dum imperiale præceptum electi esse noscuntur, edicat officium. Rufinianus scriba dixit. Partis Ecclesiæ catholicæ secundum formam edicti tot stant, id est, decem et octo, id est, septem actores, septem consiliarii, et quatuor ad chartas. Etiam ex parte Donati adstant decem et octo, septem actores, septem consiliarii, et quatuor ad chartas.

Mando et consentio. Item accedente Ampelio Va- A dixit. Utrum ii tantum adsint qui a partibus secungensi (449) idem dixit. Mando et consentio. Item accedente Primulo episcopo Vagense, idem dixit. Mando et consentio. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Diu observavit Severus (450), sed nunc infirmitate discessit. Item accedente Regino episcopo Tigillabensi, idem dixit. Mando et consentio. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Delphinus (451) episcopus hic est, sed infirmitate detinetur. Nam et Faustinianus episcopus Rusiccadensis hic est, in hac civitate, sed male habet, et Felix Serteitanus pedem dolet. Item accedente Victore episcopo Abitinensi, idem dixit. Mando et consentio. Item accedente Ænea episcopo a Turbunice (452), idem dixit. Mando et consentio. Item accedente Annibonio episcopo Abbiritano (453), idem dixit. Mando et consentio. Item ac- B gotium differri placeat, intimetur. Ab utrisque parcedente Felice episcopo Novensi (454), idem dixit. Mando et consentio. Item accedente Argyrio Sitipensi (455), idem dixit. Mando et consentio.

216. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Quot sunt isti quorum professio nunc processit, edicat officium. Nampius scriba dixit. Viginti sunt. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Omnium episcoporum partis utriusque claruit et certa esse mandata, et firmas adstare personas. Et ideo debent egredientes reliqui eis jam præstare secretum, quibus omne negotium crediderunt.

217. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Scriptum sit centum viginti esse absentes, quos aut infirmitas, aut ætas, aut certe necessitas detinuit. Et alia manu. Recognovi. Marcellinus vir clarissimus tri- C bunus et notarius dixit. Scriptum erit Petilianus episcopus dixit. Scriptum sit multo plures [nostros] ab. sentes esse, etiam Cathedras viduatas, quibus episcopi ordinandi sunt. Et alia manu. Ut supra. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Hoc quoque gesta retinebunt. Fortunatianus episcopus Ecclesiæ catholicæ Siccensis dixit. Quia de viduatis cathedris dixit sanctissimus Petilianus, nos quoque sexaginta quatuor vacuas habere his gestis intimamus. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Etiam hoc hæret publicis monumentis [Et adjecit. Remaneant utriusque partis episcopi qui electi sunt] et alii exeant. Quibus egressis:

218. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius

219. Marcellinus vir clarissimus tribunus el notarius dixit. Edicat officium, quantum diei jam videatur emensum. Rufinianus scriba dixit. Exemptæ sunt horæ undecim diei.

220. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Quoniam diei pene omnem partem constat emensam, idcirco utrum ex communi consensu ne

tibus dictum est. Placet: quoniam jam iste dies videtur emensus.

221. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. In quem diem hæc ipsa comperendinatio differatur, pars utraque designet.

Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Sicut edicto nobilitas tua præscripsit, crastino intermisso, propter descriptionem schedarum, perendie si præcipis observabimus. Et alia manu. Recognovi. Adeodatus episcopus dixit. Etiam nos consentimus, ut perendino die negotium peragatur. Et alia manu. Adeodatus episcopus recognovi.

222. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Sicut partibus placuit, interjecta die negotium repetatur. Illud autem utræque partes observare debebunt, ut designatos custodes exceptoribus atque codicibus in describendis schedis invigilare faciant, quatenus fideliter omnia conscribantur: alios quoque binos, ut quaterni sint, sicut dispositum est, his qui nuper exceperunt, adhibere custodes.

223. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Alii duo præsentes sunt, sicut jam et officium suggessit, id est, fratres nostri Leo et Asterius. Et alia manu. Recognovi. Primianus episcopus dixit. Damus etiam nos custodes tabularum quatuor. Duos jam dedimus, duos nunc subrogamus, id est, Veratianum et Victorem, præsentes collegas nostros. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Etiam istis adver

(450) Severus. Episcopus Milevitanus catholicus, ad quem Augustini epistola 73, et cujus epistola ad Augustinum est 69.

(451) Delphinus. Episcopus Numidiæ, ut patet ex capite 65, et ex epistola 158 S. Augustini.

(452) A Turbunice. Provinciæ proconsularis. Nanı Synodica Patrum hujus provinciæ in concilio Lateranensi sub Martino subscribit Crescens gratia Dei episcopus sanctæ Ecclesiæ Tiburnicensis.

(453) Abbiritano. Abbiritanorum scilicet minorum in finibus provincia proconsularis.

(454) Novensi, seu Nobensi. Duplex Nobensis in Mauritania Cæsariensi, ut docet notit. unus num. 19, alter num. 93.

(455) Sitipensi. Cujus provinciæ sit, incertum.

santibus, id quod postea exceptum est, signatis nunc A venientibus, locus considendi esse non poterat. Unde tabulis crastino describetur. Et alia manu. Edantur. Item alia manu. Hilarus et Martialis exceptores edidimus.

Expliciunt Gesta primæ cognitionis.

290 INCIPIUNT GESTA SECUNDÆ
COGNITIONIS.

Flavius Marcellinus vir clarissimus et spectabilis tribunus et notarius dixit. Omnium conscientia retinetur, id me dudum edicto proposito fuisse pollicitum, ut quidquid inter utriusque partis episcopos ageretur, subinde in publicam notitiam perveniret. Unde ea quæ interim gesta sunt, sanctitati vestræ demonstrare curavi, quatenus habiti partem conflictus etiam oculis judicetis. Et alia manu. Proponatur.

1. Post consulatum Varanis viri clarissimi tertio nonas Junias in secretario Thermarum Gargilianarum Carthagini, adstantibus Sebastiano, Maximiano et Petro, viris devotissimis protectoribus domesticis, Urso, Petronio et Liboso ducenariis, sed et Bonifacio et Evasio apparitoribus illustrium atque eminentium potestatum, Fileto apparitore illustris comitiva sedis, Exitioso adjutore Cornicularii, Possidio, Quodvultdeo el Colonico, adjutoribus commentariorum officii Domini nostri viri clarissimi et spectabilis proconsulis, Navigio adjutore numerorum Domini nostri viri clarissimi et spectabilis vicarii, Nampio scriba officii viri clarissimi legali almæ Carthaginis, Rufiniano scriba viri clarissimi curatoris celsæ Carthaginis, excipientibus etiam Hilaro et Prætextato exceptoribus Domini nostri viri clarissimi el spectabilis proconsulis, Fabio exceptore Domini nostri viri clarissimi et spectabilis vicarii, et Romulo exceptore viri clarissimi legati almæ Carthaginis, excipientibus quoque Januario et Vitale notariis Ecclesiæ catholicæ, Victore et Cresconio notariis Ecclesiæ Donalistarum, Libosus ducenarius illustrium potestatum dixit: Quoniam in hodiernum diem comperendinata Cognitio est, et præsentes sunt utriusque partis episcopi, si jubet sublimitas tua, intromittentur.

quia nunc definitas video convenisse personas, deprecor ut vel nunc sedere dignemini.

4. Petilianus episcopus dixit. Patribus nostris alsentibus non sedemus, maxime cum lege divina consessus prohibeatur; ne cum hujusmodi adversariis nostris considere velimus. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi.

5. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Si petitionem meam sanctitas vestra audire ncglexit, ut considere dignaretur, hoc mihi extorqueri non poterit, quominus stando cognoscam. Cumque episcopi catholici surrexissent, atque sessus judicis auferretur, ejusdem judicis jussione, et D. N. vir clarissimus et spectabilis Marcellinus tribunus et notarius B stetisset.

C

2. Flavius Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Veniant. Et ingressis Aurelio, Alypio, Augustino, Vincentio, Fortunato, Fortunatiano, Possidio, Novato, Florentio, Maurentio, Prisco, Sereniano, Bonifacio, Scillacio, Deuterio, Leone, Asterio, et Restituto, episcopis Ecclesiæ catholicæ; ingressis D etiam ex alio latere, Primiano, Petiliano, Emerito, Protasio, Montano, Gaudentio, Adeodato, episcopis partis Donati, Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit :

3. Et superiore judicio sæpe me obtulisse certissimum est, et nunc deprecor ut sedere dignemini. Cumque catholici episcopi consedissent, Petilianus episcopus dixit. Quod priore judicio factum non est, facere non audemus. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Licet et superiore judicio me obtulisse meminerim, tamen illa arbitror tunc minime factum esse ratione, quia multis sacerdotibus conPATROL. XI.

6. Petilianus episcopus dixit. Scriptum sit, hoc tuæ voluntatis esse, non nostræ. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi.

7. Marcellinus vir clarissimus tribunus el notarius dixit. Decet me vobis stantibus habere hujusmodi voluntatem, quæ ad reverentiam tantorum pertinet sacerdotum. Petilianus episcopus dixit. Honorifice feceris. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi.

8. Martialis exceptor dixit. Cujusmodi notariam episcopi hesterno nobilitati tuæ obtulerint, hanc in manibus habemus si præcipit nobilitas tua, reci. tamus.

9. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Ne quid celatum parti alteri videatur, reci

tetur.

10. Petilianus episcopus dixit. Episcopos nos veritatis Christi Domini nostri, et dicimus, et sæpe actis publicis dictum est. Donatum autem sanctæ memoriæ, martyrialis gloriæ virum præcessorem scilicet nostrum, ornamentum Ecclesiæ istius civitatis, loco suo meritoque veneramur. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi.

11. Possidius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Episcopos veritatis probare opus est, non jactare. Et alia manu. Recognovi.

12. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Utrarumque partium prosecutiones gesta retinebunt. Et adjecit. Quod præceptum est, recitetur. Martialis exceptor recitavit. Post consulatum Varanis viri clarissimi quarto nonas Junii, Flavio Marcellino viro clarissimo et spectabili tribuno et notario, Primianus, Petilianus, Emeritus, Protasius, Montanus, Gaudentius, Adeodatus, episcopi et defensores Ecclesiæ veritatis, per notariam hæc dicunt: Hesterna die kal. Junii inter nos et adversarios nostros spectabilitas tua audire dignata est. Et quoniam evoluto pene die partibus patientiam præbens, aliquanta, quæ principia negotii fuerant, audire dignatus es, opusque est ad causam, ut mandatum quod adversarii nostri obtulerunt, nobis in notitiam perferatur, quoniam series actorum propter sui prolixitatem non potest explicari, ne imparati ad judicium venire vi

43

30. Emeritus episcopus dixit. Sicut de scriptura A ea quæ vobis ad plenissimam instructionem suffiproposuit, scriptum est nobis: Sapientia abscondita cere credidistis, hesterno die edi vobis, data notaria thesaurus invisus. Quæ utilitas in utroque? Et alia postulatis. manu. Emeritus episcopus recognovi.

31. Possidius episcopus Ecclesiae catholicæ dixit. In multiloquio numquam fuit sapientia. Et alia manu. Recognovi.

32. Martialis exceptor ex codice recitavit. Nobilitas tua dixit. Quoniam diei pene omnem partem constat emensam, idcirco utrum ex communi consensu differri negotium placeat, intimetur. Ab utrisque partibus dictum est: Placet, quoniam jam iste dies videtur emensus. Nobilitas tua dixit. In quem diem hæc ipsa comperendinatio differatur, pars utraque designet. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Sicut edicto nobilitas tua præscripsit, crastino inter- B misso propter descriptionem schedarum, perendie, si præcipis, observemus. Adeodatus episcopus dixit. Etiam nos consentimus ut perendino die negotium peragatur. Nobilitas tua dixit. Sicut partibus pla cuit, perendino die negotium repetetur. Et cum recitassel, Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Videt sanctitas vestra contra proprios vos venire non posse consensus. Unde causa di

catur.

33. Emeritus episcopus dixit. Non adeo immemores sumus ut contra nostra veniamus: nec ego hic incuriam officii aut exceptorum negligentiam damno, ubi intelligo prolixitate gestorum [ad] diem minime occurrere potuisse. Quod si factum est, et explicitis omnibus gesta res est, cur non in notitiam nostram quæ acta sunt perferuntur? Cum enim ea quæ nobilitas tua recenseri jussit ab officio fuerint ventilata, necesse ut acceptis universis tractem discutiamque quibus causis quibusve modis debeam respondere. Tantan etenim ex mandato illorum confusionem causæ esse cognovi, ut et de præteritis instrui debeam, et agnoscam de præsentibus cui debeam respondere. Et alia manu. Emeritus recognoyi.

34. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Licet professio sanctitatis vestræ sola sufficiat, tamen quidquid vobis ad instructionem plenissimam credidistis posse sufficere, hesterna die et postulasse 292 vos et accepisse non dubium est. Unde nunc ad causæ meritum veniatur.

35, Petilianus episcopus dixit. Advertit sublimitas tua exceptorem ex codicibus legisse quid nudiustertiana die vel promissum fuerit vel pronuntiatum. Ex qua re magis agnosco acta adhuc exposita non fuisse. Quod si exposita sunt et parata, idem exceptor respondeat. Proferat gesta. Subscribe, tractamus, postea respondemus. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi.

36. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Studium dilationis agnosco, et mutatæ voluntatis indicium. Potuerat enim sanctitas vestra ex magnitudine gestorum, ut hodie negotium differretur superiori judicio postulare. Iluc additur quod

C

37. Petilianus episcopus dixit. Dicant exceptores, utrum exponere una die potuerint, quod una die videtur esse confectum. Et alia manu. Ut supra.

38. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Exceptores, utrum hesterno die omnia potuerint in schedis gesta describi, apud acta designent. Martialis exceptor dixit. Adhuc partem in codicibus habemus. Siquidem etiam ii episcopi qui nobis custodes dati sunt, non nesciunt.

39. Petilianus episcopus dixit. Accepit sublimitas tua ex responsione officii, acta adhuc digesta non esse in paginas, nec esse quod pars utraque legat atque recenseat, nec dari aut revocari memoriæ paululum possit. Proinde sublimitas tua, quoniam res honesta postulatur, largiri dignetur quod petimus, ut gesta ex more edantur. Legamus ut respondere possimus. Et alia manu. Petilianus episcopus recognovi.

40. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Longitudo gestorum magis in numero et responsione utriusque partis episcoporum est, quam in aliqua commendatione negotii. Nihil ergo est unde causetur pars diversa, aut hodie cognitio differatur ; præcipue quia etiam ipsi professi sunt ad hodiernum diem differendum esse negotium. Et alia manu. Recognovi.

41. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Ut iterum partibus evidenter appareat, venerabilium virorum denuo professio recitetur. Petilianus episcopus dixit. Unde recitabitur? Et alia manu. Ut supra. Montanus episcopus dixit. De scheda nobis recitetur. Et alia manu. Ut supra.

42. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Ergo quæ codicibus tenentur inserta, cum tanti sacerdotes custodes appositi fuerint, in dubitationem aliquam existimant devocanda ?

43. Petilianus episcopus dixit. Notas non novimus; neque ea natura rerum est, atque ipsarum, ut ita dixerim litterarum, ut quisquam notas legat alienas. In codicibus legere non possumus. Nisi edita fuerint gesta in paginis, non habeo quod tractem, non habeo quod legam. Et alia manu. Ut supra. MarD cellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Ut dictum est, iterum venerabilium virorum professio recitetur.

44. Martialis exceptor ex codice iterum notarum [recitavit. Nobilitas tua] dixit. Quoniam diei pene omnem partem constat emensam, idcirco utrum ex communi consensu differri negotium placeat intimetur, Ab utrisque partibus dictum est. Placet, quoniam jam iste dies videtur emensus. Nobilitas tua dixit. In quem diem hæc ipsa comperendinatio differatur pars utraque designet. Alypius episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Sicut edicto nobilitas tua præscripsit, crastino intermisso propter descriptionem schedarum, perendie, si præcipis, observemus. Adeoda

tilianus episcopus recognovi.

tus episcopus dixit. Etiam nos consentimus, ut pe- A justa nobis nullatenus denegentur. Et alia manu. Perendie negotium peragatur. Sublimitas tua dixit. Sicut partibus placuit, perendino die negotium repetetur. Et cum recitasset, Petilianus episcopus dixit. Unde legit?

45. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Quid super hac parte legum sit auctoritate definitum, sanctitatem vestram arbitror non latere, cum contra proprios non liceat venire consensus. Unde, ne qua forte de exceptoribus officii fraude suspecti sint, ex tabulis notariorum ecclesiasticorum hæc eadem conditio relegatur.

46. Emeritus episcopus dixit. Ingredientibus nobis nobilitas tua interfari dignata est, si edictis propositis adhiberemus assensum, et utrum subscriptiones nostras accommodaremus propriis prosecutionibus. B Cui rei satisfaciam, non adverto. Tenet me enim propositum nobilitatis tuæ, quo me subscriptionem indere gestis, et universa quæ publice acta sunt, publice proponi promisisti. Nunc autem cogor agere, et ante agnitionem gestorum in negotium præcipitari. Quæ ista sunt? Quid primum eligam nescio, quod volum tuorum judiciorum teneam non agnosco. Si subscribendum est pagina; edatur pagina ut subscribi possit. Si hujus rei est facienda jactura, edictum tuum omne vacillabit; quidquid proposuisti in publicam conscientiam destruetur. Dixisti enim ex subscriptione nostra et ex sublimitatis tuæ adnotatione cuncta quæ gesta sunt in notitiam publicam debere deferri. Prius est ergo ut ea quæ gesta sunt recitentur, et publicentur, et agnoscantur, ut ex C judicio tuæ sublimitatis ad cætera quæ sunt negotii veniatur. Et alia manu. Emeritus episcopus recognovi.j

47. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Sicut interlocutus sum, ab ecclesiasticis notariis ea quæ ab exceptoribus officii recitata sunt, per.

currantur.

49. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Hæc rectius et justius præterito judicio debuerant postulari, in quo ex consensu utriusque partis in hunc diem dilata cognitio est. Unde ab ecclesiasticis notariis ad quam partem fuerit dilata cognitio 293 recitetur. Petilianus episcopus dixit. Ergo circumventi sumus. Et alia manu. Ut supra. Augustinus episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Non est nostra causa factum, quod nobis volunt imputare fratres nostri e diverso sistentes. Et cum diceret, (Et alia manu. Recognovi.) Petilianus episcopus dixit. Inju. riam nobis facis. Et alia manu. Ut supra.

50. Augustinus episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Edictum nobilitatis tuæ sic se habet, quartum mensem concludi ad diem kalendarum Junii. Ante autem nos venimus; et ipsi qui videntur nobis hinc facere invidiam, octavo kalendas Junias mandaverunt : cum utique, si ante diem venerant, ante ipsum diem mandare debuerint. Legatur etiam ipsius Primiani professio, ad quem diem se pollicitus est occursurum, et solvatur ista quæstio, de qua nobis jam apud populum magna invidia concitata est. Et alia manu. Recognovi.

51. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Hæc superiore judicio determinata jam constat, præsertim cum personæ ab utraque parte videantur esse firmatæ. Et tamen si cum causa cœperit retra. clari, putaverit hæc sanctitas tua relegenda, tunc rectius relegentur; quamvis superfluum sit, ut post confirmationem personarum hæc denuo retractentur. Unde, ut interfatus sum, ab ecclesiasticis notariis quod præceptum est recitetur.

52. Emeritus episcopus dixit. Scriptum sit tunc nos in diem consensisse cum isti suam retinuerint voluntatem. Et alia manu. Ut supra.

53. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Susceptæ tabulæ ab ecclesiasticis notariis recitentur. Cumque intra Sabanum (id est lineum) volumen schedæ membranaceum pro parle descriptum et codices tabularum pariter obsignati, judiciariis offerrentur adspectibus, Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit. Custodes edicant utrum signa cognoverint.

48. Petilianus episcopus dixit. Tene modum tuum, vir nobilis; tene promissam sæpe justitiam. Nam cum a parte nostra nudiustertiana die fuisset objectum, quod dies legitimus causæ jam videretur fuisse transactus, et a causa cecidisse eos qui nos in judicium vocaverunt, coacti sumus id velle, ut recedentes ab eadem conditione in tempus præsens consentire videremur. Nemo mibi sit hac in parte ingratus, vir D Leo episcopus Ecclesiæ catholicæ dixit. Agnosco si

nobilis. Nam si ego concessi tantumdem temporis, salvis his tamen, si illi adstipulationibus suis non fuerint refragati, cur mihi breve non conceditur tempus ut scribantur gesta, ut subscribatur a sublimitate tua, videamque ac perlegam cui rei subscribere debeam, percipiamque ac recipiam meos scilicet sensus, adversariorum quoque calliditatem subtilemque argutiam; ut scilicet plenissime instructus, intentionibus eorum valeam respondere? Humanum esse arbitror atque justum. Ne dederis, vir nobilis, huic rei atque huic justissimæ petitioni aliquid quod in sollicitudinem abeam. Siquidem te justissimum promiseris, et nos id credere sit necesse, si tamen

gillum meum. Marinianus episcopus dixit: Agnosco sigillum meum. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit: Quoniam ab utraque parte impressionem signorum agnitam constat, ea quæ præcepi a notariis relegantur.

54. Petilianus episcopus dixit: Sic solent testamenta, non gesta reserari. Et alia manu. Ut supra.

55. Marcellinus vir clarissimus tribunus et notarius dixit: Quod propter sollicitudinem partis utriusque factum est, et ex communi consensu non decet reprehendi. Petilianus episcopus dixit: Non reprehendo cautelam, sed peto [secundum] consuetudinem rerum ut gesta legitime exponantur, ut legi ac pertractari