod Veronæ constructum fuerat, ut pluribus animadvertimus dissert. 1, cap. 2, § 4. Minuscripti titulum hunc præferunt: De ædificatione Domus Dei à Salomone: et hunc tractatum eodem titulo prenotatum explicationem pulcherrimam vocant Joannes presbyter Veronensis in Historia imperiali ms. et ex eo Guilielmus Pastrengus et Petrus de Natalibus. Placuit vulgata inscriptio, cum ex occasione ædificati templi ad spiritualem Dei domus ædificationem persuadendam Zenonianus sermo ita deflectat, ut hoc unum Zenonem sibi proposuisse quisque intelligat.

(2) Cum si liceat, vel si velint disjunctive posita sint, haud opus est utrumque tum de Jud:eis, tum de Gentibus intelligere, ac si utrisque interdictum fuerit hoc tempore, quo S. Zeno hunc tractatum recitavit, ne alteri synagogas ædificarent, alteri erigerent capitolia. Nulle quidem adversus Hebræos Dante Theodosium juniorem leges late inveniuntur, quibus novarum synagogarum ædificatio iisdem prohibeatur imo vero ex his, quæ id vetant, nihil tale antea vetitum fuisse palam colligitur; de quo plura dissert. 1, cap. 2. De solis ergo Gentium templis verbum licuit accipiendum est, quibus etsi sub Juliano Apostata omnis fuit restituta potestas, quam Constantinus et Constantius imperatores eisdem ademerant, lege lata ne idolorum templa aperirent, nedum nova ne erigerent: tamen sub Joviano Juliani successore ædificandorum saltem novorum templorum facultatem Gentibus ademptam mhil ambigimus. Solum vero sub Valentiniano iisdem permissus suæ religionis usus, ut ne mirum sit, si palam patentes salien in agris idolorum ædes a Zenone insinuentur, tract. v lib. 1, num. 8, ubi de viro infideli templa idolorum petenti sermo est, et tract. xv, uum. 5, ubi de rusticanis templis ethnicorum agitur.

tius synagogas ædificent, cultius erigant (5) capito- A ties volui colligere filios tuos, sicut gallina pullos suos lia; sed in his omnibus operibus vero judicio struclores magis possunt placere, quam sacerdotes. Quid, quod aut nullum, aut perrarum est per omnem Ecclesiam Dei orationis (4) loci 110 membrum, quod possit quavis (5) ruina in se mergentibus idololatriæ ædibus nunc usque aliquatenus comparari? Nam et Salomonis accepimus templum luculento opere fuisse constructum, atque ita elaboratum, ut nesciret inspector, in eo quid potissimum miraretur, magnitudinem, opus, ornatum, an ne materiam : ita enim in unum decorem universa convenerant, ut legitima domus Dei caduca illa ambitio putaretur. Quod si ita esset, inter memorata impar cultu semper inveniretur.

II. Sed haec sæcularia sine legitimo ac devoto cultore nec sufficientia, nec necessaria honori suo protestatur Deus hactenus dicens: Cœlum mihi thronus, et terra suppedaneum pedum meorum. Quam mihi ædificabilis domum? aut quis locus ad requiem mihi? Omnia enim ista fecit manus mea (Isa., LXVI, 1, 2). In Evangelio quoque sic dicit: Hierusalem, Hierusalem, quæ interficis prophetas, et lapidas missos ad te, quo

(3) Capitolium, id est curia Deorum, ut explicat Tertullianus, in Apolog. cap. 6, pro idolorum fano vel templo frequenter usurpatum legimus. Eumenius in Panegyrico Apollinis templum et capitolium Augustoduni condità appellat funa longe omnium in hac urbe pulcherrima. Synodus Eliberitana, can. £9, prohibet ne quis Christianus ad idolum capitolii sacrificandi causa ascendat. Vide Cyprianum, de Lapsis, et Lactantium, lib. 1, cap. 12 et 21, necnon lib. 1, cap. 17, ubi Ciceronis locum allegat.

B

(4) Loca orationis dici, solebant Christianorum C templa, unde oratorii nomen subinde inolevit; et similiter sub tractatus finem sacræ orationis iste locus. Ecclesiam nihilominus S. Zeno non semel appellat: templum autem ipsos Christianos solum ex Paulo Apostolo appellandos in decursu sermonis contendit. Vide de hoc adnot. 26, in tract. v. Hinc porro intelligitur quam pusilla et minimæ artis id temporis fere fuerint christianarum Ecclesiarum ædificia, ita ut nulla vel rara possent, ne dum cum Gentilium templis, sed ne cum ipsorum quidem, quæ supererant templorum ruinis comparari. Cum nimirum sub Constantino primum Ecclesias publicas aperire Christianis licuit; illis initiis vel privatas domos in Ecclesiæ usum transtulere, vel, si ædificarunt loca orationis, præsenti necessitati prospicientes, ædificasse credendi sunt sacras ædes rudi, ut aiunt, minerva, quæ salis essent Ecclesiasticis conventibus, ne cum sumptuosis idolorum templis de magnificentia contenderent.

(5) Ruina quævis idololatriæ ædium hoc loco memorata haud intelligi potest illa, quam imperatores legibus intulere, cum idolorum templa deleri jusserunt (id enim serius accidit, quam quod ad Zenonis æta tem referri queat), sed illa, quam eædem ædes quovis casu aut vetustate corrosæ minabantur; et sententia est, adeo pusilla esse loca orationis apud Christianos, ut ne dum cum stantibus idolorum templis, sed ne cum ruinosis quibu-cumque (sic enim explicanda putamus illa ruina quavis in se mergentibus, id est collabescentibus) conferri queant.

(6) Hine aperte conciliabulum dictus patet locus, in quo sacri conventus habebantur, quemadmodum et apud Livium, vn, 5, conciliabula obire. Auctor operis de Mortibus persecutorum, cap. 15, conventicula ipsos parietes Ecclesiarum cum Arnobio, sub finem lib. iv,

sub alus, et noluisti? Ecce remittetur vobis domus vestra (Matth., xx, 37, 38). Et iterum: Non relinquelur in templo lapis super lapidem, qui non dissolvatur (Matth., xxiv, 2; Marc., XIII, 2; Luc., 11, 5). Reprobat ergo tamn immensum, tam insigne, tam opulens templum, quia in eo verum non erat templum; etenim hominum (6) conciliabulum est contextio ista parietum; fidelis autem populus 111 Dei (7) templum, Apostolo dicente: Vos estis templum Dei, et spiritus Dei habitat in vobis (II Cor., VI, 16). Et verum est; nam sicut idolis insen-atis similia templa conveniunt, ita viventi Deo viva templa sunt necessaria; in his enim solis sacerdotum Dei structura et propria est et perennis; qua et Judæos et Gentes vel cæteros antecedimus. Incomparabilis autem gloria, ac vere Deo digna, cum uno consensu, una fide, alter alterum commendans, devotione consimili convertuntur ad Deum et sacerdos et templum. Exsultate igitur, fratres, ædificationemque vestram æde ista de novella cognoscite, cujus quoque capacitatem felici numero fecistis (8) augustam ex eo aperte vocat. Confer Prudentium Apoth. v, 778. Cum ergo Patres antiqui Christianis templa esse negabant, non negabant his esse certa loca, in quibus sacros cœtus agerent (nam iisdem in operibus, in quibus negarunt sibi esse templa, sacros cœtus statis diebus a se habitos diserte affimarunt, ut liquet ex Justini Apolog, etc.), at hæc loca, in quibus collectæ fierent, pro templis non habebant, quibus Deus, perinde ac idola Gentium, indigeret, sed tamquam mera loca hominibus congregandis idonea considerabant, unde conciliabula, non templa S. Zeno satis commode illa vocavit. Quod autem ait in eo Hierosolymorum templo verum templum non fuisse, forte alJudit ad illa Apoc. xxi, vers. 22, ubi Joannes loquens de nova Hierusalem (quam Ezechiel similiter prænuntiaverat, cum novam novi templi ædificationem prospexit) inquit: Templum non vidi in ea.

(7) Solemne, ut mox innuimus, antiquis Patribus fuit protestari, Deo vivo opus non esse templis e materia construc: is, sed ipsius templum vivum esse christianum populum el Ecclesiam ipsam fidelium. Vide, inter cæteros, Lactantium, lib. i Instit. cap. 10, et lib. iv, cap. 15; auctorem libri de Mortibus persecutorum, cap. 15, Minutium Felicem, Arnobium, etc. Hoc vivum templum profecto significare voluit S. Zeno, cum paulo post ait: Devotione consimili convertuntur ad Deum et sacerdos et templum, id est viva fidelium Ecclesia, quæ uoa cum sacerdotibus Deo laudes et sacrificium offerebat.

(8) Non rudes solum (ut vidimus adnot. 4), sed et Dangustas initio quarti seculi fere fuisse christianorum ecclesias, cum pro paucitate illa fidelium, qui sub persecutiones fidem catholicam amplexi fuerant, non valde amplis basilicis opus esset; et solum ancto subinde post redditam Ecclesiæ pacem fidelium numero, novas ampliores ecclesias ædificandas fuisse, ex Athanasio liquet, qui in Apologia ad Constantium Alexandriæ in urbe totius Ægypti principe angustissimas fuisse tradit ecclesias usque ad an. 356, que cum capiendis fidelibus in dies crescentibus pares non essent, nova amplior exstructa fuerat ecclesia, in qua, populo rogante, ante petitam ab imperatore facultatem ipso die paschatis convenire necesse fuit: vide n. 14, page 303. Veronæ quoque simile quidpiam accidisse cognoscimus. Quin heic tantum excrevisse patet fidelium multitudinem, ut

enim ipso, quod (9) nos non capit locus, exinde in- A ducat: non aurum, non argentum; quia in suis telligitur, quia fides vestra capit Deum. Igitur ne quis operationem a me forte disquirat, paucis insinuabo.

III. In totius fabricæ fundamentis, non sicut in Judææ templo plurimi, sed magnus, præclarus, pretiosus, ac speciosus unus est lapis, qui (10) quadræ turris totam solus sustinet molem (Ephes., 11, 20) : cui non innumerabilis 112 (11) varie famulatur acies validissima columnarum, quia illi (12) septem sola sufficiunt: non æneum inhæret mare, quia illi perennis fontis sui vivam inest (13) mare: non quod naufragos faciat, sed quod naufragos ad vitam suavem per

nova quoque ecclesia, quæ per se satis ampla et capax fuisse traditur, sola populi frequentia facta esset angusta. Tam ingentem vero christianorum numerum S. Zenonis laboribus potissimum tribuendum B putamus, ut verum sit, quod de ipso cecinit Anonymus Pipinianus Veronam perduxit ad baptis

mum.

(9) Ms. Pomp., vos.

(10) Quadraturis legitur apud Casaubonum, qui hocce testimonium allegat exercit. 15 ad Annales Baronii n. 13, p. 360, quod nomen occurrit apud Higinum de Limit. et Vopiscum in Firmi Vita. Indicaret autem Zeno quadros lapides, qui in ædificiis fortissimis adhiberi solebant ex Isaia Ix, vers. 10; Ezechiel XL, vers. 42; Judith. 1, vers. 2; Herma, lib. 1, Vis. 3, etc. unde primus, qui in fundamentis ecclesiarum vel olim jacebatur lapis, quadræ erat figuræ, ut intelligimus ex antiqua inscriptione Narbonensi apud Gruterum, p. 1058, in qua Rusticus episcopus Leonis Magni coævus, qui novam basilicam Narbonæ ædificavit, quadratum in fundamento posuisse traditur : qui mos etiam apud Romanos in Deorum templis construendis viguit, ut discimus ex Livio, lib. vi, c. 5, qui Capitolium insigne Romæ omnium Deorum templum saxo quadrato substructum prodit. Sed præter codicum et editionum fidemn sine necessitate immutare quidquam noluimus; cum præsertim Ecclesiæ spirituale ædificium, de quo heic sermo est, turris a Zenone subinde appelletur, primum num. 4, ubi turris completæ meminit, et rursus n. 5, similique sensu arx sacra initio nominatur. Quadra autem figura mystice satis est celebris, quippe quæ novæ civitati Hierusalem tribuitur tum in Apoc. xxi, vers. 16, tum in Ezech. cap. 1. Turris item frequens est in Scripturis mentio, et apud Herman. lib. m, cap. 19, ut ne plura animadvertere necesse sit. Vide Hieronymum, in c. 1x Isaia vers. 10, ubi turrim pro templo interpretatur.

(11) Ms. Pomp. corrigit varietatis. Si ex arbitrio liceret corrigere, legeremus potius innumerabili varietate. Relativum cui et quæ sequuntur non ad lapidem angularem, sed ad molem, seu ecclesiam refertur.

(12) Num septem heic sacramenta indicantur, quibus tanquam columnis suam Christus Ecclesiam suffulcit? num septem dona Spiritus sancti? de quibus Isaias cap. xi, vers. 21, an virtutes septem? an septem ordinum gradus? De septenuario numero plura symbolice Ambrosius, epist. XLIV, et ante ipsum Cyprianus, ad Fortunatum, de Martyrii laudibus, cap. 1, quod testimonium Hieronymus, epist. L, ad Pammachium laudat.

(13) Hoc mare, quod naufragos ad vitam perducit, procul dubio est baptismatis lavacrum; qui enim baptizabantur, tamquam naufragi olim immergebantur sacris undis, ut aliunde notissimum est. Suavem abest a Ms. Rem. pro quo in Tol. suam vere.

(14) Tum heic, tum in aliquot ex sequentibus Apocalypseos allegoriam, qua nova Hierusalem de

D

martyribus computat totum. Non fenestrarum lumen implorat; quia (14) sol æternus in eo manet. Inæstimabilia unius plenitudinis (15) tria illi sunt membra, unum (16) secretarium, et patentes semper duodecim portæ, quas ab hostili defendit impulsu in modum (17). 113 Tau litteræ prominens lignum. O res vere miranda! Quotidie ædificatur et quotidie dedicatur: floribus perpetuis ac diversis gemmis, lapidibus, margaritis per momenta distinguitur: et quia opus est vivum, tectum non habet, nisi coelum.

IV.Dicam præterea, quæ quotidie merces,quæ impendatur annona. Omnibus peræque unus panis cum (18)

scribitur, S. Zeno imitatus videtur; nam Apoc. xxi, vers. 25: Et civitas non eget sole, neque luna, ut luceant in ea: nam claritas Dei illuminavit eam. Duodecim porte ibidem menorantur, vers. 12, nec non apud Ezech. XLVII, vers. 31.

(15) Quæ tria ista spiritualis Ecclesiae sint membra, non facile affirmarimus. Æquius videntur innui tres Ecclesiæ partes, quas Militantem, Triumphantem, et Purgantem vulgo nominant ex quibus totius Ecclesiæ plenitudo conficitur. Alia, sed minus probabilia suppetunt, quæ referre nou vacat. Suum cuique judicium esto. Cæterum tria unius plenitudinis membra, quæ S. Zeno a materiali, ad spiritualem Ecclesiam per allegoriam traducit, re ipsa sunt, ut videtur, tres ecclesiarum paries duobus interjectis columnarum ordinibus distinctæ, que tamen unam ecclesiam conficiunt: quod si probetur novam Veronensem ecclesiam in hanc formam, uti cæteræ antiquæ, constructam credibile est, ut præsentis ædificationis exemplo S. Antistes uteretur.

(16) Secretarium dicebatur ædicula templo adjuncta, ubi sacra vasa el vestes recondebantur. At nonnumquam pro ipso sanctuario et presbyterio id nomen acceptum observat Mabillonius, in commentario ad ordines Romanos, tom. 1 Musei Italici, pag. 22, § 5. Secretarium Romanis appellabatur locus, ubi Senatus cogebatur; et hinc secretaria a christianis frequenter dicta inveniuntur loca, ubi episcopi conveniebant, ut ex pluribus conciliis et couciliorum actis liquet; id quod tum de presbyteriis, tum de adiculis memoratis intelligi potuit. Forte heic acci pitur ille templi locus, qui lib. 1, Reg. cap. 6, oraculum vocatur, et sanctuarium quidem erat in Hierosolymorum templo unicum.

(17) Crucem hæc vox significat, et spectatur Ezechielis prophetia, cap. 48, v. 3, ubi ii, quorum in frontibus Tau littera signata fuisset, ab internecione liberandi præcipiuntur. Hanc autem litteram Tau crucis imaginem prætulisse, solemnis est Patrum antiquorum sententia. Vide Tertullian. lib. In adversus Marcionem, c. 22, et Hieronymum, lib. ni, in Ezechielem, cap. IX, vers. 4, ubi præterea cruces in Tau litteræ similitudinem constructas testatur. Pamelius quidem n. 174, in laudatum Tertulliam locum notat, in antiquis Mss. missalibus, uti appellant, initio canonis, qui a Tau littera incipit, se vidisse in ea depictam Crucifixi imaginem, cui ipsa littera Tau crucis loco erat. Porro ciux e portis ecclesiæ duodecim prominebat loco Cherubin, qui apud eundem Ezechielem, cap. XLI, vers. 25, in hostiis templi cælati traduntur.

(18) Eucharistia heic procul dubio innuitur, quæ fidelibus domum deserenda tradebatur, ut convincitur ex alio Zenonis testimonio, tract. v, num. 8, in quem vide adnot. 29. Quid porro ea cum ligno tra dita dicatur, si quis ex nobis querat, monebimus primo, forte legendum esse cum lino, non ob linum feminarum, quæ communicature Eucharistiam in linteaminibus accipiebant, cum soli viti eam nudis

ligno datur, 114 (19) aqua cum vino, (20) sal, ignis A libens acceperit, acceptumque non spreverit, 115 sed et oleum, tunica rudis et unus (21) denarius, quem qui

B

manibus reciperent, de quo fuse P. Edmundus Martene de Antiquis Ecclesie rit. lib. 1, part. I, cap. 4. art. 10, num. 8, non ob linum feminarum, inquam (nam S. Zeno universim loquens, ritum cum feminis, tum viris commune complectitur), sed ob lineam syndonem, vel sacculum, quo Eucharistiam involutam viri perinde ac feminæ domum afferebant. Cardinalis Bona, lib. 1 Rerum liturgicarum, cap. 25, § 12, meminit sacculorum et syndonum, quibus oblationes reciperentur. Sed eucharistiam in linteolis pariter distributam suadent acla S. Birini apud Surium die 3 decembris, in quibus traditur, Honorium Pontificem eidem dedisse pallam super quam corpus Christi conservabat, et in qua corpus Dominicum involutum et ad collum suspensum semper secum ferebat. Similiter S. Adalbertus Pragensis episcopus, ut prodit ejus vita sæculo V Be. nedictino inserta, num.37, cum quondam sacrificium obtulisset, quidquid e sua et Baptizatorum communione supererat, colligi jussit, et mundissimo panno involutum sibi servavit. Propius ad Zenonis ætatem est, quod tradit S. Ambrosius, lib. I de excessu Satyri, num. 45, quod nimirum is adhuc catechumenus in naufragii periculo eucharistiam a christianis secum iter habentibus postulavit, eamque ligari fecit in orario, et orarium involvit collo; orarium autem erat linteum, seu sudarium, ut multis apud Ducangium videre est. Græci vero in sacculo, quem muris appendebant, eucharistiam in ecclesiis servabant, ut discimus ex variis monumentis recitatis, lib. In, ejus operis, quod perpetua Ecclesiae fides circa eucharistiam inscribitur. Sed hæc expresse ad eucharistiam in itinere delatam, vel in ecclesiis custoditam pertinent num eadem ratione quibusque christianis domum petentibus eucharistia traderetur, nihil explorate affirmat. Aliunde nulli Codd. editiones nulla C cum lino habent. Itaque cum ligno retinendum duximus, id quod insinuat, eucharistiamgarce ligueæ inclusam, fidelibus tuisse traditam, ut sic cautius eam deferrent domum, ne quid fragmenti decideret. Ex hoc sane commodius intelligitur, quod S. Zeno, tract. v, n. 8, de Gentili viro cum Christiana femina conjuncto affirmat. Arrepto, inquit. forsitan sacrificio tuo tuum pectus obtundet, tuam faciem deformabit : capsulis enim ligneis, in quibus sacrificium, id est eucharistia condebatur, ictus et vis ejusmodi facile congruit, ut et pectus obtundere, et faciem deformare possent. Huc forte spectat Cyprianus in libro de Lapsis mentionem faciens mulieris, quæ arcam suam, in qua Domini sacramentum fuit, cum indigne aperire tentasset, igne inde erumpente deterrita est, ne anderet attingere. Neque mirum si tam vilis 'gni materies eucharistiæ recipiendæ adhiberetur. S. Hieronymus, epist. 4, ad Rusticum Augustodunensem, corpus Christi in vimineo canistro ab Exsuperio Toletano distributum prodit. Eorumdem canistrorum in distribuenda eucharistia usum testantur Joannes episcopus et Epiphanius presbyter in indiculo directo ad Hormisdam pontificem, tom. v Concil., pag. 655, edit. Venete, cum canistra (virguitis et viminibus sane contexta, ut ex Palladio et Isidoro liquet) plena eucharistie sacramento omnibus Thessalonice distributa commemorant. Temporibus quoque Gregorii XI, eucharistia Rome servabatur in cophino ex ceremoniali Petri Amelii, cap. 51 et 131. Græci quidam adhuc nunc, Furero tradente in Itinerario, pag. 74, panem eucharisticum e cophino accipiunt. Cophinus aurem licet antiquis mensura esse, quæ non tam res sic as, quam liquores metiebatur ex Polluce, lib. iv, cap. 23, num. 168, qui locum insignem antiqui poetæ in confirmationem adducit; tamen posteriori ævo ex Glossis accipiebatur pro corbe, quæ curvalis virgis contexebatur ex Isidoro xx, 9. Syno

D

in labore usque ad ultimum perduraverit, turri com

dus Trullana, can. 101, memorat vascula non tam ex auro, quam ex alia materia, quibus eucharistia recipiebatur; et cum divites ex pretiosa, tum paupe. res ex vili materia arculas adhibuisse credibile est. Sub Zenonis itaque tempus arcas ligneas in usu fuisse hoc testimonium demonstrat.

(19) Calicis potio hisce verbis exprimitur, cujus usum in ipsa quoque Romana Ecclesia obtinuisse ad initium usque sæculi XII ostendit Mabillonius in Comment. ad Roman. ord. tom. 1 Musei Italici § 9, pag. 61 Aqua cum vino potius, quam vinum cum aqua venustatis gratia dictum videtur, ut cum superioribus panis cum ligno concentus fieret; ac propterea nihil hinc inferre licet, ut aqua in sacrificio adhibita, aut potiori, aut æquali fere parte cum vino sumpta credatur. Justinus, in Apologia scripsit vinum et aquam. Cum antiqui patres ob arcani disci · plinam bisce formulis utebantur libenter, ut ne proinde corum id generis testimonia ab heterodoxis accipi queant, ex quibus Christi præsentiam in Eucharistia antiquis incognitam blatirent, quæ satis aliis ex testimoniis convincitur; tum vero iisdem uti præter cæteros mirifice delectabatur Zenonis ingenium, quod in allegoriis ejusmodi frequens versabatur, ut aliis ex tractatibus manifestum est. Advertendum præterea est, quod forte hoc loco aqua et vinum simul dicta sunt, ut indicetur baptisma et calix, ex quo vel pucruli vix baptizati participabant : vide adn. v. in tract. 32, lib. u.

(20) Sal, ignis, oleum, et tunica rudis ad baptismumi pertinent ubi ignis indicat lumina neophytorum splendida, que vel olim in baptismo adhibita testatur S. Ambrosius libro de lapsu virginis, c. 5. Fortassis etiam ignis nomine illum ignem Zeno indicat, quo aqua in baptismate adhibita temperari solebat, ut docebimus ex tract. 35, lib. II, adnot. 3. Tunica rudis est alba vestis, quam tunicam item vocat Marcellinus in Chronico ad an. 419, Rudis vocatur, co 'quod esset nova, nec usu detrita: vide adnot. 12, in tract. vin, lib. II.

(21) Heic denarius in Ecclesia collatus, et baptismalibus cæremoniis a Zenone subjectus, ad baptisma profecto pertinet. Singulare id quidem testimonium apud unum nostrum auctorem reperire licuit; sed bis ejusdem denarii albi meminit, ut nihil dubii in eo oboriri queat. Tract. 35, lib. 11, ait: Jam balneator præcinctus exspectat, quod unctui, quod tersui opus est, præbiturus, sed ei denarium aureum triplicis numismatis unione signatum : ad baptizandos autem loquitur. Rursum tract. 42, ad neophytos de divina providentia hæc habet: Ne quem plus amare videatur, aut minus, unam nativitatem, unum lac, unum stipendium, unam Spiritus sancti præstat omnibus dignitatem: ubi stipendium pro denario positum apparet. Num quis verus denarius in baptismate neophytis tradebatur? P. Edmundus Martene, part. de Antiquis Ecclesiæ ritibus, lib. 1, cap. 1. art. 18, duos baptismi ordines publici juris fecit, alterum, n. vi, ex libro Sacramentorum Gellonensis moua sterii, alterum n. 8, ex ms. codice S. Remigii ante annum millesimum exarato; et in utrisque decem silica neophytis una cum albis datæ traduntur. Altus Ordo Romanus VII, a Mabillonio vulgatus, tom. It Musei Italici, pag. 83, decem syclos scribit, sed decem silicas legendum nihil dubitamus, vel siliquas, quod sane scribitur in ordine Romano'I, pag. 7 ejusdem Musei. Silicas autem denarii speciem fuisse constat ex Gregorio Magno, lib. 1x, epist. xiv, et ex Charta plenare securitatis, apud Brissonium, de Formulis, lib. vi, quibus in pcis siliquæ aureæ pluries nominantur. Vide etiam S. Isidorum, lib. xvi de Orig. cap. 24. Hæc quidem testimonia nimis sera sunt, quam quæ ad Zenonis ætatem porrigi queant. At

« PoprzedniaDalej »