Cum primum sese steterunt Donatista, cavillati nescio quid fuerunt, de tempore, quod præstitutum fuerat jam elapso. Sed interlocutus est Marcellinus de prorogatione et tenebat illud Ulpiani : Qui pro tribunali cognoscit, nonnumquam tempus judica'i prorogat, etc., 1. 11 de Re judic. Credo equidem, lubenter etiam Donatistæ submurmurassent illud e medio jure civili, moram purgari non posse, ubi lapsu temporis commissa est. Sed hisce cavillis non erat nunc locus. Cæterum cum ordo Collationis imprimis posInlaret, ut utrinque certi deligerentur actores, idque Marcellinus ediceret, ct Catholici probarent, Donatista rursus reclamabant, qui cum prope trecenti convenissent, volebant omnes disputare : quod profecto sine tumultu et confusione fieri non poterat. tempore videmus eos qui de religione contendunt, A intempestive, ut omnia misceant, transilire ad criminationem personarum. Sane quo magis gesta Collationis Carthaginensis considero, tanto magis sentio, tam ad rem principalem Catholicos venire statim voluisse, quam Donatistas id refugisse: qui (quemadmodum sæpe Augustinus dixit) hoc unum agebant, ut nibil ageretur. Nam et Carthaginem tantum venisse videntur ut redirent. Dixit etiam aliquando Augustinus in libris contra Julianum Pelagianum, frontem hæreticorum non esse frontem. Id vero de incredibili Donatistarum impudentia multo magis dici potuit debuitque. Sane cum refelleret Cresconium Donatistam grammaticum, significat prope esse ut exclamet illud Persii, frontem periisse de rebus. Et alio loco dixit se mirari Donatistas, ha- B Ergo Marcellinus interloquitur, observandum hic bere in corpore sanguinem, et tamen numquam erubescere. Dicerem, quam crudeles fuerunt sicarii tam vafros fuisse pragmaticos. Sed acta, de quibus loquor, testabuntur, strophas eorum non tam erudito aliquo artificio tectas, quam meretricia quadam protervia communitas fuisse. Sunt in libris juris explicata hæc verba legis, si calvitur. Sed vix umquam. magis quid illud sit, apparuit, quam in Donatistarum tergiversatione atque frustratione. Ergo Marcellinus interlocutiones prope sexcentas, ut eorum ludificationi occurreret, interponere coactus fuit, prius quam ad rem eos restitantes revocare, et ad causam principalem judicandam venire potuerit. Et vero oportuit non minus civilis, quam divini juris peritum fuisse, ut hic præstaret quod erat necesse. Nam Do- C nus: ut et antea hi scriptis adversariis conflictati in : natistæ cum simularent sesc causam agere velle rem. esse, quod in publicis actionibus et corporibus custoditur, ut per certas, sicuti ait, et ordinatas et firmalas personas omnia peragantur, sicuti noster Ulpianus scribit. Quibus permissum est corpus habere collegii sive societatis nomine, eorum proprium esse, ad exemplum Reipublicæ habere actorem sive syndicum, per quem, quod communiter agi fierique oporteat, agatur et fiat, I. 1, Quod cujusque univers.nom.Ergo tandem placuit 354 et convenit,ut septem ex numero Catholicorum, et totidem ex parte Donati deligerentur, qui suæ universitatis nomine et mandato causam agerent, et disputationem prætexerent in hac Collatione. Eorum autem septem princeps veluti fuit hinc Augustinus, illine Petilia ter sese fuerant, et erat in suo quisque ordine præstautissimus. Et Petilianus qui aliquando causidicus fuerat, jactare solebat suam quondam potentiam in advocatione forensi, ut ait Aug. lib. i contra Petil. cap. 17. Sed res ipsa ostendit nihil aliud quam ineptum rabulam fuisse, qui, quam in Collatione causam de Ecclesia impotenter ageret, ne intelligeret quidem ut impudentes et garruli causidici in foro éducati temere et imperite et confuse balbutire solent de religione. Porro quia Catholici ab imperatore petierant Collationem, Donatistæ volebant initio sibi edi et nomina legatorum et preces. Quærebant enim, quod in eo quoque genere arroderent. Marcellinus nihil hoc ad rem pertinere pronuntiat: et respondet rescripto pragmatico preces inseri non solere. Petitam ab imperatore esse Collationem non omnino audebant Donatista reprehendere quia et ipsi priores aliquando id petiissent, et causam Cæciliani olim ad Constantinum retulissent. Sed clam tamen nescio quid submurmurabant: Nobis (inquit Augustinus in libro post Collat.) invidiam concitant, quod apud imperatorem causam agamus Ecclesiæ. Hinc illa Primiani Donatistæ vox: Illi portant multorum imperatorum sacras : nos sola portamus Evangelia. Dixi ea de re quidpiam in annotat. ad Optatum, ubi et alteram ex Augustino recitavi exprobrationem Petiliani: Quid nobis cum regibus sæculi, quos numquam rensis quidem causidicus in mala causa invenisset? Etiam post rem judicatam exceptiones obtendebant, et quidem ex jure civili repetitas esse fingebant: de quibus aliquid postea dicam. Denique in iis quæ ad rem principalem alioqui non pertinebant, plus et temporis et verborum consumptum frustra hic fuit, quam in ea quæstione de qua sola collatores agere debebant. Age, nunc de causa principali iterum cognoscatur, et quis ejus status fuerit, videamus. Ut duobus verbis dicam, quæstio fuit de Ecclesia: an hæc esset penes Catholicos, an vero Donatistas. Sed tanto difficilior dijudicatio fuit, quod utrobique prope eadem alioqui sonaret doctrina, et forma similis conspiceretur: imo et eædem formulæ audirentur, sicuti et Optatus, lib. 1, significat. Neque temere est, quod Augustinus in lib. de vera Relig. cap. 5, non modo in schismaticis id observat, sed etiam in quibusdam hæreticis, ut Arianis et Photiniauis. Manichæos vero et nonnullos alios ait etiam ritu sacramentorum dis pares esse voluisse, ut minus mirandum sit, quod hos, minus quam illos, Ecclesia catholica ferre potuerit. Cum ergo Donatistæ pares esse viderentur doctrina et ritibus, difficilior cum iis fuit de Ecclesiæ agnitione quæstio: et aliis indiciis fuit opus quam doctrinæ et sacramentorum. Et vero si Donatistæ cum Ecclesia catholica communicarent tam in doc trina fidei, quam in ritibus et cæremoniis, tametsi cum personis non communicarent, quas tamquam pollutas refugiebant, non nisi cujusdam morositatis Christianitas nisi invidos sensit? Si et doctior et acu- A omnia frustrationis diverticula captasse, quæ ne fotior fuisset Petilianus, fortasse potuisset id ita urgere, ut Augustino difficilior fuisset responsio. Et quid si ex Tertulliani Afri Apologet. objecisset illud, Cæsares credidissent Christo, si et Christiani potuissent esse Cæsares? Sed Donatistæ obtusiores fuisse videntur, quam ut potuerint valde pungere premereque adversarium. Saltem fuissent minus aulici, ut adversarios, si qui nimis aulici erant, justiori exprobratione castigassent. Fateri enim cogimur, optandum esse ut aulicis strophis religio non involvatur ac polluatur, quales nimium ipsis Donatistis familiares fuere. Quid dicam Africanam Ecclesiam, quæ antea domi su nullos aut imperatores aut reges viderat, paulo post sensisse quid sit tales habere in suo sinu, quales habuit Vandalos? Tunc igitur, tunc B ad eorum tribunal citata, in quo Ariani antistites regnabant, subscripsisset Donatistis exclamantibus apud Optatum, Quid episcopis cum Palatio? Nunc redirem ad Donatistarum Collationem fugitantium circuitiones atque tergiversationes. Sed quis omnes enumeret? Interea sedati judicis fuit, quidquid tandem illi dicerent, tametsi sapius otiose et frustra inculcarent, patienter id audire : quod quidem Marcellinum fecisse Acta testantur. Sane mira fuit illa eorum cavillatio: quod ubi proferebatur ecclesiasticum concilium cum suo die et consule: propter adjectam hanc temporis notationem, causabantur fictum esse concilium. Rursus, cum aliquod Constantini rescriptum iis objiciebatur, cui forte adjectus non erat cons. index ipsius anni: propterea cavillaban- C tur falsum et fictum quoque esse. Quid Marcellinus? schisma fuisse videtur. Sed in sua actione sic variade conciliis nihil dicit. Nimis enim notum certumque runt, ut sibi ipsis non consentirent, et in Collatione eral, diem et consulem iis adscribi, ut ficta non esse miscerent inconstanter quædam repugnantia. Alioqui intelligantur. Sed pronuntiat, non nocere tamen ve- dicerem co recidisse certamen, ut quod in symbolo ritati legum et rescriptorum, si omissa sit hæc tem- omnes profitebantur, Ecclesiam unam esse sanctam poris notatio: Cognitor, inquit Augustinus, interlo- et catholicam, in Collatione Carthaginensi varie agicutus est, evidentissimis legibus definitum esse impéria- tatum sit cum nostri urgerent vaticinia prophetalia constituta, etiamsi consules non legerentur, in rum, quæ catholicam promittunt : Donatistæ vero dubium non vocari. Scio Constantinum rescripsisse, opponerent vaticinia, quæ sanctam describunt Eccleauctoritate carere personalia beneficia, quæ sine die siam. Fateor causam hanc adversus Petilianum, et et consule proferuntur, l. iv C. de divers. Rescript. nervosius et planius egisse Augustinum lib. de Unit. Sed talium beneficiorum alia ratio est et ipse Ju- quam in ipsa Collatione : quia scriptionem non instinianus, licet hoc rescriptum in suum Codicem re- terrumpebat adversarius, ut orationem; sed eadem tulerit, tamen præfatus est id dici non posse de semper causa fuit. Observemus autem, Catholicos Constitutionibus. Nam nullam dubitationem inde Daliam non admiscuisse, quæ institutam disputatio emergere vult, quod quædam sine die et consule compositæ legantur. Sane cum quæreretur de quadam epistola sive cautione, respondit noster Cervidius Scævola, non ideo nullius esse momenti quod sine die et consule sit, 1. 34 de Pignor. Et quod in Pandectis non exstat, invenitur quoddam fragmentum ex libris regularum nostri Modestini, nibil nocere testamento, si dies et consul adjecti non sint. Adjici tamen sæpius solebant: licet ubi testamentum aperiebatur, diem et consulem, inquit noster Ulpianus, non patiebatur Prætor describi vel inspici, ne quid falsi fiat, lib. 11, Quemadmodum testamentum aper. Sed quis mirabitur Donatistas in Collatione nem perturbasset. Poterant fortasse Donatistis odiose objicere aliquid 355 Arianismi. Sed nolunt alio excurrere, et malunt amice confiteri, sibi cum iis rem esse, non de capite, id est, Christo, sed de corpore, id est, Ecclesia. Quinimo quæstionem de anabaptismo, cujus erant rei Donatiste, hic etiam omittunt: et cum iis agunt perinde atque cum Luciferianis, qui eodem tempore in ipsa etiam Africa separatos ab Ecclesia catholica suos cœtus habebant, neque tamen hæretici, sed potius schismatici erant : multo tamen quam Donatistæ modestiores. Quamdam cum his collationem quodam Carthaginensis cum Donatistis colla errorem, qui existimabant nihil interesse, in qua quisque parte Christianus sit, sed ubi fidem teneat. Objicit autem, hoc uni Deo congruere, ut in unitate colatur. Narrat etiam, lib. 1 contra Parmen., Tichonium illum, qui inter Donatistas moderatissimus símal et doctissimus erat, ingenue quidem agnovisse, Ecclesiam catholicam toto orbe diffusam esse: sed negasse (quod tamen erat consequens) Donalistas peccare, qui illi non communicabant. Recte quidem solet laudari illud Christi tamquam proverbium : Ubicumque fuerit corpus sive cadaver, illic congrega. buntur et aquila: ut intelligamus, cum de religione quæritur, in Christum nos intueri, ad eumque accurrere debere, sicuti corvi aut vultures ad cadaver convolant. tionis exemplo, Hieronymus describit. Augustinus A gustinus, epist. 48, graviter reprehendit corum utrosque conjunctim damnat. Nam in lib. de Agone christiano cap. 30, posteaquam de Donatistis egit: Nec eos, inquit, audiamus, qui quamvis neminem rebaptizent, præcidere se tamen ab unitate, et Luciferiani dici quam Catholici maluerunt. Quod non rebaplizant, non reprobamus: sed quod etiam ipsi præcidi a radice voluerunt, quis non detestandum esse cognoscat? Hi sunt, de quibus Apostolus dicit: Habentes speciem pielatis, virtutem autem ejus abnegantes. Hanc illi non habent, quia præcisi ab unitate sunt, etc. Sed et Prosper, Augustini discipulus, lib. n de Promiss. et Prædict. cum Donatistis Luciferianos comparat, et utrosque ait, Christi corpus, id est, Ecclesiam, humanis calumniis insectatos esse: ut alii hæretici, Ecclesiæ caput, id est, Christum ipsum, B insectabantur. Denique Hieronymus disputans contra Luciferianos, simul damnat Donatistas, quos vocat Montenses, sicuti eo tempore Romæ vocabantur, et pronuntiat apud eos non Ecclesiam Christi, sed Antichristi esse synagogam. Donatiste clamitabant, Ecclesiam catholicam (ut loquebantur) apostatasse, et cum asylo Romuli eam compararunt, ut ait Augustinus lib. it contra Cresc. cap. 13. Luciferiani dicebant de Ecclesia factum esse lupanar, ut Hieron. contra Lucif. narrat. Utrorumque similis erat ratio: quia lapsi, vel hæretici, qui resipiscerent, recipiebantur. Sed schismatis justam excusationem hanc non esse Catholici responderunt. Lucifer Calaritanus in Sardinia episcopus, acerrimus erat Nicænæ fidei defensor, et ab Athanasio, Hilario, Hieronymo, pro- C pterea laudatus est (Et nunc legimus, ejusdem Luciferi ad Constantium imp. libros editos, qui testantur, quam acer hæreticorum hostis esset Lucifer). Sed injusti tamen schismatis non minus quam Donatus, reus fuit, cum dolens Arianis facile ignosci, et existimans eorum communione Ecclesiam pollui", secessit, et catholicam communionem deseruit, inque sua demum Sardinia, ut Donatus in Africa, hoc est, in suo cœtu, Ecclesiam superesse dixit. Sic Luciferiani ad Donatistas accessere, et ut propius accederent, in Africam trajecerunt. Sed mihi venit in mentem quod Ambrosius narrat in oratione de obitu fratris sui Satyri. Laudat fratrem illum suum, qui cum in Africam forte trajecisset, ubi erat Ecclesia Luciferiana, noluit cum ea communicare, quæ cum D teris id satis indicari. Quibus? Quæ Ecclesiam osten catholica non communicabat: Quamvis enim, inquit Ambrosius, Lucifer pro fide exsulasset, et fidei suæ reliquisset hæredes, tamen non est fides in schismate : et licet fidem erga Deum teneret, tamen erga Dei Ecclesiam non tenebat, cujus patiebatur velut artus dividi, et membra lacerari. Etenim cum propter Ecclesiam Christus passus sit, et Christi corpus Ecclesia sit, non videtur ab his exhiberi Christo fides a quibus evacuatur ejus passio, corpusque distrahitur. Hæc Ambrosius. Feci non invitus, ut obiter de Luciferianis aliquid intersererem, quod et Donatistarum conditionem ilAustret. Nam et ubi illos damnari audimus, multo magis hos damnandos esse intelligimus. Sane Au [Audio Calvinum eo loco annotasse quicumque Christo cohærent esse extra schismatis periculum. Sed ut capiti cohæreamus, corpori in-itos nos esse oportet. Neque sane caput sine corpore est, ut neque corpus sine capite est.] Et vero Christus eodem loco, corporis quoque sui, hoc est, Ecclesiæ catholicæ, cujus veluti ductu ad eum accurramus, gloriam et lucem, quam spectemus, nobis commendat, cum de suo novo regno, et ejus repentina admirabilique propagatione loquens ait, Sicut fulgur exit ab Oriente et apparet ad Occidentem, etc. Ergo et Augustinus lib. Evangel. quæst. cap. 38: Orientis, inquit, et Occidentis nomine totum orbem voluit significare, per quem futura erat Ecclesia. Tunc addit: Constituta ergo auctoritate Ecclesiæ per orbem terrarum clara alque manifesta consequenter discipulos Christus admonet atque omnes fideles, ne schismaticis credunt, qui occulte congregant tamquam in penetralibus et paucos in deserto, etc. Ut redeam ad gesta Collationis: nihil jam est quod magis observare imprimis oporteat, quam quod Augustinus in lib. de Unit. contra Petilianum scribit: Quia, inquit, cum Donatistis quæstio nobis est, non de capite, sed de corpore: id est, non de ipso Salvatore Jesu Christo, sed de ejus Ecclesia: ipsum caput, de quo consentimus, ostendit nobis corpus suum, de quo dissentimus. Recte. Sed si illi, ut nos, caput illud ostentent: ubi potius corpus esse existimabitur? Augustinus monet, capitis verbis, hoc est sacris lit dunt esse catholicam. Ubi cum iis hæreticis, cum quibus de capite, id est, de Christo, ejusve sive essentia et natura, sive officio aut beneficio, imprimis quæstio erat, et deinde de corpore, id est, de Ecclesia, ut cum Arianis Catholici simpliciter contendebant, ad dignoscendum corpus, inspiciendum esse caput, et de capite potissimum agebant. At ubi cum Donatistis res erat, qui de illo capite consentiebant: alio, ut necesse fuit, argumento corpus, de quo solo controversia erat, penes se esse contenderunt. Difficilis in tanta alioqui similitudine fuit hæc dijudicatio. Sed sufficere visa est illa, quam dixi, indicatio. Ergo etsi Donatistæ cum capite fortasse ostentarent alicujus corporis, hoc est, suæ societatis A pothesi dissensio erat; et cum utrique suas veluti et conspirationis speciosiorem sive faciem sive colo- Posteaquam aulem jam intelligimus τὸ κρινούμενον, quæramus to pinptov tametsi et hoc jam judicaverimus, illud nolo præterire quod Chrysostomus in homil. 49 in XXIV cap. Matth., fatetur suo tempore fuisse difficillimum cognoscere et discere et discernere Ecclesiam in tanta confusione similitudinis, cum hæretici ostentarent quæ Catholici ostendebant. Unicum vero reliquum fuisse indicium ex Scripturis. Sed quomodo? Augustinus id explicat. Donatistæ in Collatione rogabant, quibus testimoniis, divinis an humanis ageretur, et quo judicio lis definiretur? Nostri sacram scripturam, et testem et C judicem sibi fore respondent. Sed quomodo ea utantur, et quid inde repetant, ut evincant quod volunt, observandum etiam est. Cum Augustinus de Baptismo ab hæreticis, id est, extra Ecclesiam administrato, adversus Donatistas disputat, non tantum allegat scripturam, sed apostolicam traditionem et Ecclesiæ usum, consuetudinem, testimonium, auctoritatem, ut 1. n de Baptismo cap. 7, et 1. Iv c. 6, et 1. v cap. 23, et l. 1 contra Crescon. cap. 31, 52, 55. Sciebat Optatum quæstionem de unico Baptismo contra Donatistas voluisse definire ex nudis sacris litteris. Sed infeliciter id eum tentasse agnoscebat: neque ingenuum esse judicavit, locos scripturæ detorquere. Ergo quod Optatus de Baptismo dicturus contra Donatistas provocaverat sacras litteras, et D quod ex testamenti tabulis de voluntate testatoris judicandum esse jurisconsulti aiunt, huc retulerat : id Augustinus, in psalm. xxi, ita imitatus est, ut tamen in quæstione de Ecclesia potius hoc diceret. Nam in graviori hac causa sentiebat scripturam liquidius probare quod aiebat. Atque ita etiam in libro de Unitate Eccles. contra Petilianum : Non audiamus, inquit, Hæc dico, haec dicis; sed audiamus, hæc dicit Dominus. Sunt certe libri Dominici, quorum auctoritati utrique consentimus, utrique credimus, utrique servimus. Ibi quæramus Ecclesiam, ibi discutiamus causam nostram. Non recusarunt hanc legem Donatista: sed in hy theses ex sacris litteris repeterent, minime conveniebant in fine, usu, interpretatione. Catholici enim cum suam Ecclesiam esse catholicam, hoc est, toto orbe diffusam, liquere non dubitarent, satis superque esse statuunt, si probent sacris litteris catholicam commendari. Ordiuntur autem a Veteris Testamenti libris. Non enim hos repudiabant Donatistæ, ut Manichæi. Et ut a principio res repetatur, promissio facta Abrahæ imprimis proponitur (nam et ex illo fœdere dependet quicquid deinde in universa Ecclesia admiramur). Deinde vaticinia Prophetarum de vocatione gentium, quæ Christo exhibito futura est, accumulant. Nam et ea conveniunt cum promissione facta Abrahæ. Est autem diligenter observandum, quod Augustinus graviter observavit et religiose monet concione secunda in psalm. xxx; nempe, prophetas apertius de Ecclesia quam de Christo locutos esse: idque propterea, quod viderent in spiritu (ut ait) homines contra Ecclesiam facturos esse particulas, et de Christo non tantum litem habituros, sed de Ecclesia magnas contentiones excitaturos. Ergo illud, de quo majores lites futuræ erant, planius et apertius prædictum esse. Proponit hujus rei exemplum ex Gencseos cap. xxi, ubi post Isaacum e morte ereptum promittitur Abrahæ semen infinitum, atque eo modo Ecclesia aperte prædicatur, cum Christus non nisi figurate. Tandem concludit, pene ubique Christum in aliquo involuto sacramento prædicatum esse a Prophetis: Ecclesiam vero aperte, ut eam viderent et qui futuri erant contra illam. Quid Donatista? Augustinus, in lib. de Unit. c. 9, ait eos non ausos quidem esse plane dicere falsa esse, quæ ex prophetis recitabantur vaticinia de futura amplitudine Ecclesiæ christianæ toto orbe diffusæ, hoc est, catholicæ: sed excepisse tamen, non esse ea impleta, quia homines noluerint. Hic vero multo magis insurgit et clamat Augustinus, nihil hoc aliud esse, quam dicere, prophetiam esse falsam, et prophetas fuisse pseudoprophetas. Fateor perversitate ingratorum hominum factum esse, ut multæ Dei promissiones, non dico irritæ fuerint, sed fuerint quodammodo impeditæ, quatenus erant conditionales appendices fœderis. Sed quod attinet ad principalem, quæ pura fuit, promissionem, veluti de Messia exhibendo, et ejus regno instaurando atque propagando, Apostolus profitetur eam non potuisse impediri hominum indignitate. Fateor etiam multa de Ecclesiæ excellentia et majestate prophetas prædixisse, quæ in cœlis impleantur. Sed in terris saltem inchoari nemo negaverit. Apud Isaiam Deus loquens de Ecclesiæ amplificatione, cum jurejurando ait: Mihi flectetur omne genu. Id autem Paulus refert ad finem mundi, et postremum (ut vocatur) judicium. Sed interea, non negat quin suo etiam quodam modo id fiat in Ecclesia christiana. Cum Donatista negare non possent aliquam catholicam Ecclesiam exstare, suæ Ecclesiæ hunc titulum Cresconius confessus erat, totum quotidie mundum verti in nomen Christianum et respondet, Ecclesiam ad residua occupanda quotidie diffundi. arrogarunt: et cum adversarios negabant esse, quod A tertio contra Crescon., cap. 63, arripit, quod ipse dicebantur, Catholicos: tum vero in Collatione sese nuncuparunt episcopos et defensores catholicæ Ecclesiæ et veritatis. Hic vero cœpit esse quæstio facti, potius quam juris et tanto rursus difficilior, quod Donatiste doctrinam fidei catholicam retinere etiam videbantur, neque apostasiæ in eo genere accusabantur. Adversus alios hæreticos veluti contra Manichæos et Arianos facilior fuit hujus quæstionis dijudicatio. Sane Lactantius, lib. IV, cap. 30, scribit, singulos cœtus hereticorum existimasse suam esse Ecclesiam catholicam. Saltem id jactarunt, cum viderent primam hanc esse Ecclesiæ christianæ conditionem. Sed cum ad probationem ventum erat, erant ridiculi. Imo etiam eveniebat, ut nostris tandem concederent, quod temere imprudentes, iis eripere B voluerant. Aug. contra ep. Manich. cap. 4: In catholicæ, inquit, Ecclesiæ gremio me tenet ipsum nomen catholicæ: quod non sine causa inter tam multas hæreses sic ista Ecclesia sola obtinuit, ut cum omnes hæretici se catholicos dici velint, quærenti tamen peregrino alicui, ubi ad catholicam conveniatur, nullus hæreticovel basilicam suam, vel domum audeat ostendere. Idem Augustinus, in lib. de vera Relig. cap. 7: Tenenda est, inquit, ejus Ecclesiæ communicatio quæ catholica est, et catholica nominatur, non solum a suis, verum etiam ab omnibus inimicis. Velint enim, nolint, ipsi quoque hæretici et schismatum alumni, quando non cum suis, sed cum extraneis loquuntur, catholicam nihil aliud quam catholicam vocant. Non enim possunt intelligi, nisi hoc eam nomine discernant, quod ab universo 357 orbe nuncupatur. Sed et rursus in lib. de Util. creden. cap. 7, scribit quidem omnes hæreticos velle videri et dici catholicos: sed unam tamen esse (ut omnes concedunt) catholicam Ecclesiam, multitudine refertiorem, si totum orbem consideres, et veritate sinceriorem cæteris omnibus. Ex quo (ut ait) liqueat judicantibus arbitris, quos nulla impedit gratia, cui sit catholicum nomen tribuendum, quod omnes ambiunt. Sed et postea audiemus ex Victore Uticensi Arianos in quadam Carthaginensi Collatione imprimis de hoc titulo litem movisse. rum, Fortunius Donatista audiens illam demum Ecclesiam esse catholicam, quæ toto se terrarum orbe diffunderet, ausus est dicere, suam ubique terrarum esse communionem. Augustinus, epist. 163, ut ei respondeat, rogat, num possit, epistolas Formatas, quo velit, dare. Sic enim facillime terminari posse hanc quæstionem. Erant hæ epistolæ communicato riæ, certa formula conceptæ, quas ultro citroque mittebant episcopi, ut testes et veluti tesseras suæ confessionis. Sic Optatus, lib. I contra Donatistas, ait suos cum Damaso communicare, cum quo totus orbis commercio Formatarum concordat. Donatistæ jactabant saltem magnam esse multitudinem suæ sectæ, et ut cam ostentarent, tam multi certatim confertimque concurrerant Carthaginem ad Collationem conquestique etiam sunt, injuriam sibi fieri ab iis, qui eos non esse multos dixerant. Sed tamen cum præ catholicis pauci esse viderentur, paucitatem nihilominus suam voluerunt esse indicium Ecclesiæ, quia (ut eorum patronus Cresconius dicebat) in paucis frequenter sit veritas errare autem multorum sit. Augustinus, lib. m contra Crescon. cap. 66, respondet bonos verosque Christianos, qui per seipsos multi sunt, in comparatione malorum falsorumque itidem paucos esse. Idem, lib. 11 contra Advers. leg. cap. 12, cum audisset quemdam Manichæum C commendare suorum paucitatem, quia (ut dicebat) paucorum sit sapientia: respondet hoc omnibus hæreticis adversariis Ecclesiæ catholicæ, quæ per omnes terras copiosa fertilitate diffunditur, in sua cujusque propria vanitate commune esse. Omnes de sua paucitate gloriari, et seducere multitudinem si possint, velle. Sane Socrates, Hist. Eccles. lib. v, cap. 10, narrat, Arianos primum gloriatos esse de sua multitudine. Ubi vero abs Theodosio repressi et civitatibus ejecti essent, jactasse in desertis suis synagogis illud, Multi vocati, pauci electi. Sane Novatianos aliquando id irrisisse, quia (ut aiebant) sub Apostolis nemo catholicus vocabatur, observavi in quadam epistola Paciani Barcinonensis ad Sympronianum Novatianum. Quid autem ut hoc D nomen tueretur, responderit Pacianus, magnus olim in Ecclesia antistes, eadem epistola suggerit: quam et Donatistæ legisse potuerunt. Præterea quid paulo ante Augustinum ipse imp. Theodosius lege lata edixerit ea de re lib. 1, cap. de summa Trinit. Nunc videamus quid Donatista obtenderent, ut hunc titulum sibi arrogarent,nostris autem detraherent. Cresconius Donatista clamitabat, Ecclesiam, cui Augustinus communicabat, non esse catholicam, quia totus ei orbis non communicaret, cum quidem multæ adhuc gentes barbaræ, quæ in Christum nondum crediderant, et multæ hæreses sub nomine Christi, alienæ a societate communionis Augustini essent. Augustinus libro Cum sentirent Donatistæ sese numero et multitudine non posse evincere nomen Catholicorum, confugiunt ad aliam cavillationem. Nam acta Collationis narrant, Gaudentium dixisse, hoc esse catholicum quod sacramentis plenum est, quod perfectum, quod immaculatum. Sic et Augustinus, in Brevic., scribit, Donatistas respondisse, Catholicum nomen non ex universitate Gentium, sed ex plenitudine sacramentorum esse institutum. Verum inepta et inanis erat hæc argutiola Acutum aliquid sibi dicere videbantur, inquit August. epist. 49, cum Catholicæ nomen non ex totius orbis communione interpretantur, sed ex observatione præceptorum omnium et sacramentorum. Augustinus respondet, aliam esse hujus vocis significationem, et tamen se non in ea hærere, sed divinis oraculis inniti promittentibus Ecclesiam toto orbe diffusam. Et vero ille idem Gaudentius tandem eo recidit, ut cum urgeri se sentiret, indignabundus ex |