Nunc Deus ista prospexerit, Deus permiserit; nullam A ædificentur in vobis, ut, quomodo ait Apostolus,
de conchylio vestem Isaias (Is., III, 18 et seqq.) in- crepet, nullas lunulas reprobet, nullum botrona- tum (a) retundat tamen non ut gentiles, ita nos quoque nobis adulemur, institutorem Deum solum- modo existimantes, non etiam (b) dispectorem insti- tutorum suorum. Quanto enim melius (1) et cautius egerimus, si præsumamus, omnia quidem a Deo pro- visa tunc et in sæculo posita, uti nunc essent (2), in quibus disciplina servorum ejus probaretur, ut per licentiam utendi continentia experientia procede- ret (3). Nonne sapientes patresfamilia (c) de indu- stria quædam servis suis offerunt atque permittunt, ut experiantur, an et qualiter permissis utantur, si probe, si modeste (4)? Quanto autem laudabilior, qui abstinuerit in totum, qui timuerit etiam indulgentiam B Domini? Sic igitur et Apostolus: Omnia, inquit, li- cent, sed non omnia ædificant (5) (I Cor., X, 23). Quanto facilius illicita timebit, qui licita verebitur?
Quæ autem vobis caussa est exstructius prodeundi cum remotæ sitis ab his, quæ talium indigent. Nam nec templa circuitis, nec spectacula postulatis, nec festos dies gentilium nostis. Propter istos enim con- ventus et mutuum videre ac videri omnes pompa in publicum proferuntur, ut aut luxuria negotietur aut gloria insolescat? Vobis autem nulla procedendi caussa non tetrica (d): aut imbecillus aliquis ex fra- tribus visitandus, aut sacrificium offertur (e), aut Dei verbum administratur. Quidvis horum gravitatis et sanctitatis negotium, et cui opus non sit habitu C extraordinario et composito et soluto (6). Ac si ne cessitas amicitiarum officiorumque gentilium vos vo- cat, cur non vestris armis induta proceditis? tanto magis, quanto ad extraneas fidei? ut sit inter ancillas diaboli et dei discrimen, ut exemplo sitis illis, ut
magnificetur Deus in corpore vestro ( Phil., I, 20; 1 Cor., VI, 20); magnificatur autem in corpore per pudicitiam, utique et per habitum pudicitiæ compe- tentem. Sed enim dicitur a quibusdam, ne blasphe- metur nomen ejus in nobis (Rom., II, 24 ), si quid de pristino habitu et cultu detrahamus. Non aufe- ramus ergo nobis et vitia pristina (7); simus et moribus iisdem, si et superficie eadem, et tunc vere non blasphemabunt nationes. Grandis blasphemia est, qua dicatur (8): ex quo facta est christiana, pauperius incedit. Timebis pauperior videri, ex quo locupletior facta es, et sordidior, ex quo mundior? Secundum gentilium, an secundum Dei placitum in- cedere christianos oportet?
Optemus tantummodo ne just caussa simus. Quanto autem magis blasphemabile est, si, quæ sacerdotes pudicitiæ dicimini, impudi- carum ritu procedatis cultæ et expicta? Aut quid minus habent infelicissimæ illæ publicarum libidinum victimæ quas si quæ leges a matronis (9) et matronalibus decoramentis coercebant, jam certe sæculi improbitas quotidie insurgens honestissimis quibusque fœminis usque ad errorem dignoscendi coæquavit; quanquam lenocinia formæ nunquam non prostituto corpori conjuncta et debita etiam Scri- pturæ suggerunt. Illa civitas valida, quæ super septem montes et plurimas aquas præsidet, cum prostitutæ appellationem a Domino meruisset (10), quali habitu appellationi suæ comparata est? Sedet certe in pur- pura et coccino et auro et lapide pretioso. Quam maledicta sunt, sine quibus non potuit maledicta et pro- stituta describi! Thamarilla (Gen., XXXVIII, 14, sqq.), quia se expinxerat et ornaverat, idcirco Judæ suspi- cione visa est quæstui sedere (f); adeo, quia sub velamento latebat, habitus qualitate quæstuariam
(2) Ita recte h. 1. emend. Fr. Junius; cæteri, esset. (3) Rig. cont. experimenta procederent.
(4) Rig. moderate.
(5) Rig. expediunt.
(7) V. nobis et delevit Rig. (8) Gelenius aliique, blasph., si qua dic. incedere. Rig. blasph. est, ex qua dic. - incedit.
(9) Al. maritolibus. Rig. maritalibus. (10) Rig. præsidet, prostitutæ app. a Dom. meruit. Sed
(6) A. Neander emend. hab. extraord. et soluto, sed quali hab., etc.
(a) Nullum botronatum retundat. Botronatum dicit D Hoc est, Nulla procedendi causa non gravis, non seria, coma struicem corymbiatam. Hesychius: Borgundy, étéρx τῆς ἑτέρας ἐχομενη, ὡς οἱ βότρυες τὰς ῥᾶγας ἔχουσι πυκνάς. RIG. Nullum botronatum, etc. Divinat Rhenanus esse redimiculum capillos capitis stringens, ita dictum quod bori speciem refert. Nam in græco textu sep- tuaginta interpretum nihil est tale, fierique potest ut sit vocabulum quo vulgus id temporis utebatur, ad ornamentum capitis fœminei explicandum. Lac.
(b) Despectorem. Ita legit Rhenanus. Despector, ut et ante plus semel, pro dispectore, qui curam habeat, et considerationem institutorum suorum. Sic et in lib. de velandis virginibus: Sed nec inter consuetudi- nes, inquit, despicere voluerunt illi sanctissimi anteces- sores. RHEN.
(e) Patres familia. Istud usurpat auctor, contra quem sentit Varro, lib. VII. ubi dicere debuis et Pa- tres familias. Eodemmodo Mart., lib 1 : Patr ̧‹miliæ verus est Quirinalis. PAM. CAP. XI.
(d) Nulla procedendi causa non tetrica.
(e) Sacrificium offertur. Sic dixit, Sacrificiorum orationes, in quibus scilicet eucharistica mysteria par- ticipanda Fidelibus offeruntur. RIG. Aut sacrifi cium offertur. Intelligi Missæ sacrum manifestius est quam ut debeat manifestari, contra impiden - tiam Junii qui quaspiam orationes generatim intelligit. Videndus Gretserus Noster in notis contra Junium, cap. 3. LAC.
CAP. XII. (f) Thamar illa visa, etc. Visa est quæstui. Id est, ad quæstum sedere, etc. Etiam hanc scripturam posteriori loco citat B. Cyprianus, ut ostendat mulierem ornari seculariter non debere, in hæc verba : Thamar cooperuit se pallio (quod appellat et B. Hieronymus theristrum) et adornavit, et cum aspexisse! cam Judas, visum est ei meretricem esse. Illud autem, et voluit, accipere videtur auctor, pro concupiscentia ejus exarsit. PAM.Quæstui sedere. Sedere, mulierum est quæ fornicariæ sunt. De eadem Thamar, Gen., XXXVIII,
mentiente (a), ct fecit, ut quæstuariam et voluit et A non amat tenebras, sed gaudet videri et ipsa () de- compellavit et pactus est (1). Unde addiscimus ad- versus congressus etiam et suspiciones impudicas providendum omni modo esse. Quid enim casta men- tis integritas in alterius suspicione maculatur? Quid speratur in me, quod adversor? Quid non mores meos habitus pronuntiat, ne spiritus per aures ab impudentia vulneretur (b)? Liceat videri pudicam, certe impudicam non licet (2).
Aliqua forsitan dicat: Non est mihi necessarium hominibus probari, nec enim testimonium hominum requiro; Deus conspector est cordis (1 Reg., XVI, 7). Scimus omnes, cum tamen (3), quid idem per Apo- stolum dixerit, recordemur; Probum vestrum (c) B coram hominibus appareat (Phil., IV 5). Ad quid, nisi ut malitia ad vos accessum omnino non habeat, et ut malis et exemplo et testimonio sitis? Aut quid est: luceant opera vestra? Aut quid nos Dominus lu- men terræ vocavit (d) ? Quid civitati supra montem constitutæ comparavit (Matth., V, 14), si non reluce- mus inter tenebrosos (4) et exstamus inter demersos? Si lucernam tuam sub modium abstruseris, in tene- bris derelicta a multis incurseris necesse est (e). Hæc sunt, quæ nos luminaria mundi faciunt, bona scilicet nostra. Bonum autem, duntaxat verum et plenum, LECTIONES
(1) Rig. adeoque sub vel. lat., hab. qual. quæst. ment., ut quæst. et voluerit et compellaverit el pactus sit. (2) Rig. e cod. Agob. certe impudicam scilicet. (3) Fr. Junius conj. Scimus omnes; verumtamen quid idem, etc.
(4) Riq. reluc. in tenebris; alii, reluc. inter tenebras. (5) Rig. in ipsas denotationes exultat.
notatione sui exsultat (5). Pudicitiæ christianæ satis non est esse, verum et videri. Tanta enim debet esse plenitudo ejus, ut emanet ab animo in habitum et eructet a conscientia in superficiem, ut et foris inspi- ciat quasi suppellectilem suam, quæ conveniat fidei continenda in perpetuum. Discutiende enim sunt delicia, quarum mollitia et fluxu fidei virtus effemi- nari potest. Cæterum nescio (g) an manus spatalio cir- cumdari solita in duritia catene stupescere sustineat. Nescio an crus de periscelio (6) in nervum se patiatur arctari (h). Timeo cervicem, ne margaritarum et smaragdorum laqueis occupata locum spathæ non det. Quare, benedictæ, meditemur duriora, et non sen- tiemus; relinquamus lætiora, et non desiderabimus; stemus expeditæ ad omnem vim, nihil habentes quod relinquere timeamus. Retinacula ista sunt spei nostræ. Projiciamus ornamenta terrena, si cœlestia optamus. Ne dilexeritis aurum, in quo prima (7) delicta populi Israelis denotantur (Cf. Exod., XXXII, 2, sqq.). Odisse debetis, quod Judæos perdidit (8), quod derelinquen- tes Deum adoraverunt. Etiam tunc aurum ignis est (i) esca (9). Cæterum tempora christianorum sem- per et nunc vel maxime non auro, sed ferro transi- guntur. Stolæ martyriorum præparantur, angelis ba- julis (10) sustinentur (j). Prodite vos jam medica- VARIANTES.
(6) Rig. crus periscelio lætatum, etc. (7) Rig. omnia.
(9) Rig. quod relinquentibus Deum adoratum est. Etiam (alii, jam) tunc aurum ignis est. Cæterum, etc. (10) Rig, angeli bajuli sust.
Operuit se peplo et obtexit se, conseditque in porta ocu- lorum; vel, ut Vulgatus, mutato habitu sedit in bivio itineris, et Jeremiæ, cap. III, vide ubi non prostrata sis, in viis sedebas. Fuit enim solemne Hebræis, ut mere- trices publicas obsiderent vias. Unde illud Ezech., XVI: Ad omne caput viæ ædificasti signum prostitutio- nis fuæ et iterum; ædificasti lupanar tuum in capite omnis viæ. Inde etiam apud Romanos prosedæ, qua- rum meretricum frequens mentio, quod ante fores sederent. Plautus in Poen. Prosedas, pistorum amicas reliquias alicarias. LAC.
(a) Habitus qualitate quæstuariam mentiente. Per- stringit fortasse quamdam mulierem quae in illo luto haserat, qua ratione, Sat. 6, Juvenalis Messalinam tan-D git quæ, nuda papillis Constitit oratis titulum mentita Lycisca, quæ scilicet cellam intravit in qua foedum prostibulum sederat mentiendo se quæstum corporis facere. LE PR.
(b) Spiritus per aures ab impudentia vulneretur. Ab impudentia scilicet juvenum protervorum, qui te in tali habitu pro impudica compellare, et impudenti alloquio spiritum tuum lacessere et inquietare aude- bunt, atque ita per aures tuas pudorem tuum vulne- rabunt, sic spiritum sæcularis rei gratia concutit. Et spi- ritum scandalo permovent. Concil. Eliber. Spiritus sanctorum inquietantur. RIG.
CAP. XIII. (c) Probum vestrum coram, etc. Ad verbum expressit quod græce est apud apostolum, quo nomine ubique S. Paulum Apostolum intelligit, Philipp., II, a ¿zieines vuav pro quo noster vulgatus interpres paraphrasticôs, modestia vestra. PAM.
(d) Aut quid nos Dominus. Cum apud Matth., græ-
ce legatur τὸ φῶς τοῦ Κόσμου, nusquam autem κόσμος pro terra usurpetur, etiam hic videtur memoria lap- sus auctor, eo quod paulo ante præcessit, sal terve, cum alioqui debuisset dicere lumen mundi, quemad- modum luminaria mundi. PAM.
(e) In tenebris derelicta a multis incurseris nec sse est. Vulgo legitur, a multis incurseris. In codice Ago- bardi, incluseris. Scribendum, incurseris, hoc sensu: Fieri non potest, quin multi offendant tibi in tenebris relictæ. Incursari vocabulum hic ambiguum est; nam et incursi foemina dicitur, quæ cæco libidinan- tium impetu opprimitur. Sic ipse Tertull., lib. I ad Nat. Quoties in tenebris incursasset incesta. Et : Nota diligenter, ut cum tenebræ irruerint, non erres, extra- neam incursans. Et libro de Pudic. Nec enim interest, nuptam alienam aut viduam quis incurset. PAM.
(1) In ipsas denotationes, etc. Fabius, declam. 19, omnium denotatione damnatus. PAM.
(g) An manus spatalio circumdari solita. Spatha- lium muliebre ornamentum ¿æè toũ ☛nạlãy quod deli- ciari significat. RHEN.
(h) Nescio an crus periscelio. Periscelide sive pe- riscelio crura vel tibiæ exornabantur: oaking Græci crus vocant. RHEN.
(i) Etiam tunc aurum ignis est. Libro superiore dixit de auro, Nomen terræ in igne reliquit. Itaque jam ab igne habet quod aurum est. Ignis autem mentione, perpetuo alludit ad ignem paratum supplicio propha- norum. RIG.
(j) Angeli bajuli sustinentur. Hoc est, angeli eos spectantur, qui in cœlum sublevent obviam Christo
mentis et ornamentis exstructa (1) prophetarum et A maritis subjicite, et satis ornata eritis. Manus lanis apostolorum, sumentes de simplicitate candorem, de pudicitia ruborem, depictæ oculos verecundia et os taciturnitate (2), inserentes in aures sermonem Dei, annectentes cervicibus jugum Christi. Caput
(1) Prophetarum omitt. Seml. (2) Alii et spiritus taciturnitate.
occupate (3), pedes domi figite, et plus quam in auro placebunt (4). Vestite vos serico probitatis, byssino sanctitatis, purpura pudicitie. Taliter pygmentatæ Deum habebitis amatorem.
LECTIONES VARIANTES.
(3) Occupatæ Paris. Placebitis alii.
Caput VIII. De Christi divinitate. Caput IX. De Christo Deo et homine. Caput X. De Angelis et hominibus.
Caput XI. De mortuorum hominum ad vitam revocatio- ne, extremo Dei judicio, æternis impiorum pœnis ac præ- miis justorum, atque animarum ante ultimum judicium re- ceptaculis. 891
Caput XII. De Christianis, illorumque moribus ac legibus.
Caput XIII. Quam absurde ethnici jactaverint pares alias philosophorum suorum atque Christianorum virtutes. 923 Caput XIV. De Christianorum jejuniis, pœnitentiæ ope- ribus ac variis ritibus.
Caput XV. De sacris Christianorum synaxibus. Caput XVI. De christianis martyribus.
Caput XVII. Quibus argumentis Tertullianus demonstret Christianos iniquissime et contra omnium legum præscripta ab ethnicis vexatos et trucidatos fuisse.
Caput XVIII. Quam absurde ethnici objectarent se ad vexandos negandosque Christianos quibusdam suis legibus teneri, qui quoslibet sanctiores tam sæpe quam impuno violabant. 983
Caput XIX. De legibus in Christianos datis et imperato- rum in eos odio vel favore. 1003
Caput XX. De læsæ diving majestatis criminibus quorum Christiaui tam falso quam impudenter ab ethnicis illorum reis accusabantur. 1015
・ Caput XXI. De læsæ majestatis humanæ criminibus quo- rum reos agere Christianos ethnici perperam conabantur. 1040
Caput XXII. Christianos nec publicos esse hostes nec factiosos, sed gentiles qui illos horum criminum accusa- bant. 1030
Caput XXIII. Christianos publicarum cladium non esse 1066
Caput XXV. Quibus argumentis Tertullianus demonstret falsam esse gentilium religionem ac falsos omnes illorum deos. 1094
Caput XXVI. Quam luculenter Tertullianus ethnicorum literis, scriptisque ostendet falsos esse omnes illorum deos.
Caput XXVII. Expenduntur alia Tertulliani argumenta quibus falsos nullosque esse gentilium deos demonstrat. 1115
Caput I. Analysis Apologetici.
Caput II. De Apologetici ætate, titulo, versione græca
Caput III. De Apologetici manuscriptis codicibus, editio- nibus et variorum in eum paraphrasibus, scholiis et obser- vationibus.
Caput XXX. De gentilium templis et sacrificiis.
Caput XXVIII. Quanta insulsitate Romani venditaverint se sua in deos pietate meruisse totius orbis imperium. 1121 Caput XXIX. De deorum imaginibus, statuis et simula. 1128
Notandum est 1° omnes, quæ passim in Apologetico occurrunt, notas, nullo auctoris nomine subsignatas, ad perpetuum Havercampii commentarium referendas esse. 20 Varias lectiones quæ singulis fere columnis excitantur ex editione Purisiensi, acceptas fuisse ab editione prima Parisiensi, cura Sigism. Gelenii, 1566, paucissimis exceptis, quas editores haiserunt ex edit. Priorii Paris. 1664. 3° ob nin iam Tertulliani operum copiam ingentemque tomi utriusque molem ita defuisse indicibus locum, ut vix ad posterioris tomi calcem Tertullianeæ latinitatis lexicon reponi potuerit, index verorerum omnium amplissimus ad tertium, quem absolvet, tomum rejici debuerit.
Col. 60 C, Cassiodorum, lege: Cassiodorus. 82 C, cum S. Zephyrini XVIII fient anni XIII, I.: his addantur anui XVIII S. Zephyrini, fient anni XLIV.. 150 D, sufficientia,.: Sufficientis. Col. eadem, adornata cæteris, I.: adornata, cæteris. Ibidem, Siclis, . : Sigliis. 155 D, Barinonensem, l.: Barcinonensem. 166 A, Tertullianus, .: Tillemontius. 174 D, Habet, l. : habes. 201 A, Apoca se, l. : Apoc. a se. - 281 B, mandaciis, I. mendaciis. - 307 D, adio, l.: odio. - 338 D, αν δε τὸ μοναν, β. : αἱ δ' ἔτ ̓ ἔμυξαν. 352 A, B, lin. 17 ante lin. 15 et 350 B, In frac., I.: Infra c. 16 anteponenda est. 554 B, anseris aquila, canis galli, lege: anseris, aquilæ, canis, galli. 360, C, delenda quæ ad Morell. gemmam pertinent. 367 D, legabatur, l. legebatur. 368 D, scopulis, .: scapulis. - 373 B, formem, l. : formanr. 582 B, nobis, l. nos. 397 D, amen, l. : tamen. 401 C, E! dies tenebresceret, Amos, 1.: dies tenebrescerel, Amos. - Ibid., eru, 1.: Et erit. — 407 D, mullus, hominum, l. : nullus hominum. - 413 D, confu vocis et valentissione simo, l. confusione vocis et valentissimo. 420 B, sanctam, 1. : sancia.— 437 D, Casobonus... Claudi, I. : Casaubonus... Claudio. 445 C, liq., . lib. - 446 D, otantis, I.: orantis. - 461 D, vivis, l. : Vivis. 462 D, potere, 1.: petere. 463 A, mnnicipia, l. : municipia. 465 B, inicitiæ qune im, l. : inimicitiæque. - 474 D, pe-, l. per. 475 D, μέγισος, Ι. : μέγιστος.. - 479 D, ανίρους, Ι. : ἀγρίους. - 481 A, creptam, I.: ereptam. · 483 B, afferrit, l.: asserit. Ibid. D, constæ, l. confitæ. - 484 B, sique, I.: si qua. : - Ibid. C, conantar... tenut, I.: conantur... tenus. Ibid. C, digitu, l. : digiti. — Ibid. C, Ilium, !.': alium. 483 B, promorunt, I.: pomorum. 487 B, peccatorem, I.: precatorem. - 488 D, differamas, I.: differamus. 491 B, Est est, I.: est et. - Ibid. D, numerum, l.: munerum. 504 D, Huc, 1. Huic. 514 C, Itut., . : Institut. 537 B, collapse, . : collapsas. 540 A, defendi, I.: defendit. · Ibid. D, Quorum, l. Quos. 533 B, deferendum, I.: deserendum. - 550 C, νίμαις, Ι. : νίκαις. 562 1, λλα, Τ. : ἀλλά. — 570 A, opinior, l. opinor. — Ibid. B, tabo, l.: tabe. — Ibid. C, Iluguatuli, .: linguatuli. — 578 A, præcedent, .: præcedant. 580 A, amen, I.: tamen. 656 D, constabellant, I.: conflabellant. - 659 D, lununculus, I.: lucunculus. — 699 B, Cassani, I.: Cassiani. - 706 D, legum, ad, l. : legum ab. 710 A, dipensat, I.: dispensat. 759 B, Adire, l.: audire. 766 A, Atis, I.: At is. - 813 B, arbitrabantur, l.: arbitrabatur. 858 D, Mariionis, .: Marcionis.-899 B, extorquendem, l. extorquendum. 1149 A, Septimianus, 1.: Septimius. - Ibid. B, Indigitat, I.: Indigitatur. 1175 B, id, l. : 1182 B, peccatorum, 1.: peccatorem. 1199 C, videtis, l.: videsis. 1213 C, καλεῖ εἶται, 1. : καλεῖται. -1266 C, dorminus, . dormimus.
ADDENDA QUÆ SEQUUNTUR AD LITTERARIOS TERTULLIAN! ANNALES.
Beatus card. Joseph. Mar. Thomasius primum suarum Institutionum Theologicarum vulgavit tomum, in cujus capite edidit librum Tertulliani de Præscriptionibus adversus hæreticos. Rom. in-4°.
Cum easdem Vener. beati Thomasii Institutiones Theologicas antiquorum Patrum recenseret ac denuo in lucem ederet Ant. Franc. Vezzosi, C. R., iterum eodem curante prodiit liber de Præscriptionibus nonnullis, auctus notis quæ sanam sapiunt doctrinam eximiamque eruditioneni. Romæ, ex typogr. Marci Palearimi. In-4°.
Inter Scriptorum Ecclesiasticorum opuscula præcipua
quædam Martin. Jos. Routh, S. T. P. collegii S. Magdalenæ Oxon. præses, duos Tertulliani libros, de Oratione nempe ac de Præscriptione hæreticorum, edidit, notisque aliorum et suis ornavit, nec non et novo lectionum ad calcem rejectarum ex Ambros. cod. acceptarum spicilegio adauxit. Edit. altera, Oxon. Dolendum istud eximium opus non, nisi toto hoc nostro opere absoluto, in manus nostras devenisse, cui tamen qualemcumque in tertio tomo, ubi indici, locum dabimus.
Tantum referre nobis licet, eodem tempore quo hæc nostra editio typis mandatur, simul et in lucem suboriri alteram Tertulliani editionem, cur. H. A. Woodham, Cantabr.
Index analyticus amplissimus tomum tertium absolvet.
« PoprzedniaDalej » |