Obrazy na stronie
PDF
ePub

vasa a

38): et utique plus est portare quam tangere. Ergo jam liquido apparet, ex invocatione nominis Dei posse aliquid sanctificari, etiam (47) si peccator invocet Deum; non enim tantam vim potest habere (48) tactus, quantam habet divini nominis invocatio: nam et vos, qui vobis de vestra sanctitate præsumitis, dicite, si tactus sanctificat aut invocatio; utique invocatio, non tactus aut si de solo tactu præsumitis, tangite (49) tabulam, lapidem, vestem videamus an sancta esse possint, si de Deo taceatur.

prophetam posse succurrere? (45) Igitur altaria et A meum illic invocatum est, dicit Deus ( Num xv1, 37, supra memorata, et in manibus vestris jamdudum fuerant, et in nostris : si infamatis manus nostras, quare illic damnatis et vestras? Sed dicitis lectum esse: Quod tetigerit pollutus, pollutum est: fac aliquem pollutum esse, ut possint ab eo tacta videri (46) polluta: esto si solus sit tactus, et non interveniat invocatio nominis Dei, quæ et tetigerit pollutus, polluta erunt, inquinari possunt si de Deo taceatur. Nam si sit invocatio nominis Dei, ipsa invocatio sanctificat et quod pollutum esse videbatur c. Denique cum ducenta et quinquaginta thuribula, quæ sacrilegorum et peccatorum manibus portabantur, cum eosdem peccatores absorberet terra, remanserunt de manibus eorum excussa thuribula. Et

dum dubitaret Aaron sanctus sacerdos, quidnam de iis faceret, audivit vocem Dei dicentis: Tolle Aaron hæc vasa, et fac inde laminas, et pone in angulis arcæ testamenti Domini, quoniam licet illi peccaverint qui ea ferebant; tamen vasa illa sancta sunt, quia nomen LECTIONES a Habentur hæc in mss. C. et S. G. In aliis, tua: sed male.

b Hæc desunt in ms. S. T.

B

VARIORUM

(45) Igitur altaria tua supra memorata. Emenda ex integriore. Balduini libro 1, altaria et vasa supra memorata. Quæ continuo sequuntur mutila sunt, restitue ex eodem codice : Igitur altaria et vasa supra memorata et in manibus vestris jamdudum fuerant et in nostris. Si infamatis manus nostras, quare illic damnatis et vestras? INCERT.

(46) Polluta si solus tactus. Idem liber polluta, esto, solus tactus sit. INCERT.

(47) Si peccator. Si is qui sacramenta celebrat, sit peccator. ALBASP.

(48) Tactus. Actio celebrantis. ALBASP.

(49) Tabulam.Aras consecrabant et vestes. ALBASP. (50) Ut virgines. Loquitur de virginibus, quæ essent baptizatæ ante schisma, aut de iis quæ post rebaptizationem ad Catholicos transierant, quibus poenitentiam imponebant Donatistæ, quod cum Catholicis communicassent. ALBASP.

(51) Tò Discentes ejecit Fr. Balduini editio 2. INCERT.

(52) Ut jamdudum professæ, signa voluntatis capitibus, etc. Fallor an Optatus scripsit, ut jamdudum professæ, signa voluntatis capitibus imposita vobis jubentibus immutarent. Nam profiteri et professæ uniós vulgare est, sed capite profiteri signa voluntatis, mihi non observatum quemquam ita loqui. Capiti autem imponere, de his ipsis mitellis iterum Optatus post unam aut alteram paginam. Sequitur in hac editione Balduiniana, ut mitrellas alias projicerent alias, cic. quod antea legebatur, ut mitellas aureas projicerent, alias, etc. quod et nuperis editoribus magis arrisit. Sane purpureas fuisse mitellas illas, Optatus ipse docet in sequentibus. Sed aureas quoque fuisse vix ipsi Optato crediderim. Quod hic autem mitrelías, in aliis magis Latine mitellas; quamvis et mitrulas a Julio Solino formatum non ignoramus. M. CASAUB.

(53) Ut mitellas aureas projicerent. Eadem, ut mitrellas alias projicerent. Virgilius in catalectis

Copa Syrisca caput grata redimita mitella. Cicero pro Rabirio Posthumio: Deliciarum causa et voluptatis, non modo cives Romanos et nobiles adolescentes, et quosdam etiam Senatores summo loco natos, non in hortis et suburbiis suis, sed Neapoli in celeberrimo oppido cum mitella sæpe videmus. Ubi alia

C

D

IV. Virgines Deo sacralas a Donatistis immerito virginitatis ornamento spoliatas. —Jam illud quam stultum, quam vanum est, quod ad voluntatem, et quasi ad dignitatem vestram revocare voluistis, (50) ut virgines Dei agere pœnitentiam (51) discerent: 94 ut (52) jamdudum professæ, signa voluntatis capitibus, postea vobis jubentibus immutarent; (53) ut mitellas (54) alias projicerent, et alias acciperent. VARIANTES.

In mss. C. et S. G. putabatur.

d In mss. S. T. et P. S. agerent pœnitentiam discentes. e In mss. S. T. et P. S. aureus.

NOTE.

exemplaria habent, mitrella. Cornelio Celso summæ
elegantia medico, lib. vi, c. 10: mitella est linteum
in quo brachium fractum læsumve suspenditur ad
collum. Optatus Nonnarum sive sacrarum virginum
vittas sive vela (unde Belgis nostris Wiele, Wiedoech,
et Wiile) Mitrellas vocat, quasi parvas mitras dicas.
Mitra verbum esse Syriacum (Græci dicunt doux,
Latini vittam), monuerunt jamdudum viri docti, et
proprie significat vinculum aut redimiculum. Poëta:
Et tunicæ manicas, et habent redimicula mitræ.
Vide ibi Servium. INCERT. Inutilis nota post emenda-
tionem nostram.

(54) Mitellas. Mitra seu Mitella generatim vitiæ seu fascia genus quo redimitur aliquid, apud Homerum usurpatur pro cingulo militari, quo ilia et venter cingebantur. Apud Herodotum, Euripidem, Moschum, aliosque Græcos pirpa sumitur pro fascia quæ caput involvebat. Latinis idem etiam est mitra. Cicero pro Rabirio: Deliciarum causa et voluptatis non modo cives Romanos et nobiles adolescentes el quosdam etiam Senatores summo loco natos non in hortis et suburbiis suis, sed Neapoli in celeberrimo oppido cum mitella sæpe videmus. Mitrarum mitellarumque quibus redimita erant capita præsertim feminarum me. minere Poetæ Latini, ut Virgilius, Propertius, Juvenalis, Claudianus. Ut autem observat Servius ad Eneidos 1. 1x mitræ feminarum sunt ut pilei virorum. Tertullianus in lib. de Velaudis virginibus: Christus est, inquit, qui et alienas sponsas el marita tas velare jubet, utique multo magis suas; sed vos admonemus alterius pudicitiæ mulieres quæ in nuptias incidistis, ne sic vélaminis exolescatis.... mitris enim et lanis quædam non velant caput, sed colligant a fronte quidem protectæ, qua proprie caput est renudæ. Alia modice linteolis, credo, ne caput premant, nec ad aures usque demissis cerebro tenus operiuntur. Ex hoc loco Tertulliani intelligere est, mitras seu mitellas ornamentum fuisse tum maritatarum, ut loquitur, tum etiam virginum Deo desponsatarum. Inde etiam colligitur, quomodo mitella signum esset professæ virginitatis, quia scilicet mitræ illæ non erant omnium virginum: nam pleræque non velabantur in Africa antequam nuberent, ut ex hoc libro Tertulliani constat; et licet velarentur,

Primo dicite nobis, ubi vobis de mitellis aliquid A virginis capiti imponerentur, ut quotiescumque animandatum est? virginitas enim voluntatis res est, non necessitatis (55). Denique stabularius ille Paulus apostolus (56), cui confossus peccatorum vulneribus populus commendatus est, a duos denarios, quos erogasset, acceperat (Luc. x. 30), duo scilicet testamenta, hæc per doctrinam (57) quasi sumptus impendit; docuit quomodo conjugales Christiani debeant vivere a quo cum quæreretur quid de virginibus præciperet? respondit, nihil esse mandatum (I Cor. VII, 25). Confessus est se duo testamenta, hoc est, (58) duos denarios erogasse: expliciti erant quodammodo sumptus, (59) sed quia b qui saucium commendaverat, promiserat se redditurum quidquid in curam amplius erogasset, post impensos duos denarios, non præcep· ta, sed consilium erogat Paulus ad virginitatem ; nec B impedimento est volentibus, nec nolentes impellit aut cogit: Qui dederit virginem suam, bene facit: et qui non dederit, melius facit (Ibid., 58). Hæc sunt verba consilii nec ulla sunt præcepta conjuncta, vel de qua lana mitella fieret, aut de qua purpura pingeretur: non enim hoc panno potest virginitas adjuvari (60) non inde compescuntur æstus animi, quos interdum ætas accendit: non inde sublevatur mens, quæ nonnumquam desideriorum ponderibus premitur. Nam si ita esset, non una, sed plurimæ

[blocks in formation]

C

mum carnis desideria pungerent, contra impugnationem mentis mitellarum numerus dimicaret. Res inventa est ad signum capitis, non ad remedium castitatis. Denique (61) talis pannus et errare ", et rodi, et perire potest; et tamen virginitas, si illæsa sit, sine mitella tuta esse potest.Spiritale nubendi hoc genus est (62) (63) in nuptias sponsi jam 95 venerant voluntate et professione sua; et ut sæcularibus nuptiis se renuntiasse monstrarent, et junctas f (64) spiritali sponso, (65) solverant crinem (66), jam cœlestes celebraverant nuptias. Quid est quod eas iterum crines solvere coegistis? quid, inquam, quod ab ipsis per vos exacta est secunda professio? quis est alter spiritalis sponsus, cui iterum nuberent? (67) quando mortuus est, cui nupserant, ut iterum nubant? nudastis denuo capita jam velata, de quibus professionis detraxistis indicia, (68) quæ contra raptores aut petitores videntur inventa. In mitella indicium est voluntatis, non castitatis auxilium : ut rem jam Deo devotam nec qui sponsabat, perseveret petere, aut ne raptor audeath violare signum est ergo, non sacramentum virginitatis . Igitur hujus modi virgines, quæ jam spiritaliter nupserant, quasi secundas coegistis ad nuptias, et (69) ut crines iterum solverent, imperastis. Hoc nec mulieres paVARIANTES. tenda.

In mss. C. et S. G. repeteret.

In mss. C. et S. G. auderet.

i Hæc et sequens verbum, invenistis, omissa sunt in mss. C. et S. G.

j Ita ex conjectura restituimus pro invenistis, quod extat in mss. S. T. et P. S.

k In mss. C. et S. G. in.

VARIORUM NOTÆ.

mitras tamen instar maritatarum non habebant ut illæ quæ virginitatem professæ fuerant. Mitra ergo erat signum virginitatis observa etiam jam tum tempore Tertulliani mitras illas fuisse laneas.

DU PIN.

(55) Virginitas enim voluntatis res est, etc. Hæc usque ad illa verba, nec nolentes impellit aut cogit, citantur et referuntur a B. Fulgent. 1. 11. ad Monimum c. 13. DU PIN.

(56) Stabularius ille Paulus apostolus. Alludit ad parabolam hominis qui in latrones inciderat et vulneribus confossus fuerat, quem Samaritanus iter faciens sublevavit et detulit in stabulum relinquens stabulario duos denarios, ut illius curam haberet, (Luc. x, v. 30), et Paulum comparat stabulario, qui duos acceperat denarios ut curaret hominem male D muletatum a latronibus, hoc est, homines ægros, male affectos. Duo denarii quos ad id accepit, dicit esse duo testamenta, quorum leges tenentur homines observare ut salvi fiant : ea quæ consilii sunt, ut virginitas, illud esse censet quod stabularius supererogat ultra duos denarios. Ita per allegoriam mentem suam exponit Optatus. Du PIN.

(57) Quasi sumptus. Quomodo virginitate aut matrimonio uti debeamus. ALBASP.

(58) Duos denarios erogasse. Voluntatem Christi explicasse. ALBASP.

(59) Sed quia qui sanciunt. Ait Paulum nihil aliud de conjugio statuisse, neque a Deo accepisse, qui post impensam Testamentorum doctrinam debebat aliquid suggerere, quam benefacere eum qui virginem suam dederit et melius qui non dederit, ALBASP

(60) Non inde compescuntur æstus animi, quos interdum æstas accendit. Corrige, ætas accendit. INCERT. (61) Talis pannus deturbari potest. Forte scripsit Optatus, deturpari. INCERT.

(62) Spiritale nubendi hoc genus est. Quia, ut observavimus modo, mitræ non erant, nisi nuptarum feminarum aut Deo sacratarum virginum. Du PIN. (63) In nuptias sponsi. Vovebant Christo virginitatem. ALBASP.

(64) Spiritali sponso solverant crinem. Crimen cudi oportuit. Sed hoc mendum et sexcenta talia adeo manifesta sunt, ut primo statim aspectu deprehendantur. Sic eadem p. pessime divus pro diutius editur.INCERT. (65) Solverent crinem. Sed et hodie in virginibus consecrandis hic ritus observatur. ALBASP.

(66) Solverant crinem. Sponse solutis crinibus ad sponsum accedebant. Ausonius describens egredientis spons formam, inter alia istud Virgilii ipsi accommodat,

Dederatque comam diffundere ventis. Du PIN.

(67) Quando mortuus est. Quia renuntiabant omnibus iis quæ fecerant aut professæ fuerant, cum essent apud Orthodoxos: vel si mavis: Christus cui nupserant, est ne mortuus, quod eas ad secundas nuptias convolare cogitis? ALBASP.

(68) Quæ contra raptores, etc. Codex Can. Eccl. Afric. de virginibus etiam minoribus velandis: Item placuit, ut quicumque episcoporum, necessitate periclitantis pudicitiæ virginalis, cum vel petitor potens, vel raptor aliquis formidatur. M. CASAUB.

(69) Ut crines iterum. Annotandus ritus nuptialis præter illum de crinibus solvendis, hoc insigni loro i

quando ut uxorem acciperet, postulabat.

tiuntur, quæ carnaliter nubunt : ex quibus si alicui A quisque peccasse, dum talem rapuit, qualem viderat, maritum mutare contigerit, (70) non repetitur (71) temporalis illa festivitas (72): (73) non in altum tollitur (74) non populi frequentia procuratur. Detraxistis igitur non capitis ornamenta, sed ( ut supra diximus) bonæ a voluntatis (75) indicía. (76) Jam consecratos Deo b sparsistis (77) immundis cineribus crines, jussistis etiam salsa aqua perfundi. Et utinam vel id quod tulistis, velociter reponeretis : protraxistis d moras, ut retroact:e in pristino habitu, aliquæ diutius remanerent, retractis signis, quibus se jaindudum contra (78) petitores et raptores muniverante. 96 Qui cum viderent, (79) præscriptionem sibi jamdudum oppositam, a vobis esse sublatam, de sponsis raptores effecti sunt: nec visus est sibi unus

a In mss. C. et S. G. melioris.

с

V. Libros sacros et instrumenta dominica a Donatistis per vim Catholicis ablata. — In hoc genere quântâ f damna fecistis Deo? quanta lucra Diabolo prócutrastis? conflastis impie calices: confregistis, et inconsulté rasistis altaria: puellas miseras non sine opprobrio, (80) ut secundam mitellam acciperent, coegistis, cum de prima in lectione ↳ (81) récitari non possit. Et illud prætermittere nequeo, quod nec Deo est placitum, nec a vestris cultoribus excusari, nec ab áliquo homine defendi potest. (82) Per judicia sæcularia et leges públicas, divinæ legis instrumentä, (83) executione officiorum a plurimis extorquenda esse duxistis: volentes LECTIONES VARIANTES.

b Hunc locum corruptum in ms. S. T. et in editis restituimus ex mss. C. et S. G. Ubique habetur, consecratos, quod editores in consecratas mutaverunt.

c Ita in mss. C. et S. G. In mss. S. T. et P. S. et in editis, revocare velletis.

d In mss. S. T. et P. S. et in editis, interposuistis.

B

VARIORUM

Hoc (nudari sibi nempe capita velata ) nec mulieres
patiuntur quæ carnaliter nubunt: ex quibus si aliud
maritum mutare contigerit, non repetitur illa tempora-
lis festivitas; non in altum tollitur; non populi frequen-
tia procuratur. Hæc ille. Exemplum Latiæ gentis, ne
quis potius ex more Africano doctum falso in posterum
existimet, ecce luculentum in Lucano, ubi de Martia
Hortensii vidua dum Catoni secundo nuberet, lib. 11,
Festa coronato non pendent limine serta ;
Infulave in geminos discurrit candida postes,
Legitimæve faces; gradibusve acclinis eburnis
Stat torus, et picto vestes discriminat auro:
Turritave premens frontem matrona corona
Tralata vitat contingere limina planta.
Non timidum nuptæ leviter tectura pudorem
Lutea demissos velarunt flammea vultus.

INCERT.

(70) Non repetitur illa temporalis festivitas, etc. Proprios Africanorum ritus in nuptiarum sive festivitatibus, ut hic Optatus et Sidonius Apoll. lib. 1, epist. 5, sive festis, ut Aurelius Victor, idem Sidon. Apoll. Symmachus, aliique ab Optato hic tangi cum Balduino censeo. Quamvis enim etiam in Romanorum ritibus aliquid simile, illud tamen bue referri minime debere recte, mea sententia, judicavit vir éruditissimus Petrus Pithæus Adversar. lib. x1, c. 6. Etsi autem eadem aut similis in altum levatio Gothis quoque et Longobardis in usu fuerit, ut docet idem vir doctissimus, nec inde tamen, quod ille velle videtur, recte concludas Gothicum hunc et Longobardicum morem fuisse, de quo loquitur hic Optatus. Nam et illud quod paulo ante, virgines quasi secundas coegistis ad nuptias, ut crines iterum solverent imperastis, non alienum videtur ab eorum moribus, cum in eorum legibus, in capillo puella, de virgine, seu quæ nupta non sit, usitata sit locutio; sed quid Afris tum, cum hæc Optatus cum Gothorum, aut Longobardorum institutis, quorum nescio si vel notum tum nomen in Africa vel auditum. Cæterum quæ seorsim Optatus hic festivitus et frequentia conjungens, Arnob. lib. 1v, dixit festas frequentias; et quid de ipsis conjunctionibus loquimur, inquit, quando et quasdam nuptias celebrasse et festus habuisse frequentias, etc. M. CASAUB. (71) Temporalis festivitas. In secundis nuptiis nulla olim festivitas observabatur. ALBASP.

(72) Non repetitur temporalis illa festivitas. Luculentum est ea de re testimonium Lucani Poeta, ubi de Martia Hortensii vidua dum Catoni secundo nu

• In mss. omnibus, excepto ms. P. S. muraverant; quod minus elegans.

f Ita in mss. C. et S. G. In aliis et in editis, tanta. 8 In mss. crudeliter fregistis.

h Ita in mss. G. et S. G. In mss. S. T. et P. S. cum de prima lectione.

i Ita in mss. C. et S. G. In aliis et in editis, eripienda esse dixistis.

NOTÆ.

bere 1. vide supra not. 69. Apud Christianos bencdictionem nuptialem digami non accipiebant, neque coronabantur apud Græcos. Du Pin.

(73)In altum. Capitis ornamentis non utitur. ALBASP. (74) Non in altum tollitur. Solebant nubentes curru sublimes a paterna domo in mariti ædes transferri. Huc forte alludit Optatus, aut ad aliquem alium ritum usitatum apud Pœnos. Du IN.

(75) Indicia. Mitrellas. ALBASP.

(76) Jam consecratas Deo aspersistis, etiam salsa aqua perfudistis. Locus mutilus; instaurandus ex Fr. C Balduini editione 2. Jam consecratas Deo aspersistis immundis cineribus : crines etiam jussistis salsa aqua perfundi. INCERT.

D

(77) Immundis cineribus. Cineribus poenitentia, quos immundos appellat, quia virgines illæ pœnitentiam non debebant facéré. ALBASP.

(78) Raptores aut petitores. Non poterant in matrimonium rogari, quod Deo consecratæ essent. ALBASP. (79) Proscriptionem. Mitellam, qua cum essent Oriatæ non poterant nubere. ALBASP.

(80) Ut secundam mitellam acciperent, etc. Legehatur antea, ut secundam mitellam acciperent, coegistis cum de prima lectione recitari non possit. Et illud, etc. Quæ valde vereor ne Balduinus expunxerit, quod quo pertinerent non intelligeret. Atqui jam illud Optatus antea disputarat, de mitella nihil esse mandatum, et voluntatis rem esse non necessitatis. Hoc idem for. tasse repetebat his verbis, cum de prima lectio, ita enim corrigendum est, recitari non possit. Lectio pro Scriptura, seu certo aliquo sacræ Scripturæ loco, jam antea monuimus. M. CASAUB.

(81) In lectione. Cum de mitella in Lege etin Evangelio nihil dictum sit, idem supra observaverat de mitella nibil esse mandatum. Du PIN.

(82) Per judicia sæcularia. Hæc ad Juliani tempora referenda sunt: qui et Basilicas et sacros Codices Donatistis jussit reddi. ALBASP.

(83) Executione officiorum a pluribus, etc. Quid ad rem quid dixerint, cum re ipsa, quod multo gravius, extorserint, ut docet Optatus? An edixistis? Non aptum hoc neque verbis, neque sententiæ, scribo eripienda duxistis, id est, eripuistis, sæpe enim redundat hoc verbum, ut et synonyma puto et credo in his Scriptoribus. Officia autem pro officialibus; ut ministeria pro ministris, et sexcenta hujus generis. Quod mox sequitur, velamina et instrumenta dominica extor•

97 VI. Stultitia Donatistarum in lavandis parietibus irridetur. Jam illud quale est, quod in mul

i

soli habere, quod pax (84) in commune a possederat. Á promereris : et si gaudes, quod in una videaris reNon verear Christianus dicere, quod vobis postulan- ligiosus, debes et plangere, quia teneris in altera tibus, (85) gentilis execuiió b (86) non potuit igno- parte sacrilegus. rarė: velamina (87) et instrumenta dominica extorsistis, quæ jamdudum fuerant in commuue possessa e extorsistis cum codicibus pallas judicio superbiæ vestræ, utraque arbitrati estis esse polluta. Nisi fallor, hæc purificare properastis: lavistis procul dubio pallas: indicate (88) quid de codicibus feceritis. In omnibus judicium providentia vestræ debet esse æquale: aut utrumque lavate, aut utrumque dimittite d. (89) Quod si aliter facias, corrupisti diligentiam tuam ; pallam lavas, codicem hon lavas si in una parte bonum, in altera maluin est. Non potes negare, offendere te in uña, si in altéra

a Male in editis, in communione.

LECTIONES

Ita in mss. C. et S. G. Male in aliis et in quibusdam

editis, excusatio.

Hæc desunt in mss. C. et S. G.

d In mss. S. T. et P. S. et in editis, lava et dimille.

e In mss. C. et S. G. facis.

ffta in mss. C et S. G. In mss. S.T. et P. S. concupisti diligentiam tuam : uude manavit quod in editís legitur, con

B

tis locis (90) etiam parietes lavare voluistis, et (91) inclusa i spatia aqua i salsa spargi præcepistis. Ó aqua quæ dulcis a Deo creata es, super quam ante ipsos natales mundi sanctus Spiritus ferebatur! o aqua, quæ ut purum faceres orbem, lavisti terram 1! o aqua, quæ sub Moyse, ut naturalem amaritudinem perderes, (92) indulcata ligno (Exod. xv), tot populorum pectora suavissimis haustibus satiasti! restabat tibi (93) post promotionem non leviter degradari. (94) Præsentia Moysi in te amaritudo moriVARIANTES.

VARIORUM

sistis, puto cum Cochlao pro velamina scribendum esse volumina, quamquam antæis et velis, sive velamentis decorari et ornari solitas Ecclesias non ignorem. Qui putant horum aulæorum usum proprium baptismi solemnibus, et ideo alba, quod is color baptizandorum puritati maxime conveniret, quae doctissimi Vicecomitis videtur esse sententia, vel his Paulini Victorisque testimoniis convinci possint. Paulinus enim diserte in natali Martyris :

Aurea nunc niveis ornantur limina velis.

Victor autem, solitum, ut ait ipse, Ecclesiæ ornatum C
describens (ubi tamen solitum, non quotidianum, sed
solemnioribus quibusvis occasionibus, et temporibus
duntaxat usitatum, interpretor) etsi non exerte cu-
jus coloris velamina fuerint indical, dum tamen can-
dorem fulgoris, tam velaminibus quam cereis et lam-
padibus tribuit, satis colorem eorum mihi videtur
innuere. Pallas quod mox sequitur, suspicor irrep-
sisse, pro pallia; pallas enim eo sensu quod ego me-
minerim, vix reperias apnd antiquorum aliquem, qui
certæ sit et indubitatæ antiquitatis: nam quæ a de-
cretorum collectoribus laudantur Clementis epistolæ,
in quibus pallæ non semel fit mentio, cujus sint illæ
apud doctos auctoritatis, nemo nescit. Pallia autem
pro quovis operimento sacro, non rarum apud Vete-
res. Inter alios Victor Uticensis, velaminum pallia,
lib. 11, et pallia altaris exerte lib. 1 de Persecut.
Vandal. M. CASAUB.

(84) In communione possessa. Non nova, sed ea que ante schisma erat in Ecclesia. ALBASP.

(85) Gentilis excusatio. Castigat eadem editio, executio. INCERT.

(86) Executio. Officiales scilicet gentiles, quorum ministerio ad ea extorquenda usi estis. Du Pin.

(87) Velamina.Quibus altaria et mysteria tegebantur, quæ pallas postea dicit. Eodem modo Christianos sacris Codicibus et instrumentis spoliavit Gensericus, de quo Victor Uticensis 1. 1, n. 12: Mittit Proculum quemdam in Provinciam Zeugitanam, qui coarctaret ad tradendum ministeria divina et libros sanctos.... qui. bus se non posse tradere clamantibus sacerdotibus, ipsi rapaci manu cuncta depopulabantur, atque de palliis altaris, proh nefas! camisias sibi et femoralia faciebant. Palle Veteribus erant linteamina quibus totum altare tegebatur, cui imponebantur calix et corpus Christi, quod replicata palla tegebatur instar sindo

cupisti, aut ut in aliis, corrupisti diligentia tua.

Hæc desunt in ms. S. T., sed necessaria, habenturque in aliis mss.

h In mss. C. et S. G. videris esse.

i Ita in mss. C. et S. G.

j Hocce nomen deest in ms. S. T.

k Ita in mss. S. T. et P. S. In aliis, dulcis quæ a Deo. 1 In mss. C. et S. G. terrarum rabidam gentem. NOTÆ.

nis. Isidorus Pelus. 1. i, ep. cxxin : Pura, inquit, illa sindon quæ sub divinoruin donorum ministerio expansa est, Josephi Arimathensis est ministerium ; ni enim ille Domini corpus sindone involutum sepultura mandavit..,. eodem modo nos propositionis panem in sindone sacrificantes Christi corpus sine dubitatione reperimus. Innocent. 1. 11, de Mysteriis missæ e. 55 : Duplex est palla quæ dicitur CORPORALIS ; una quam· Diaconus super altare totum extendit; altera quam super calicem plicatam impónit. Vide etiam de hoc ritü ordinem Romanum et alios qui de ordinë missæ scripserunt. DU PIN.

(88) Quid de Codicibus. An laverint Codices quemadmodum pallas? ALBASP.

(89) Quod si aliter facias, concupisti. Legë, corrupisti. INCERT.

(90) Etiam parietes lavare voluistis, etc. Cum jam prius aspersos cineres cum salsa aqua conjunxerit, etiam hic fortasse et cineribus restituendum; aft distinguendum Etiam parietes lavare voluistis, et inclusa spatia salsa aqua et spargi, spårgique, præcepistis. Non displicebit ctiam, si quod viris doetis in mentem venit, pro et spargi scribas aspergi. Inclusa autem spatia vel quæ intra xeyxhides altaris, vel in genere, quodcumque parietibus inclusum, nempe pavimentum ipsum, sive solum; quod fortasse quod stratum omnino non esset, ut erant isto tempore Ecclesiæ pleræque non adeo splendidæ ; ideo et lavari sicut parietes non poterat. Locum postea vo-. cat: Quid vobis fecerat locus, quid ipsi parietes, ele. D M. CASAUB

(94) Et sine causa spatia salsa spargi præcepistis. Hæc aliter concipit n Balduini editio, et inclusa spatia salsa aqua et spargi præcepistis: legerim, et inclusa spatia salsa aqua exspergi præcepistis. INCert.

Ibid. Inclusa spatia. De spatio circa altare hoc videtur intelligendum. ALBASP.

(92) O aqua indulcata ligno! Indulcare ad Cn. Märtii edulcare compositum :

Prudenter edulcare convenit vitam,
Curasque acerbas sensibus gubernare.

INCERT.

(93) Post promotionem. Post tanta quæ Deus per te fecit. Tertullianus de baptismo, quantum instrumentum mundo ferat. ALBASP.

(94) Præsentia Moysi in te amaritudo moritur, etc.

tur, et a schismaticis hodie cum Catholicorum turba A
dulcedo tua vexatur. Pares patimur bellum, pares
exspectamus vindicem Deum. Dic, frater Parme-
niane, quid vobis fecerat locus? quid ipsi parietes,
ut a vobis ista paterentur? An quia illic rogatus est
Deus? an quia illic laudatus est Christus? an quia il-
lic invocatus est Spiritus sanctus? an quia vobis ab-
sentibus illic prophetæ et sancta Evangelia recitata
sunt? an quia illic fratrum jamdudum litigantium
concordaverant mentes? an quia unitas Deo placita
in qua habitaret, invenerat domum? Indicate, quid
illic lavare potuistis? Si Catholicorum vestigia, et in
vico et in plateis calcavimus, quare non omnia emen-
datis? nam et fovendorum corporum causa, (95) ea-
dem nos et vos lavacra pariter abluerunt ; et ante
vos frequenter nostrorum loti sunt multi. Si (96) B
post nos purificanda putatis omnia, lavate et aquam
si potestis; aut si vestigia (ut supra diximus) nostra
vobis esse videntur polluta, sufficeret terra; ut quid
et parietes lavare voluistis, in quibus humana non
possunt poni vestigia? parietes non calcare, sed tan-
tum videre potuimus. Si et quod tangit aspectus, la-
vandum esse censetis, cur cætera dimisistis illota?
Videmus tectum, videmus et cœlum, hæc a vobis la-
vari non possunt. (97) Illa lavando promeriti estis
Deum ista non lavando, inexpiabile videmini incur-
risse peccatum. (98) Cum igitur alibi quasi diligen-
tes essetis inventi: si tamen diligentia dicenda best
stultitia, et (ut vero nomine appellem c) vanitas ves-
tra nisi forte quia hoc faciendo, in pavorem misis-
tis populos imperitos, ut quia lota est (99) columna, C
lavarentur et corpora. Si in his rebus consilium latet,
miseros subtiliter decepistis; si talis res sine consi-
lio gesta est, manifesta est vestra hebetudo: hæc vos
stulte fecisse, et a vobis seducti cognoscunt; nec
vos ipsi negare poteritis.

:

a In mss. C. et S. G. habemus.
b In mss. C. et S. G. dici potest.

VII. Donatistas in mortuos etiam sæviisse, non permittentes Catholicorum corpora sepeliri. — Quid referam etiam illam impietatem de vestra conjuratione venientem, (1) quia ad hoc Basilicas invadere voluistis, ut (2) vobis solis (3) cœmeteria vindicetis, non permittentes sepeliri corpora Catholica; ut terreatis vivos, (4) male tractatis et mortuos, negantes funeribus 98 locum. Si inter viventes fuerat certamen, odia vestra vel mors aliena compescat. Jam tacet cum quo paulo ante litigabas: quid insultas funeri? quid impedis sepulturam e? quid cum mortuis litigas? perdidisti malitiæ fructum et si corpora non vis in unum quiescere, animas tamen (5) in uno apud Deum positas non poteris separare.

:

VIII. Elegans et egregia comparatio Donalistarum cum aucupibus. Omnia denique, quæ a vobis geruntur, ex toto narrari non possunt : sed tamen concedantur vobis, (6) qui erroris hujus magisterium possidetis. Jam et de vestris silere quis posset, de illis, scilicet, quos aut factione aut subtilitate, ut vestros faceretis seducere potuistis, non solum masculi, sed etiam feminæ; ex ovibus subito facti sunt vulpes, ex fidelibus perfidi, ex patientibus rabidi, ex pacificis litigantes, ex simplicibus seductores, ex verecundis impudentes, feroces ex mitibus, ex innocentibus malitiæ artifices. Post quod ad vos delapsi sunt aut delapsæ, dolent alios ibi esse ubi nati sunt : bene stantes in lapsus suos invitant; si scirent se gloriam consecutos, felicitate sua tacite fruerentur. Nunc autem perditos, transitus suos consolari cupientes, cœteros ut similiter labantur, invitant; et residentes in sinu matris Ecclesiæ, quasi pigros et tardos accusant. (7) His enim verbis loqui non erubescunt: Cai Sei, vel Caïa Seïa &, quamdiu te tenes? hoc est dicere: imitare lapsus meos, imitare transitus turpes. Quamdiu fidelis vocaris? jam fidem desere, jam pœnitenLECTIONES VARIANTES.

e Ita in mss. C. et S. G. In aliis, appelletur.
d In ms. S. T. terreretis, et postea similiter tractastis.

VARIORUM

An hic præsentia Moysi pro tempore Moysis, seu vi-
vente Moysi durius mihi videtur, nisi alio aliunde
exemplo molliatur. Interim scribendum existimo;
prece antea Moysi, etc. z antea respondet mox, ho-
die et a schismaticis, hodie cum Catholicorum turba
dulcedo tua vexatur. De Moysis autem prece, Exod.
xv, 25: At ille clamavit ad Ďominum qui ostendit ei D
lignum, etc. Moritur vero pro mortua est, ut sæpe, ne
dicam semper. M. CASAUB.

(95) Eadem nos et vos lavacra pariter, etc. De usu balneorum etiam inter Christianos F. M. parens ad Spartianum, p. 75. M. Casaub.

(96) Post nos purificanda putatis. Scribe: Si post nos purificanda putatis? Sic in editio Fr. Balduini. Si Ti Tou an, quale supra monuisse me memini. INCERT. (97) Illa lavando promeriti estis Deum. Tò si his necessario præmittendum. INCERT.

(93) Cum igitur alibi quasi diligentes esselis inventi. Locus mutilus, suppl. ex n editione Fr. Balduini, cum igitur alibi quasi diligentes videri vultis, alībi negligentes estis inventi. Incert.

(99) Columna. Ut quia lavatis parietes iterum lavatis Christianos.. ALBASP.

• Ita in ms. C. In mss. S. T. et S. G. impedis sepulturæ. f In ms. S. T. sed concedatur.

6 In mss. Gaïseï, vel Gaïaseia.

NOTÆ.

(1) Quia ad hoc Basilicas invadere voluistis, etc. Scribo Qui ad hoc Basilicus invadere voluistis, ul vobis solis cœmeteria vendicetis, non permittentes sepeliri corpora catholica, ut terrealis (vel ut in aliis terrerelis) vivos, male, etc. M. CASAUB.

Ibid. Ad hoc Basilicas. Multis in locis duæ erant Basilica: Basilica scilicet Donatistarum et Basilica Orthodoxorum, sed favente Juliano hanc invaserant Donatista ut Orthodoxos sepultura privarent. ALBASP.

(2) Vobis solis. Genus erat communionis sepeliri in Christianorum cœmeteriis: quapropter sibi solis ea vindicabant Donatistæ. ALBASP.

(3) Cœmeteria. In Basilicis aut in cœmeteriis juxta Basilicas positis sepeliebantur. ALBASP. (4) Male tractatis. Hac communione privatis.

ALBASP.

(5) In uno. Cum Christo unitas. ALBASP. (6) Qui erroris hujus magisterium possidetis. Jam et de vestris silere qui posset? De illis scilicet, etc. Ita emendandus et interpungendus hic locus. Sed et sequentia porro ab interpunctione laborant. INCERT.

(7) His enim verbis loqui non erubescunt, Caï Sei, Caïa Seia, quamdiu te tenes? Hoc est dicere: Post hæn

« PoprzedniaDalej »