indulgentiam. Scriptum est quia qui peccaverit in A rerum, et qui fuerit prior attende. Utique Jamues et a Spiritum Sanctum, non remittetur ei, nec hic, nec in futuro sæculo (Matt, xu, 32). Ergo cum et falso nos muscas appelletis, et omnia quæ a nobis fiunt, dissolvere properetis, el nos contemnendos aut despiciendos esse dicatis, vobis solis sanctitatem vindicantes: innocentiam proponitis vestram, ut promitLatis vos aliena posse donare peccata. Videtis igitur non de nobis, ut disputatis, sed de vobis dixisse beatissimum Paulum apostolum; Erunt (inquit) homines 104 seipsos amantes, cupidi, gloriantes sibi, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti: pacem non custodientes, sine affectu, detractores, immites, sine benignitate, etc. (Il Tim. m, 2). V. Donatistas non autem Catholicos Jamne et Mambræ similes esse. Nam et illud quale est, quod pro arbitrio tuo Moysi vobis imponere voluisti personam, contra quem Jamnem et Mambrem obstitisse commemorat apostolus Paulus. Si ita est, quæ apud vos veritas inveuiri potest, cui Catholica videtur obsistere, aut quod apud nos esse mendacium poteris approbare? in una communione esse cum toto orbe terrarum? (26) numquid poteris approbare mendacium? symbolum verum et unicum retinere et defendere, numquid poteris approbare mendacium? (27) Cathedram Petri et claves regni coelorum a Christo concessas, ubi est nostra societas, numquid poteris approbare mendacium? in ipsa lectione quæ commemorasti inter ipsas personas, considera ordinem ? In mss. vides. b In mss. S. T. et P. S. Aaron. In mss. S. T. et P. S. veritatem. Mambres secundo loco sunt, qui contra Moysem et veritatem b falsis artibus militare voluerunt et antecesserat Moyses, cujus virtutes impugnare frustra conati sunt. Ut Moyses prior est, sic et Catholica prior est ut Jamnes et Mambres repugnantes obstiterunt, sic et vos rebelles contra veram Catholicam militatis. Quid est ergo quod nomina et nobis et vobis mutare voluistis, nisi ut te sociis tuis compa. rares æqualem? (28) Sunt enim aliqui ex vobis qui obliti aut ignari præteritorum temporum in duos dicant quæ pertineant ad eos qui jamdudum de Catholica lapsi Majorinum ordinaverunt; illi scilicet auctores schismatis et traditionis. Cum adhuc reti nerent pacem antequam exterminarent Deo placitam B unitatem, fuerunt lumen mundi, et sal terre merito appellabantur. Dum docerent pacem, adhuc pacifici vocabantur: (29) autequam inflati essent, beati erant, de paupertate spiritus, pars erant condimenti : beati erant, dum mites, pars fuerant condimenti: beati erant dum justi, pars erant condimenti : beati dum pacifici, totum fuerant condimentum. Posteaquam erroris divitias dederunt spiritui et pulmonibus suis, et facientes schisma, immites inventi sunt et minus misericordes dum impie membra Ecclesiæ diviserunt: et injustitiam secuti, regnum Dei pro fastidio habuerunt et dividendo Ecclesiam noluerunt esse pacifici, ipsi facti sunt sal infatuatum, ex quo nihil condiretur, quod Deo de suavitate placuisset. Et cum LECTIONES VARIANTES. sententiam, quam quam mallemus, ac lectori libenter commendaremus, Optatus ipse docebit lib. v, Absit ut Spir. Sanct. etc. vide et incerti auctoris brevic. fid. contra Arr. a V. Cl. nuper vulgatum, circa finem, Nam quicumque, ete. M. CASAUB. (26) Numquid poteris approbare mendacium in ipsa lectione que commemorasti, etc. Ut hec scripta, imo quomodocumque scribas aut mutes, ne ŒEdipus quidem aut Apollo ipse quidquam sani ex iis elciat aut integritati restituat. Quare longe est arcessenda huic loco medicina; sed ea tamen certa ac minima, imo omnino nulla, nisi punctorum distinctioni servientium, mutatione. Sciat igitur Lector, multas retro periodos etsi non eadem obscuritate, eodem tamen false distinctionis vitio laborare, quo hæc, que restituere, nisi recte illis constitutis, non possumus. Totus igitur locus ita concipiendus est. Si ita est (hinc euim depravationis per aliquot sententias continuat origo), quæ apud vos veritas inveniri potest, cui Catholica videtur obsistere, aut quod apud nos esse mendacium poteris approbare? in una communione esse cum toto orbe terrarum, numquid poteris approbare mendacium? symbolum verum et unicum retinere et defendere, numquid poleris approbare mendacium? Cathedram Petri et claves regni cœlorum a Christianis concessas, ubi est nostra societas, numquid poteris approbare mendacium? In ipsa lectione qua (E. quam) commemorasti, inter ipsas personas considera ordinem rerum, qui fuerit prior, attende. Utique, etc. M. CASAUB. (27) Cathedram Petri. Ex eo quod cum Episcopo Romano communicat, infert se non posse errare, neque falsum symbolum docere. ALBASP. (28) Sunt enim aliqui ex vobis, etc. Ad illud, Cum D adhuc : aliquid hic deesse primo statim intuitu facile quivis agnoscat. Haud multum tamen esse, quodcumque deest, ex attenta totius loci ad finem usque consideratione, volenti ac diligenti liquebit. Sententiæ certe haud ulla esse, nexusve jactura, etiamsi plura abessent; ista nimirum omnia, sunt enim aliqui ex tobis qui obliti aut ignari præteritorum temporum, eos jamdudum: atque inde periodus inciperet: qui de Catholica, vel, illi jamdudum qui de Catholica, etc. Præcedentium enim verborum sensum et materiam postea repetit, neque hic præmitti necesse fuit. Ego sensum ita expleo, (nam verba per me liberum sit unicuique prout ipse maluerit), sunt enim aliqui ex vobis, qui obliti, aut ignari præteritorum temporum in nos jam dicunt, quæ pertineant ad eos jamdudum, qui de Cath. lapsi Majorinum ordinaverunt. Illi scilicet auctores schismatis, et traditores cum adhuc retinerent, etc. Quid si legas, sunt enim aliqui ex vobis qui obliti (sunt scil.) aut ignari præteritorum temporum, eos jamdudum qui de Cath, lapsi Majorinum ordinaverunt: scilicet, vel fuisse; auctores schismatis et traditionis. Illi scilicet auctores schismatis et traditionis. Cum adhuc, etc. Sane qui Optati priores cum hac meliori ac secunda Balduini editione contulerit, reperiet hanc potissimum omnium, eorumque plurimorum hiatuum ac lacunarum hoc in libro segetem fuisse, quoties eædem syllabae, vel verba, vel denique versus integri proxime repetiti consequebantur. Sed sententiæ, si ihil deesse impetro, in verbis restituendis ingenium suum, qui volet, exerceat. M. CASAUB. (29) Antequam inflati schismatici essent. Tertullianus de Monogam. cum inflamur et extollimur adversus oleum. ALBASE. hoc malum pertineat ad principes vestros, a quibus- A unum est nomen, sed diversi sunt modi e : aliud est dam sociis tuis aliter disputatur, ut dicant insipientes fuisse eos qui agnoverunt vel sero veritatem, et ab schismate recedentes, agnita matre Catholica secuti sunt pacem. Hos putant aliqui vestrum errasse: hos existimant quasi infatuatos a sapientia recessisse. Unde apparet vos omnes eodem modo errare in nominibus transferendis; dum et tu Jamnem et Mambrem pacificis catholicis comparasti, et vos schismaticos Moysi quod a veritate alienum est et aliqui socii tui insipientes, de sapientibus judicare voluerunt, 105 ut dicant fatuos factos esse pacificos; et parentes suos de dissensione infatuatos esse intelligere noluerunt a. VI. Qua ratione et cur Macarius ad communionem admissus fuerit. Jam ad illum locum b invidia vestra dilabitur, ut dicatis Macarium post illa facta communioni non debuisse misceri : sed magis a catholicis episcopis abstineri. Primo, communionis LECTIONES a Hic clauditur in editis liber septimus totumque opus Optati, et quæ sequuntur in mss. translata sunt ad finem libri tertii. Et quidem quod spectat ad illa quæ pertinent ad calumniam Donatistarum in Macarium, quod profanasset Christianorum sacra, quæ incipiunt ab his verbis: Et si seductioni, etc., et desinunt in his, quod videbatur auditum, extant libro tertio, sicut et septimo in mss. S T. et P. S. eaque superius a nobis in hujus tertii libri fine sunt posita. B communicare episcopum cum episcopo, et aliud communicare laicum cum episcopo. Tunc erat grave si Macarius quod fecisse dicitur, sua voluntate fecisset; quod qui faciunt, factum judiciis publicis et Romanis legibus vindicatur. Ille est enim homicida, qui nulla necessitate cogente, nulla jussione, nulla potestate, sed furore adactus, de voluntate sua fecerit quod prohibent leges. Cæterum, Macarius quod fecisse dicitur, vobis provocantibus fecit: nec episcopus fuit, nec in officio episcopali versatus est, nec manum alicui imposuit, nec sacrificium obtulit. Unde cum eum constet alienum fuisse ab episcoporum actibus, nullus episcopus ab eo qui cum episcopis non obtulit videtur esse pollutus. Restat ut dicatis eum cum populo communicasse; et locutum cum esse aliquid in populo constat, sed insinuanda alicujus rei causa, (30) non tamen tractandi quod est episcoporum; ille enim nude 106 locutus est, VARIANTES. VARIORUM C (30) Non tamen tractandi quod est episcoporum. Quid ergo Presbyteri, non et illi concionari soliti? Ila video hodie a multis credi, solos enim episcopos docendi jus habuisse; sed magno, ni fallor, errore. In Africanis Ecclesiis diu obtinuisse, ne presbyteri, præsente, ut Hieronymus ad Nepotianum, episcopo loquerentur, vel ut Possidius in vita Augustini, coram episcopo prædicarent, sive tractarent, non negamus. Quod tamen colligunt inde viri docti, inter alios Baronius, non licuisse presbyteris prædicare in Africa, non video cur necessario sequatur. Imo verba Possidii plane inspecta contrarium videntur innuere, ut et Hieronymi; cum neuter &τÕS EL plane dicat, non solitos, sed præsente episcopo non solitos. Augustinus etiam ep. LXXVII, ubi Aurelio abrogate hujus consuetudinis nomine, gratias agit ac etatur, non ita loquitur, quasi presbyteris tum primum sermonum facultas esset concessa, sed quod ipso præsente jam liceret eis, quod jam ipse Dominum per eos loquentem non dedignaretur audire. Jam quæcumque fuerit hæc Africanarum Ecclesiarum consuetudo, que vivente adhuc Augustino abrogata est, universalem eam Ecclesiae Catholicæ consuetudinem minime fuisse, vel ex Hieronymo constat, quí sit in quibusdam dumtaxat Ecclesiis id fieri; et D Possidius, qui aliam Orientalium Ecclesiarum consuetudinem fuisse, et illarum imitatione sublatum ab Africanis Ecclesiis illum morem testis est locupletissimus. Antiquos canones, qui tale quid exerte statuant, nullos reperio. Nam illorum Interpretes nihil moror, qui sibi satis constare super hac re non mihi videntur: Balsamon sane ad can. 2 synodi Constantinopolitane, τοὺς ἱερεῖς μὴ εἶναι διδασκάλους, et adl 19, synodi in Trudo, ὅτι τὸ διδάσκειν τὸν λαὸν μόνοις ἐνεδόθη τοῖς ἐπισκόποις aperte definit. Idem autem in canones qui vocantur Ápostolorum, ad can. 58 synodi in Trullo (ubi tamen Græca desunt) plane contrarium sancit. Sed nonne et Ancyranæ Synodi can. 1, vò duceir, quod Balsamon didάazer interpretatur, ut similes alios omittam, inter propria presbyterorum munera? Quod si aliquibus in focis in At quæ sequuntur, cum in omnibus mss. ad librum septimum pertineant, nullibi ad tertium, hic ponenda esse duximus tamquam appendicem libri tertii additam ab Optato in libro septimo post opus suum confectum. b In miss. ante hæc verba habetur: Sed ut ad paulo ante dicta redeamus; quod videtur superfluum et forsan additum ab amanuensibus. Ita in mss. S. T. et P. S. In aliis, actus. terdum factum est, ut episcopi aut stimulante invidia • si dicitis nec sic eum communicare debuisse: nos tamen non videmus quia debuit abstineri, qui id tale fecit quod factum est a Moyse, quem post viginti tria millia hominum occisa, Deus non contemnendo abstinuit; sed ut secum loqueretur iterum invitavit. Nos non videmus abstinendum fuisse eum qui fecit quod Phinees, quem paulo ante memoravi, qui ab ipso Deo pro homicidio laudari meruit. Non videtur magis nobis abstinendus fuisse is a quo id factum est quod ab Elia propheta qui tot falsos prophetas occidit: nam et illos falsos vates fuisse jam supra probavimus. si quid loqui potuit. Contra episcopalis tractatus (31) A Romanas a judicibus in eum debuit vindicari. Aut probatur ab omnibus sanctitate vestitus, salutatione scilicet geminata. Non enim aliquid incipit episcopus ad populum dicere, nisi primo in nomine Dei popuJum salutaverit. Similes sunt exitus initiis. Omnis tractatus in Ecclesia a nomine Dei incipitur, et ejusdem Dei nomine terminatur. Quis vestrum audet dicere Episcoporum more, Macarium populum salutare? Igitur cum nec salutaverit antequam aliquid loqueretur, nec salutare ausus sit, postquam locutus est, nec manum imposuerit, nec sacrificium Deo ritu Episcopali obtulerit: quid est quod dicitis pollui potuisse episcopale collegium, cum ab omni episco. porum officio Macarium videatis alienum? Vestigio veritatis hoc loco calcata iterum vestra caput levare videtur invidia. Dicitis enim nec inter laicos eum B dicamus et nos quod dicitis reum fuisse Macarium : communicare debuisse. Equidem constat, eum, ut Paulus apostolus probat, ministrum fuisse b voluntatis Dei. Et quid mirum? (32) si et judices pagani ministri voluntatis Dei æstimari meruerunt, Apostolo dicente: Non sine causa judex gladium portal (Rom. xIII, 44). Est enim minister voluntatis Dei : nam et Macarius in suo judex fuisse videbatur. Quod si non erat judex in eo quod fecit, secundum leges LECTIONES ૧ a Ita in mss. S. T. et P. S. atque ita legendum, quamvis in aliis habeatur vestigia, b Sequentia usque ad illa verba, personas separare di VARIORUM Gregorii de eadem aut simili, non sacerdotali prædicatione accipienda contendimus, ipse Gregor. quod prædicationis officium dixerat, idem mox Evangelica lectionis officium indigitat. Nam alioquin etiam et lectores prædicasse pari jure concludamus, cum et illos Isidorus dist. 21, can. 1, populis quid sequantur, prædicare perhibeat. Qua ratione etiam pastores eos nuncupari posse censet Ambrosius in ep. ad Ephes. cap. 4, quod, ut ait ille, lectionibus populum audientem saginent. Quis enim neget nisi fanaticus et novitatis œstro percitus verbum Dei non minus prædicari, cum purum putum a quoquam legitur in Ecclesia, quam cum ex ambone pro captu sacerdotis enarratur? At Cyprianus (quod longe majoris apud me ponderis est) etsi non ille diaconos ullibi solitos esse prædicare, dum tamen eos ait eo functos esse munere, ut ad carceres commeantes martyrum desideria consiliis suis, et sacrarum Scripturarum præceptis regerent atque gubernarent, ac circa Evangelii legem plenissime eos instruerent. Tales mihi videtur describere, qui non indigni, quorum prudentiæ ac sapientiæ maximi res momenti crederentur. Verum de his plus satis hoc loco. Quid igitur hic Optatus episcoporum esse tractare; quod a Cypriano et aliis tractantes nuncupantur episcopi, non aliud inde colligi posse puto, quam episcopis, ut summis sacerdotibus ac supremis Ecclesiarum moderatoribus (de ecclesiasticis hic loquimur) nec minus doctrina plerumque ac meritis, quam dignitate ac potestate cæteris ante stantibus, id munus, ut omnium gravissimum, et vere ut poeia alicubi de Athlantis onere ἄχθος οὐκ εὐάγκαλον præcipue incubuisse, et aliquando nefas fuisse presbyteris, episcopis vero inglorium ac probrosum, ut ipsis præsentibus inferioris gradus sacerdotes populum adorarent, ac docerent non ut presbyteros, etiam absentibus iis, concionari præter fas aut mores fucrit, aut id muneris extra aut supra ipsorum limites officii, crediderint antiqui. M. CASAUB. D VII. Macarium etiamsi reus fuisset, a communione pelli non potuisse. - Sed ut hæc exempla sileantur, quod si fuit, accusatore silente, a nobis non licuit abstineri. Scriptum est enim ante cognitam causam neminem esse damnandum. Dicite, quis eum accusavit, et auditus non est? dicite Macarium confessum esse culpam, et nostram siluisse sententiam ? sumus enim (35) qualescumque judices in Ecclesia, quod et ipsi non negatis; (34) quod nos judices esse veros debere fuisse contenditis. Non enim possumus VARIANTES. gnatus est, desunt in ms. S. T. Utrum defuerint in ms. P. S. incertum, nam ab hoc loco laceratæ sunt ejus postremæ paginæ. NOTÆ. (31) Probatur ab omnibus, etc. Vestitum cave hic pro vestimento accipias. Non enim de vestitu episcopali hic agit, sed ait, omnes sive quosvis astantes tractatum Episcopalem sanctitate vestitum ex duplici salutatione agnoscere et intelligere. Ideo autem usus est hac metaphora, quod antea de laico dixerat nude locutus est. Cæterum ab hac solemni salutandi consuetudine fluxisse videtur, quod, ut ad Propertii 4, observavit illustriss. Scaliger, locus ipse unde olim populum alloquebantur episcopis Latinis salutatorium, et Græcis domuσTixò dictus sit. M. CASAUB. judices pagani ministri voluntatis Dei, etc. Sed lec(32) Si sint et judices pagani, cte. Scribe: si licet torem monemus, plura paucis hisce paginis fuisse errata id genus, quæ in ipso textu corrigenda curavimus. Mox, nam et Macarius in suo, mallet aliquis fortasse, Macarius in facto suo, vel, Macarius in sæculo: Nam postea sequitur, judices in Ecclesia, sed ego nulla mutatione opus esse censeo. M. Casaub. (55) Sumus enim qualescumque judices, etc. Quia superíoribus verbis de Macario tamquam sententiæ episcoporum obnoxio locutus erat, ne nimium episcopis in legatum Imperatoris juris tribuere videretur, quod absolute dixerat, restringit jam ad sententias et censuras ecclesiasticas, quarum vis et vigor ad omnes Christianos extenditur. Dixit autem qualescumque judices, quia judicis, vox ipsa, non minus apud illos propria Magistratibus sæcularibus, quam episcopi spiritualibus: utcumque vim vocis utriusque utrisque in suo genere competere nemo negaverit. Cæterum juridictio episcoporum in laicos et causarum cognitio ab Ecclesia, quam nola et usitata res in Africa fuerit, vide vel Augustinum de Op. Monach. c. 29. M. CASAUB. (34) Quod nos judices esse veros debere fuisse contenditis. Turpe mendum est, tu feliciter sana: qued nos judices severiores debere fuisse contenditis. INCERT. habentur in altera ejusdem editione, ex Tiliano, ut ait, codice, quem nobis videre non contigit. Sed quia desunt in quatuor codicibus quibus usi sumus, videnturque aliena a mente Optati, nec stylum ejus sapere, ea ut immerito Optati orationi inserta, sustulimus e textu. Ne quid tamen nostro operi deesset, quod ad Optatum pertinere videretur, hic illa describenda esse censuimus. Traditionis crimen elevatur. Post hæc verba, pag. 100, initio (36) Illi namque si illo tempore, bono pacis, › sequentia habentur : unitatem facere debuerant, etiam et ipsi ab Ecclesia non fuerant repellendi, in quibus (37) necessitas excusaverat voluntatem. Non enim aliqui illorum sponte tradiderant, aut hoc peccatum (38) cum cæteris delictis poterit coæquari. Quidquid enim Deus fieri noluit, ore suo prohibuit, facere quod non fecit Deus, qui in judicio suo per A nuscriptis et prima editione Balduini; quæ sequuntur sonas separare dignatus est: nec eumdem voluit esse accusatorem et judicem. Non enim potest quis in una causa, eodem momento duas portare personas, ut in eodem judicio et accusator esse possit et judex. Quod Deus nec per omnipotentiam fecit: ut nobis judicandi formam ostenderet, docuit reum sine accusatore non debere damnari; aut accusatorem eum esse, qui judex in ea causa futurus est. (35) Denique inter ipsa principia sæculorum dum hominum esset renovellata nativitas; dum a Cain frater Abel esset occisus, 107 lectum est: el vocavit Deus Cain, et interrogavit eum ubi esset frater ejus (Genes. iv, 9); ille peccatum duplicans, quasi ignorantem faceret Deum, nescire se dixit. Et quando posset nescire aliquid Dominus, sub cujus oculis et B quo modo dixit: non occides, non mochaberis, etc. vultu sunt omnia quæ geruntur? et tamen Deus sine accusatore non judicat: et interrogat utique quod noverat. Et vos vultis ut abstineremus quem non vidimus aliquid mali a facientem, et qui nullum habuerit accusatorem. Video hoc loco quid invidia submurmuret vestra. Dicitis enim non nos latuisse quod factum est. Fatemur nos audisse, sed рессаtum erat damnare eum quem nemo est ausus accusare b. Sed si dixeritis quia non nos latuit factum, dicite Deo quare interrogavit, qui viderat parricidium. Nec illud a nobis fieri oportuit, quod Deus facere noluit qui sententiam noluit dicere nisi reo. Redde accusatorem ; alioquin non posset justa esse sententia, nisi ipse qui judicaturus erat accusaret. Ideo ait: Ecce sanguis fratris tui clamat ad me de C terra (Genes. iv, 10). Quare et vos cum minime probare possitis ab aliquo apud nos accusatum esse Macarium, nostrumnon potestis damnare judicium d. с d In ms. S. T. Explicit liber Optati episcopi Catholici liVARIORUM (35) Denique inter ipsa principia sæculorum, etc. Note Lugd. sive Barthianæ sunt dicendæ ad ista primi libri: Hoc modo iterum renovellatæ sunt. Partes renovellare, inquiunt, pro redintegrare, a vitibus ductum. Sic loquitur auctor lib. vII: Dum hominis essel renovellata nativitas. Sed quo, quæso, sensu prima generis humani creatio, ejus redintegratio potuit ab Optato dici? fefellit virum doctum præpositio re, quam hic vacare, ut et in multis aliis, quibus ista ætas majorem in modum delectata est, non animadvertit. Inde repromittere pro simplici promittere et terram repromissionis vulgo appellabant quam nos promissionis. Ita remittere, reddere, et innumera alia quorum etiam apud meliores scriptores non desunt exempla. Ut causæ non fuerit, cur S. Pater, ac vir longe doctiss. Hieronymus, tam acriter ac severe in Rufino æmulo suggillaret, quod ille refestinare pro simplici festinare posuisset: sordidissima, ut Hieron. judicat, elocutionis repoσología. Est igitur renovellare non aliud quam novellare, id est, putevei, ut in antiquo gloss. legimus, et novelletum, vɛópUTOY, quod bic, nisi valde fallor, convenit multo melius, PATROL. XI. : (Exod. xx, 13). Potuit etiam hoc prohibere quod a parentibus vestris admissum est: sed quoniam aliud est quod facit animus, aliud est quod operatur eventus, quidquid de voluntate potest ab homine fieri, hoc meruit prohiberi; quidquid necessitas peccat, non potest magnis viribus accusari: denique voluntas habet pœnam, necessitas veniam homicida, scelus dum nemo cogit potest et facere, potest et non facere adulterium machus, dum de foris ncmo compellit potest admittere, potest et non almittere, et cætera hujusmodi in quibus liberum habetur arbitrium. Ideo prohibita dum geruntur, judicio destinantur, non (39) interdicta dum aliqua necessi tate fiunt forte facile dignetur ignoscere, qui noluit probibere. Denique hoc delictum quod quasi capitale potuit objici parentibus vestris, si illo in tempore nudareptur, aut in judicium vocarentur, possent sibi exemplo non uno succurrere, ubi primis temporibus aut tabulæ legis fractæ, aut libri traditi esse leguntur vel incisi et incensi, et nemo damnatus est. VARIANTES. bri numero vi ad Parmenianum schismaticorum auctorem. In ms. C. Explicit liber Optali septimus. In ms. S. G. Ex : plicit liber septimus S. Optati episcopi. NOTÆ. quam to redintegrare significatio. M. CASAUB. (36) Illi namque si illo tempore bono pacis, etc. Facere debuerant, id est, fecissent, facere voluissent; ita coll. Aff. p. 83: Ut prius de mandatorum numero constet, et de partibus meis quanti mandaverint, vel quanti sint mandaturi (ait Petilianus Episcopus), id primum pelo de nobilitate tua, ut superfluum non sit, de numero utriusque partis ferre debere judicium celsi tudinem tuam. Quibus ex verbis, quam redundantibus ac superfluis supra modum vocibus ætas illa delectata sit facile discamus. Hoc enim volebat: Pelo de nobilitate tua, ul de numero utriusque partis, judicet tua celsitudo. Eadem coll. p. 2, adesse debere, pro adesse, et Can. Eccles. Afric. edit. Clar. Justelli p. 45, mittere dignetur, qui debeant perferre pro qui perferant. M. CASAUB. (37) Necessitas. Quia tormentorum metu id fecerant. ALBASP. (38) Cum cæteris delictis. Quæ sponte fiunt. ALBA P. (39) Interdicta. Interdicta vocat, quæ ex se non sunt peccata. ALBASP. 35 et inimicis est tradita, dum minus est reportata : tradita lege qui afferendam dixerant, fugerunt timidi, et non leguntur postea in vindicta aliquid passi. Si a parentibus vestris hæc ratio redderetur, quis eos a (45) communione sua repellere potuisset? Quid si nec illa exempla tacuissent principes vestri? quibus legitur Baruch librum legis quem ex ore Jeremiæ prophetæ, exceperat, tradidisse scribæ Judin, et a principibus regis jussum esse ut et ipse Baruch qui exceperat, et Jeremias per quem Deus locutus erat, fugerent et laterent. Jeremias dictabat, Baruch tradidit, fugerant ambo; ad Joachim regem liber allatus est, qui Rex cum ante se pro qualitate temporis frigidi arulam habuisset ardentem, et librum a Si (ut supra dixi) parentes vestri illo tempore nuda- A Presbyteris et cæteris filiis Israel defendi non potuit, rentur, si accusari potuissent, sine dubio dicerent, se nihil amplius fecisse a Moyse legislatore, quamvis non sibi similent, sed inter se repugnent necessitas et voluntas, cum eodem nomine legis parentum vestrorum et Moysi una fuerit causa. Possent dicere parentes vestri illud se de necessitate fecisse, quod Moyses prior fecerit de voluntate. Qui cum populo indignaretur, non consideravit quia Deus digito suo scripserat et plus est quod scriptum est in cœlo, quam quod in terra : et non est unum quod fecit Dei digitus, et quod scripsit calamus humana manu compositus. Moyses ferebat quod per nubem acceperat, et parentes vestri tradiderunt quod (40) data mercede confecerant: recte se parentes 108 vestri defenderent, docentes capitale crimen non esse, si id B Judin scriba recitatum non libenter audivisset, subinfecisset unusquisque eorum magno metu perterritus, quod Moyses fecisset iratus et non legimus Dominum indignatum esse Moysi, nec vindicasse confractas tabulas quas manu sua perscripserat, nec peccator appellatus est, nec punitus. Sic lex a Deo profecta est, ut aqua de fonte dilabitur, aut poma quæ de arbore salva radice carpuntur: non perit quod erogatum est, si in origine sua salvum est. (41) Denique Moyses post tabulas sparsas legis et comminutas non damnari meruit, et Sina postea montem revocatus adscendit, e t loqui cum Deo iterum meruit, et secundum legem innovatam accepit, quam prodiit titulus libri qui Græco vocabulo Deuteronomos scribitur ecce non perit in lege, quod salvum fuerat in origine. Sed ne cui videatur Moyses habuisse C meritum, ut de colloquio quamdam apud Deum fidu ciam, et ideo Deum non iratum esse, et hoc si ita esset, semper amicitia meritum suum et fructum exigere debebat: quare in eum postea vindicatum est, quod offendit? nonne ut ostenderetur leve fuisse illud, quod iratus admiserat. (42) Lex in Deo sana fuit; et postquam ab homine cum tabulis lapideis fracta est: devotio quæ ab homine debebatur ubi exhibita non est, Moyses illam (43) pœnam meruit, ut medio itinere moreretur, ne terram promissionis intraret : unde constat non magnum peccatum posse computari, (44) quod in præsenti exemplo potuit impune committi. Hæc si a parentibus vestris dicerentur, quis eis communionem negare potuisset? quid si et illa consequentia exempla proponerent, in quibus legitur, innovata lex cum baberetur in arca, et populus Israel in prælio vinceretur. Lex quæ in arca consilio populorum in hostes allata est, quæ ab ipsis VARIORUM de concisum minutatim ignibus imponebat. Et non iratus est Deus vel Jeremiæ qui fugerat, vel Baruch qui cum eo fugiens tradiderat : quibus si Deus iratus esset, ad Prophetam aliquem alterum loqueretur: non ad alterum, sed ad ipsum Jeremiam locutus est sic enim legitur: Et factus est sermo Domini ad Jeremiam postquam combussit Rex capitulum libri, el sermones quos scripsit Baruch ex ore Jeremiæ; dixit Deus ad Jeremiam: accipe tibi chartam alteram et scribe omnes sermones tuos qui tunc erant scripti in libro quem combussit Joachim Rex Judæ (Jerem. xxXVI, 27). Ecce nec Deus iratus est, nec qui arserat perit, nec Baruch punitus est, nec Jeremias a Deo contemptus est; unde apparet, quod in hac re gravis numquam fuerit culpa quam numquam potuit sequi vindicta. Si hæc parentes vestri allegarent, quis illos a communione revocare potuisset? Denique cum videret Deus et a Moyse legis tabulas fractas, et arcam hostibus derelictam, et post traditionem Baruch librum legis et incisum esse et combustum, indicavit providentiam suam, et promisit se legem jam non in tabulis scribere, nec in libris, sed in ipso interiori homine, hoc est, in mente et in corde uniuscujusque credentis; quomodo scripserat in corde Noe, Abrahæ, Isaac, et Jacob, et cæterorum patriarcharum quos constat legitime sine lege vixisse. Quam rem probat et beatus apostolus Paulus dicens: Scripta non atramento, sed Spiritu Dei vivi; non in tabulis lapideis, ́sed in tabulis cordis carnalibus (II Cor. III, 3). Post D legem a Moyse fractam et a filiis Israel hostibus derelictam, et offerente Baruch ad Joachim regem, et concisam et incensam ante tempora christiana, ubi postea melius scripturus erat, legem indicavit Deus NOTÆ. '(43) Aut pœna. Alios Codices poteratis scribere. ALBASP. (44) Quod in præceptis exemplo potuit, etc. Pro præceptis malit aliquis forte præsenti vel præcedenti exemplo. Sed ego potius illis assentior, qui præcepta tabulas x, præcepta continentes, intelligunt. M. CASAUB. Ibid. In præceptis. 'In tabulis, quæ præcepta continebant. ALBASP. (45) Communione sua. Quis voluisset eos depo nere? ALBASP. |