(quos vulgo Paganos appellant), arbitrentur, legum A etpropriarum amissionem facultatum se noverint sub

ante adversum se datarum constituta tepuisse, noverint Judices universi præceptis eorum fideli devo tione parendum: et inter præcipua, quidquid adversus eos decrevimus, non ambigant exsequendum. Quod si quisquam Judicum loco conhibentiæ exsecu. tionem præsentis legis omiserit, noverit amissa dignitate graviorem motum se nostræ clementiæ subiturum. Officium quoque suum, quod saluti propriæ contempta suggestione defuerit, punitis tribus primatibus, condemnatione viginti librarum auri plectendum. Ordines quoque et Duumviri, si in propriis civitatibus, vel territoriis commissum tale aliquid siluerint in gratiam noxiorum, deportationis poenam

ituros. Dat. xvi Kalend. Feb. Rav. Honor. VII, et Theod. III, AA. Coss.

ANNO DOMINI 410.

224 XXXII. IBID., L LI (1)..

QUA ABROGAT EDICTUM QUO HÆRETICIS CONCESSA
FUERAT LIBERTAS.

Idem AA. Heracliano Com. Afric.
Oraculo penitus remolo, quo ad ritus suos hære-
ticæ superstitiones obrepserant, sciant omnes sanc-
tæ legis inimici, plectendos se pœna et proscriptionis
et sanguinis, si ultra convenire per publicum, exse-
cranda sceleris sui temeritate tentaverint. Dat.
v Kal. Sept. Varane V. C. Cons.

ANNOTATIONES.

manere decernimus, verum in exsecutionem plenissi- B animos ad correctionem mitius invitandos credidemam effectumque deduci. Pariter eodem pertinent illa hujusce legis: Ne Donatistæ, etc., arbitrentur legum ante adversus se datarum constituta tepuisse, noverint judices universi præceptis eorum fideli devotione parendum: et inter præcipua quidquid adversus eos decrevimus, non ambigant exsequendum. › J. G.

(1) Infirmat hac constitutione Honor. Imp. anno D. 410, fine mensis Augusti, Varane Cos. per Africam Oraculum, id est, edictum, legem, rescriptum, quo hæreticis rituum suorum exercendorum, conveniendique, seu coeundi publice potestatem fecerat, pœna proscriptionis et sanguinis proposita.

rat, ut ipsemet superiore loco ait. Quinimo et in paganos; nam et Zosimus, lib. 5, pag. 821, Legem qua Catholicæ sectæ inimici (id est, ut hæretici ita et pagani) intra palatium militare prohibiti fuerant (et sic . 42, supr.), co quo dixi tempore abrogatam,

testatur.

Conjicit etiam Baronius causas utriusque legis per Africam. Nempe priorem illam quæ hic abrogatur, ab Honorio ipsa rerum necessitate extortam, ne alioquin Donatista tot legibus exasperati, a partibus Attali Tyranni starent, qui Africam tentaturus videbatur cum autem periculum illud cessasset, Attalo videlicet exauctorato; ad Patrum Africanorum petitionem eam, hac lege abrogatam. Quod valde probabile facit, præter ipsam temporum rationem, Heracliani, Comitis Africa nomen, cui hæc lex inscribitur. Nempe bie ille Heraclianus est, adversus quem Honorii partes sectantem atque Africam sub imperio Honorii retinentem Attalus tyrannus Constantinum cum

Africæ potiunde spe, tanto terrore et timore Honorio imperatori injecto (quem etiam ipse quodammodo prodit l. 1, supr. de terris limit.), ut si Africana hæc expeditio Attalo feliciter cederet, imperio cedere, atque in Orientem fugere in animum induceret. Verun hic ab exercitu Heracliani mox cum suis interfectus. Eo acrius Heraclianus Africam tueri cœpit, littorum et portuum Africae custodibus admotis, atque aunonam Romam subvehi vetuit. Unde Romæ fames exorta : mox Attalo imperium ab Alarico abrogatum, ut memorant Zozimus lib. 6, p. 827, 828, 829 et 830, et Sozomenus lib. 9, c. 8; verum de hoc Attalo plura ad legem penultim. et ultim. supr. de indulgent. crimin., et ad legem. 1 supr. de terris limitaneis, et l. 2 supr. de littorum et itiner. custod., et l. 6 supr. de indulgent. debitorum.

Nempe hoc est illud ipsum edictum hac lege infirmatum, cujus meminere Patres Africani, hoc ipso anno 410, ante bimestre et quod excurrit: cujus hec verba sunt, ut habetur codice Ecclesiæ Africanæ : Post consulatum gloriosissimorum imperatorum Honorii VIII, et Theodosii II, AA., xvi Kal. Julias Carthagine, in Basilica regionis secundæ. In hoc concilio legationem susceperunt contra Donatistas Floren-exercitu in Africam superioris jam anni fine misit; tius, Possidius, Præsidius el Benenatus episcopi eo tempore quo lex data est, ut libera voluntale quis cultum Christianitatis exciperet. Quæ verba Balsamo perperam intellexit, eodemque traxit, quo duodecimum Canonem Neocæsariensem. At enim Patrum hæc mens est, paulo ante latam ab Honorio legem, qua hæreticis ac Donatistis rituum suorum exercendorum copia facta fuerat. Et hoc illud est Oraculum, quod hac lege memoratur simul et abrogatur. Et sane ipsemet lionorius duobus ferme posi mensibus, in Mandatis suis Marcellino Tribuno et Notario ad Carthaginensem collationem destinato (quorum pars est lex 3 infr. de Religione) utriusque legis meminit : et hujus, et illius simul, et hanc confirmat. Nec sane latet, inquit, conscientiam_nostram sermo cœlestis ORACULI quem (sermonem) ERRORI suo posse proficere sæva Donatistarum interpretatio profitetur, qui quamvis depravatos animos ad correctionem mitius invitaret, ABOLERI eum tamen etiam ANTE (nempe hac lege) jussimus, ne D qua superstitionibus præberetur occasio. Nunc quoque excludendam SURREPTIONEM, simili auctoritate censemus, illudque merito profitemur, libenter ea quæ STATUTA FUERANT submovere, ne in divinum cultum nobis se quisquam auctoribus æstimet posse peccare; ut habetur in actis Collat. Carthaginensis pag. 5 et 256, 260. Quare et in l. 3 infr. de Religione, quæ et ipsa pars est mandatorum illorum quæ dixi, novella subreptio (nam ita legendum ibi ostendam) cujus ibi mentio fit, est illud ipsum Oraculum, quod ut hac leg. ita et prædictis infirmatur.

Cæterum hæc lex, ut indicio sunt superiora e codice Africano, atque ipsa insuper temporum ratio, ad Patrum Africanorum postulationem lata videtur. Honorius scilicet et extremis superioris anni 409, et primis hujus anni mensibus, in hæreticos remissior fuerat, ac nominatim Donatistas, quorum depravatos

Repetita porro hæc lex anno Domini 416, totidem verbis; nonnullis tamen auctior[1. 56, ubi dicam.

In utraque lege notanda est pœna sanguinis, quam Honorius comminatur illicitos cœtus agitantibus hæreticis nempe id ita in animum induxit suum, post frequentes hæreticorum conatus, obreptiones, tactionesque. Alioquin in hæreticos poena sanguinis haud adeo sancita, nisi in detestabiles et exsecrabiles nonnullos, insp. l. 9 et 51, 56, supr.; verum de hoc plura in Paratitlis et ad l. 28, hoc tit. Errat certe vir doctus qui hac leg. pœnam proscriptionis et sanguinis impositam successive ait, puta ut primum hæretici proscriptione plectantur: quam pœnam si contempserint, deinde pœna sanguinis plectantur: nam utraque pœna simul hic imponitur verbis constitutionis.

Intendit porro hac lege Honorius pœnam in Donatistas, quod mitioribus edictis invitati, vel pœnis etiam affecti, furorem suum quotidie augerent et exererent; unde valido metu opus visum. J. G.

225 ANNO Domini 411.

GESTA COLLATIONIS

CARTHAGINI HABITE

HONORII CÆSARIS JUSSU

INTER CATHOLICOS ET DONATISTAS

CORAM MARCELLINO V. C. TRIB. ET NOT. P. C. VARANIS V. C.

PRÆFATIO OPERIS

P. MASSONNO AUCTORE.

A causæ defensione Donatiani delegerant, et qui in eadem causa maxime laboraverat, libro secundo Retractationum Augustinus tradit; coque mortuo Possidius in ejus vita etiam refert. Denique adversus Gaudentium Thamugadensem episcopum, quem ex illo numero fuisse eodem quoque libro demonstrat, libros duos conscripsit. At summa utilitas ejus judicii fuit : nam licet Donatiani Cæsarem appellarunt, ab Honorio confirmatum est; nosque edictum ex codice Theodosiano huic disputationi annexuimus: cui obediens plebs Donalistarum, desertis episcopis suis ad Ecclesiam catholicam statim rediit, et ex Optati antiquissimo manuscripto codice interrogationes quasdam collationi intelligendæ necessarias adjici curavimus. Cognitorem quidem Orosius libro septimo prudentem, industrium el studiorum bonorum appetentissimum fuisse testatur : ad eumque non multo post Romam captam, scripti sunt ab Augustino libri viginti de Civitate Dei, ut præfatio ad eos indicat. De morte autem Marcellini Hieronymus loquitur lib. 3 contra Pelag. violentam eam fuisse necesse est. Percussorem enim ejus et sicarium idem Orosius nominat. Laudandus quoque est Marcellus qui hoc volumen Actorum collationis, quod copiosissimum atque diffusissimum erat, modulata, ut ipse ait, brevitate distinxit atque collegit, ut ex epistola ejus ad Severianum et Julianum videri potest. Nec plura hoc loco dicenda existimamus, quia Balduinus præceptor meus in jure civili, qui acta commodato tantum in veteribus adhuc membranis ab antistite Meldorum Tillo habuerat, elegantem in ea commentarium edidit.

Acta collationis Carthaginensis, Innocentio primo pontifice Romano, Honorii clementissimi Cæsaris jussu habita sunt, anno post consulatum Varanis, cum nullus in Occidente consul esset, propter nimiam rerum perturbationem, Roma ab Alarico Gothorum rege recens capta. Mandato igitur quo hæc disputatio fieri jubelur, locus quidem et dies appositus est; at Consulem, qui nullus erat, curiosi frustra requirent. Catholicæ Ecclesiæ episcopi collationem fieri petierant adversus Donati partem; id enim agnoscunt, septem ex eis delecti, Aurelius, Alypius, Augustinus, Vincentius, Fortunatus, Fortunatianus, et Possidius : totidem Donalista, Primianus, Petilianus, Emeritus, B Montanus, Gaudentius, Adeodatus, et Prolasius : atque hi inter absentes episcopos partis suæ, ut fucum facerent, Felicem quasi urbis Romæ episcopum nominant, licet Catholici Innocentium tunc sedere testentur, ul verum erat, ulque probatissimæ fidei annales tradunt, ad annum a partu Virginis quadringentesimum undecimum. Disputatio dividitur in primam cognitionem, secundam, et tertiam. Tertia sexto Idus junias habita est: quo die profertur Marcellini cognitoris sententia, confulatos a Catholicis Donatistas omnium documentorum manifestatione asserentis, ut divi Augustini verbis utar. Hanc sententiam ul emplam a cognitore Catholico et noctu prolatam, calumniose postea Emeritus et quidam pertinaces Donatista arguebant: quos Augustinus acutissime refellit ; cui sane laudi esse C debet, quod epitomen collationis brevissimam scripsit, ideo utiliorem futuram quia tertiæ cognitionis magna pars, quæ hic deficit, necessario inde petenda est. Ubi de Cæciliano et Mensurio, deque traditoribus sacrorum codicum et supellectilis Ecclesiastica agitur, Diocletiano et Maximiano Ecclesiam acerrime persequentibus: et si ante Augustinum in libro de Hæresibus id quoque ab Optato Milevitano copiose narratum est. Ac disputavit quidem Augustinus adversus Donatistas ante collationem, et libros de baptismo parvulorum D edidit; simul disseruit adversus Petiliani litteras ex forensi advocato episcopi, et Cresconium Grammaticum dicendo pene obtrivit. Post collationem vero Honorio XII et Theodosio VIII Coss. ut ipsemet præfatur, quid egerit cum Emerilo satis ostendit libro singulari sic inscripto De gestis cum Emerito. Atque hunc quidem fuisse unum eorum septem, quos pro suæ

226 PRÆFATIO

CLARISSIMI VIRI BALUZII IN EAMDEM COLLATIONEM.

Gesta collationis Carthaginensis inter episcopos Catholicos et Donatistas quæ nunc exstant, integra non sunt, sed abbreviata ex illis quæ conscripta fuerant coram Marcellino Notario. Nam cum illa valde prolixa essent, ut Augustinus ait in epistola quinquagesima, timendumque propterea esset ne in contemplum venirent, Severianus et Julianus a Marcello Memoriali, qui collationi interfuerat et cum Marcellino communicaverat laborem librandæ disceptationis, exegerunt uti fastidia lectionis remedio brevitatis excluderet. Quippe Donatistæ, cum obtinere a cognitore non potuissent ne collatio fieret et ut prorsus causa ipsa non ageretur, hoc effecerunt, inquit Augustinus, multum loquendo ut quod actum est, difficile legeretur. Qua propter Marcellus Memorialis obsecundans postu

lalis amicorum suorum, superflua resecavit, el gesta ▲ limus pro modulo virium nostrarum, secuti in hoc vel eo modo concinnavit quo nunc a nobis leguntur. Ea sane olim studiose excepla, conscripta, collataque fuerant, inquit Balduinus, sed temporis injuria posteritatisque negligentia interciderant, donec tandem anno 1566 in manus ejusdem Balduini venere beneficio viri clarissimi Joannis Tilii episcopi Meldensis. Quod autem non omnino perierunt, debemus, opinor, quicquid alii contra sentiant, nobilissimæ Ecclesiæ Lugdunensi, quæ illustre hoc antiquitatis monumentum in bibliotheca sua servavit. Cui rei indicio est etiam inscriptio velus posita in initio veteris exemplaris, ei similis quæ exstat in capite codicis Tertullianei, quem eidem Ecclesiæ obtulit Agobardus archiepiscopus. Sic ergo legitur in fronte istorum gestorum.

LIBER OBLATUS

AD ALTARE SANCTI STEPHANI
VOTO FULCHERII CANONICI.

doctissimorum virorum judicium, qui varia istorum gestorum loca sanare per transennam studuerunt, vel conjecturas nostras, quum certæ nobis visæ sunt. Nam quod Jacobus Cujacius lib. 1v Observat. cap. 51, adnotat multos errores in libros juris civilis attulisse veterem per notas scribendi rationem, de gestis istis affirmari potest absque ullo periculo reprehensionis. Præterea adhibuimus auctoritatem veterum scriptorum, præcipue vero sancti Augustini episcopi Hipponensis, cui uni plus quam cæteris in hac causa debet Ecclesia. Mutationum porro omnium a nobis in textum inductarum rationem reddere et fastidiosum fuisset lectoribus et non admodum utile, nobis vero valde onerosum. Itaque de his quæ manifestæ erant plerumque siluiB mus; earum vero rationem reddidimus quæ aliquid difficultatis habere videbantur, aut quæ illustratione indigebant. Sane affirmare vere possumus editionem hanc nostram multo meliorem esse omnibus iis quæ usque ad hanc diem prodierunt, idque facile intellecturos eos qui illam contulerint cum Massoniana et Pithaana, ex quibus reliquæ ortæ sunt. Nam si cui tantum olii erit, is profecto facile animadvertet quam multa exciderint Massono et Pithæo, quæ nos reposuimus ex veteri codice, quam multa errata ab illis non animadversa, quæ nos satis feliciter, ut quidem opinamur, emendavimus. Illud dolendum, quod hiatus omnes supplere nequirimus, præsertim ubi agebatur de restituendis nominibus episcoporum viginti Ecclesiæ catholicæ quæ exciderunt in recitatione subscriplicnum. Quoniam vero magna pars tertiæ cognitionis desideratur, quæ necessario petenda est ex Breviculo sancti Augustini, ut pridem monuit Papirius Massonus, gestis adjunximus fragmentum ex illo Breviculo, ab eo videlicet loco ubi gesta deficiunt. Quantum autem intersit reipublicæ christianæ ea habere sana et integra vel hinc liquet quod per annos singulos lectitata in Ecclesiis Africanis fuisse testatur idem Augustinus 227 in epistola LVIII et in libro de Gestis cum Emerito. Dedimus et illud quorumdam suasionibus ut huic fragmento subjungeremus nomina episcoporum utriusque partis qu v recitata sunt in cognitione primæ diei, tum etiam seorsim nomina eorum qui ab utraque parte electi sunt ad suscipiendam collationem. Ob quam etiam causam isthic edidimus eos sermones quos idem sanctus episcopus habuit instante collatione el post collationem, quorum mentionem facit Possidius indiculo operum ejusdem. Addidimus præterea constitutiones post hanc collationem ab Imperatore Honorio editas; quas et nos putamus respicere ad ea quæ gesta in collatione sunt, et ita viris aliquot doctis persuasum fuisse animadvertimus. Reliquum est ut nonnulla dicamus de anno quo ista acta sunt. Quæ disquisitio esset profecio inutilis, cum habitam collationem conslet anno qui seculus est post consulatum Varanis, nisi vir summe doctus nobisque numquam sine laude nominandus Jacobus Sirmondus eam rejecisset in annum alterum post consulatum Varanis, id est in annum quadringentesimum duodecimum, eo in primis argumento quod in

Tum vero Balduinus, qui existimabat, et vere, magnum sibi quemdam thesaurum esse oblatum, ea gesta accurate legit et expendit, et interea dum ederentur, historiam istius collationis vulgavit. Poterat ille leviore compendio gesta edere, si voluisset. Sed haud dubie intelligebat multa menda exstare in veteri codice, quæ auferre destinabat, multa etiam quæ explicatione indigerent, ut ex eis colligi posset aliquis fructus. Fecisset sane rem gratissimam theologo Lovaniensi qui curam suscepit emendandi Breviculi Augustiniani. Ille enim testatur se, cum hæc acla magno redempta optavisset, atque apud Balduini tum defuncti amicos et hæredes inquiri jussisset, intellexisse dilapsa nescio C quo fuisse. Transierant illa in jus et potestatem celeberrimi viri Angeli Vergetii, hominis quidem Græci, sed Latine doctissimi; a quo ea deinde habuit Claudius Mondinus Advocatus Parisiensis, cujus beneficio servala esse scribit Papirius Massonus. Prima hinc eorum editio prodiit Parisiis anno 1589 opera ejusdem Massoni, sed, quod dolendum est, ita mendosa, ut præter errata veteris librarii, multa adhuc nova commissa ab illo sint. Tandem anno 1594, mense Februario venerandus hic codex el auro contra æstimandus ad magnum illum Petrum Pithæum pervenit, ei datus a Mondino causa permutationis cum codice Henrici III, Francorum regis. Et Pithæus quidem, collatione facta cum veleri exemplari, meliorem fecit editionem Massoni, sed non ita tamen quin adhuc multo plura super- D fuerini emendanda post laboriosas et doctas summi viri vigilias. Nos itaque, quum intelligeremus quanti momenti esset hæc gesta habere sana, quantumque hinc utilitatis accederet Ecclesiæ si emendatiora prodirent, hunc laborem lubenter suscepimus, satis amplam qualiscumque operæ nostræ mercedem recepturi si noster hic conatus Ecclesiæ placuerit et ordini litteratorum. Primum itaque clarissimorum virorum editiones contulimus cum eo ipso veteri exemplari quo illi usi sunt, quod nunc censetur in locupletissima bibliotheca Colbertina, tanti plurimi æstimandum quod aliud ullibi exstare hactenus est incompertum. Deinde errata quoque veteris librarii, quæ admodum multa sunt, sustuPATROL. XI.

39

Interim autem dum exspectabatur dies kalendarum juniarum, episcopi Catholici, quod antea sæpe fecerant, inter se conferebant de modis revocandæ ac retinendæ unionis in Ecclesia Africana. Tum vero res sane memorabilis et boni exempli accidit, quæ merito referenda est in hoc loco, ut sit veluti viæ dux ad sequendum divinum Spiritum qui apparel per omnes paginas istius collationis. Refert illam sanctus Augustinus, testis videlicet omni exceptione major, in libro de Gestis cum Emerito, his verbis.

Dicam charitati vestræ et commemorem rem dulcissimam et suavissimam, quam Domino adjuvante sumus experti. Cum ante ipsam collationem inter nos aliqui fratres de hac re colloqueremur, quia pro pace Christi episcopi debent esse aut debent non esse,

choatam constet kalendis Juniis, ex sermone autem A quem sanctus Augustinus habuit instante collatione colligatur paulo ante collationem peractum fuisse jejunium Pentecostes, quod illo anno desiit v kalendas Junias. Deprecamini nobiscum, inquit Augustinus, Dominum solemnibus jejuniis, quæ jam reddimus Deo, reddamus et pro causa. Jam enim jejunamus post Pentecosten solemniter; et utique jejunaremus, etiamsi ista causa non esset. Sane verum est dominicum diem Pentecostes incidisse anno 412, in diem v kalendas Junias. Sed eo die finitum esse jejunium Pentecostes, quod nullum umquam fuit ante Pentecosten, dici vere non potest. Verus ergo ac genuinus, ut ego quidem arbitror, verborum Augustini sensus hic est. Agebantur jejunia quæ quatuor temporum Pentecostes vocamus, quæ post Pentecosten solemniter cele- B quod vobis fatendum est circumspicientes omnes frabrari vetusta lex Ecclesiæ jubel; el tum Augustinus eum sermonem habuit, instante collatione : quod est valde notandum. Nam hinc manifeste colligitur necesse fuisse ut eo anno quo episcopi Carthaginem convenere ad faciendam collationem, jejunium quatuor temporum Pentecostes evenerit ante kalendas Junias, cum eo die cæpta sit collatio. At vero id fieri non potuisse anno 412 ex eo deprehenditur quo tum dominicus dies Pentecostes inciderit in diem IV kalendas Junias, ut supra monuimus. Rectius illa concurrunt in annum 411, quod Pascha fuit và kalendas Apriles, Pentecostes vero pridie idus Maias, et jejunium quatuor temporum Pentecostes incepit XVII kalendas, desiit vero XIV kalendas Junias, id est, ante dies decem quam Episcopi disceptationem aggrederentur. Nam C eo die Catholicos episcopos fuisse apud Carthaginem palet ex collatione prima, cap. 27, 29, et ex collatione secunda, cap. 50.

tres et coepiscopos nostros, non facile nobis occurrebant qui hoc vellent suscipere et de hac humilitate Deo sacrificare. Dicebamus ut fieri solet, Ille potest, ille non potest, ille consentit hoc, ille non tolerat, loquentes magis pro suspicionibus nostris, qui corda illorum videre minime poteramus. Quando autem ventum est ut hoc palam fieret in concilio universorum tam frequenti pene trecentorum episcoporum, sic exarserunt omnes ut parati essent episcopatum pro Christi unitate deponere, et non perdere, sed Deo tutius commendare. Duo ibi vix inventi sunt quibus displiceret; unus annosus senex, qui hoc etiam dicere liberius ausus est; alter voluntatem suam tacito vultu significavit. Sed postea quam illum senem liberius hoc dicentem obruit omnium fraterna correptio, illo mutante sententiam, vultum etiam ille mutavit.

228 NOMINA ET SEDES

EPISCOPORUM XVIII UTRIUSQUE PARTIS QUI ELECTI SUNT AD COLLATIONEM HABENDAM.

1250

229 NOTITIA

EPISCOPORUM SUPRA MEMORATORUM QUI COLLATIONEM CARTHAGINENSEM SUSCEPERUNT.

men occurrit etiam in superscriptione concilii Milevitani anni 416, ubi quoque Fortunatiani nomen comparet, qui in eo concilio electus est unus e Judicibus provinciæ proconsularis, et cujus honorifica fit mentio apud Augustinum lib. 1 contra litteras Petiliani cap. 1 et Lib. in, cap. 38, necnon in libro de Unico Baptismo contra eum. dem cap. 16, ubi dicitur Profuturi ante paucissimos annos defuncti, in sede Constantiniensi successor. Possidius Calamensis episcopus Augustini fuit discipulus, ab eo Dei verbo nutritus, Donatistarum hostis acerrimus, a quibus pene interfectus est, ut narrat Augustinus epist.166. Scripsit Augustini Vitam, in qua testis est se quadraginta annis Dei dono absque amara ulla dissensione familiariter ac dulciter vixisse. Hæc de actoribus catholicis. Cæteri vix aliter noti quam ex præsentibus gestis, ex quibus sedes eorum episcopales collegimus, quod unum de ipsis superest.

Non omnes episcopi qui Carthaginem venerant, tum B Ambrosii cap. ultimo. Fortunati Constantiniensis noCatholici, tum Donatistæ, collationem Carthaginensem susceperunt; sed octodecim dumtaxat ex utraque parte: septem scilicet Actores, totidem Consiliarii, et gestorum Custodes quatuor. De Catholicis haud ambigitur : singulorum enim nomina descripta sunt in mandato concilii Carthaginensis, quod refertur in gestis cognitionis primæ, cap. 55, et singillatim enumerantur in gestis cognitionis tertiæ, cap. 2. Quo in posteriori loco referuntur quoque nomina septem Episcoporum, quibus partes Donati tueri incumbebat : iis adjunguntur quatuor tantum consiliarii : aliorum vero nec hic nec alibi fil mentio. Duo autem Custodes chartarum ex parte Donatistarum nominat Primianus Carthaginensis in gestis cognitionis primæ, cap. 132, Victorem Hipponensem Diarrhytorum et Marinianum Eensem et C duos alios Veratianum nempe et Victorem, ibid. c. 223, Veratianum Carpitanæ Ecclesiæ episcopum fuisse constat ex cap. 126. Cujus autem sedis Victor episcopus fuerit, cum plures sint hujus nominis episcopi Donatistæ in collatione Carthaginensi, dicere difficile est. Nunc breviter quid de singulis memoriæ proditum sit, exponendum. Ordiemur a Catholicis.

Primus inter actores Catholicos, est Aurelius Carthaginensis antistes, vir notissimus, quem Augustinus lib. 11 Retractationum, cap. 21, venerabilem senem appellat. Quamplurimis ille conciliis Carthaginensibus et Africanis præfuit, meritoque dicitur a Prospero in carmine de Ingratis, concilii Africani Dux, cujus Augustinus ingenium. Nec minus celebris est memoria Alypii Thagastensis, Augustini a primis annis amicissimi. Is D Thagasta oriundus erat primoribus municipalibus. Romam venerat paulo ante Augustinum, et simul cum eo Mediolanum profectus est: hujus etiam propositum imitatus secessit una cum eo Cassiciacum catechumenus cum catechumeno. Mediolani baptizatus, in Africam revertitur, et postea ad Thagastensem episcopatum promotus, scientia et pietate fuit illustris; ac Hieronymo, Sixto, cæterisque Italis conjunctissimus. Pluribus conciliis Africanis interfuit, et magnæ fuit apud Afros episcopos auctoritatis. De Augustino, tertio actore nil necesse est dicere. Vincentius Colusitanus, seu potius Culusitanus in provincia proconsulari episcopus, interfuit conciliis Carthaginensibus annorum 416 et 419. Idem putatur esse qui laudatur a Paulino in Vita

E Donatistarum actoribus quatuor aut quinque celebres sunt: Primianus Parmeniani Donatistæ successor in sede Carthaginensi circa annum Christi 390, qui stalim a Feliciano aliisque suæ partis episcopis damnatus est, et depositus in concilio Cabarsussitano anni 393, subrogato in ejus locum Maximiano : al paulo post in concilio Bagaiensi absolutus et restitutus dejecto Maximiano. Qua de re centies apud Augustinum fit mentio. Petilianus ante episcopatum forensis advocatus e catechumeno in Catholica, per vim a Donatistis ordinatus episcopus Constantinæ, cujus exstant litteræ, adversum quas Augustinus scripsit. Emeritum post collationem communem convenit Augustinus in urbe sua Cæsareensi, el cum eo egit præsentibus episcopis ejusdem provinciæ, ac plebe Cæsareensis Ecclesiæ, et gesta collationis hujus in qua superior fuit, ipse descripsit. Fuerat is Emeritus auctor sententiæ concilii Bagaitani in Maximianum latæ. Fama percrebuerat ipsum circa finem vitæ factum esse Catholicum : at falsus fuit iste rumor, et quamvis ab Augustino fuisset convictus, numquam tamen ad communionem catholicam accessit, et in schismate pertinax obiit. Gaudentius quoque Thamugadensis Augustini scriptis, quibus duas epistolas ejus refellit, nobilitatus est. De cæteris Donatistarum episcopis nihil præter sedis nomen, quod ex collationis gestis liquet, habemus.