præpositi valuerunt. Sic admissum est, per quod invidiam unitati factam esse memorasti s : hæc et cætera vestra et suas causas habent, et quas ostendi personas obnoxias. Hoc nos nec vidimus quidem, sed vobiscum audivimus. Si auditus facit reos, tenemus vos socios, quia similiter audistis . Si a facto auditus immunis est; quod ab aliis, vobis provocantibus, factum est, nobis non debet imputari. (91) Querelam per ordinem deponitis, sub Leontio, sub Ursacio, injuriatos esse quam plurimos: sub Paulo et Macario aliquos necatos: a sequentibus eorum nescio quos ad tempus esse scripturos. Quid boc ad nos? quid ad Ecclesiam catholicam pertinet? Quidquid objecistis, vos fecistis. Qui pa militem postularent: non per quem alicui vim face- A moti sunt omnes: iratos milites retinere nec eorum rent, sed ut vim a Donato supra memorato episcopo dispositam, prohiberent. Hac ratione factum est, ut miles videretur armatus. Jam quidquid subsecutum est, videte, cui debeat aut possit adscribi. Habebant illic vocatorum infinitam turbam, et annonam competentem constat fuisse præparatam de Basilica quasi publica horrea; exspectantes ut venirent, in quos furorem suam exercere potuissent; et facerent quidquid illis dementia sua dictasset, nisi præsentia armati militis obstitisset. Nam cum, ante venturos milites, (86) metatores (87) (ut fieri solet) mitterentur; contra Apostoli præcepta competenter suscepti non sunt, qui ait: cui honorem, honorem: cui vectigal, vectigal: cui tributum, tributum : nemini quidquam debueritis (Rom. x11, 7). Contusi sunt ↳ B cem a Deo commendatam noluistis libenter excipere, (88) qui missi fuerant cum equis 62 suis, ab iis, quorum nomina flabello invidiæ ventilastie (89). Ipsi magistri fuerunt injuriæ suæ (90); et quid pati possent e, ipsi prærogatis f injuriis docuerunt. Reverterunt vexati milites ad numeros suos, et quod duo vel tres passi fuerant, universi doluerunt. Com b cariorem æstimantes hæreditatem schismatis, quam præcepta proposita i Salvatoris. Arguistis operarios unitatis ipsam unitatem improbate, si potestis. Nam æstimo vos non negare, unitatem summum bonum esse. Quid nostra k, quales fuerint operarii dummodo quod operatum est, bonum esse constet? VARIANTES. VARIORUM NOTÆ. (87) Metatores. Metatores dicit eos, qui missi fuerant ut venturis militibus hospitia aut tentoriorum loca designarent. li dicuntur, Mensores in jure civili. In commentariis Suide, μετάτωρ exponitur ὁ προςποστελλόμενος ἄγγελος πρὸ τοῦ ἄρχοντος : qui nuntius mittitur unte principem designaturus hospitium. Huc alludit illud Sidonii Apollinaris I. vIII, metatoriam paginam quasi cum musa prævia misi : hoc est, inquit Sirmondus, epistolam adventus sui nuntiam quasi diversorium zai zarayosyiv designaturam, hoc enim erat opus metalorum. Du PIN. Cait Optatus, flabello ventilabant. Atqui ut bene excipit, ac subjicit mox Optatus: Ipsi magistri fuerant invidiæ suæ: et quid pati possent, ipsi prærogatis inju:iis docuerunt. Injuriam prærogare, inusitatum est. Apud Zenon. Veroй. aliquoties prærogare pro erogare, el prærogatio pro dono, seu beneficio, sed plane eo senSu quo noster Collat. Carthag. p. 594 : Quare nobis non rependitur, quod prærogatimus? proxima autem sententia ad numeros suos dixit, ordines, aut commilitones intelligens, ut Tertull. Apolog. cap. 37: Si enim et hostes exertos, non tantum vindices occul tos agere vellemus, deesset nobis vis numerorum et copiarum. Ita et alii, sed hoc tritum est. M. CASAUB. Restitutus est a nobis iste locus. (88) Qui missi fuerant cum equis suis, etc. Alix editiones, qui missi fuerant cum equis suis contusi sunt ab iis quorum, etc. Præoccupatos ait, quod seorsim tractati sunt eo modo pauci illi, qui præmissi fuerant, priusquam reliqui, qui non ita longo intervallo sequebantur, pervenire possent, qui eos periculo eriperent. Quos hic contusos, mox vexatos, quod tantumdem. Non mediocris enim seu contu- D meliæ, seu injuriae verbum hoc esse vexare, sed gravi et atroci rei conveniens, a viris doctissimis A. Gellio et Macrobio pridem observatum est: quæ ipsorum observatio in legendis Scriptoribus Ecclesiasticis præcipui usus est. Jam quod sequitur, quorum nomina flabello invidiæ, etc., de quibus, aut quo sensu sit accipiendum, docet Optatus ipse alio loco: Videamus quare Moyses tria millia hominum jussit occidi, etc. Quare Macarius duos quorum nomina quotidie, ut supra dixi, flabello invidiæ ventilatis. Non igitur ad nominum ipsorum odium aut injuriam, sed ad faciendam aliis ex istis nominibus invidiam, eorum nomina, qui melatores præmissos, occupato cæterorum adventu, male mulctaverunt, et ab iratis militibus postea occisi sunt, tamquam innocentium ac martyrum usque, jactabant, atque invidiæ, ut (89) Ab iis quorum nomina flabello invidiæ ventilasti. A Donati scilicet militibus quorum nomina venditabat Parmenianus, ut invidiam faceret Catholicis ; sic enim eodem sensu ipse Optatus alibi: Quare Macarius duos jussit occidi, quorum nomina, ut supra dixi, flabello invidiæ ventilatis. Du pin. (90) Ipsi magistri" fuerunt injuriæ suæ. Ipsi exemplum dederunt et præiverunt primi male muletando milites metatores. Ab iis initium injuriarum ortum est. Du PIN. (91) Querelam. Hæc ita sunt distinguenda, sub Leontio et Ursatio injuriatos esse quamplurimos: sub Paulo et Macario aliquos necatos: a sequențibus nescio quos ad tempus proscriptos. ALBASP. Ibid. Querelam per ordinem deponitis sub Leontio. Deponitis an disponitis legamus, haud magni refert. Sed tamen verba ut aliter distinguantur, þaud parum interest. Lege igitur, ut jam ab aliis est monitum: Querelam per ordinem deponitis; sub Leontio, sub Ursatio injuriatos esse quam plurimos: sub P. et Macario aliquos necatos: a sequentibus eorum nescio quos, etc. M. CASAUB. nam et vinum a peccatoribus operariis et calcatur et A ret si non 63 feriret, delinqueret. Elegit melius premitur; et sic inde Deo sacrificium offertur: oleum quoque a sordidis et nonnullis male viventibus et immunda loquentibus conficitur; et tamen (92) in sapore, in lumine, etiam in sancto chrismatea (93) simpliciter erogatur. peccatum, ut percuteret ; et forte non defuerant, qui hujus rei vindicem quasi homicidam notare voluissent. Sed ut ostenderet Deus, aliqua mala bene fieri, locutus est dicens: Phinees mitigavit iram meam (Num. xxv, 11): et placuit Deo homicidium, quia vindicatum est adulterium. Quid si et modo Deo placuit, quod passos vos esse dicitis, qui unitatem cum toto orbe terrarum et (95) cum memoriis apostolorum, quæ Deo placita est e, habere noluistis. In VI. Adversus Donatistarum Pseudomartyres. vitus cogor hoc loco etiam illorum, quorum nolo, hominum facere mentionem, quos vos inter martyres ponitis: per quos tamquam (96) per unicam religionem, vestræ communionis homines jurant. Quos V. Excusantur operarii unitatis, quod asperius egerint. — Operarios unitatis malos fuisse dicitis: forte cum voluntate Dei, cui nonnumquam b placet etiam quod ab ipso potuit prohiberi. Nam quædam mala male fiunt quædam mala bene fiunt. Malum male latro facit: malum bene judex facit, dum vindicat quod latro peccavit. Nam hæc Dei vox est: non occides (Exod. xx, 13): et ipsius vox este si inventus fuerit homo, dormiens cum muliere habente maritum, occidetis utrosque (Deut. xxn, 22). d (94) Unus B quidem vellem silentio præterire, sed ratio veritatis Deus, et duæ diversæ voces. Denique cum Phinees, filius sacerdotis, adulterum cum adultera inveniret, levavit cum gladio manum, et inter duas voces Dei dubius stetit: hinc ad illum sonabat, non occides: inde sonabat, occidetis utrosque. Si feriret, peccaLECTIONES a In rs. S. T. in sancto chrismatis, in ms. S. P. in sacramento chrismutis. b In ms. S. T. et P. S. numquam, sed perperam. c Additur in ms. S. G. in libro Levitico. a Hic male inseruntur in ms. S. T. hæc verba In primo se sileri non patitur: et ex ipsis (97) nominibus contra unitatem inconsiderate rabida f latrat invidia, et (98) aspernantes aliqui accusandam ant fu. giendam æstimant unitatem, quod Marculus et Donatus (99) dicantur occisi et mortui. Quasi omnino VARIANTES. libro regnorum, quæ non occurrunt in mss. S. G. et P. S. et sensum omnino perturbant. e In mss. S. T. et P. S. placitæ sunt, f Hoc epithetum adjecimus ex ms, S. G. VARIORUM NOTÆ. (92) Et tamen in sapore, in lumine, etc. Priores editiones et tamen liquor in lumine, etiam in sancto, etc. Cum sine sensus dispendio, utrumque possit ferri, conjungi vero et variari non uno modo verba C possint, sine ope scripti manu exemplaris, difficile puto de vera lectione statuere, nec minus ineptum valde laborare. Sed cum de vino prius, Optatus sacrum dumtaxat ejus usum, quem habet in spirituali Eucharistia sacrificio commemorarit, non puto eum olei usum extra sacra, ullum attingere voluisse. Quis autem olei sit sacer, sapor, ignoro. Nam ut sapor sit hic μεταφορικὸν quasi εἰς ὀσμὴν εὐωδίας, vel tale quid vellet, ne id quidem facile concesserim. In lumine autem et chrismate, qui olim et quam multiplex usus olei, satis notum est. Sed non eadem semper in omnibus Ecclesiis consuetudo fuit. In Africa autem Victor Uticensis lib. 11, lampades et cereos, ut solitum ecclesiarum ornatum inter alia meminit; si quis subtilior esse velit, per lumen baptismum quem qs recte dici docet sanctus P. Gregor. Nazianz. εἰς τὸ ἅγιον βάπτισμα possit intelligere. Ejus varios ritus Dionys. Areop., Cyrillus Hierosolym. præter alios explicant. Aliter tamen ego censeo. Sed neque rò chrisma quod hic proprie de unctione, quae κατ' ἐξοχὴν χρίσμα, de qua Cyrillus in mystagogicis singulari capite, seu xaτnyńσsɩ, sed in genere de quavis unctione sacra, quæ olim a vetere Ecclesia usurpata est. M. CASAUB. (93) In sapore, in lumine etiam in sancto chrismate simpliciter erogatur. Eo innocue utuntur homines in condimentis, in lucernis, in ipsis mysteriis. Du PIN. (94) In primo libro Regnorum unus Deus, etc. Non possum satis admirari doctorum virorum patientiam, qui ineptissimam, si quid ego video, lectionem, et quovis amandari dignam tamdiu retinere sustinuerunt. Quem enim ex his sensum eruamus? quem vel subodoremur, ut nunc habent? Quod si ineptissimum illud glossema, in primo libro Regnorum abjiciamus, nulla in verbis obscuritas, nulla suspicio remanserit. Quæ tamen fateor abjicere fa D cilius, et injusta sede deturbare, quam divinare, unde aut qua primum occasione irrepserint. Mihi saltem hoc occurrebat, quia Phinees mox fit mentio, quod etiam nomen primo Regum non semel occur rit, oscitantem lectorem Phineem Elix cum altero illo Eleazari filio confudisse, et cum Numeros debuisset, Regum, sive Regnorum (ut olim loquebantur) primum in margine posuisse. M. CASAUB. Hæc verba sustulimus, nec exstant in mss. (95) Et cum memoriis Apostolorum. Nota modum illum loquendi cum toto orbe terrarum et cum memoriis apostolorum. Communio ab antiquis perfecta non habebatur, quamvis eam cum toto orbe haberes, nisi cum memoriis apostolorum, hoc est cum beato Petro communicares: perfectio communionis Christiane pendet ex communione quam habemus cum D. Petro et cum ejus successoribus; alioquin Deo non potest esse grata. ALBASP. (96) Per unicam religionem. Quasi aliis in rebus nulla esset religio, neque credendum esset, et jusjųrandum interponendum, nisi per ejusmodi martyres. ALBASP. (97) Nominibus. Quia eorum nomina, tamquam præcipuorum martyrum a Donatistis inter sacra et ex diptychis recitabantur. ALBASP. (98) Aspernantes. Si qui a Macario sunt occisi, ut Marculus et Donatus, unitas est fugienda quæ martyres facit. ALBASP. (99) Marculus et Donatus. Donatus ille est Bagalensis, ut ex Augustino discere est homil. 1 in Joannem: Ecce Marculus de petra præcipitatus est: ecce Donatus Bagaiensis in puteum missus est. Aiebant Catholici ipsos sese præcipites dedisse; quod incertum tamen esse fatetur Augustinus 1. 1 contr. litt. Pet. c. 20. Idem libro contra Cresc. cap. 49, id credibilius esse censet, quia insolitum erat istud supplicii genus. Marculi passio a quodam Donatiano scripta prodiit Analect. Mabillonii tom. IV, prænotatur in vel vin kalend. Decembris. Ibi Marculus presbyter tantum dicitur, non episcopus: ibi etiam legitur jussu Macarii quem Constans cum Paulo in Africam mise in vindictam Dei nullus mereatur occidi. (1) Nemo A cisi esse dicuntur. Sit Macarius reus, in eo quod soerat lærdendus ab operariis unitatis, sed nec ab episcopis mandata divina contemni debuerant: quibus præceptum est: Quære pacem, et consequeris eam (Ps. xxxIII, 15): et iterum : quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum (Ps. cxxxII, 1); et iterum, felices pacifici, quia ipsi filii Dei vocabuntur (Matth. v, 9). Hoc qui nec libenter volebant audire, nec devote facere voluerunt; quidquid potuerunt pati si occidi malum est, mali sui ipsi sunt causa. VII. Macarius a Donatistarum calumniis defendi tur. . lus nobis nescientibus, sed vobis provocantibus fecit. Quare nobis fit invidia, cum aliena sunt facta? et in vobis est causa; quia propter vos, qui foris fuistis, quamquam et nunc foris esse videamini, evenisse dicitur; non propter nos, qui intus habitamus, et numquam de radice recessimus. Sed quia supra memoratorum personas per ordinem diximus, videamus quare Moyses tria millia hominum jussit occidi (Exod. xxx); quare Phinees duo (Num. xxv); et quare Elias quadringentos et quinquaginta (III Reg. XVIII); quare Macarius duos, quorum nomina quotidie (ut supra dixi) flabello invidiæ ventilatis. Constat in eos vindicasse, a quibus jussio divina contempta est. Nam, Non tibi facies sculptile (Exod. xx), - Sed arguendus (ut dicitis) vobis videtur esse Macarius, cum voluntate Dei æstimatis eum hoc facere non potuisse a. Habetis hujusmodi reos antiquos accusate primo Moysem, ipsum legislatorem; B Dei vox est: et, non facies adulterium, ejusdem Dei qui cum de Sina monte descenderet, prope necdum propositis b tabulis legis, in quibus scriptum erat, non occides: tria millia hominum uno momento jussit occidi. Macarium differte paulisper, Phineem filium sacerdotis, quem paulo ante memoravi, primo (2) in judicium provocate (Num. xxv): si tamen inveneritis præter Deum aliqueme judicem. Nam quod accusatis in persona ipsius, a Deo laudatum est quod in zelo Dei factum est. (3) Supprimite interim voces quas in Macarium dictat invidia. Recurrite d primo ad Eliame prophetam, qui in rivo Cison, cum pareret voluntati Dei, quinquaginta 64 et quadringentos occidit. Sed forte dicatis, illos merito occisos, istos indigne . Numquam sequitur vindicta, nisi ejus antecesserit causa. Vindicavit (ut diximus) Moyses, vindicavit Elias, vindicavit Phinees; et non vultis ut vindicaverit Macarius. Nihil offenderant qui oc vox est: non sacrificabis idolis (Ps. xxxш, 15), idem Deus locutus est et non facies schisma; el quære pacem et consequeris eam, ejusdem præceptum est. Temporibus Moysi populus Israel caput vituli coluit, quod illis sacrilega flamma conflavit; ideo tria millia hominum occidi meruerunt, quia Dei vox videbatur esse contempta. Phinees adulteros uno ictu percussit laudari a Deo meruit: quoniam divinorum præceptorum contemptores occidit. Et quadringenti et quinquaginta quos Elias occidisse legitur, ideo occisi sunt, quia contra jussionem Dei, per quod falsi vates erant, Dei præcepta contempserant. Et illi, quorum nominibus Macarium criminatis, nec a falsis vatibus longe sunt; quia vos Deus dixit futuros esse falsos C vates, quod proximo loco probaturi sumus: et dum pacem noluerunt respicere, ne in uno cum fratribus habitarent, contra præcepta et contra voluntatem VARIANTES. VARIORUM rat, vinctus primo in possessione Vegesel, in qua (2) In judicium provocate: si tamen inveneris, etc. Concinnius editio 2 Fr. Balduini, inveneritis. Quamquam hæc tempora a theologis ejus ævi, maxime Afris, tam accurate non observentur. Testes præcipue Tertullianus et Arnobius. Noster, lib. 1. Quia quamvis foris sit, tamen ex nobis existis. Incert. (3) Supprimite interim voces quibus in Macarium, etc. Editiones aliæ, quibus in Macarium dicta invidia recurrit, et primo ad alium prophetam, etc. fortasse, quibus in Macarium dicta invidia recurrit. Recurrite primo, etc. vel si mavis, quas in Macarium dictat invidia. Recurrite, etc. Cæterum tò primo pro prius, nam ter repetitur. Recurrite autem quia mox ad Macarium redituris, festinato opus erat. Prius enim dixerat: Macarium differte paulisper, etc. M. CASAUB. Hic locus a nobis restitutus est. Dei pertinaciter obstiterunt. Ergo videtis a Moyse, et A judices, bellum Christiano nomini inferentes : ex Phinee, et Elia, et Macario, similia esse facta, quia ab omnibus unius Dei præcepta sunt vindicata a. Sed video vos hoc loco tempora separantes, ut alia fuerint tempora ante Evangelium, alia post Evangelium in quo potestis dicere, quia scriptum est, ut a Petro jam gladius conderetur, quo auriculam servi sacerdotis abstulerat (Matth. xxvi), quem servum potuerat quasi devotus Petrus occidere: sed (4) Christus pati venerat, non defendi. (5) Et si cogitatum suum Petrus impleret, in passione Christi videretur servus vindicari, non populus liberari c. b nec quibus in provincia proconsulari (ante annos sexaginta et quod excurrit e) fuerat Anulinus, in Numidia Florus. Omnibus notum est, quid eorum operata sit artificiosa crudelitas: sæviebat bellum Christianis indictum; in templis dæmoniorum diabolus triumphabat; immundis fumabant aræ nidoribus; (7) et quia ad sacrilegia 65 venire non poterant, ubicumque thus ponere cogebantur. Omnis locus (8) templum erat ad scelus. Inquinabantur prope morientes senes: ignorans polluebatur infantia ; a matribus parvuli portabantur ad nefas; parentes incruenta h parricidia facere cogebantur: alii cogebantur itempla Dei vivi subvertere; alii Christum negare; alii leges divinas incendere; alii thura ponere. Horum VIII. Macarium non posse dici persecutorem eos qui ab illo plexi sunt martyres appellari, utpote pacis inimicos. Nam et Macarius gladium a Petro vagina conditum non eduxit. Hoc probat Deus, dum ß aliquid a Macario factum esse, nec vos ipsi confinad vallem Sion loquitur dicens: vulnerati in te, non vulnerati gladio (Esai. xxII, 2): aut probate aliquem illo tempore gladio esse percussum: deinde ait: mortui in te, non mortui in bello. Quare debetis attendere, ne temerarium sit, eos martyres appellare, qui (6) Christianorum nullum senserint bellum. Non enim tale aliquid factum aut auditum est, quod in bello Christianorum dici aut fieri solitum est: quod bellum persecutio dicitur, quæ operata est sub duabus bestiis ex illis-quatuor, quas Daniel de mari ascendentes aspexit (Daniel. vn). Prima fuit ut d leo: hæc erat persecutio sub Decio et Valeriano. Secunda, ut ursus: alia persecutio, que fuit sub Diocletiano et Maximiano: quo tempore fuerunt et impii gere poteritis. Sub persecutore Floro Christiani idolorum cogebantur ad templa: (9) sub Macario pigri compellebantur ad Basilicam; sub Floro dicebatur, ut (10) negaretur Christus et idola rogarentur. Contra sub Macario commonebantur omnes, ut Deus unus pariter in Ecclesia ab omnibus rogaretur. Ergoj cum videatis Christianorum nullum fuisse bellum, et sine bello aliquos mortuos esse commemorat Deus, cum dicit, et mortui in te non mortui in bello et dubios martyres posse eos esse, qui non sint vel ad sacra sacrilega provocati, vel ad immunda incensa, vel ad negationem nominis Dei: et cum ad martyrium non sit transitus, nisi per confessionem, quomodo dicitis martyres qui non fuerunt conLECTIONES VARIANTES. a Ita in ms. S. G. In mss. S. T. et P. S. unius Dei pro- C cessæ sunt vindictæ. b In ms. S. T. quæ. In editis, quo. In mss. S. T. et P. S. Et cogitatum suum Petrus implere in passione Christi videtur, et servus vindicari, non populus liberari. d Deest in mss. S. T. et P. S. e In ms. S. G. prope septuaginta. VARIORUM (4) Sed Christus venerat pati. Respondebant Donatista distinguenda esse tempora, et post adventum Christi neminem lædendum esse: gladiumque Petri exemplo recondendum esse: quibus rursus respondet Optatus, gladium quidem Petrum recondidisse, quia oportebat Christum pati, non defendi; sed illud exemplum ultra Christi passionem non esse producendum. ALBASP. (5) Et si cogitatum suum Petrus, etc. Scribe: et si cogitatum S. Petrus impleret, in passione Christi videretur servus vindicari, non populus liberari. Si, D inquit, Petrus exsecutus esset quod suus ei zelus dictabat, ut servum illum scilicet occideret, potuit videri Christus passus tamquam reus cædis et homicidii a discipulo commissi potius quam innocens pro sontibus. M. CASAUB. Hic locus a nobis restitu tus est. (6) Christianorum bellum. Imperatorum persecutionem. ALBASP. (7) Et quia. Et qui, melius. ALBASP. Ibid. Et quia ad sacra sacrilega, etc. Scribo: et qui ad sacra sacrilega venire non poterat, ubique thus ponere (id est, adolere, thus offerre, et inde thurificati in illius temporis historia decantatissimi) cogeba tur. Morbo vel ætate confectos et xhenpers intelligit; quos sontica causa domi rétinebat. Unde eleganter infert Optatus: omnis locus templum erat ad scelus. f In mss. S. Th. et Ph. S. Omnibus locis templum erat aut scelus. 8 In mss. S. T. et P. S. parvi liberi. h In ms. S. T. cruenta; sed omnino perperam. i In mss. S. T. et S. G. urgebantur. j Hæc usque ad illa verba, martyres esse vultis, quæ deerant in omnibus editis, et omissa fuerant in mss. S. T. et P. S. supplevimus ex ms. S. G. quæ genuina esse nemo potest ambigere. NOTÆ. Quare miror quemquam adeo invenustum fuisse, qui veterem lectionem, templum erat aut scelus, præferret. M. CASAUB. (8) Templum erat ad scelus. Aut scelus: melius. ALBASP. Imo perperam. Ibid. Templum erat ad scelus. Templum Optato est fanum gentis idololatræ, supra lib. n: Nam prioribus ut templa fabricarentur, et idola fierent. Item lib. eod. et lib. VI. INCERT. (9) Sub Macario pigri compellebantur, etc. Non hic pigros intelligit, qui negligentius ecclesias et cotus ecclesiasticos frequentabant, sed schismaticos, aliosque qui non negligentia peccabant, sed consilio aut certo potius furore, cœtus Catholicorum, quasi impuros et inquinatos, vitabant et aversabantur, in eoque religionis non minimam partem ponebant. Ita Donatiste Catholicos pigros et ipsi vocabant. Noster lib. vi et residentes in sinu matris Ecclesiæ quasi pigros et tardos accusant, etc., vide et supra ad ista lib. I inertia a confessionc Dei delapsos thurificasse, etc. M. CASAUB. (10) Negaretur Christus, et Idola rogarentur. Rogare est adorare. Infra hoc libro: Testamentum divinum legimus pariter, unum Deum rogamus Item: Paganum vocas eum, qui Deum per filium ejus ante aram rogaverit. INCERT. fessores, aut quis eorum negare coactus est, et con- A tus orbis de unitate Catholica, præter partem Afrifessus est Christum ? Si igitur nec martyrium, sine Christi nominis confessione esse potest, et nemo confessus est, et in vindicta præceptorum Dei factum est, quod factum esse dicitis, et a nobis factum esse aliquid non probatis, cum id quod factum est, et Deus dixerit sic futurum esse, et ejus sunt vindicata præcepta videte ne non solum vanum, sed etiam superstitiosum sit sine bello mortuos ibi ponere ubi sunt, qui in Christum confessi pro Dei nomine mori potuerunt: aut si eos martyres esse vultis, probate illos amasse pacem, in qua prima sunt fundamenta martyrii; aut dilexisse Deo placitam unitatem; aut habuisse cum fratribus charitatem. Nam omnes Christianos fratres esse et in primo libello probavimus et in quarto procul dubio probaturi sumus. Quos di- B citis appellaria martyres, noluerunt fratres agnoscere, nullam habuerunt charitatem. Nec dicatur ad excusationem, quia traditoribus communicare noluerunt; cum manifestissime probatum sit, eosdem ipsos filios fuisse traditorum. Nulla igitur est excusatio, quia charitatem illos non habuisse manifestissime constat, sine qua nullum nec nominari potest vel esse martyrium; sine qua maxima et imperiosa virtus caret effectu; sine qua nihil valet omnium scientia linguarum; sine qua nihil potest etiam (11) societas angelorum, apostolo Paulo dicente; Si habeam in me potestatem imperandi montibus, ut transferant se de locis in loca, et loquar omnium gentium linguis, etiam angelorum, et corpus meum flammis tradum, et charitatem in me non habeam, nihil sum: С sed ero æramentum tinniens in deserto, ut pereat vocis opus, ubi nullus occurrit auditus (1 Cor. xm, 1). Si tanta res, si beatus Paulus, si vas electionis, quamvis in imperiosa virtute et angelorum societate, pronuntiat se nihil esse, nisi charitatem habuerit: videte, an non dicantur ́martyres, sed aliquid aliud ↳ appellari mereantur, qui charitatis desertores pro eadem desertione pati aliquid potuerunt. Ꭰ cæ, in qua incendium de scintilla conflatum est. VARIORUM NOTÆ. (11) Societas Angelorum. Videtur explicare hæc Apostoli verba, etiam Angelorum, de aliqua cum eis societate et communione: et loqui omnium gentium linguis, esse epistolas communicatorias ab omnibus gentibus accipere, et cum eis communicare. AL BASP. (12) Ut quid pars parti se anteponit. Orthodoxi volebant communicare cum Donatistis; Donatistaus tem reluctabantur, et eorum communicationem fugiebant, quapropter sese anteponebant. ALBASP. (13) In ove. Melius quam nonne. ALBASP. Ibid. Nonne pars crevimus. Puer hæc legens animadvertat legendum pares non pars. Fr. Balduini edi tio 2, habet : in ove pares crevimus. Incert. Ita resti lutum. (14) Quod enim scissum est, ex parte divisum est, etc. Subtiliter distinguit inter ista, scindere et abscin dere; quod tamen discrimen a quoquam observatum vix alibi reperies. Interim res ipsa dignissima, que diligenter animadvertatur. M. CASAUB. (15) Conversatio. Una disciplina. ALBASP. (16) Testamentum divinum legimus, etc. Notandum est huic scriptori, rogare esse, adorare; negare vero esse, renegare, quod verbum hodie in Hispanismo Latinitatis retinentissimo integrum remansit. BARTH. (17) Oratio Dominica. Per orationem intelligit missæ sacrificium. ALBASP, |