Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit: Licet apertissimis fuerit professionibus desi- D mus, advertit nobilitas tua nos justa et legitima po

rent, causa sibi edendorum gestorum inducias postularunt. Nune utræque partes pro foribus sunt, si præcipis, intromittentur.

dixit: Memores periculi et professionis propriæ ex- A inde instructi in judicio sublimitatis tuæ respondeceptores constituto die, matutinis horis, id est, septimo iduum Juniarum, gesta edere festinabunt, ita ut notarii partis utriusque in dictando non desint. Sciat autem utraque pars officio se cavere debere de perceptione gestorum hora pariter designata. Sacerdotale vero est, ut amputatis ambagibus nulla morarum impedimenta nectantur.

69. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit : Secundum præceptum nobilitatis tuæ, cum gesta susceperimus, de subscriptione et de tempore consequenter cavebimus. Et alia manu. Recognovi.

70. Emeritus episcopus dixit: Cum oblata nobis fuerint gesta, satisfaciemus judicatis. Et alia manu. Emeritus episcopus recognovi.

2. Flavius Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit: Veniant. Et ingressis episcopis catholicis Aurelio, Alypio, Augustino, Vincentio, Fortunato, Fortunatiano, et Possidio, cum Novato, Florentio, Maurentio, Bonifacio, Prisco, Sereniano et Scillacio coepiscopis suis, Deuterio, Leone, Asterio, et Restituto æque coepiscopis et custodibus gestorum: Item e diverso ingressis episcopis Donatistarum, Primiano, Petiliano, Emerito, Montano, Gaudentio, Adeodato, cum Peregrino, Apto, Clarentio, et Habetdeo coepiscopis eorum. 3. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius

71. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius B dixit: Certum est ob hoc dilatum fuisse negotium, dixit: Etiam istius diei gesta, ne qua possit esse denuo causatio, eadem die edere vobis festinabit officium.

72. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit: Multa nudiustertiana die falsa jactata sunt. Ne hujusmodi illusionibus populus perturbetur, petimus ut ipsos petisse dilationem nobilitatis tuæ edicto noscatur. Et alia manu. Recognovi.

73. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit: Ea que populus loquitur sanctitatem vestram permovere non condecet. Tamen, sicut edicto meo definitum est, gesta proponentur. Et infra.

Hilarus et Martialis exceptores edidimus, et hæc similiter ut supra emendavimus.

ut hodierno die gestis editis principalis actio traciaretur. Quod utrum factum sit, edicat officium. Martialis exceptor D. N. viri clarissimi el spectabilis proconsulis dixit: Constat juxta præceptum nobilitatis tuæ gesta ante eum diem edita qua parvitas nostra fuerat professa. Quod, si jubet nobilitas tua, ad plenam fidem ex cautionibus partis utriusque monstrabimus.

4. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit: Recitentur. Martialis exceptor recitavit. Post consulatum Varanis viri clarissimi octavo idus Junias, Fortunatianus episcopus catholicus civitatis Siccensium scripsi me gesta geminæ coguitionis pariter suscepisse, habita primum die kalendarum

Expliciunt Gesta secundæ Cognitionis, ubi Donatista C Juniarum; item habita die tertia nonarum ; et sus

dilationem poposcerunt.

INCIPIUNT GESTA TERTIÆ COGNITIONIS.

cepi tradente Martiale exceptore sedis proconsularis, qui sit deputatus Flavio Marcellino viro clarissimo tribuno et notario die octava iduum Juniarum hora diei quinta in Ecclesia catholica restituta. Et quamvis exceptores septimo iduum Juniarum gesta promiserial 295 edituros, melius tamen eorum festiuavit industria, ut nobis ante diem promissum acla cognitionum duarum pariter traderentur. Quibus perceptis, loco et tempore suprascripto instructos nos ad peragendum negotium die qui actis expressus est, pollicemur esse venturos. Cumque recitassel, idem dixit: Lego aliam, si præcipit nobilitas tua.

5. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Lege. Martialis exceptor recitavit. Post consula

1. Post consulatum Varanis viri clarissimi sexto idus Junias Carthagini in Secretario Thermarum Gargilianarum, adstantibus Sebastiano, Maximiano et Petro, viris devotissimis, protectoribus domesticis, adstantibus etiam Vincentio et Taurillo viris devotissimis agentibus in rebus, Urso, Petronio et Liboso ducenariis illustrium polestatum, Bonifacio et Evasio apparitoribus illustrium atque eminentium potestatum, Fileto et Octaviano apparitoribus illustris comitivæ sedis, Restituto et Exitioso adjutoribus cornicularii, Possidio, Quodvulideo el Colonico adjutoribus commentariorum officii D. N. viri clarissimi et spectabilis proconsulis, D tum Varanis viri clarissimi octavo idus Junias, MonNavigio adjutore numerorum, et Peregrino adjutore subadjuvarum officii D. N. viri clarissimi et spectabilis vicarii, Nampio scriba officii viri clarissimi legati almæ Carthaginis, Rufiniano scriba viri clarissimi curatoris celsa Carthaginis; excipientibus etiam Hilaro et Prætextato exceptoribus D. N. viri clarissimi et speclabilis proconsulis, Fabio exceptore D. N. viri clarissimi et spectabilis vicarii, Romulo exceptore V. C. legati almæ Carthaginis, excipientibus quoque Januario et Vitale notariis Ecclesiæ catholicæ, Victore el Cresconio notariis Ecclesiæ Donatistarum, Ursus ducenarius illustrium potestatum dixit: Præterito judicio Donatianæ partis episcopi in hodiernam diem, ut ex

tanus episcopus civitatis Zamensium regiorum. Scripsi vobis, Hilare et Prætextate exceptores, me accepisse a vobis gesta geminæ cognitionis; in quibus una cum traditoribus et persecutoribus nostris confliximus, habita primum die kalendarum Juniarum, et alia habita die tertia nonarum earumdem, quæ vas exceptores suprascripta sedis proconsula. ris, tradidistis nobis coram patribus et coepiscopis nostris die octava iduum Juniarum, hora diei tertia, in Ecclesia Theoprepia; quibus perceptis loco et tempore suprascripto, profitemur nos ad agendum negotium die actis expressa ordine integro esse ven

turos.

6. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius A docti fuerimus, respondere valeamus.

dixit. Lectæ cautiones gestis præsentibus adhærebunt. Et adjecit. Quoniam constat ante diem editionem factam esse gestorum, superest ut principale negotium proponatur.

7. Augustinus episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Principale negotium jamdiu est ut cupimus terminari. Proinde, si vel sero conceditur, probent, quoniam ex parte adversa esse desiderant, totiens objecta Ecclesiæ sanctæ catholicæ toto orbe diffuse crimina et numquam probata. Et cum diceret, (Et alia manu. Recognovi.)

8. Adeodatus episcopus dixit. Proponant. Sciamus quid agunt. Et alia manu. Adeodatus episcopus salva appellatione recognovi.

9. Vincentius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Propositionem ex mandato non didicisti. Et alia manu. Recognovi.

10. Possidius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Morarum tendiculas nullus interponat, si de causæ nostræ defensione aliquam habemus fiduciam. Et cum diceret, (Et alia manu. Recognovi.)

11. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Si quid intenditur, proponatur.

12. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Mandatum ipsorum legatur, et intentionem ipsorum inde agnoscet nobilitas tua. Et alia manu. Recognovi.

13. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Amotis omnibus moris, quoniam constat omnia quæ ad principia negotii pertinebant superiore judicio terminata, causa dicatur.

14. Fortunatus episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Duo in mandato suo objecisse monstratur pars adversa, traditionem et persecutionem. Si igitur causam Ecclesiæ volunt ut peragamus, jamjamque te judicante finiatur. Nefas est enim ut exspectatione populus in errorem mittatur. Si agnoscenda est Ecclesia toto terrarum, sicut promissa est, orbe diffusa, testimoniis scripturarum doceatur. Sin vero solitis præstigiis solitisque ambagibus id intendit pars adversa ne ad veritatem veniamus, dicatur, ut hoc omnibus innotescat. Et alia manu. Recognovi.

15. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Quid his refertur ?

B

Et alia

manu. Emeritus episcopus salva appellatione recognovi.

16. Fortunatianus episcopus ecclesiæ catholicæ dixit. Diffidentia est causæ personas velle discutere, quas priore conflictu visus est confirmasse. Et ideo causam Ecclesiæ peragamus, quæ, sicut promissa est, toto terrarum orbe diffunditur. Et alia manu. Recognovi.

17. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Sanctitas tua propositionem, quantum arbitror, non diligenter advertit. Alia enim constat esse quæsita.

18. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Ad id ergo quod quæsierunt, jube recitari partis utriusque mandata, et instruentur ad id quod desiderarunt. Et alia manu. Recognovi.

19. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Quæsitum est per quos hæc sit postulata collatio, quive episcopos qui e diverso consistunt ad judicium postularit. Unde ad hæc sanctitas vestra respondere debebit.

20. Augustinus episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Si ad rem judicas pertinere, præstantiæ tuæ est considerare. Catholicis episcopis vel legatis catholicorum episcororum concessum esse habendam collationem, tenor rescripti imperialis ostendit. Venimus utrique, hic sumus; et Deus nos disputatores et collatores magis quam litigatores esse præcepit, et nihil aliud voluit Deum timens et Deo serviens clemenC tissimus imperator. Adstitisse legitimas personas, et confirmata esse mandata primo die conflictus nostri judicavit sublimitas tua. Non interponantur quæ ad rem necessaria non sunt. Ecclesia est quam asserimus testimoniis scripturarum divinarum, omnibus 'nota, in monte, sicut scriptum est, altissimo constituta, ad quam veniunt omnes gentes. Si est aliquid contra istam Ecclesiam quod dicatur, jam dicatur, et nullæ moræ interponantur. Si nihil est quod dicatur, cedat veritati, qui suam criminationem affirmare et ostendere et probare hominibus non potest. Quamdiu ista tanta populi exspectatio suspensa est? De anima sua omnes cogitant, et nos moratorias præscriptiones ad hoc interponimus, ut ad finem cognoscendæ veritatis numquam veniatur. Et alia manu. Recognovi.

Emeritus episcopus dicit, Numquam memini in judicio condemnatam esse patientiam. Quin imo D semper id laudi est, ut secretum retinens lingua, objectis, si potest, dilucide respondeat. Ergo quoniam omnium actionum debent esse principia, totiusque negotii initia ex se sumere consueverunt, quid præteritorum dierum actus involvimus, et quasi non fuerint peracta, iterum refricamus, cum præsentis diei propositio suam debeat sumere accipereque personam? Unde si propositio eorum et responsio nostra in judicium mittitur, personarum primum est discutienda qualitas, quis in judicium adduxit, quis convenire fecit, quis principes sæculi convenit, quis legatos misit, quis supplicavit, quis legem meruit, quis judicium postulavit; ut cum eorum intentionibus

21. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Ut adverti possit in quem modum sit delegata cognitio, imperialis præcepti forma relegatur.

22. Petilianus episcopus dixit. Catholicos se sine præjudicio nostro dixisse, his actis signatum est. Hujusce rei serva conflictum. Et alia manu. Petilianus episcopus salva appellatione recognovi. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Quod præceperas recitetur. Et alia manu. Recognovi. Petilianus episcopus dixit. Apud nos est enim vera catholica, quæ persecutionem patitur, non quæ facit. Et alia manu. 296 Petilianus episcopus recognovi, salvo appellationis effectu.Possidius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit, Hoc

probare opus est, non jactare. Et alia manu. Reco- A populorum, etiam nostra clementia, sicut desiderat, gnovi.

23. Marcellinus vir clarissimus tribunus et nolarius dixit. Hoc utrarumque partium conflictus inveniet. Et adjecit. Imperialis sanctio interim relegatur.

24. Martialis exceptor recitavit. Imperatores Cæsares Flavii Honorius et Theodosius pii, felices, victores ac triumphatores, semper Augusti, Flavio Marcellino suo salutem. Et cum recitarel.

25. Petilianus episcopus dixit. Terreri me Imperator voluit, non occidi, non persecutionem pati, non pertrahi, non spoliari. Et alia manu. Petilianus episcopus salva appellatione nostra recognovi.

26. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Quod amplius est, nec territus es. Et alia manu. Recognovi.

27. Petilianus episcopus dixit. Laudasti constantiam bonæ fidei, et veræ catholicæ disciplinæ. Et alia manu. (Petilianus episcopus) salva appellatione recognovi.

28. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Nec territus es, ut dictum est, nec timuisti. Et alia manu. Recognovi.

celerius possit agnoscere. Quod si intra præstitum tempus studiose Donatistarum episcopi declinaverint convenire, trini edicti evocationem volumus custodiri; ita ut vicenis diebus in evocatione contumacium tempora concludantur: quibus emensis atque transactis, si provocati adesse contempserint, cedat cum Ecclesiis populus, qui doctores suos silentio cognoverit, superatos, et victum se aliquando gratuletur, sciatque si non præceptis nostris, vel catholicæ legis veris imperiis serviendum. Cui quidem disputationi principe loco te judicem volumus residere (quidquid etiam ante in mandatis acceperis, plenissime meministi); omnemque vel in congregandis episcopis, vel evocandis si adesse contempserint, curam te voB lumus sustinere, ut et ea quæ ante mandata sunt, et quæ nunc statuta cognoscis, probata possis implere solertia; id ante omnia servaturus, ut ea quæ circa catholicam legem vel olim ordinavit antiquitas, vel parentum nostrorum auctoritas religiosa constituit, vel nostra serenitas roboravit, novella subreptione submota, integra et inviolata custodias. Ut sane adminicula competentia actibus tuis deesse non possint, viros spectabiles proconsulem atque vicarium serenitas nostra commonuit, ut si propriarum dignitatum statum cupiunt retinere, si apparitionem suam extrema declinare supplicia, tam ex propriis officiis quam ex omnium judicum apparitione abunde necessarios faciant deputari. Erit jam sollicitudinis tuæ, si quid ulla cognoveris arte differri, missis relationibus indicare, ut negligentes puniat digna correptio. Omnia sane quæ vel in unum episcopis congregatis disputatio completa firmaverit, vel desistentibus forte statuerit circa contumaces lata sententia, te referre conveniet, ut quod ad confirmandam Catholicam fidem præceptio nostra profecerit, celerius possimus agnoscere. Et divina manu. Vale, Marcelline, charissime nobis. Datum pridie idus Octobris Ra

29. Martialis exceptor dixit. Inter imperii nostri maximas curas, catholicæ legis reverentia aut prima semper aut sola est. Neque enim aliud aut belli laboribus agimus, aut pacis consiliis ordinamus, nisi ut verum Dei cultum orbis nostri plebs devota custodiat; ut etiam Donatistas vel terrore vel monitu olim C jam implere convenerat; qui Africam, hoc est regni nostri maximam partem, et sæcularibus officiis fideliter servientem, vano errore et dissensione superflua decolorant. Nos tamen eadem frequentius non piget explicare quæ omnium retro Principum devota in Deum definivit auctoritas, ne temporibus nostris, si quid forte in injuriam legis catholicæ fuerit generatum, justo judicio hoc nobis possit imputare posteritas. Nec sane latet conscientiam nostram sermo cœlestis oraculi, quem errori suo posse proficere scæva Donatistarum interpretatio profitetur qui quamvis depravatos animos ad correctionem mitius invitaret, aboleri eum tamen ante jussimus, ne qua superstitionibus præstaretur occasio. Nunc quoque excludendam subreptionem simili auctoritate cense- D mus; illudque merito profitemur libenter nos ea quæ statuta fuerant submovere, ne in divinum cultum nobis se quisquam auctoribus æstimet posse peccare. Et quamvis una sit omnium et manifesta sententia, catholic legis plenam veritatem recto hominum cultu et cœlesti sententia comprobatam, studio tamen pacis et gratiæ, venerabilium virorum Episcoporum legationem libenter admisimus, quæ congregari Donatistas episcopos ad cœtum celeberrimæ desiderat civitatis, ut lectis etiam sacerdotibus quos pars utra que delegerit, habitis disputationibus, superstitionem ratio manifesta confutet. Quam rem intra quatuor menses præcipimus explicari, ut conversos animos

vennæ.

30. Petilianus episcopus dixit. Donatistas nos appellandos esse credunt, cum si nominum paternorum ratio vertitur, et ego eos dicere possum, imo palam aperteque designo Mensuristas et Cæcilianis Las esse, eosdem traditores et persecutores nostros. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi sine præjudicio appellationis nostræ.

31. Vincentius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Et hoc recusas quod in præfectorum judicio pro voto complexus es? Et alia manu, Recognovi.

32. Petilianus episcopus dixit. Nec nunc abnuo esse mihi principem ac fuisse beatissimæ sanctæque memorise Donatum hujus civitatis episcopum, ejusque tanta merita floruisse, ut et illius temporis gloriam vetustas ipsa. Et cum diceret ; (Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi, salvo appellationis effectu.)

33. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Damnent nomen Donati, et deinceps non appellabimus illos Donatistas. Et alia manu. Recognovi.

34. Pelillianus episcopus dixit. Damna nomer A dixit. Ad omnem confirmationem sufficere posse non Mensurii et Cæciliani, et non diceris (Mensurista neque) Cæcilianista. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi sine præjudicio appellationis nos

39. Emeritus episcopus dixit. Si pragmatico re scripto preces inseri non solere præstantiæ tuæ interlocutione signatum est, eos quos legatos esse dixerunt, utrum ex omnium voluntate, utrum ex communi mandato perrexerint, doceant, ut si non in precibus, certe vel in legatis possit stare persona. Et alia manu. Emeritus episcopus recognovi, C possint judiciis approbari. Et alia manu. Emeritus sine pra-judicio appellationis meæ.

41. Augustinus episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Præsentes sunt, utrique convenimus locus iste episcopis pene refertus est, mandata recitata atque firmata sunt; non negatur a partibus nostris postulatam esse collationem, ut in ea collatione tandem aliquando vel probent vel probare non potuisse monstrentur, quæ solent non nobis, non unicuique nostrum, sed universo orbi christiano objicere cri- D bitur sanctitas vestra clarius demonstrare in qua sit

mina qui Christianus orbis non opinione humana, sed divinis testimoniis et promissus est, et impletur. Quid? Adhuc nescio qua tergiversatione moratoria ab eis interponuntur qui se episcopos Christi dici volunt? Exspectatio, non dico hujus civitatis, sed universi pene generis humani suspensa est, aliquid de Ecclesia cupit audire; et nos adhuc forenses formulas discutimus, et miserrime litigamus. Jam advertat nobilitas tua quid agatur. Jam aliquando nos de hoc negotio amputatis omnibus morulis, adjuvante Deo, liberare dignare. Et alia manu. Recognovi.

42. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius