Obrazy na stronie
PDF
ePub

cro Dei: etenim mortis imperium sibimet vindica

verat totum.

III. Hæc cum diu sic haberentur, solertissimus ille artifex rerum Filius Dei, cujus sapientia non habet finem, nec fortitudo mensuram, amore imaginis sue de cœlo descendit: uteri virginalis illustrat hospitium ibidemque in homine (18) includit Deum. Utitur et (19) figura et conditione mortali. Justitiam docet immortalitatis esse comparatricem : factis præcepta consummat. Postremo suscepit mortem, ut, ea devicta, resurgens homini per hominem, quem gerebat, et spem vincendæ mortis adferret, et eum ad præmia immortalitatis admitteret. Sic factum est, ut quomodo per (20) unius damnationem in omnes homines damnatio, sic per unius justificationem in omnes homines justificatio æternæ decurreret .vitæ (Rom., v, 18). Videtisne jam manifeste in homine suscipiendo fuisse providentiam, in passione sacramentum, in resurrectione summum bonum?,

IV. Hic nunc primum omnium scire debemus, hominis fabricam (21) ex duobus diversis ac repugnantibus comparatam, discordique concordia esse connexam, animamque lineamentis corporis circumseptam. Unde duæ quoque vitæ a Deo attributæ sunt nobis una, qua nescientes communi cum pecudibus lege fandimur a natura 95 (22); quæ est corporalis ac per hoc etiam brevis; alia vero animi, quam nos nobis (25) ipsi hac in vita per fidem sacri fontis vivo de gurgite comparamus, nobilis et æterna: quia animus, qui vicerit mundum agnoscendo

(18) De hac formula vide dissert. 2, c. 3.

(19) Heic quoque S. Zeno ex Lactantii lib. vi. cap. 10, n. 1, nonnulla iisdem quandoque verbis in suum succum sanguinemque convertit. De incarnatione enim Verbi loquens Lactantius, illud in terram descendisse ait in figura hominis, et conditione mortali; ul cum magisterio functus fuisset, traderetur in manus impiorum, mortemqne susciperet, ut ea quoque per virtutem domita resurgeret, et homini, quem induerat, quem gerebat, el spem vincendæ mortis afferret, et ad præmia immortalitatis admitteret. In Zenonis textu pro postremo suscepit mortem ms. Pomp. scribit postremam suscipit mortem.

(20) Unius hominis in mss. Tol., Pom., Zen. et edit. Ven.

(21) Hæc paucis Lactantius lib. 11 Instit, cap. 12, n. 7 Ex rebus igitur diversis ac repugnantibus homo factus est..... quæ duo inter se pugnare in homine præcepit, ut si anima superaverit, quæ ex Deo oritur, sit immortalis, et in perpetua luce versetur: si autem corpus vicerit animam ditionique subjecerit, sit in tenebris et in morte. Ex prioribus verbis duo, vel tria S. Episcopus delibavit; cæterorum autem sententia tractatni reliquo argumentum præbet, quod iste fuse suo stylo disertissime exposuit.

(22) Pro quæ est in edit. Ver. legebatur perperam, el quia est. Ex editione Ven. et ms. Pomp. emendavimus.

(23) In edit. Ver. post vocem ipsi addita fuere præter primæ editionis et mss. fidem hæc Deo movente et adjuvante, de qua additione, nec non de recto sententiæ intellectu plura dissert. 2, cap. 5.

(24) Restabile dicitur, quod facile cedit. Cœl. Aurel. Tand. 4, 1, 6: Tibi facile restabiles. Restatilis thori apud Zenonem legit Salmasius in historiam Augustam p. 193, et explicat sic: Ita enim thori plumei so

ac servando religionem veram veramque justitiam, A immortalitatis necesse est pro laboris sui munere immortali beatitudine perfruatur. Inde est, quod intra hominem clandestinum fremit momentis omnibus bellum, cum unaquæque pars nititur alteram subjugare, Apostolo sic dicente: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem hæc duo invicem adversantur sibi (Gal., v, 17).

[ocr errors]

V. Hinc caro tota deliciis fluens, variis temporum redimita muneribus, opes multimodas ac profundas promittit, ostentat, objicit, donat, speciem proponit suam faciemque, in quas illi libuerit figuras, speculo conciliante semper incertam, quotidie peregrinis coloribus mutat: gulæ labore culta, lavacro nitida, unguentis oblita, vestitu varia, monilibus tota distincta, conviviorum celebritate jucunda, vino B madida, gemmis seu. floribus redimita, oculorum jocorumque festivitate lasciva, avaritia cæca, libidine percita, delicate tumentis ac (24) reflabilis thori plumeo sepulchro superba : jactat se ludibunda per nemora, fontes, prata, (25) Baias, civitates ac rura : universis voluptatibus septa, in cupidinem sui utrumque sexum, omnes animas, omnes ætates isto (26) carmine invitans: Exiguum et cum tædio est 96 tempus vitæ nostræ: et non est refrigerium in fine hominis et non est qui agnitus sit reversus ab inferis : quia ex nihilo nati sumus, et post hoc erimus, tamquam qui non fuerimus: et non est reversio finis (27) nostræ : quoniam consignata est, el nemo revertitur (Sapient., u, 1 et seq.). Et infra: Venite ergo, frua

Clent, illi præsertim, qui tenuissima delicatissimaque pluma referti sunt, cum sedendo premuntur, subsidunt, et quasi reftantur. Elegans hic Zenonis locus appellatur a Lindembrogio in observationibus ad lib. xvi Ammiani Marcellini p. 48.

D

(25) Baie Campaniæ oppidum situ amoenissimum, et aquarum calidarum tum ad voluptatem, tum ad valetudinem procurandam accommodatissimum : et ex eo loca quævis amona ac deliciis affluentia, Baie, uti heic a Zenone, dici consuevere. Similiter Cicero, pro Col. cap. 16 : Quæ mulier haberet palam decretum semper aliquem, cujus in hortum, domum, Baias jure suo libidines omnes commearent. Romanos in hortis habuisse delicatos lacus per aquæductus derivatos, in quibus animi relaxandi caussa_natarent, eosdemque Baias appellasse hoc ex loco Tullii Hottomanus collegit. Ex Tibullo quidem omnes aquæ calidae Baiæ nominatæ apparent : Sic enim ille lib. 11, 5, 3.

Sacris Baiarum maxima lymphis; et Martialis 10, epigr. 13:

Strataque non unas cingant triclinia Baias.

(26) Apud Latinos probæ notæ Scriptores carmen appellatæ inveniuntur solemnes quædam formulæ conceptis verbis expressæ, quæ a Jurisconsultis, Prætoribus, Saliis, Fetialibus aliisque pronuntiabantur. Livius, lib. 11, cap. 24, carmen dixit solemnes foederum et jurisjurandi formulas, et cap. 26, sententiam capitis carmen vocat, sicut et Cicero pro Rabir. cap. 4, Plinius, in Paneg. Trajani cap. 63 et 92, Comitiorum precationem carmen nominat. Hæc itaque ex Sapientiæ libro descripta libertinorum erat festiva et celebris formula, quæ proinde a S. Zenone carmen latine dici potuit.

(27) Edit. Ven. nostri generis masculini; sed finis

mur bonis, quæ sunt: el utamur creatura, tamquam ▲
(28) in juventute celeriter : vino pretioso et unguentis nos
impleamus et non prætereal nos flos temporis. Coro-
nemus nos rosis ante quam marcescant. Nullum pra-
tum sit, quod non transeat luxuria nostra. Ubique re-
linquamus signa lætitiæ : quon.am hæc est pars nos-
tra, et hæc sors (v. 6 et seq.).

VI. Illinc spiritus, quasi quidam dux peritissimus,
horum omnium prædicit fugam, in armis expeditis-
sime standum, vigilandum diligenter, undique cas-
tra munienda, defensanda regalia fortiter ac tenaci
ter signa; æstus, frigus, famem, sitim, universa-
que discrimina æquanimiter perferenda mundum
abdicatione calcandum, mortemque ipsam, peren-
nis cui beatitudo succedat, præmium victoria magis
esse, quam mortem. Luculenta oratione per Joan- B
nem hactenus concionatur: Nolite diligere mundum,
neque ea quæ in mundo sunt. Si quis dilexerit mun-
dum, non est charitas patris in illo: quoniam omne
quod in mundo est, concupiscentia carnis est, concu-
piscentia oculorum et ambitio sæculi quæ non est a pa-
tre, sed ex concupiscentia sæculi : et mundus transibit,
et concupiscentia ejus. Qui autem fecerit voluntalem
Dei, manet in æternum, quomodo et Deus manet in
æternum (I Joan. 11, v. 15 et seq.).

VIII. O cæca mens hominum! quid præsentium carnalium rerum fugaci illuderis blandimento? quid deteriori meliorem (29) subjacere compellis? scriptum quippe cum noveris : Omnis caro fenum, et gloria ejus, sicul flos feni ( Is. XL, 6); cujus i curam geris, pecuinam te esse cognoscis. An ejus virtutem diligis? frangit ac subigit illam quivis dolor. An pulchritudinem? (30) levis et commutabilis res est, et quæ una febri, vel qualibet facillime deleatur injuria. Ecce procuratores vel gubernatores ejus oculi, aliquo ictu exstincti subsidunt. Nonne cadaver est (51) vivum? Ecce tabidus pulmo pingu:bus (32) sputamentis exesus detestabili macie omnia gestatoris sui ossa denudat. Nonne horrebit etiam sibi quodammodo illa (33) excarnata umbra tractabilis? Longum est ire per singula. Ecce peremptorius aliquis morbus totam machinam lecto prosternit. Ecce tempestas undique mortis incumbit. Nonne statim illa, quae erat domina voluptatum, fit præda morborum? Postremo jacentes reliquias mors vindicat sibi, insuper ei pœnas gehennæ (34) paritura. Tune carnalis (35) mimus ille finitur, exanguique nihil jam suffragantia tota illa ornamenta medentur, nisi quod a false plangentibus adhuc viventi rapiuntur.

IX. Unde, fratres, sicut veri Christiani, quasi hospiles et peregrini abstinete vos a carnalibus desideriis, quæ militant adversus animam (I Petrin, 11 ) : nec 98 vestrum frangat affectum, quod ejus secretum figuramque nescitis; quam si propterea contemnitis, quia non videtis, Deum quoque, qui est invisibilis,

VII. Sed dicit aliquis, si ita est, cur in se ipse potissimum superatur? Primo quia genus humanum magis voluptati quam virtuti consentit denique quia delicias plus diligit quam laborem. Huc accedit, quia bona carnis invenit, non requirit: mavultque potiori vel parvis præsentibus bonis, quam bo- C contemnere similiter poteritis; qui enim non diligit nis ingentibus tardis. At vero spiritus bona non tantum sunt invisibilia, tarda et abscondita, sed etiam nimis in arduo constituta, ut ad ea, nisi cum summa difficultate, laboribus ac periculis magnis non possit ab aliquo perveniri. Adde quod 97 illa in solo genitali versatur ille peregrinus est. Illa sine contemplatione meritorum quibuslibet passim sua munera infuleit, maxime indignis, ut ad se colligat turbas ille numquam remunerat quemquam, nisi primo quis victor mortis jura prætereat. Quæ res elficit, ut sive metu, sive incredulitate præponantur præsentia futuris., mala bonis, fragilia solidis, falsa veris, terrena coelestibus, temporalia sempiternis.

feminini etiam generis invenitur apud Ciceronem et D alios.

(28) Ms. Rem. quam juventutem: Ms. Pomp. tamquam juventute.

(29) Ms. Urbin. subjicere. Paulo post pro pecuinam edit. Ven. pecudem scribit. Sed retinenda cum mss. prior lectio; refertur enim ad mentem, quam Zeno, alloquitur. Pecuina reperitur in Appuleio, lib. VIII Metam., sub finem.

(30) Ita e mss. correximus, cum in editis post pulchritudinem addatur ejus ? et commutabilis.

(31) In editis perperam unum ; et post pauca omnia macie, quod in editis transpositum, e mss. restitui

[blocks in formation]

ejus (36) similitudinem, sequitur ut oderit veritatem. Inde est, quod stulti præponunt corpus animæ, idolum Deo. Sed nos, qui Adam abjecimus, Christum induimus (Ephes. iv, 22 ); qui, quæ vis, qui exitus, que merces carnis sit, quæve animæ, Deo magistro, didicimus (Gal. m, 27); qui non ignoramus victoria carnis ambas exstingui, animæ victoria utramque servari; meliora sequamur, saltem vel eo studio, quo sequimur mala. Nulla ulli competit excusatio, maxime cum res nostræ commissa sit voluntati, Propheta dicente: Ante hominem bonum et nequam, mors et vita, quod elegerit, hoc dabitur ei ( Eccl. xv, 18). Unde dubium non est, voluntatem nostram, cui se junxerit parti, præbere (37) victoriam; ejusque in

(33) Sicut concarnatus a concarno legitur in eodem Tertulliano de carne Christi cap. 20, et decarno reperitur apud Apicium, 7, 9, et Vegetium de Re veter. 2, 27, ita excarnata ab excarno Zeno latine scribere potuit.

(34) Ms. Urbin. paratura.

(3) Cum in mimis omnia ficta essent et simulata, mimi vox translata legitur ad alia, quæ plus speciei et simulationis habent, quam veritatis. Suetonius in Calig. c. 45, mimum vocat fictum falsumque triumphum. Ipse Augustus jam jam moriturus apud eumdem Suetonium, cap. 99, nec non Seneca epist. 81, mimum appellarunt humanæ vitæ curriculum.

(36) Similitudmem Dei animam vocat, quæ in scripturis ad Dei imaginem creata traditur.

(37) In editis justitiam; ex mss. victoriam supposuimus. Quod porrò auctor ait in resurrectione luendam

resurrectione aut præmio perfrui perenni, aut con- A cutem ejusdem membri, sed ipsum membrum radisimili pœna puniri.

99 TRACTATUS XIII.
De (1) circumcisione.

I. Diligentissime, fratres carissimi, circumcisionis, cujus non tantum in præsenti (2) lectione, sed et aliquot in locis fecit Paulus beatissimus mentionem, ratio videtur esse reddenda, ut et Christianus veritatem, et Judæus suum cognoscat errorem. Solet enim magnis cum vociferationibus sæpe jactare, hanc esse gentis suæ nobilitatem, hanc coelestis sacramenti virtutem, hanc æternæ vitæ legitimam genetricem, hanc perpetuam futuri regni consortem, sine qua nemo possit omnino ad Dei notitiam pervenire. Unde primo omnium definiendum puto, quid sit circumcisio, ut tunc demum, qualis sit, jure pos- B sit agnosci. Circumcisio est, fratres, in damnum rotundi vulneris ferro (3) circulata cicatrix. Quam si Judæus æstimat gloriam; ut de cæteris taceam, major est ejus, (4) qui in honorem 100 deæ suæ (5) (sane anus turpis atque (6) amatricis ) non parvam pœnam, et præmio perfruendum; vide ne suspiceris S. Zenonem cum iis sensisse, qui per magnum errorem utramque rem ad diem judicii retulerunt; sermo enim heic est de corpore tantum, et ejus in resurrectione anima pœnam luitura, vel præmio perfunctura traditur, propterea quod debitam corpori pœnam, vel præmium in corpore ante non sentiel. De Zeno nis autem catholica in hoc dogmate sententia pluribus egimus dissert, c. 10.

TRACTATUS XIII.-(1) Edit. Ven. banc inscriptionem præfert: De duplici circumcisione, carnali videlicet, quæ est in præcisione præputii, et spirituali, quæ est per baptismum In margine Ms. Rem. hæc nota apposita legitur: In octaba Domini pontificis nona lectio. Erat autem hic codes ad usum Ecclesiæ Veronensis, et in octava nativitatis Christi hic sermo inter sacra officia ab ipso pontifice recitabatur. De peculiaris vero lectio nis nono loco positæ apud aliquas saltem Ecclesias antiquitate hinc cognosce, quam tamen in vigiliis solum celebriorum festorum leciam existimamus, et in Dominicis diebus post psalmos, qui per vigilias noctis canebantur, de quibus sane dierum dominicorum vigiliis hoc præceptum reperitur in antiquo ordine Cameracensis et Atrebatensis Ecclesiæ ex Pithoei schedis edito in appendice ad codicem canonum Ecclesiæ Romanæ : Cum omni honestate lectio. nes tractim legantur, el responsoria decantentur; nona autem lectio sit evangelica ex homiliis Patrum. Homilia ipsius Evangelii a Diacono, vel a presbytero, aut episcopo (uti Veronæ quidem hac saltem nocte fiebat) tota lectio legatur, nisi forte aurora interveniens, hoc distulerit. Non est itaque mirum si tractatus Ze nonis de Circumcisione, qui non est adeo brevis, totus legendus sumeretur hac in Ecclesia, cum adveniente aurora abrumpere illum liceret.

(2) Tractatum hunc præcesserat lectio : lectio autem sumpta fuisse videtur ex aliqua Pauli epistola, ubi de Circumcisione pluribus agitur, ac præsertim ex epistola ad Romanos vel Galatas.

(5) Circulata passive a verbo circulo, as, ex quo circulantem dixit Tullius, de clar. Orat. cap 54, et Appuleius, lib. 1 Flor., circulaverat.Seneca, epist. 88, circulatus est activa significatione adhibuit.

(4) Sacerdotes Cybellis ( Idæa etiam hæc dicebatur ac Mater Deum) Galli nuncupati a Gallo Phrygiæ flumine, testibus Festo, v. Galli, et Herodiano, lib. 1, c. 11, quibus qui præerat Archigallus vocabatur, uti traditur a Tertulliano, Apolog. cap. 25, in honorem

C

D

citus abscissum (7) mysteriis turpioribus immolavit; illa videlicet ratione, quia Judæus post sacramentum per hanc partem peccare potest, ille autem deinceps per hanc partem peccare jam non potest.

II. Consequens est, ut profiteatur, utrum hanc carnalem an spiritalem esse defendat. Si spiritalem, cur de carne gloriatur? si carnalem, animæ prodesse non poterit, quia caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt (I Cor. xv, 50). Accedit quod circumcisio (8) adversus sabbatum pugnat, quod violandum ullo opere in toto non esse præconat. Etenim plerumque contingit, ut ei nascatur sabbatis filius, quem octavo die, id est veniente sabbato, si non secundum legem circumcidat, de populo suo infantis anima peritura est. Hic, fratres carissimi, eligat, utrum velit, circumcidat an differat. Si circumcidit, sabbatum corrumpit, si non circumcidit, cum innocentis animæ interitu præstitutæ circumcisionis jura (9) vacuavit, quia solus octavus dies a Deo circumcisionis privilegium, non septimus, non nonus accepit, ac per hoc necesse est, sue Deæ virilia sibi amputabant : Viri quoque propriam ementiti naturam, nec amplius mares se esse patientes, in feminas se converterunt, pergratum et honorificum matri deorum se ita facturos arbitrati; sic Athanasius, contra Gentes, num. 26, pag. 24. Bardesanes Syrus auctor, Marco Aurelio imperante, celeber, in dialogo de Fato ad Antonium, apud Eusebium, lib. vi de Præparat. Evangelic. cap. 8 : In Syria, inquit, el Osrohenæ sunt etiam Galli, et in Phrygia matri deorum multi abscindebantur; et Ovidius in Ibim,

Attonitusque seces, et quos Cythereia mater
Incitat, ad Phrygios vilia membra modos.

Id ipsum traditur a Plinio, lib. n, cap. 49; Juvenali,
Sat. vi, prope medium; S. Justino, in Apolog. 1,
vulgo'secunda dicta; Herodiano, loc. laud.; Prudentio
de Coron. hym. 10, ct Augustino, lib. vit de Civit.
Dei cap. 10.

(5) Sane supplevimus ex mss. et edit. Ven.

(6) Amatricem Zeno Cybellem appellat, quod amore incensa, ex desiderio Atys juvenis formosissimi insaniit, ut scribit Diodorus, lib. iv, cap. 5. Vide Catullum in carm. de Berecynthia et Aly.

(7) Edit. Ven. ministeriis.

(8) Sabbati violati reus vere non erat, qui ea die, præcepto urgente, puerum circumcideret. At de violatione quadam materiali, ut scholæ, loquuntur, S. Zeno intelligit, non de formali; quippe quod circumcisio per se inter opera servilia censetur, quæ sabbatum vere violarent, nisi necessitas cogeret. Qua quidem ratione antiquus auctor quaestionum et responsionum apud S. Justinum qu. 27, etsi licuisse ostendat die sabbati circumcidere, circumcisionem nihilominus ejusmodi esse fatetur, quæ sabbati violutionem continet. Id ipsum ergo S. Zeno similiter affirmavit, non quod circumcisio vere adversus sabbatum pugnet, cum in honorem Dei vergat, et necessitatis ac præcepti divini causa fiat; sed quod per se, ex Judæorum præsertim notione, qua illi sabbatum quovis manuum opere violari sibi fingum, ad ejusdem violationem pertineat. Præconat, quod infra legitur est verbum a pracone originem ducens, et significat aliquid elata voce, ut praecones solent, edicere. Per pra cones autem leges promulgabantur. Aperta vero lex est, quæ sabbato feriandum ab omni opere præcepit, et solemni ritu promulgata fuit, ut discimus ex Exodo cap. xxxi.

(9) Ms. Rem., vacavit.

ut utrumque inane sit, si infirmari potest alterum A justitiam? Cum igitur (12) Abraham integer, sicut de duobus.

101 III. Quid, quod Abel justus (10) est sine hoc vulnere inventus (Gen. iv)? Quid, quod Henoch a Deo integer legitur esse translatus (Ibid. v)? Quid, quod Noe incircumcisus, sæviente diluvio, divina providentia humano generi hæres et pater est constitutus (Ibid. vi, vi, var)? Quid, quod Melchisedech summus ille sacerdos Deo acceptissimus hujus fuit cicatricis ignarus (Ibid. XIV)? Quid, quod cum præputio Nini vitarum populus Dei indulgentia est liberatus (Jon. )? Quos utique omnes circumcidi præcepisset, si carnis circumcisionem eorumdem saluti, quos amabat, necessariam prævideret. Certe Adam ipsum sic ante fecisset.

Henoch et cæteri, sit justificatus, et postea circumcisus; manifestum est circumcisionem non Abrahæ fuisse necessariam, sed in (13) designationem 102 judaici populi, qui carnalis futurus fuerat, procuratam. Denique nihil illi contulit: quia Deo ante, non postea quam circumcisus est, placuit: præmiumque non circumcisionis, sed (14) in acrobustia meritæ repromissionis accepit. Unde manifestum est Abraham gemini populi typum in semetipso portasse, ut circumcisionis nota exprimeret Judæum, (15) credulitatis justitia Christianum.

V. Adde, quod circumcisio ista non tam salutem (16) non pollicetur, quam (17) locum caputque criminis monstrat. Adam etenim cum (18) illicitum pomum

IV. At fortasse quispiam dicat: peccator ergo fuit B hoc membro decerpsit, sic in genus humanum jus Abraham, ut circumcideretur; an justus, et circumcidi non debuit? Abraham, fratres, et vir justus fuit, et tamen (11) necessario circumcisus. Quid enim Scriptura dicit? Abraham credidit Deo, et deputalum est illi ad justitiam (Rom. iv, 3). Numquidnam dixit, Abraham circumcisus est, et deputatum est illi ad

(10) Est ab editionibus aberat: suppletum e mss. Rem. Zen. et Pomp.

(11) Necessario in ms. Vat. desideratur.

(12) Abraham non legitur in mss. Vat., Zen. et Pomp.

(13) Circumcisionem Judaeis solius signi loco fuisse, quo a cæteris populis distinguerentur, non vero jus titiam exinde eos accepisse, nec peccatum originale per illam deletum, S. Zeno sensisse videtur, quemadmodum et S. Justinus martyr, qui in dialogo cumn Triphone hæc similiter scripsit pag. 243: Abra ham circumcisionem in signum, non ad justitiam accepit. Et pag. 366: 1sta vestra circumcisio in signum data est, et non ad justitiæ peragenda opus. Augustino et aliis Patribus secus est visum, qui in circumcisione peccatum originale deletum tradidere, de quo plura videsis apud Estium, in 4. Sent. dist. 1. Sed aliud est justitiam in circumcisione olim Judæis fuisse a Deo traditam, aliud est eos virtute circumcisionis consecutos fuisse justitiam. Primum Verissimum est, nec a Zenone, sive Justino negatur. Alterum est falsum, cum constans sit Catholicorum sententia, sacramenta veteris et novæ legis non in eo tantum differre, quod utrorumque ceremoniæ sunt aliæ et alii ritus externi: quam sententiam ob rò tantum proscripsit Tridentina Synodus sess. VII can. 11, sed in eo præsertim, ut ante aliquanto explicaverat Eugenius IV, in decreto Armenis dato, quod illa non causabant gratiam, sed eam solum per passionem Christi dandam figurabant: hæc vero nostra el continent gratium, et ipsam digne suscipientibus conferunt. Sane Augustinus, enarrat. in ps. LXXIII, num. 2: Si enim discernimus, inquit, duo Testamenta, Vetus ei Novum ; non sunt eadem sacramenta............ quia alia sunt sacramenta dantia salutem, alia promittentia Salvatorem. Sacramenta Novi Testamenti dant salutem, sacramenta Veteris Testamenti promiserunt Salvatorem. Vide etiam 1. xix, contra Faustum, cap. 13 et 14, ubi illa Veteris Testamenti sacramenta prænuntiativa vocat, quippe quibus Salvator tantummodo promitteretur, non quæ producerent gratiam nisi per fidem, qua in futurum Salvatorem iis sacramentis prænuntiatum credebatur, ut pluribus idem S. Doctor ostendit. Hoc unum ergo S. Zeno post Justinum martyrem circumcisioni denegavit, quod veram per sese justitiam pareret; id enim solis novæ legis sacramentis convenit: unde a catholico et sano cæterorum Patrum sensu nos

C

D

mortis induxit. Necessario ergo luxurioso populo Deus hoc signum dedit: ut, locum matricalis culpæ cum denotat, etiam alia crimina fugienda cognoscat. Ore tuo te, inquit, Christiane, vicisti. Inde est, quod et ego æternam vitam me possidere contendo, quia specialiter (19) curam mortis mihi a Deo præstitam trum auctorem nihilum discessisse cognoscimus.

(1) In editis erat, in hac robusta merita. In ms. Pomp., in ac robusti, ac meritæ. In Rem. et Vat., in hac robustia meritæ: robustia pariter legitur in Zen. Legendum procul dubio in acrobustia merita; nam acrobustia, seu acrobystia a nomine Græco apud Paulum Apostolum frequenti axpobvoria, quod præputium latine redditur, latinis litteris, ut alia nonnulla, efferri potuit, et sententia sic optima elicitur : innuitur enim Abraham accepisse non circumcisionis, sed repromissionis in acrobustia, seu præputio merita præmium; cum scilicet fides, qua adhuc in præputio credidit Deo, deputata est illi ad justitiam. Respicitur autem ille Pauli locus ad Romanos iv, v. 9 et 10: Reputata est Abrahæ fides ad justitiam. Quomodo ergo reputata est? in circumcisione, an in præputio? non in circumcisione, sed in præputio. Utrobique autem, sicut alibi semper, àxpoбvaria in Græco Pauli textu legitur.

(15) Credulitus heic quoque pro fide; vide adnot. 6, in tract. 1.

(16) Ex mss. Vat. et Urbin. adjecimus non, quippe quod hæc particula a Zenone num. &, cum eodem verbo et in eandem sententiam copulatur. Hujusmodi circumcisis, inquit, Deus non tantum salutem non polticetur, etc. De sensu porro hujus loci vide adnot. 15.

(17) Hoc de testimonio, quo Ada peccatum carnali voluptati contra vetitum perceptæ tribuitur, quid sentiendum sit, et quo ex fonte hæc sententia fluxerit, plura tradidimus dissert. n, cap. 4.

(18) In edit. Ver. contra manuscriptorum auctoritatem verba transposita fuerunt sic: Cum hoc membro illicitum pomum decerpit. Idem, in edit. Patav., quæ solum decerpsit cum Ms. Zenon. scribit.

(19) Cura pro curatione, seu medicina heic adhibetur, ut ex sequentibus explorate liquet. Similiter usurpata invenitur apud Gratium, in Cyneg. v. 366; Celsum, de re med. cap. 10; Petronium Arbitrum, in frag. pag. 668 nova edit.; Claudianum, de Bello Get. v. 120. In editis annexam curam. Mss. Pomp., Tolent., Vat., Zen., anxiam pro adnexam scribunt. Utrumque deest in antiquo cod. Rem. in quo cúra præstita ablativo easu effertur, sed male. Mortis pro peccato, vel damnatione dici optime notavit Sparaverius.

recognosco. Recte Judæus hoc diceret, fratres, si A igitur, Judae, vel sero erroris tui (25) miserum deista cura (20) sexui utrique 103 prodesse potuisset. Cum enim gravior caussa supersit periturum se nisi (21) veritatem requirat, agnoscit: si enim Adaın curat; certe (22) in qua delicti omnis est summa, isto remedio curare non potest Evam. Quid, quod nec ipsi viro aliquid eam prodesse perspicio? quia hujus circumscriptio characteris potestati subjacet cordis, quod nisi ver.c circumcisionis spiritali fuerit sacramento purgatum, in æternum homo, de quo agitur, periturus est caro enim damnum pati potest, animo autem imperare non potest: ipse enim regalis potestatis imperio subjectum sibi corpus servilibus officiis suæ compellit implere desideria voluntatis; qui si fuerit vitiosus, quot habet unusquisque membra, poterit perpetrare tot crimina.

VI. Denique hoc genere Juda os Scriptura denotat ab auribus incipiens: Clamavi, inquit, ad eos, et non audiverunt, clamabunt ad me, et non erit, qui exaudiat eos. Similiter et de manibus dicit: Manus enim vestræ inquinatæ sunt sanguine, et digiti vestri in peccatis. Labia autem vestra locuta sunt facinus, et lingua vestra injustitiam meditatur (Is. LIX, 3). Et iterum de cæteris membris: Sepulcrum patens est gultur eorum, linguis suis dolose egerunt, venenum aspidum sub labiis eorum, quorum os maledicto et (25) amaritudine plenum est, veloces pedes corum ad effundendum sanguinem : contritio et miseria in viis eorum, et iter pacis non cognoverunt, non 104 est timor Dei ante oculos eorum (Ps. XII, 23 et seq.). Et de ipsa circumcisione in (24) symbolis inquit: Interrogabant, et in virgis suis annuntiabant, spiritu meretricio seducti sunt, et fornicati sunt a Deo suo (Os. IV, 12). Agnosce

(20) Hoc idem argumentum adversus circumcisionem urget etiam Justinus Martyr, in dialogo contra Triphonem, pag. 32: Præterea cum non possit femineum genus carnalem circumcisionem adsumere, satis apparet in signum datam circumcisionem, non tamquam opus justitiæ. Quidquid enim ad justitiam virtutemque pertinet, etiam feminis Deus dedit. Idipsum brevius Cyprianus, lib. i Testim. cap. 8, ubi observare praterea licet, eadem Ade, Abel, Henoch., Noe, Melchisedech exempla congeri, quæ heic a Zenone fusius exponuntur; quod idem animadvertimus apud memoratum Justinum loco laudato, nec non apud Tertullianum, adversus Judæos cap. 2 et sequent., ut nihil dubium sit quin hæc penes antiquos Patres solemnia fuerint argumenta, quibus circumcisio, ut Cyprianus ait, prima carnalis evacuata probaretur.

lendumque discrimen, et dic nobis, utrum circumcisionem observes, an legem. Si circumcisionem, non est tibi lex necessaria, quia justus Abraham, qui ex fide vixit, Deum credulitate, non lege promeruit. Si legem, contemne tuam istam circumcisionem, quam evacuatam videmus a lege, (26) sic Jeremia dicente: Hæc dicit Dominus viris Juda et omnibus qui habitant in Jerusalem. Renovate inter vos novitatem, et ne seminaveritis in spinis. Circumcidite præputium cordis vestri, ne exeat sicut ignis ira mea, et exurat, et non sit qui exstinguat (Jer. iv, 3, 4). (27) Videtis ergo, fratres, quod hujusmodi circumcisis Deus non tantum salutem non pollicetur, sed etiam, nisi legitime corde circumcidantur, ignis inexstin. B guibilis supplicium comminatur. Sed et Moyses ipse, cujus asserunt se sæpe discipulos, eodem spiritu ad Israel loquitur dicens: Novissimis diebus circumcidet Deus cor tuum et cor seminis tui ad Dominum Deum tuum amandum (Deut. xxx, 6).

C

(21) Sparaverio placeret scribere remedium; nam, D inquit, quid isthic loci habeat veritatem non video. Ai sine mss. nec ipse, nec nos corrigere audemus; et fortassis veritatem pro veram medicinam a circumcisione diversam, quæ utrumque sexum vere curet, Auctor accepit.

(22) Editi habebant in quo, ut ad Adam referretur, et in quo corrigendum pariter notavit quispiam in margine ms. Pomp. Sane in Adanı delicii ominis summa reperitur verius, quam in Eva, cum ex illo potissimum, tamquam ex capite, originale peccatum in posteros dimanaverit. Sed ut in qua poneremus, fecit non solum mss. Rem. et Pomp. auctoritas, sed ea præsertim consideratio, quod sententia ex contextu ad Evam commodius referenda videtur. In hac autem delicti summa dici potuit, quatenus ipsa peccatum Ada suasit, et nihilominus illi circumcisionis

*

VII. Hinc nunc vobis iterum dicam. Pharisæe, responde, ubi cor habeas constitutum. Si in regione pectoris; quid deformi vulnere (28) inferna metiris? Si, quod quidem recte æstimas, in infernis; procul dubio omnes sacrilegos antecedis, qui Moysis reprobans dictum, per hanc injuriosam corporis stipem Deo placere te posse præsumis. Jam completa est, inquit, in me per Jesum Nave, Domino jubente, secunda, quam Moyses annuntiaverat, circumcisio : scriptum est enim: Et dixit Deus ad Jesum: Fac tibi cultellos petrinos nimis acutos: et (29) adside, 105 circumcideque (30) secundo filios Israel (Jos. v, 2). Videamus nunc ergo, fratres carissimi, secunda illa

remedium nihil proficit. Evam autem dixit S. antistes pro universis feminis, quibus circumcisio data non fuit, sicut Adam pro viris omnibus nominavit. (23) Mss. Zen. et Pomp. cum edit. Ven., amaritudinis. Dein pro contritio ms. Urbin., contentio.

(24) Scriptum e-t in symbolis, ut significetur, circumcisionem apud Oseam sub figurata locutione, quam textus præfert, indicatam; symbolum enim pro signo obscuro et metaphorico sumi ab antiquis solet, ut apud Basilium Fabrum videre est, in Thesauro erudit., v. Symbolum. Similiter symbolice pro figurate dixit Gell. I. vi, c. 11.

(25) Ms. Vat. miserrimum. Post pauca pro et dic mss. Rem. Vat. Pomp. Edic.

(26) Sic et mss. et edit. Ven. restitutum. (27) Ms. Urbin. Videte. Mox quia pro quod in ms. Zen.

(28) Inferna metiris dicit Zeno pro præputium in inferiori parte situm circumcidis. Idem præputium paulo post injuriosam corporis stipem Deo tributi loco obla tam vocat. Post pauca existimas pro æstimas in ms. Tolent. Sed æstimo pro existimo apud Zenonem frequens invenies.

(29) In edit. Ver. legebatur abscinde in edit. Ven. abscides in inss. Pomp., Zen. abscide et circumcide. Ex cod. autem Rem. adside placuit scribere, cum hæc lectio conveniat cum textu Interpretum LXX, ex quibus hæc Latine reddita sunt. Lactantius etiam, qui similiter hunc textum recitat, lib. 1v Instit. cap. 17, habet et sede. Cyprianus quoque, lib. 1 Testimon. cap. 8, et adsidens circumcide.

(30) Omnes jam Interpretes unicam tantum cir cumcisionem hoc Scripturæ loco Judæis præceptam

« PoprzedniaDalej »