Obrazy na stronie
PDF
ePub

curatus est puer in illa hora ( Matth. vi, 13). Certe A et longa oratione recte uti potuisses: si invenires

aliquem catechumenum (74) scabrosissimis moribus, qui gereret durissimam mentem; qui lenissimam gratiam aquæ salutaris accipere dectrectaret. Bene hominis (72) innovationem verbis a te dictis ostenderes bene veternosam naturalem duritiam, in infantilem carnem e immutari ac molliri posse monstrares. In hoc vero negotio, quod inter partes tempore præsenti tractatur, ut quid a te talis commemorata est lectio? (73) in qua non legitur aliquis illum leprosum Syrum ante dictum vel jussione Helisæi lavisse, ut merito denuo melius lavaretur (IV Reg. v). Quod et si fieret 8, nec sic vobis occur. reret, quod recte imitari possetis. Non enim legitur ille prins lavisse in fluminibus Syriæ, aut ab aliquo

dantis est, non accipientis. Multa sunt hujusmodi in Evangelio de fide perfecta, sed vel tria complenda sunt fidei testimonia. Quid vobis videtur et illa mulier, quæ (70) de secreto causæ fœminarum, cum per annos duodecim laboraret, et omnem substantiam suam in medicos erogasset: cum videret a Filio Dei tantas celebrari virtutes, processit in turbam, videt medicum, videt et populum: cogebat illam dolor, ut medicinam peteret: pudor impediebat, ne causam suam coram masculis indicaret. Invenit consilium tacita fides: mittam, inquit, manum meam, et tangam fimbriam vestimenti hujus, et sana fiam (Matth. 1x, 21; Luc, vm, 43). Nemine vidente inter turbas, manum nisit, tetigit a, et sanata est ; nec ansa est indicare, quod ausa non fuerat petere. Sed B lotas esse, et nihil profecisse. Nam et si hoc legene fructus fidei apud ignorantes latere videretur; sic Salvator ait: quis me tetigit? Mirati sunt discipuli ejus, dicentes: turbæ te comprimunt; tu dicis, quis me tetigit? et Christus: quis me, inquam, tetigit? sensi a me exisse virtutem (Ibid. 45). Sic mulier confessa est, se tetigisse, et sanam esse. Jamdudum pro filia mater petiit, pro pucro Centurio postulavit : hoc loco nec mulier petiit, nec Christus promisit; sed fides quantum præsumpsit b, exegit: certe dantis est, non accipientis .

[blocks in formation]

retur non ad Helisæi laudem, (qui non lavit, sed consilium dedit,) sed ad Jordanis gloriam pertineret, ille homini in co flumine primitivam gratiam provenisse, in quo postea sub Joanne per confessionem in pœnitentiam populorum peccata fuerant moritura i.

89 X. Parabola nuptiarum a Parmeniano perperam allegata. — Postremo, qualis est illa pars tractatus tui, de cœlestibus nuptiis, ubi spem amputans futurorum, totum in præsenti tempore posuisti dicendo, a societate vestra projectum esse eum, qui janítores et ministros fefellerit vestros, ut a communione fidelium foras cum injuria mitteretur. Si ita est, nihil est quod speret fides; nihil quod (74) resurrectio repræsentet; nihil quod in cœlis amplius exspectetur; nihil quod Rex ille cœlestis i et pater

LECTIONES VARIANTES.

e Post hæc verba sequuntur aliquot periodi in ms. S. G. quibus novum continetur argumentum adversus iteratum baptisma, quas quidem Optati esse existimo, licet non habeantur in inss. S. T. et P. S. sed hic alieno loco videntur positæ, quare eas rejecimus ad finem libri quem egregie concludunt.

d In ms S. G. applicandos, minus bene.
e In mss. S. T. et P. S. infantili carne.

f Deest in ms S. G.

5 Hæc desunt in ms. S. T.

In ms. S. G. ad ipsius Jordanis gratiam.

i In ms. S. G. professione pœnitentiæ populi peccata fuerant moritura

j Hoc additum ex ms. S. G.

VARIORUM NOTÆ.

uti potuerit, sed alia, quam ipsi mente; antea enim
cum hæc illis verba objicit, statim subjicere: et uti-
nam hoc de Deo diceretis, qui hujus rei dator est; sed
quod stultum est, vos dicitis esse datores. Non igitur
hic Optatum id agere, ut accipientis esse contra Do-
natistas probet, sed ut probet esse dantis, non ejus
quem illi volebant, ministri scilicet, sive operantis,
sed ipsius Dei. Quod autem fidei tribuit, nihil ob-
stare, quin et Deo vindicet, cum quidquid impetratur
a Deo, per fidem in Deum, id recte dici possit a Deo D
totum proficisci, et illi uni acceptum referri. Iloc etsi
vere dici posse non negamus, cum tamen Optatus
exerte, Deum vacasse, fidem tantummodo operatam
esse, nihil de virtute sua promisisse, sed post fidem alie-
nam interrogasse; eam esse Optati mentem non puto.
AR igitur hoc certe, quasi ironice concedentis est?
certe dantis est, etc. an certe? q. d. an tu? dantis est,
non accipientis? M. CASAUB.

(70) De secreto. Secreta matrimonii, Tertullianus: res obscœnas ita explicabant, si invenires aliquem Catechumenum. Hoc exemplum potest convenire in Catechumenum qui fidem detrectaret: sed inde non efficies personam baptizantis plus conferre quam sacramentum. ALBASP.

(71) Scabrosissimos mores dicit. Incert. (72) Innovationem. Regenerationem. ALBASP. (73) In qua non legitur aliquis leprosum illum Syrum, etc. Aliæ editiones: In qua non legitur aliquis illum leprosum Syrum ante dictum vel jussione Helisæi, etc. Scribo: In qua non legitur aliquis leprosum Syrum ante dictum, vel jussionem Helisæi, etc. Videtur idem mox iterum dicere. Possumus tamen a tautologiæ vitio defendere, si, ut suadent ejus verba diligentius expensa, ita distinguamus: Non omnino legitur aliquis illum lavisse, unde colligamus ideo iterum illum lavatum, ut melius lavaretur. Sed neque hujus collectionis ea necessitas est, ut sufficiat vobis, si prius illud legeretur, misi et illud quoque expressum esset, ideo iterum lotum eum esse, quod prima lotio nihil profecisset. Quod tamen et ipsum si legeretur, ne sic quidem causam obtineretis, cum si contigisset, ideo contigisset, non ut personarum, ut aquarum discrimen fieret, idque ad fidem futuræ aliquando Jordanis fluvii, præ cæteris excellentiæ. M. CASAUB. (74) Resurrectio repræsentet. Resurrectio repræsentat regnum Dei et beatitudinem. ALBASP.

sed

nuptialem : ut quid sic venisti non habens quod tibi dedi? hoc est dicere: quare non habes quod tibi dedi? Nemo enim potest irasci non habenti rem, quæ data non sit. Vestem nuptialem inter istos acceperas, et solus non habes? quare nudus et lugubris venisti? quis tibi detraxit spolia? quas fraudulentas adisti fauces? quos incurristi latrones? Quotquot tales venturi sunt d, locum in illo convivio non habebunt e.

familias Deus in suo convivio agnoscat, cum præ- A bolo, et ad me conversus fueras; et dederam tibi vestem sentia a multorum gaudeat, et de aliquorum absentia contristetur. Et b multos dicat vocatos, paucos vero electos; nihil erit, quod irascatur vestem nuptialem non habenti, (75) cum Filius Dei ipse Christus sit sponsus (Matth. xx11): et vestis et tunica natans in aqua, quæ multos vestiat et infinitos exspectet, nec vestiendo deficiat. Sed ne quis dicat, temere a me Filium Dei vestem esse dictum, legat Apostolum dicentem quotquot in nomine Christi baptizati estis, Christum induistis (Galat. 11, 27). O tunica semper una et (76) immutabilis ! quæ decenter vestiat et omnes ætates et formas, nec in infantibus (77) rugatur, nec in juvenibus tenditur, nec (78) in fœminis immutatur. Aderit profecto ille dies, ut coelestes nuptiæ incipiant celebrari: illic qui baptisma singu- B lare servaverint, securi discumbent. Nam quicumque a vobis se rebaptizari consenserit, hujusmodi homini . non denegatur resurrectio, quia credidit in resurrectionem carnis; resurget quidem, sed nudus. Sed quia nuptiali veste a vobis se expoliari permisit, hanc patrisfamilias auditurus est vocem : (79) Amice, hoc est dicere, agnosco te; aliquando renuntiaveras Dia

[blocks in formation]

XI. Cum mortuos infantes rebaptizare non possint Donatista, cur viventes rebaptizant? — Et ut vel sero compendium faciam, credo etiam hoc sufficere; etsi tot probationes minime diceremus: vobis absentibus, verbo tenus baptizati sunt mille: ex his sorte sua defuncti sunt centum. Abstinete paulisper ab hoc scelere manus. Sanctitas, ut dicitis, vestra, primo resuscitet sepultos; emendet, si potest, mortuos; et sic revertatur ad vivos. Si mortuos suscitare non potestis, ut quid viventibus conamini manus inferre? nisi ut compleatur quod per Ezechielem Prophetam locutus est Deus, dicens: ut occiderent animas, quas non oportuit mori (Ezech. xIII, 19). VARIANTES.

VARIORUM

(75) Cum Filius Dei ipse Christus sit sponsus, etc. Cave tibi imponat illud, cum quasi causæ præiret, non enim causam reddit superiorum Optatus, sed idem prosequitur, addita obiter vestis illius descrip- C tione, et mystica designatione, quæ nimirum Christus ipse, etc. Ita autem puto legendum: Nihil erat quod irascalur vestem nuptialem non habenti: cum Filius Dei ipse sit sponsus, et vestis, et tunica, natos in aqua (id est, baptizalos, ut mox interpretatur: quos et natos, alibi quoque non semel :) quæ multos vestiat et inf., etc. Ita præter alios loquitur, et Victor Uticens., de persec. Vandalic. lib. m, de Elpidoforo quodam apostata: Hic enim dudum, inquit ille, fuerat apud nos in Ecclesia Fausti baptizatus, quem venerabilis Macarius diaconus de alveo fontis susceperat generatum. Cujus eo libentius memini, quod vellem ejus verba cum Optato conferri, cum non gemina solum, ac amplior parabolæ illius de veste nuptiali, quæ mox in Optato sequitur explicatio, apud illum exstet; sed et sabanorum, sive linteaminum, quibus

Explicit liber quintus. Quæ sequuntur, quia ad hunc librum pertinent, videnturque hujus libri conclusio, adjecimus ex codice S. G. in quo superius erant posita loco non suo, ut observayimus.

NOTÆ.

recens baptizatos cingere et tegere mos olim, mentionem faciat, quæ et ad ejusdem parabolæ interpretationem pertinere videntur. M. CASAUB. Locus a nobis restitutus.

(76) Innumerabilem. Eleganter unam Christi tunicam dicit. INCERT.

(77) Rugatur. Nimis laxa. ALBASP.

(78) In fœminis immutatur. Convenit et aptari potest mulieribus et viris. Albasp.

(79) Amice, hoc est, dicere cognosco te, etc. Nihil confusius aliquot hisce lineis ut hic editæ sunt, et vulgo eduntur. Sed et mendo non carent. Scribe igitur, me spondente, amice : hoc est dicere, cognosco le (ideo et amicum compello, scilicet) cum aliquando renuntiaveras Diabolo, et ad me conversus fueras, et dederam tibi vestem nuptialem, ut quid sic venisti non habens vestem nuptialem? hoc est dicere, quare non habes quod tibi dedi? Nemo enim irasci potest non habenti rem, quæ data non sit. Vestem nuptialem, etc. M. CASAUB. Restitutus a nobis locus.

90 LIBER SEXTUS.

In hoc sexto libro ostenditur a episcopos partis Donati contra legem fregisse altaria, et inconsiderate conflasse, et passim vendidisse vasa dominica, et lavisse quæ lavanda non erant, et mitellas puellis mutasse, de quibus nulla scriptura legitur.

I. Impie ac stulte Donatistas altaria fregisse vel D Jam illa ostendenda sunt, quæ crudeliter ac stulte rasisse. - Ut mihi videtur b, liquido demonstratum est, in divinis sacramentis quid nefarie feceritis.

LECTIONES

a In mss. S. T. et P. S. continetur hoc est, In ms. S. G. ostenduntur schismala, hoc est, Episcopi.

b Ita in ms. S. G. longe melius quam in mss. S. T. et P.

vos fecisse, negare minime poteritis. Quid enim tam sacrilegum, quam altaria Dei (in quibus et vos aliVARIANTES.

S. et in editis, Indubitanter liquido.
In ms. S. G. additur hic admissum sit.

quando obtulistis) frangere, radere, removere? in A invocari consueverat? quid vos offenderat Christus, quibus et (1) vota populi, et (2) membra Christi portata sunt: quo Deus omnipotens invocatus sit: quo postulatus descenderit Spiritus sanctus: unde a multis et (3) pignus salutis æternæ, et tutela fidei, et (4) spes resurrectionis accepta est. Altaria, inquam, (5) quibus fraternitatis munera non jussit Salvator imponi a, nisi quæ essent de pace condita : Depone, inquit, munus tuum ante altare, et redi prius, concorda cum fratre tuo, ut possit pro te sacerdos offerre (Matth. v, 24). Quid est enim altare, (6) nisi sedes et corporis et sanguinis Christi? hæc omnia furor vester aut rasit, aut fregit, aut removit. Hoc igitur inexpiabile nefas, si de aliqua ratione descendit, uno modo fieri debuit. Sed, ut æstimo, alio loco copia lignorum frangi jussit b, aliis vero ut altaria B raderent, lignorum inopia imperavit; ut autem alii removerent, ex parte (7) verecundia persuasit c : ubique tamen nefas est, dum (8) tantæ rei manus sacrilegas et impias 91 intulistis. Quid perditorum conductam referam multitudinem, et vinum in mercedem sceleris datum? (9) quod ut immundo ore sacrilegis haustibus biberetur (10), calida de fragmentis altarium facta est (11). Si livoris judicio nos vobis sordidi videbamur, quid vobis fecerat Deus, qui illic LECTIONES

[blocks in formation]

VARIORUM

(1) Vota populi. Ab episcopo vota populi, et ad C altare offerebantur. ALBASP.

(2) Membra Christi. Præter corpus Christi quod in altari offertur, fideles etiam qui cum eodem corpore uniti et adunati sunt, offeruntur. ALBASP.

(3) Pignus salutis æternæ. Ex divo Paulo: Vivificabii et mortalia corpora vestra propter inhabitantem Spiritum in vobis. ALBASP.

(4) Spes resurrectionis. Spiritus Dei conservatur in nobis cujus vi corpora nostra resurgent. Ad Ephesios: In quo credentes signali estis Spiritu promissionis sancio, qui est pignus hæreditatis nostræ. Nota modum loquendi unde a multis: hoc est, preces factas in altari tamquam in solemniori loco, et ubi Deus vult exorari, multi acceperunt Spiritum sanctum. ALBASP.

(5) In quibus fraternitatis munera. De oblationibus fidelium quæ in altari consecrarentur hic locus accipiendus; ex quo liquet omnes olim fideles oblationes obtulisse, et eas in altari consecratas fuisse.

ALBASP.

cujus illic (12) per certa d monienta corpus et sanguis habitabant? (13) quid offendistis etiam vos ipsi, ut illa altaria frangeretis, in quibus ante nos per longa temporum spatia, sancte (ut arbitramini) obtulistis? Dum impie persequimini (14) manus nostras illic ubi corpus Christi habitabat, feristis et vestras. Hoc modo Judæos estis imitati illi injecerunt manus Christo (15) in cruce: a vobis percussus est in altari. Si Catholicos illic insectari voluistis, vel vestris illic (16) antiquis oblationibus parceretis : ibi modo (17) superbus inventus es, ubi jamdudum humilis offerebas: ibi libenter peccas, ubi pro multorum peccatis orare consueveras. Hoc faciendo in numerum sacrilegorum sacerdotum libenter intrastis, sociati sceleribus profanorum, de quibus apud Dominum Elias Propheta querelam deponite: his enim locutus est verbis, quibus et vos inter alios ab ipso accusari meruistis: Domine (inquit), altaria tua confregerunt (II Reg. x1, 10). Dum dicit tua, indicat quia res est Dei, ubi Deo aliquid a quocumque oblatum est. Sufficeret insaniæ vestræ, quod membra laniastis Ecclesiæ; quod Dei populos jamdudum in unitate positos, vestris seductionibus divisistis. Inter hæc omnia vel altaribus parceretis. (18) Cur VARIANTES.

d In mss. S. T. et P. S. cætera.

e In ms. S. G. Apud Deum ab Elia Propheta querela deponitur.

NOTÆ.

qui calidam aliter interpretentur, et aquam aut non omnino, aut nonnisi in ægrorum aut infirmiorum gratiam, calefieri solitam ab antiquis asserant, dignus hic locus qui observetur a lectore; qui vel unus refellenda isti opinioni sufficiat. M. CASAUB.

(11) Calida facta est. Ut admisceretur vino; nam communis erat aquæ calidæ usus apud antiquos. DU PIN.

(12) Per cerla momenta. Ubi aliquando corpus Christi servabatur. ALBASP.

(13) Quid nos offendistis. Basilicas, quas a Juliano acceperant, postea reddiderunt Donatiste: de earum altaribus loquitur. ALBASP.

(14) Manus nostras. Sacrificia nostra et vestra.

ALBASP.

(45) In cruce. Crux est altare sacrificii cruenti, altaria autem nostra sunt incruenti: quare recte a cruce ad altaria argumentatur. ALBASP.

(16) Antiquis oblationibus. Oblationes quæ in illis altaribus facta essent tempore D. Cypriani, ad Do

(6) Nisi sedes corporis. Quia ex illis oblationibus D natistas non minus pertinebant quam ad Orthodoxos:

Corpus Christi conficiebatur. ALBASP.

(7) Verecundia. Ne scilicet viderentur cum Orthodoxis communicare, et hoc duplici de causa: prima, quia Orthodoxorum consecrationem approbassent si in altari ab illis consecrato obtulissent: secunda, qui offert in altari in quo Episcopi obtulerunt, cum eis communicare videtur, quia altare est sedes oblationum et locus in quo fieri debet, et ad quem Deus magis respicit. ALBASP.

(8) Taniæ rei. Altaribus. ALBASP.

(9) Quod ut immundo opere, etc. Scribe immundo ore, ex fide iterata ab Fr. Balduino editionis.

INCERT.

(10) Calida de fragmentis altarium facta est. De usu calidae apud antiquos, tam mixtæ quam puræ, jam multi multis. Quia tamen non desunt viri doctissimi, PATROL. XI.

ad eas videtur respexisse, cum ait, antiquis.
ALBASP.

(17) Superbus. A superbia Donati cæteri superbi vocari poterant : sed, ni fallor, eos vocat hoc loco superbos, quod se puros jactarent; et cum omnes Presbyteri inter sacra sese peccatores et tanti, sacrificii indignos sacerdotes sese dicerent, ii se Catharos profiterentur. ALBASP.

(18) Cur vola. Nota insignes altarium laudes et nomina sedes corporis Christi; scal orationum; via precum; ascensus supplicationum; habitatio corporis Christi; locus invocationis; ara Christi; crux Christi; munerum locus; portator membrorum Christi; descensus et porta Spiritus sancti. ALBASP.

Ibid. Cur vota el desideria hominum, etc. Fr. Balduini. INCERT.

34

sacramenta velamen potuit tangi, non lignum; aut si tactu possunt penetrari velamina, ergo penetrantur et ligna; si penetrari possunt ligna, penetratur et terra; si a vobis lignum raditur, et terra quæ subter est fodiatur, (50) altam facite scrobem, dum pro vestro arbitrio quæritis puritatem. Sed observate, ne veniatis ad inferos, et illic inveniatis Core, Dathan et Abiron schismaticos, magistros scilicet vestros ( Num. xv). Ergo et fregisse vos et rasisse constat altaria quid est, quod in hac re subinde vester quasi languere visus est furor? videmus enim yos postea mutasse consilium, et altaria a vobis jam non frangi, nec radii, sed tantummodo removeri. Și hoc sufficiebat, illa quæ prius a vobis facta sunt et vos indicatis i, quia fieri minime debuerunt.

vota et (19) desideria hominum cum ipsis altaribus A teriis ipsa ligna (29) linteamine cooperiri ? Inter ipsa confregistis? illinc enim ad aures Dei ascendere populi solebat oratio: cur concidistis precibus viam ? et ne ad Deum supplicatio de more solito ascensum haberet, impia manu quodammodo scalam subducere laborastis? et tamen cum omnium vestrum una sit (20) conjuratio, in học titulo simili errore dissimiliter deliquistis. (21) Si suffecerat removere, non licuit frangere si oportuita frangere, (22) rasisse peccatum est : (23) si enim non licuit, sicut inter vos placuit, recte videtur fregisse, qui fregit b. Jam reus est, qui majorem partem radendo servavit. Quæ est ista nova et stulta sapientia, novitatem quærere (24) in visceribus vetustatis (25)? et remota quasi quadam 92 corporis cute, in latente corpore cutem quasi alteram quærere. (26) Donum d (27), B quod ad se pertinet et in se totum est, quod unum est, inde cum aliquid fuerit ablatum, minui potest, non potest immutari f. Rasisti equidem quod tibi visum est sed adhuc ibi est quod odisti. Quid, quod si sic conjurastis, ut quæ a nobis in nomine Dei (28) in ipso ministerio tacta sunt, immunda viderentur ? quis fidelium nescit, in peragendis mys LECTIONES

с

a Hic incipit ms. S. Pauli Cormaricensis, nunc Bibliothecæ Colbertina n. 1951.

b Ita in mss. Colb. et S. G. In aliis, qui fregerit.

Ita in omnibus mss. Male in ultima editione, majestatis.

d Ita in mss. Colb. et S. G. In mss. S. T. et P S. et in quibusdam editis, donec.

Ita in ms. S. G. In aliis, unde.

ffta in mss. Colb. et S. G. In aliis, mutari non potest. Ita in mss. Colb.et S. G. In mss. S. T. et P. S. subito. C

VARIORUM

(19) Desideria. Vide an huc faciat vetus glossarium, desiderata etoupyia, Teleth. INCERT.

(20) Conjuratio. Cum in hac materia omnium eadem sit sententia, cur tam diverse de altaribus statuistis? ALBASP.

(21) Sic (lege si) suffecerat removere, non licuit frangere. Si oportuit frangere, transisse peccatum est. Rasisse peccatum est, ex Fr. Balduini editione 1. INC.

(22) Rasisse peccatum. Quia major remanet, et si en rađatis; in quo cum offeratis nobiscum, communicatis; et ita peccatis. ALBASP.

(23) Si enim non licuit, etc. Scribe: Si enim non licuit; si ut inter vos placuit recte videtur, etc. Hic quoque videtur ab Optato quedan Tavrokoyiz admissa, quam parva mutatione tollere perquam facile. Sed quædam tolerare, interdum satius, quam in alienis scriptis nimis acutos esse. In proxima periodo miror quomodo majestatis pro vetustatis quod antea erat, irrepserit in hanc editionem. Nam Balduinum apage ut credamus tam obese naris fuisse, ut non perceperit ab hac una voce_haud vulgaris acuminis sententiam totam pendere. Etsi autem quod vulgo dicimus, majores nostri, ab aliquibus, ut Varrone in satyra, quæ tapi pevinπov inscribitur, antiqui nostri, dicium sit; haud puto tamen umquam fuisse, qui majestatem pro antiquitate aut vetustate, dixerit; aut id illis in mentem venis e, per quos factum ut majestas hoc loco pro vetustate legeretur. M. CASAUB.

(24) In visceribus majestatis. In editione Germanica; vetustatis: sed majestatis verbum retineri pa. test, sensusque est : altare res est divina, cujus cum primam cutem rasistis, ca quæ renascitur est etiam divina, quia totum caput est divinum ideo novitatem queritis in visceribus rei divinæ, sed eam non inve

[ocr errors]

II. Donatistas sacrilege calices fregisse et vendidisse. -Hoc tamen immane facinus a vobis geminatum est, dum fregistis etiam calices, Christi sanguinis portatores k : quorum (31) species revocastis in massas, (32) merces nefariis nundinis procurantes, ad quam mercem nec emptores (33) eligere voluistis: avari, dum venditism; sacrilegi", dum inconsiderate VARIANTES.

h In ms. S. T. vidimus.

i Ita in mss. C. et S. G. In mss. S. T. et Ph. S. sed radi; quod non cohæret cum prædictis.

j Ita in mss. In editis, judicatis.

k Ita in mss. C. et S. G. male in mss. S. T. et P. S. portitores.

1 Ita in mss. C. et S. G. In mss. S. T. et P. S. mercedem nefariis nundinis provocantes.

Hæc verba supplevimus ex mss. C. et S. G. " In mss. C. et S. G. sacrilegium admisistis. NOTÆ.

nietis, quia tota est, et viscera etiam sunt divina. ALBASP. Ila restitutum ex mss.

Ibid. In visceribus vetustatis. Eadem editio Bald., majestatis. INCERT.

(25) Novitatem quærere in visceribus vetustatis. His Oplati verbis hæc subest notio: quid vos juvat, o Donatista, altaria radere, quasi radendo ea innovare et immutare possitis? viscera, hoc est, interiores partes altaris, vetusta sunt; vos tamen vultis novitatem in eis quærere radendo exteriora : quasi detracta corporis cute exteriori, aliam quæreretis cutem in interioribus partibus corporis. Du PIN.

(26) Donec ad se pertinet, et in se totum est, quod unum est. Hæc omaia non agnoscit eadem editio. INCERT. Hic locus a nobis restitutus est.

(27) Donum. Altaris consecratio unica et indivisibilis est, unde cum ex altari aliquid abstuleris, minuere potes altare; at non immutare, hoc est e consecrato impurum, aut ex impuro sacrum reddere.

DU PIN.

(28) In ipso ministerio. Eadem, mysterio. INCERT.
(29) Linteamine. Linteis consecratis et sanctificatis
altaria olim tegebantur et ornabantur. ALBASP.
(50) Altam facite scrobém. Sic etiam feminino ge-
nere scrobem extulit Lucanus, lib. vii.

Exigua trepidus posuit scrobe nobile corpus.
Aliis fere masculini generis est. INCERT.
(31) Species. Partes. ALBASP.

(52) Mercedem nefariis nundinis provocantes. Fr. Balduini editi, mercem nefariis nundinis procurantes. INCERT.

(35) Eligere. Debueratis eos vendere Christianis, ne in sordidos usus a Paganis emerentur. ALBASP.

vendidistis. (34) Passi estis etiam (35) comburi ma- A 93 vel erubuit, vel confusus est? servate vobis

nus vestras (36), quibus ante nos eosdem calices tractabatis. Eam rem cum a passim vendi jussistis, emerunt forsitan in usus suos sordidæ mulieres, emerunt pagani, facturi vasa, in quibus incenderent Idolis suis. O scelus nefarium! o facinus inauditum! auferre Deo quod Idolis præstes; subducere Christo, quod proficiat sacrilegio.

HII. Retunditur excusatio Donatistarum, quod polluta fuerint altaria et vasa sacra a Catholicis.-Sed video hoc vos loco invidiam nobis falso conflantes, ad Aggæum Prophetam velle confugere, ubi scriptum est: Quæ tetigerit pollutus, polluta sunt (Agg. 11, 14). Livore interveniente facile est iratis jactare convicium; sed semper dum intenditur crimen, necessaria est manifesta probatio. Quis enim nostrum intravit tem- B pla? quis vidit sacra sacrilega? (37) Pollui homines possunt fumis, nidoribus, sacrilegiis, sacrificiis, sanguine: sed in hac causa quis ingressus est templum? quis incendit Idolis? quis immundis nidoribus maculatus est? quis sanguinem vel pecudis immundæ vel hominis fundi aspexit? quem probatis ad aliquod facinus commodasse consilium? in societate b alicujus sceleris vel unum Episcopum convincite, si potestis. De nescio quo Primate © suspicamini, qui eodem tempore ambulasse dicebatur. Suspicio non est idoneum crimen. Quis eum accusavit? quis eum convicit? ubi

a In mss. tam. In editis, tamen.
b In mss. C. et S. G. in societatem.

LECTIONES

Hæc omnia usque ad hæc verba, sicut supra diximus, C supplevimus ex mss. C. et S. G. quæ omissa sunt in miss.

suspiciones vestras. Igitur, sicut supra diximus, in hac causa quidquid aspere fieri potuit, dum illa res (38) in origine revocatur, ad Principes vestros pertinere monstravimus; unde est quod Catholicos quasi pollutos appellas? an quia voluntatem et jussionem Dei secuti sumus, amando pacem, communicando talo orbi terrarum, (39) sociati Orientalibus : ubi secundum hominem suum natus est Christus; ubi ejus sancta sunt impressa vestigia; ubi ambulaverunt adorandi pedes; ubi ab ipso Filio Dei & facta sunt tot et tantæ virtutes; ubi eum sunt tot apostoli comitati; ubi est septiformis Ecclesia, a qua vos concisos esse, non solum nou doletis, sed quodammodo gratulamini. (40) Quia unitatem Deo placitam amavimuse pollutos vocatis : quia Corinthiis, Galatis, Thessalonicensibus (41) assensum accommodavimus, communionemque conjunximus, pollutos vocatis : quia (42) furtivas vobiscum non legimus lectiones, pollutos vocatis: aut negate vos (43) alienas lectiones legere, si potestis. (44) Ut quid audetis Epistolas ad Corinthios scriptas legere, qui Corinthiis communicare noluistis? ut quid ad Galatas, ad Thessalonicenses scripta recitatis, in quorum communione non estis? Cum hæc omnia ita esse constet, intelligite vos ab Ecclesia sancta esse concisos, et nos non esse pollutos. Ubi est ergo quod tibi putas Aggæum VARIANTES.

VARIORUM

(34) Passi estis etiam comburi manus vestras, quibus, etc. Conjiciebam: Passi essetis etiam, eodem scilicet igne, quo sancta vasa sunt conffata, vestras quoque manus expiari, etc. Sed cum jam antea dixerit: Dum impie persequimini manus nostras illic ubi corpus Christi habitabat, feristis (feritis? an feristis, per crasin pro feriistis?) et vestras: Infra quoque : Altaria, et vasa supra memorata, et in manibus vestris jamdudum fuerant et in nostris. Si infamatis manus nostras, quare illic damnatis et vestras? Etiam bic fortasse idem voluit, tò inconsiderate quod paulo ante, idem quod passim, quod mox sequitur; sive ut idem Optatus, non electo emptore; nullo emptorum, piorum aut impiorum, Paganorum an Christianorum, discrimine habito. M. CASAUB.

(35) Comburi manus vestras. Liquefieri calices in quibus obtulistis et confecistis sanguinem Christi. D ALBASP.

(56) Comburi manus vestras. Censentur comburi manus cum comburuntur vasa que tractaverunt. Eodem sensu antea dixit: Dum impie persequimini manus nostras illic ubi corpus Christi habitabat feristis et vestras eodem modo hic sumitur to comburere, ut illic to ferire infra quoque : si infamatis manus nostras, quare illic damnatis et vestras. Du PIN.

(37) Poltui homines possunt fumis sacrilegis, etc. Priores pollui homines possunt fumi nidoribus, sacrilego sanguine. Puto Optatum scripsisse, pollui homines possunt fumi sacrilegis, vel, sacrilegis nidoribus, sacrilego sacrificii sanguine, etc. M. CASAUB.

(38) In origine. De unitate factà per Macarium loquitur quæ ad Donatuni tanquam ad Arionem est referenda. ALBASP.

S. T. et P. S. necnon in editis.

d Hæc supplevimus ex mss. C. et S. G.
e In mss. S. T. et P. S. habemus.
f In mss. S. T. et P. S. vocas.

NOTE.

(39) Sociali orientalibus. Suspectos habebant Afros, Hispanos, Gallos, Italos, quia Donatum damnaveFant et cum Cæciliano communicaverant; sed in Orientales nihil quidquam fingere poterant; quare Optatus sæpissime eis objicit quod non communicarent cum Orientalibus, in quos nihil habebant quod dicerent. ALBASP.

(40) Quia unitatem Deo placitam habemus. Eadem, amavimus. Incert.

(41) Assensum accommodavimus. Quia communica vimus cum eis nulla enim major communicatio quam per assensum, uti ait divus Augustinus contra Donatistas. ALBASP.

(42) Furtivas. Corruptas Scripturæ lectiones: vel vocat furtivas, quia cum non communicarent Ecclesiis quibus scripta essent divi Pauli epistolæ, eas quasi furari viderentur. ALBASP.

(43) Alienas. Si furtivas non legitis probate vos non alienas legere lectiones, cum de epistolis sacris legitis: hoc autem non potestis probare, quia non communicatis cum Ecclesiis quibus illæ epistolæ scripta sunt. ALBASP.

(44) Ut quid audetis. D. Augustinus eodem utitur argumento, epist. CLXV. Quid autem perversius et insanius quàm lectoribus easdem epistolas legentibus, dicere, pax tecum, et ab earum Ecclesiarum pace separari quibus ipsa epistolæ scriptæ sunt ? Cujus vim non facile est reperire, nam poterant epistolas legere etsi non communicarent iis quibus scripta essent: nisi dicas D. Paulum communicasse cum Galatis, et Donatistas communicare eum D. Paulo; et tamen non communicare cum Galatis: quod absurdum videbatur. ALBASP.

« PoprzedniaDalej »