per Prophetam dicens : Quoniam hoc est testamentum A 9); quia unusquisque justus ipse sibi lex est (Rom. 11. meum, quod disponam domui Israel et domui Juda, et post dies illos dicit Dominus : dans leyes meas in 14 et 15); et alio loco idem beatus apostolus Paulus dicit: quia lex non facit justos, sed ipsa amat justitiam. Semper in omnibus rebus efficientibus effecta quæruntur: vacat lex quæ efficit, si per compendium paratum est quod efficitur. Denique Abrahæ non dictum est crede, sed ultro credidit: in quo sine lege, legis effectus impletus est: non legitur: audivit Abraham legem et credidit, sed legitur: credidit Abraham Deo el reputatum est illi ad justitiam (Rom. IV, 3). Et primis temporibus Noe Patriarcha nihil egit unde justus fieret, et justus electus est, qui fabricata arca feliciter in diluvio navigaret. Longum est ire per singulos qui sine lege inventi sunt justi. Hæc si a vestris parentibus suo tempore dicerentur, quis eos a communione sua repelleret? quid si dice. rent non debere silentio præteriri quod Apostolus de extralegalibus ait: Gentes quæ legem nesciunt, ea quæ legis sunt, faciunt : habent enim legem scriptam in cordibus suis. Nam et multi probantur in lege peccasse, et multi bene sine lege vixisse. Lex et homo duæ res sunt, sed pares esse non possunt : non enim homo factus est propter legem, sed lex data est propter homines. Nusquam video damnum illatum Deo, dum et origo legis apud eum manet: et postquam scriptura vestris parentibus tradita esse dicitur, nihil deest, omnia membra legis sana sunt, salva sunt, recitantur: nihil minus est de lege et docere, et doceri cupientibus. An illud erat magis necessarium ut occideretur homo, ne scriptura aliqua traderetur? quid quod nec homines occisi sunt, et omnes scripturæ non desunt? non est unum lex et Deus. Si pro Deo moriendum fuerat, qui et resuscitare mortuos, et reddere præmium potest, liber non traditus de duobus his nec alterum potest. (49) Impedit igitur necessitas vires suas. Non minus videmus negligentiam frequenter operari, quam necessitas operata est. Nam si membranæ aut libri, quibus scriptura legitima continetur, in totum debent illæsa servari, quasi non damnantur aliqui negligentes; non est longe tradere a male ponere, aut male ferre: alter in domo librum posuit, quæ domus incendio concremata est : damnetur qui negligenter posuit, si dam nandus est qui postulandum librum territus dedit : damnentur etiam illi qui neglectas membranas ant libros ita posuerunt, ut eos domestice bestiolæ, hoc est, mures ita corroserint, ut legi non possint: damnetur et ille qui ita in domo posuit ut nimietate pluVARIORUM NOTE. Post hæc verba pag. 100 versus medium: ‹ Si quid a filiis forsitan delinquatur, sequentia habentur : Cum et temporibus Moysi sine cujusquam pœna lex iterata sit, et arca Testamenti ab hostibus ultro sit reddita, et C ab Jeremia Deo præcipiente charta sit altera scripta: quare putatur apud majores vestros solos capitale fuisse peccatum, in quo per tot exempla nemo damnatus est? Nam si lex ideo data est, ut homines docerentur, non ut ipsa lex quasi pro Deo coleretur, post factum patrum vestrorum nullum damnum passa est turba credentium; unusquisque eorum sub metu codices suos perdidit. Nam lex que necessaria fuerat, valet apud doctores populorum et cultores Dei. Bibliothecæ refertæ sunt libris; nihil deest Ecclesiæ; per loca singula divinum sonat ubique præconium; non silent ora lectorum; manus omnium codicibus plenæ sunt; nihil deest populis doceri cupientibus, quamvis lex non magis pro doctrina quam pro futuro judicio scripta esse videatur, ut sciat peccator, quid D pati possit, si minus juste vixerit. Denique scriptum est et legitur: quod justis lex data non sit (I. Tim. 1, (46) Proxime reddidit. Hæc et quæ sequuntur innuere videntur, sine Scriptura, quæ nobis tradita sunt, sufficere posse. ALBASP. (47) Unde apparet le parentes tuos, etc. Nisi Optatum interdum parum caute loqui et alia testarentur, vel eo potissimum nomine abjudicandum ab illo putarim septimum hunc librum. Parum enim solida est tota hæc disputatio, nisi commoda et benigna interpretatione leniatur. M. CASAUB. (48) Quamquam. Sensus est: etsi majores vestri propter has rationes a communione non fuissent revocandi, tamen quia peccarant, eam quærere et flagitare debebant; vos vero ultro ad unitatem estis invitandi, quia nihil peccastis. ALBASP. Ibid. Quamquam etsi illorum unitas fieret, etc. Seribo: Quamquam etsi illorum unitas fieret, et ad Ecclesiam Catholicam sponte venirent, etc. M. CASAUB. (49) Impedit igitur necessitas vires suas. Scribe: Impendit igitur, etc., id est, quod et mox sequitur, necessitas operata est, sequitur, quasi non damnantur aliqui negligentes. Scribe, quare non damnantur aliqui negligentes? non est longe, etc. Sed ejusmodi non pauca sequebantur, quæ de putidiores essemus, in ipso textu correximus. M. CASAUB. peccatum fuerat imperantis et minantis, non populi cum tremore et dolore tradentis. (50) Qui Antiochus ne aliquid primitivo populo nocuisse videretur, statim providit Deus, ut per unum hominem Esdram, qui lector eodem tempore dicebatur, tota lex sicut antea fuerat ad apicem dictaretur. Sic tyrannus Antiochus fructum malignitatis suæ habere non potuit, dum præter septem fratres et unum seniorem carnem suillam manducare detrectancies, nullum Judæum occidit, et lex perire non potuit. Sic et parentes vestri tempore suo nec ipsi occisi sunt, et libri legis Dominicæ toti ubique recitantur. Si parentes vestri (ut supra dixi) hæc dicerent, quis illos in suam communionem non intrepide accepisset, ubi, ut dictum est, viarum 110 sic tecta aliqua stillicidia deliquarent, A quemquam Judæum est ulla dicta sententia, quia ut omnia humore obliterata legi non possint: damnentur et illi qui ferentes libros legis temerarii se rapacibus undis fluminum crediderunt, et se liberari cupientes scripturas in undis e suis manibus dimiserunt. Ergo si scriptura una est, et hanc qui servare non potuit reus est; alter undis tradidit, alter rosoribus bestiis dereliquit, alius stillicidio corrumpenda neglexit, alter metu mortis territus homo homini dedit si unum est, quod ab omnibus admittitur, quare eligitur, qui damnetur, cum levior culpa sit traditoris quam negligentis : qui ante mures posuit aut sub stillicidio reliquit, voluntate negligens fuit; et qui in fluvio perdidit, de temeritate peccavit; qui metu mortis aliquid tradidit, homo homini dedit; integrum erat apud dantem, integrum apud accipien- B peccaverat necessitas, non voluntas temporibus tem. Si qui accipit, flammis tradidit, peccatum magis accendentis est non tradentis. Hæc si a majoribus vestris dicerentur, quando illos repellere a nostra communione possemus? Si etiam Antiochi regis tempora commemorare voluissent, quibus omnes Judæi coacti sunt ut libros in incendium darent, et ita universa scriptura data est, ut apex unus in aliquo libro minime remansisset. De Judæis illo tempore nemo damnatus est, nec a Deo vel ab aliquo Angelo in VARIORUM (50) Qui Antiochus ne aliquid primitive, etc. An primitivo populo vocal τοὺς ἀρχαίους; an quem sacra historia primogenitum aliquoties? Sed et primitiva pro primogenitis alibi quoque usurpat vulgatus Interpres. Cæterum quam multa in paucis citra omnem historiæ fidem miro incogitantiæ exemplo ab Optato nostro hic dicantur, nemo tam oscitans aut ignarus ut non statim animadvertat. Ea pluribus exagitare, neque nostri officii neque boni fortasse moris fuerit. Illud saltem lectorem, ut observet monere visum est, quod II Maccab. vin, 25, in Latina Vulgata Esdras legatur pro Eleazar, quod est in Græco et unitatis Principes vestri, cætera ut, pag. 100 editionis nostræ (Dupinianæ). Post hæc verba, eadem pagina, paulo post mcdium : Sed Principes vestri, sequentia habentur : Nam peccator talis quales fuerunt vestri majores, si ad Ecclesiam veniat et necessitatis suæ rationem ostendat, (51) primo recipiendus est, deinde (52) sustinendus pio sinu matris Ecclesiæ. Nec quasi ex toto sanctus, cætera ut in nostra editione (Dupiniana), pag. 100. NOTE. cum sequentibus verbis, secus quam in Græcis et (52) Sustinendus. Ejus pœnitentia expectanda. minit nostri Optati, sic et alterius cujusdam, qui Donatum sequebatur: utque in Bagaiensi conventu Donatistarum, inter eorum antistites nominatur quidam Optatus: sic in Cirtensi synodo Catholicorum cum ipso quoque Augustino celebratur alius Optatus bonarum partium patronus. Et vero Augustinus librum de Unitate Trinitatis contra Felicianum Arianum scripsit ad Optatum, quem etiam vocat filium dilectissimum. venisset, tametsi reliqua pars ejusdem generis etiam- A et Augustinus in libris contra Parmenianum, ut menum desideraretur. Jam autem (ut hoc tempore ad lectionem atque recognitionem religiosæ antiquitatis Ecclesiasticæ multorum studia revocantur, ac, si saperent multi, plures revocarentur) cum ageretur de recudendo quoque Optato Afro, qui olim mendosissimus in Germania editus fuit, etsi me Librarius ap. pellarit, qui suspicabatur me lubenter dare hisce Scriptoribus Ecclesiasticis quantulumcumque temporis possum civilibus legum studiis detrahere; tamen magis festinabat, quam ut conquiri omnia auxilia possent, quæ Optatum in integrum restituerent. Itaque respondi, hunc Scriptorem quidem dignissimum esse, qui diligentius recognosceretur, sed me hoc tempore tantum conferre posse sexcentorum in eo locorum emendationem cujus quidem maximam B partem repetii ex manuscripto exemplari, quod mihi utendum aliquando dedit vir doctissimus Claudius Espencæus theologus Parisiensis. Etsi autem non nescirem non multo pauciores superesse locos, qui magna mendi suspicione laborant, sed sanari sine auxilio veteris libri, vix ac ne vix quidem possent: et propterea Optatum optimum maximum dare, sicuti optabam, non possem tamen interea non recusavi multo meliorem, quam hactenus fuit, edi, potius quam, qualis antea plane inquinatus fuerat, idem recuderetur. Speraveram quidem certe accessurum alterum emendationis præsidium ex codice Joannis Tilii episcopi Briocensis ut veterum librorum, sic antiquitatum Ecclesiasticarum studiosissimi. Sed quod jam propter absentiam doctissimi Antistitis præstari C non potuit, altera forte editio postea præstabit. Alius ergo fuit Noster, et multo senior. Sed neque quidquam habuit commune cum illo Optato Gildoniano, cujus frequenter meminit Augustinus. Ac ne quidem eumdem fuisse illum puto, quem Athanasius laudat, et in Tyria synodo defensorem suum fuisse significat; nam Ægyptium episcopum fuisse ait. Quo tempore noster floruerit, liquet, cum Siricium episcopum Romanum appellat suum socium. Hieronymus testis est hos eum libros scripsisse imperantibus Valente et Valentiniano. Potuisset dicere, Theodosio : multum autem interest scire, quo quis tempore aliquid scripserit, præsertim ubi de controversiis ecclesiasticis quæritur. Parmenianum, quem oppugnat Optatus, fuisse successorem, non illius Donati Casensis, qui Cæcilianum vexare cœpit, sed alterius non minus insani Donati Carthaginensis, qui succes. serat illi Majorino, quem prior Donatus, ut Crcilianum percelleret, ordinaverat episcopum Cathaginensem, ex Augustino didicimus. Parmeniani autem epistolam, cui respondet Optatus, scriptam fuisse ad Ticonium hominem eruditum et eloquentem, qui non satis alioqui Donatista esse videbatur, idem Augustinus significat: qui et postea adversus eam Parmeniani epistolam libros tres scripsit. Optatum vero nostrum scripsisse libros sex ait Hieronymus scio circumferri quemdam septimum; sed ipse Optatus non obscure profitetur non nisi sex abs se esse scriptos: ubi et singulorum argumentum non ineleganter præmonstrat. Pollicetur sese adjecturum quædam acia; sed hanc appendicem non invenio. Libri primi præcipua quoque capita Augustinus perstrinxit libro primo contra Parmenianum. Legant qui volunt (inquit) quæ narrat, et quibus documentis quam multa persuadeat, venerabilis memoriæ Milevitanus episcopus Catholicæ Equidem dissimulare nec possum nec volo şingulari quadam observantia me affici erga Africanos veteris Ecclesiæ doctores,quos de ea tam præclare meritos, et quidem, aliis veluti deficientibus Scriptoribus Latinis, tam illi fideliter fortiterque succenturiatos esse sentio. Memini cum ante aliquot annos Minucium ederem, quem cum Tertulliano, Cypriano, Arnobio conferebam, laudasse me propterea, fecun dam illam felicemque Africam, quæ ut semper (sic enim eo tempore scripsi) aliquid novi 112 proferre olim dicebatur, sic etiam religionis nostræ vindices et patronos doctissimos acerrimosque protulit. Nam et ex ea prodibant hostes minime ignavi. Quale Ecclesiæ bellum indixerit, quantumque incendium ac- D communionis Optatus sive de Lucilla pecuniosissima cenderit unus Donatus Numida, testes sunt flammæ factionis Donatianæ. Quid futurum erat, si ad eas exstinguendas eadem regio non emisisset vel Optatum nostrum in Numidia Milevitanum Episcopum, vel ipsum paulo post Augustinum illa dico duo lumina Ecclesiæ, et adversus hostes pietatis duo fulmina sanctissimi belli? Magnum profecto religionis præsidium fuit Milevitanum Concilium, cui et Augustinus interfait. Sed paulo ante Ecclesia Milevitana dederat Ecclesiæ Catholicæ magnum subsidium, cum adversus vim et insidias Donatistarum suum Optatum dedit. Ac multos quidem iis temporibus in Africa fuisse Optatos legimus, valde alioqui dissimiles. Nam tunc et factiosissima foemina, quam pro Ecclesiæ disciplina S. Cæcilianus adhuc diaconus læserat : vel de cæteris factionis ejus consortibus, sive furibus ecclesiastici argenti; sive ad episcopatum se non pervenisse dolentibus, et sibi prælatum Cæcilianum insidiis, quibus poterant, insectantibus; sive de Numidis episcopis, quos ista factio convocaverat ad perniciem Cæciliani, ut eo deposito alter ordinaretur. Hæc ille. Quæ tanto lubentius nunc recitavi, quia in iis dicatur noster Optatus communionis Catholicæ. Ergo licet ad Cypriani et eorum, qui illi suffragati aliquando sunt, sententiam de baptismo hæreticorum videatur accessisse, quam postea Augustinus et dam navit, et damnandam esse ostendit : tamen perman- A hac tempestate imprimis optare debeamus a multis sit in Catholica, in qua et Cyprianus, Ecclesia. Non enim Veteres aut leviter aut facile (quod nunc nimis temere et morose atque odiose, ne dicam calumniose, plerumque fit) alicui aut inurebant, aut aspergebant hæreseos atram et gravem notam, ut aliquem statim abdicarent Ecclesiæ communione. legi atque 113 cognosci, hæc profecto una est, in qua et hujus temporis intemperiem prope depictam, et eorum certaminum, quibus orbis noster concutitur, effigiem vivis coloribus expressam esse dixeris, Nolo nunc comparationem pertexere: quod non modo facere non possem sine odiosa invidia, sed ne quidem sine acerbissimo dolore. Et fortasse interest nominis christiani foeda illa opprobria, qualia hæc ætas videt, sempiterna oblivione potius sepeliri quam ad posteritatis memoriam transmitti. Sed illa licet nunc supprimantur, tamen nescio quomodo et exstare et legi videntur in actis Donatistarum, totaque eorum terribili tragoedia, quæ abs scintilla vel fumo nescio cujus ambitiosa contentionis, in eas flammas exarsit, quæ non modo Africam universam pervaserunt, et funestissimo schismate permiscuerunt, sed et orbem christianum incendio longius grassante implicuerunt annis plusquam trecentis: nam et temporibus Gregorii pontificis Romani perdurasse cognoscimus ex illius epistolis. Vix autem in Africa utcumque quieverat Donatistarum rabies et ecce altera Vandalorum Arianorum inundavit, qualem descripsit Victor Uticensis. Non fuero vates, si quæ nostris temporibus impendeant, dixero. Jam enim et oculis cernuntur, el manibus tenentur. Sed quid ingratus orbis terrarum etiam mereatur, non ignoras. Itaque et te, cujus pios gemitus nuper audivi, in hac editione appellare volui, et ad te referre hoc testimonium meæ erga le observantiæ. Memini enim, nec umquam obliviscar, Non dicam Optatum locos sacræ Scripturæ aut valde apposite semper allegare, aut numquam inflectere vel detorquere. Fatebor potius iis persæpe abuti imperite. Vetus est illud: bene dicit, sed non bene probat. Sic sententia vera manebit, tametsi ad eam confirmandam falsa interdum adhibeatur probatio. Nihil aut putidius aut ineptius dici potuit, quam quod Parmenianus ad reprobandum Catholicorum baptismum allegabat illud Davidis oleum peccatoris non B unget capul meum. Nihil erat facilius, quam loco inspecto et prolata interpretatione vera tam insulsam indoctinugatoris fatuitatem irridendo refellere. Quasi tamen ad rem aliquid dixisset, sudat Optatus, et frustra se torquet, ut excudat aliquod responsum ; idque dat quod et non minus abs Davide est alienum. Fuerit sane illa infelicium temporum misera caligo : et nostræ ælati, si plus illi affulserit lucis, gratulemur. Interea tamen, qui recti judicii sunt, agnoscere in hoc scriptore possunt, quod et in aliis Afris Scriptoribus admiramur, vehemens, acre, densum et nervosum sive dicendi sive disputandi genus, præsertim si in personam agendum sit. Scriptorem quidem certe hunc oportet propter bonæ et sincera in narrationibus fidei opinionem, magnæ auctoritatis sta- C cum superioribus diebus, auctore te, dixissem de jure civili in nova Schola Belgica, conversum inter Lutetiæ, Kalendis Septembris. Cum hos Optati libros jam emissurus esset Librarius, admonuerunt me amici et familiares quidam mei non posse me sine reprehensione prætermittere tim fuisse, cum etiam ipsi Donatistæ, quos alioqui acerrime insectatur, vicisse se putarent, si ejus testimonio uti aliquando possent. Sic enim quod fingehant atque fabulabantur de suo Donato absoluto et Cæciliano damnato, conati sunt (tametsi id facerent non minus impudenti, quam perfidiosa calumnia) Optati nostri verbis captiose confirmare. Itaque (inquit Augustinus in breviculo collationum cum Donatistis) velut aliquid validissimum prolaturi, petierunt Optatum legi: quod et antea petierant et lectus est locus Optati, quem Donatistæ prætexebant. De ejus sententia quæstio fuit. Catholici non tam admirantes, quam irridentes insaniam adversariorum, rogarunt ut integer Optatus legeretur, qui unus Donatistarum mendacia apertissime refellere poterat. Sic hujus D quod obiter in secunda mea ad te responsione anno unius Scriptoris testimonio definita lis illa fuit. Oportet (iterum dico) magnum et maximæ auctoritatis dignitatisque testem fuisse, quem Donatistæ (qui nihil non alioqui audebant) non ausi sunt recusare, cum tamen ab eo jugulari se sentirent: imo vero calumniæ et falsi damnari maluerunt, quam ej fidem non habere videri. Equidem non instituo pluribus verbis exponere quantum utilitatis ex hisce Optati libris ad Ecclesiam redire possit. Sed illud modo dico: tametsi sola in iis historią surgentis atque invalescentis Donatianæ sectæ factionisque exstaret, valde eos non modo olim fuisse, sed etiamnum esse utiles reipublicæ christianæ. Et vero si qua est historia, quam superiori pollicitus esse videor, dicturum alias esse me, non posse ex historia judicii, quo Cæcilianus et Donatus conflictati sunt, illud elici, quod tu (qui non optima fide rem tantam recitare videris ) tanta confidentia colligis, et ego aliquando errantem ducem puerili quadam credulitate secutus in meos de Constantino commentarios retuli. Certe cum error, qui latet, longius serpat et increscat: nimium perfidiosa sit dissimulatio, quæ eum vel alit vel tegit, præsertim in quæstionibus Ecclesiasticis. Sic memini Petrum martyrem, hominem et doctum et diligentem, quia admonitus non fuit, eodem tuo errore impulsum, ex illa, de qua loquor, historia, dicere præter ea voluisse, Principes esse religionis legitimos judi- A fori, aut suæ jurisdictionis: sicuti rursus fecit in ces: quia (inquit) Constantinus abs se non rejecit provocationem Donatistarum a Miltiade episcopo Romano damnatorum: sed negotium Arelatensi episcopo commisit. Eram Argentorati in ejus domo, cum talia scriberet in librum Judicum. Sed non aderat Optatus, qui suo testimonio et auctoritate depelleret nebulas falsæ opinionis, illi historia veluti incubantes. Ac principio quidem scio mirari multos, qui fiat, ut cum Oplatus et Augustinus hanc historiam recitantes nihilominus attollant #peobia veteris Ecclesiæ Romanæ; tamen hoc tempore te et tuos ex eadem historia velle illa deprimere, vel etiam evertere : et quidem te in illius recitatione, potuisse laudare epistolam Augustini centesimam sexagesimam secundam, quæ ut vere narrat, quod quærimus, sic addit B de Ecclesia Romana, quod negas. Oportet autem, magni cujusdam (ut ita loquar) præjudicii fuisse illud judicium, de cujus actis eorumque veritate tam valde deinde litigatum est. In ea quidem certe asserenda atque adversus Donatistarum calumnias defendenda potissimum elaborarunt Optatus et Augustinus quo magis indigne ferendum esset nunc eam rursus depravari tametsi in ea recitanda falli aliquem, minus mirabor, quia meminerim ipsius quaque Augustini, cum ederet commentarios probationum et testimoniorum contra Donatistas, fuisse aliquod μνημονικὸν ἁμάρτημα, quod et in suis Retraetationum libris confessus est. Dicam breviter, quod verius esse existimo, non ut te doceam, (qui enim posset sus Minervam?) sed ut ex Optato, ea in re aliquid didicisse me fatear, quod in tua Schola Ts avstopneias non potueram. Ac imprimis quidem liquere arbitror Cæcilianum in synodo quadam Carthaginensi inique damnatum, cum absens esset, non tamen appellasse Constantinum. Imo vero Donatistas per Annullinum quemdam, hominem impium, curasse, ut causa hæc ad Constantinum, qui paulo ante in Italia Maxentium oppresserat, referretur. Credo diffidentes judicio episcoporum Afrorum, quod in absentem potius quam contumacem inique prolatum erat, voluisse imperatoris sententia, quam non minus facile elicere se posse confidebant, illud confirmari. Sed cum odiosum et in causis Ecclesiasticis insolens hoc exemplum, quo principibus talis jurisdictio deferebatur, esse sentirent, impudenter D cavillati sunt factum esse ab ipso Cæciliano, quod ipsi fecerant. Atque hæc una facti quæstio est inter Optatum nostrum et Parmenianum. Sed Donatistas commisisse quod Cæciliano invidiose adscribebant, hoc est, abs Constantino petiisse judices, liquide probat Optatus, cum profert eorum libellum oblatum Constantino. Simul autem addit (quod secundo loco mecum, velim, observes) Constantini, quodam veluti pudore, ab hujus causæ cognitione abhorrentis, et eam, quantum potest, recusantis, atque rejicientis responsum petitis a me in sæculo judicium, cum ego ipse Christi judicium exspectem. Ergo optimus Imperator protestatur, non esse hanc causam aut sui Synodo Nicæna, cum episcopi inter se litigantes suos illi obtulissent libellos. Ergo causam Cæciliani et Donati rejicit ad judicium Ecclesiasticum, cui jure suo præesset Miltiades episcopus Romanus, quem tamen tu non nisi ex mandato principis, judicem fuisse narras. An igitur eum dicemus vice sacra judicasse, ut leges eo tempore loquebantur? Addis, Judices abs Constantino datos non modo ex Italia et Gallia, sed etiam ex Hispania. Cur addis, ex Hispania? nam non memini alios fuisse quam Italiæ et Galliæ episcopos. Etsi enim Augustinus referat, quod dicebat Parmenianus, per Osium Hispanum, adjutorium (ut ait) præstitum esse Caciliano tamen illum hujus judicem fuisse non dicit. Non dubitabatur de Miltiade episcopo Romano. Sed Donatistæ judices habere volebant ex Gallia. Optatus narrat datos esse tres ex Gallia, quindecim ex Italia præter Miltiadem, qui Afer erat, sed erat Romanus antistes. Jam vero tertio loco 114 diligenter nota, quod Optatus inter illos Gallos numerat Marinum Arelatensem episcopum; eumque siguificat venisse Romam, ut Miltiadi adesset. Hoc enim illud potissimum est, quod te fefellit: pace tua et bona gratia ita loquar, quia libere et familiariter tecum loqui solitus sum. Contendis in hac causa Arelatensem fuisse Romano superiorem. Primum hoc insolens et inauditum est. Certe Cyprianus Afer, quamvis minime blandiatur Stephano episcopo Romano, tamen illius esse ait potestatem castigandi abdicandique Martiani Arelatensis episcopi. Nunc homo Gallus probare vult Arelatensem esse judicem ipsius Romani. Sed probationem audiamus. Ais Donatum a Miltiade damnatum provocasse, Constantinumque hujus appellationis judicium demandasse episcopo Arelatensi, qui sedeat Judex, ut post Romanum pontificem, quod visum fuerit, pronuntiet itane vero? Quid superest, quam ut Arelatensem colloces supra solium ipsius quoque Constantini, qui in antiquis inscriptionibus appellatur etiam pontifex maximus? Atqui ut te refellit Optatus, cum affirmat Arelatensem Episcopum in priori judicio adfuisse, atque adsedisse Miltiadi sic rursus alterum figmentum evertit, cum narrat, Constantinum appellatum iterum abs se rejecisse cognitionem hujus causa: et quidem detestantem hoc genus furiosa provocationis, exclamasse o rabida furoris audacia! etc. sic enim et in manuscripta epistola Constantini, in qua rursus hæc historia narratur, scriptum est et ad majorem detestationem adjicitur, abs cœlesti judicio ad terrenum appellationem hanc interpositam videri. Itaque et ex ca potissimum epistola restitui et castigavi hunc Optati locum, qui corruptus alioqui et mendosus erat; cognovique repudiandam esse emendationem eruditi et ingeniosi Jurisconsulti, qui cum pro a rabida, in quibusdam libris orbita, in aliis arbita, legi animadvertisset, acute conjecit notas esse antiquæ formulæ, quæ significarent, a rẹ |