On the other hand Gregory issued against Henry sentence of excommunication and dethronement.24 Many voices indeed were

(Lambertus, p. 242), in part almost the same charges which Benno and Benzo have recorded. The letters issued from Worms are those from the German bishops to Gregory in Flacii cat. test. ver. no. clx., and from Henry to the Romish Church and Gregory in Bruno de bello Sax. in Pertz vii. 352. In the last it is said: Et nos quidem haec omnia sustinuimus, dum apostolicae sedis honorem servare studuimus. Sed tu humilitatem nostram timorem fore intellexisti, ideoque et in ipsam regiam potestatem nobis a Deo concessam exsurgere non timuisti, quam te nobis auferre ausus es minari quasi nos a te regnum acceperimus, quasi in tua et non in Dei manu sit regnum vel imperium : qui Dominus noster Jesus Christus nos ad regnum, te autem non vocavit ad sacerdotium. Tu enim his gradibus ascendisti: scilicet astutia-pecuniam, pecunia favorem, favore ferrum, ferro sedem pacis adisti, et de sede pacis pacem turbasti.-Me quoque, qui, licet indignus, inter christos ad regnum sum unctus, tetigisti, quem sanctorum Patrum traditio soli Deo judicandum docuit, nec pro aliquo crimine, nisi a fide, quod absit, exor bitaverimus, deponendum asseruit, cum etiam Julianum apostatam prudentia sanctorum Episcoporum non sibi, sed soli Deo judicandum deponendumque commiserit. Ipse verus Papa, b. Petrus, clamat: Deum timete, Regem honorificate. Tu autem, quia Deum non times, me constitutum ejus inhonoras.-Tu ergo hoc anathemate et omnium Episcoporum nostrorum judicio et nostro damnatus descende, vindicatam sedem apostolicam relinque! Alius in solium b. Petri ascendat, qui nulla violentiam religione palliet, sed b. Petri sanam doctrinam doceat. Ego enim Henricus Rex Dei gratia cum omnibus Episcopis nostris tibi dicimus descende, descende.

2 Conc. Roman. ann. 1076 in Mansi xx. p. 467 ss. The form of excommunication: Beate Petre Apostolorum princeps, inclina quaesumus pias aures tuas nobis, et audi me servum tuum.-Tu mihi testis es, et Domina mea, Mater Dei, et b. Paulus frater tuus, et omnes Sancti, quod tua s. Romana Ecclesia me invitum ad sua gubernacula traxit, et ideo-credo, quod tibi placuit et placet, ut populus christianus tibi specialiter commissus mihi obediat.-Hac itaque fiducia fretus pro Ecclesiae tuae honore et defensione, ex parte omnipotentis Dei Patris et Filii et Spiritus sancti, per tuam potestatem et auctoritatem Henrico Regi, filio Henrici Imperatoris, qui contra tuam Ecclesiam inaudita superbia insurrexit, totius regni Teutonicorum et Italiae gubernacula contradico, et omnes Christianos a vinculo juramenti, quod sibi fecere vel facient, absolvo, et ut nullus ei sicut Regi serviat, interdico.-Et quia sicut Christianus contemsit obedire,-participando excommunicatis, et multas iniquitates faciendo, meaque monita, quae pro sua salute sibi misi, te teste, spernendo, seque ab Ecclesia tua, tentans eam scindere, separando; vinculo eum anathematis vice tua alligo: et sic eum ex fiducia tua alligo, ut sciant gentes, et comprobent, quia tu es Petrus, et super tuam petram Filius Dei vivi aedificavit Ecclesiam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam.

This

25

now raised to deny the Pope's right to take such a step. But the Peers, long discontented with their king, looked upon the Pope

sentence he published in a letter ad universos Christianos (Bruno de bello Sax. in Pertz vii. 353. Gregor. lib. iii. ep. 6.)

25 Historiae Francicae fragmentum in Duchesne hist. Franc. scriptt. T. iv. p. 89 even records: contra voluntatem totius paene concilii eum excommunicavit. Immediately afterwards Gregory issued the epist. ad Germanos (Udalrici cod. epist. no. 146 in Mansi xx. 377): Audivimus inter vos quosdam de excommunicatione, quam in Regem fecimus, dubitare, ac quaerere, utrum juste sit excommunicatus, et si nostra sententia ex auctoritate legalis censurae, ea qua debuit, delibera tione egressa sit. Thus Herman, Bishop of Metz, communicates to the Pontiff, as the opinion of many: Regem non oportet excommunicari. Thereupon Gregor. lib. iv. ep. 2, ad Herimannum ann. 1076, and yet more distinctly lib. viii. ep. 21 :-Quod autem postulasti, te quasi nostris scriptis juvari ac praemuniri contra illorum insaniam, qui nefando ore garriunt, auctoritatem sanctae et apostolicae sedis non potuisse Regem Henricum, hominem christianae legis contemtorem, ecclesiarum videlicet et imperii destructorem, atque haereticorum auctorem et consentaneum excommunicare, nec quemquam a sacramento fidelitatis ejus absolvere : non adeo necessarium nobis videtur, cum hujus rei tam multa ac certissima documenta in sacrarum Scripturarum paginis reperiantur. Compare above note 2. Sigebert. Gembl. de scriptt eccl. c. 171: Rogatu praedicti viri (Henrici Archidiaconi) validis Patrum argumentis respondi epistolae Hildebrandi Papae, quam scripsit ad Hermannum Metensem Episcopum in potestatis regiae calumniam. Against this epistle the apology pro Henrico IV. Imp. ann. 1093 was issued, probably by Waltram, Bishop of Naumburg (in Goldasti apolog. p. 53.) Theoderici Ep. Virdun. epist. ad Gregorium an. 1080 (s. not. 17) p. 220. Non est novum homines saeculares saeculariter sapere et agere. Novum est autem et omnibus retro saeculis inauditum, pontifices regna gentium tam facile velle dividere, nomen regium inter ipsa mundi initia repertum adeo postea stabilitum repentina factione elidere, christos Domini, quoties libuerit, plebeja sorte sicut villicos mutare, regno patrum suorum decedere jussos, nisi confestim adquieverint, anathemate damnare. Then there is a reference to passages of Scripture, amongst others to 1 Pet. ii. 17, 18; Tit. iii. 1; and to the example of Gregory the Great (vol. i. Part ii. § 116, note 3.) Then page 224: Sanctam autem et omnibus retro saeculis apud omnium gentium nationes, inviolatam jurisjurandi religionem facillima, inquiunt, domni Papae rescindit absolutio: et quod tantum est, ut illud omnis controversiae finem Apostolus nominaverit, modo unius chartulae per quemlibet bajulatorem porrectae levissima infringere juberetur (leg. infringi jubetur) lectione. Absolvo, inquit, omnes a juramento, quod Heinrico juraverunt. Ecce nunc tempus acceptabile, ecce qui educit vinctos in fortitudine, velimus, nolimus, absolvimur.-Sed quid ad haec illi dicunt? Non te in hoc, domne Papa, audimus; non abnegamus ei fidem quam promisimus, non tantum promisimus, sed juravimus; quia si os, quod simpliciter mentitur

of

only as a welcome ally. From Tribur (Oct. 1076) they required Henry to satisfy the papal demands.26 And now the anger the fickle king veered so swiftly round to fright, that at Canossa he sued and obtained from Gregory, with the greatest humiliations, release from excommunication (25-28. Januar. 1077.)27 But just as quickly he suffered his mind to be changed again occidit animam, valde est inconsequens, ut os, quod cum perjurio mentitur, non occidat animam. Et si perdat omnes, qui loquuntur mendacium, multo amplius perdit omnes, qui loquuntur perjurium. Quod autem per tuam auctoritatem hujus rei nobis promittis impunitatem: noli, obsecro, noli in fratres peccare, noli pusillos Christi scandalizare, noli per perversam securitatem infirma auditorum corda in inrevocabile praecipitium tecum submergere. Illud nec nos sequi, nec tu potes praecipere. Si super cathedram Moïsi sederes, necesse haberem servare et facere, quod juberes. Cathedram Moisi descendisti; ab omni, quam tibi debebam obedientiae necessitate me absolvisti. Quid enim dicit Moises? "Non assumes nomen Dei tui in vanum" (Exod. xx. 7.) Et alibi: "Non perjurabis in nomine meo etc." (Lev. xix. 12.)-Sed dicit domnus Papa: perversus est, cui jurasti, impius est, perjurus est, scelestus est, fidem ei non debes. In truth this may not be the case with him: Sed sit impius, sit perversus, sit quicquid domnus Papa in eum dicere voluerit acrius, num ideo sacramentum ei factum infringere, et quia ille malus est, ideo ego sacrilegus existendo me in aeternam damnationem videns et sciens debeo intrudere? Prorsus nec debeo, nec facio, quia Patres sanctos--sacramentum cum perversis et a Deo alienis hominibus suscepisse, et summa illud cautela observasse, in Scripturis sanctis et legi et memoro. For instance, especially Joshua's oath sworn to the Gibionites. (Jos. ix.) Joshua might then have said to the people: Absolvo vos a sacramento, quia idolorum cultores inter vos reservare voce Domini prohibiti estis.-Juramentum fraude et mendacio initum evacuare non timueritis.-Sed illi sint, ait, illi idololatrae, nos eis non in dolis sed in nomine Domini Dei Israel juravimus. Illi nos fraudulenter deceperunt, nos mendacium eorum execrantes a veritate in nomine Domini confirmata nequaquam declinabimus etc.-Haec nos, inquiunt, insuperabilis veritatis sequentes testimonia, nulla seductorum hominum circumventione a sacramento volenter et legitime facto declinabimus; etiamsi angelus de caelo aliter nobis evangelizaret, nos illuin parvipendere, contemnere, anathematizare non dissimulabimus.

26 Bruno in Pertz viii. 364. Lambertus ibid.

p. 252.

27 Gregory announces this himself to the Germans (lib. iv. ep. 12, ad Germanos): tandem (Rex)-ad oppidum Canusii, in quo morati sumus, cum paucis advenit, ibique per triduum ante portam deposito omni regio cultu miserabiliter, utpote discalceatus et laneis indutus, persistens, non prius cum multo fletu apostolicac miserationis auxilium et consolationem implorare destitit, quam omnes qui ibi aderant-ad tantam pietatem et compassionis misericordiam movit, ut pro eo multis precibus et lacrymis intercedentes, omnes quidem insolitam nostrae

B

by the Lombards, who were embittered against the Pope, and meditated revenge.28 The majority of German princes assembled at Forchheim (March 1077) now elected Rudolph, duke of Swabia, to be their king.29 Yet Henry retained adherents enough to make head against them. So long as the struggle was doubtful, notwithstanding his former declarations, and in spite of the reproaches of Rudolph's party, Gregory withheld his decision.30 Not till he thought Henry completely conquered

mentis duritiam mirarentur, nonnulli vero in nobis non apostolicae severitatis gravitatem, sed quasi tyrannicae feritatis crudelitatem esse clamarent. Denique instantia compunctionis ejus, et tanta omnium qui ibi aderant supplicatione devicti, tandem eum relaxato anathematis vinculo in communionis gratiam et sinum s. matris Ecclesiae recepimus. After this comes the oath Henry took: Ego Henricus Rex de murmuratione et dissensione, quam nunc habent contra me Archiepiscopi et Episcopi, Duces, Comites, caeterique Principes regni Teutonicorum, et alii, qui eos in eadem dissensionis causa sequuntur, infra terminum, quem dominus Papa Gregorius constituerit, aut justitiam secundum judicium ejus, aut concordiam secundum consilium ejus faciam.-Item si idem dominus P. Gregorius ultra montes, seu ad alias partes terrarum ire voluerit, securus erit ex mei parte etc. Comp. Lambertus in Pertz vii. 256 ss. Also Wedekind's Notes to some writers of epistles in the middle ages in Germany, vol. i. Hamb. 1823, s. 169. Bernoldus in Pertz vii. 433.

28 Lambertus in Pertz vii. 263, who closes with this.

29 Paul. Bernried. c. 93. In Forchheim the Papal Legates declared, Papam petere, ut novi Regis electionem, de qua audierat, in adventum ejus differrent, si hoc sine periculo fieri posse perpenderent. But when the nobles saw danger in delay, legati-responderunt, sibi quidem optimum videri, si Regis constitutionem-in adventum domini Papae sine periculo differre possent: caeterum provisionem regni non tam in eorum consilio, quam in Principum arbitrio sitam esse. About this and about what follows see also Bernoldus 1. c. Bruno in Pertz vii. 365.

Stenzel i. 418, ii. 148.

30 The Saxons, Thuringians, and Swabians were on Rudolph's side; the Bavarians and Franconians on Henry's. Bruno in Pertz vii. 369: Interea domnus Apostolicus, apostolici vigoris oblitus (qua causa nescimus), multum est a priore sententia mutatus. Nam qui prius Heinricum cum omnibus suis adjutoribus apostolica severitate excommunicaverat, eique regnandi potestatem potenter interdixerat, et omnes, qui ei fidelitatem jurassent, a juramenti nodis apostolica auctoritate absolverat, et electionem novi Regis consensu suo confirmaverat, nunc per literas mandavit, ut concilio facto Rex uterque convocatus audiatur, et quem justitia regnare permiserit, altero deposito tutus in regno confirmetur. Thus decreed the council at Rome in the year 1078 (Manzi xx. 504.) Whereupon idonei-nuntii e latere apostolicae

at Flarcheim near Mühlhausen (27th January 1080) did he repeat his sentence of excommunication against him, and declare for Rudolph (March 1080.)31 On the other hand Henry caused

sedis were to go into Germany and hold this council: thus also Gregorius lib. iv. ep. 24, ad Germanos ann. 1078, and Gregorii epist. a syn. Rom. ann. 1079, in partes Teutonicas missa (Mansi xx. 522.) Thereupon Rudolph's party despatched five letters to Gregory, one after the other, full of grievances, in Bruno, p. 371 ss. (for the chronological order of these see Stenzel ii. 153.) In the first Cum illa anathematis absolutio per epistolam vestram nobis innotesceret, de sententia regni, quae in eum processit, nihil mutatum esse intelleximus, sed ne nunc quidem, si mutari possit, intelligimus. Absolutio enim illa juramentorum qualiter cassari possit, nullo modo percipere valemus. Sine sacramentorum autem observatione regiae dignitatis officium nequaquam administrari potest.-Cumque de electo nobis Rege et non de Regibus spes magna ad refocillandum Imperium succresceret, ecce ex insperato literae vestrae advenientes, duos in uno regno Reges pronuntiant, duobus legationem decernunt. Quam regii nominis pluralitatem, et quodammodo regni divisionem divisio quoque populi et studia partium subsecuta sunt etc. On this head Gregory justifies himself, lib. vii. ep. 3, ad Germanos: Pervenit ad nos, quod quidam ex vobis de me dubitant, tamquam in instanti modo necessitate usus sim saeculari levitate. Qua certe in causa nullus vestrum praeter instantiam praeliorum majores me et patitur angustias, et suffert injurias. Quotquot enim Latini sunt, omnes causam Henrici praeter admodum paucos laudant ac defendunt, et pernimiae duritiae ac impietatis circa eum me redarguunt. Quibus Dei gratia omnibus sic restitimus hactenus, ut in neutram adhuc partem, nisi secundum justitiam et aequitatem, secundum nostrum intellectum declinaremus. Nam si legati nostri aliquid contra quod illis imposuimus egerunt, dolemus: quod ipsi tamen (sicut comperimus) tum violenter coacti, tum dolo decepti fecerunt. Yet Bruno winds up the year 1079 with the words: Sic totus annus ille consumitur, ut fere nihil memorabile fieret in nostris partibus, nisi quod apostolici legati frequenter ad utrasque partes venerunt, et nunc nobis, nunc hostibus nostris apostolicum favorem promittentes, ab utrisque pecuniam, quantam poterant more Romano conquirere, secum detulerunt.

31 Rudolph sent ambassadors to the Council at Rome, and had the old accusations against Henry brought forward (in Mansi xx. 536.) Thereupon the Pontiff pronounced the Bull of Excommunication and Dethronement (ib. p. 534) in the form of a prayer to Peter and Paul, like the earlier one, (note 24,) but with the remarkable conclusion: Ipse autem Henricus cum suis fautoribus in omni congressione belli nullas vires, nullamque in vita sua victoriam obtineat. Ut autem Rodulphus regnum Teutonicorum regat et defendat, quem Teutonici elegerunt sibi in Regem, ad vestram fidelitatem; ex parte vestra dono, largior et concedo omnibus sibi fideliter adhaerentibus absolutionem omnium