Filii Dei Christique Domini divinitate sententiam tam A cum Spiritu sancto secundum rationem œconomiæ, quæ asseveranter quam perspicue tuetur ac vindicat. Sed facit numerum, ne ut vestra perversitas infert, Pater ipse credatur natus el passus, quod non licet credi, quoniam non ita traditum est (Ibid., cap. 13). Cum autem ille hæc scriberet, jam defecerat ab Ecclesia catholica ad Montanistarum errores, et absurdum falsi Paracleti commentum imbiberal. Sanam tamen et orthodoxam de Trinitatis mysterio fidem diserte asserit ac tuetur. Quis ergo negabit verum esse hoc præcipuum christianæ religionis documentum, quod ille quocumque in statu, ac per totam vitam, tam constanter propugnavit, et a solis plane errantibus impugnatum fuisse testificatur. Prius enimvero illud ab eo scriptum legimus: Quale est ut Deus divisionem et dispersionem pati videatur in Filio et Spiritu sancto, secundum et tertium sortitis locum, tam consortibus substantiæ Patris, quas non patitur in tot angelorum numero, et quidem tam a substantia alienis (Ibid. cap. 3)? Intelligis profecto quanta perspicuitate adhuc pronuntiet, Patrem a Filio et Spiritu sancto sic persona distingui, ut Filius et Spiritus sanctus secundum et tertium locum habeant. Plane tamen prorsusque contendit et adfirmat nullam inter eos esse divisionem, aut dispersionem, sed ejusdem consortes substantiæ, quæ in eis tam una, quam in angelis, quantumlibet perfectis, divisa et separata est. Verum nulla procul dubio explicatione illud indiget, quod ab illo non solum apertissime renuntiatur, sed ipsa etiam probatur sacræ Scripturæ auctoritate, ac his potissimum Joannis Evangelista verbis: Ego et Pater unum sumus. Postquam enim hæc citavit, sic prosequitur (Ibid. cap. 22): Hic ergo jam gradum volunt figere stulti, imo cæci, qui non videant, primo, Ego et Pater duorum esse significationem; dehinc in novissimo, Sumus, non ex unius esse persona, quod pluraliter dictum est, tum quod, unum sumus, non, unus sumus. Si enim dixisset, Unus sumus, potuissel adjuvare sententiam illorum. Unus enim singularis numeri significatio videtur: adhuc cum duo masculini generis. Unum dicit neutrali verbo, quod non pertinet ad singularitatem, sed ad unitatem, ad similitudinem, ad conjunctionem, ad dilectionem Patris... Unum sumus, dicens, Ego et Pater, ostendit duos esse, quos æquat et jungit. Postea vero hæc brevius quidem, sed Postea vero hanc catholicæ Ecclesiæ doctrinam, atque, ut ipse ait, regulam fusius huncque in modum exponit ac confirmat: Trinitas per consertos et connexos gradus a Patre decurrens, et monarchiæ nihil C obstrepit, et œconomic statum protegit. Hanc me regulam professum, quia inseparatos ab alterutro Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum testor, tene ubique, el ita et quomodo dicatur agnosces. Ecce enim dico alium esse Patrem, et alium Filium, et alium Spiritum sanctum. Male accipit idiotes quisque aut perversus hoc dictum, quasi diversitatem sonet, et ex diversitate separationem protendat Patris, et Filii, et Spiritus. Necessitate autem hoc dico, cum eumdem Patrem, et Filium, et Spiritum contendunt adversus œconomiam monarchiæ adulantes, non tantum diversitate alium Filium a Patre, nec divisione alium, sed distinctione; quia non sit idem Pater et Filius, vel modulo alius ab alio (Ibid., cap. 9). Numquid clarius meliusve explicari potest vera et catholica de sacro D non minus clare ac perspicue explicat: Connexus Patris Trinitatis mysterio doctrina? Palam enim et contra hæreticorum errores Auctor noster profitetur Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum tres esse personas, a se invicem distinctas, sed sine diversitate, divisione, et separatione, quia una est illarum substantia. At hanc esse asseverat orthodoxæ fidei regulam, quæ in sacris Scripturis tradita, atque a majoribus accepta, ab omnibus tenenda est. Quapropter id non semel bisque dixisse contentus', postea adhuc repetit, et corroborat: Nos, inquit, qui et tempora et caussas Scripturarum per Dei gratiam inspicimus, maxime Paracleti, non hominum discipuli, duos quidem definimus Patrem, et Filium, et jam tres in Filio, et Filii in Paracleto, tres efficit cohærentes, alterum ex altero, qui tres unum sint, non unus; quomodo dictum est: Ego et Pater unum sumus, ad substantiæ unitatem, non ad numeri singularitatem (Ibid. cap. 25). Quamvis autem ibi nomen personæ non adhibeat; superiori tamen loco illum eo usum fuisse animadvertere potuisti. Sed distinctius adhuc prolatum videbis, ubi rursum variis sacræ Scriptura testimoniis demonstrat tres in sanctissima Trinitate esse personas, unamque duntaxat naturam. Etenim id ille probat his Geneseos verbis: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram ( Genes. I, 26). Et aliis: Ecce Adam factus est tanquam unus A tribus illorum personis sententiam. Nec minus evidenex nobis (Ibid., JII, 22 ). Nam inde ille sic argumentatur Quia jam adhærebat illi Filius, secunda persona, Sermo ipsius, et tertia, Spiritus in Sermone, ideo pluraliter pronuntiavit: Faciamus, et, nostram, et, nobis. Tum paulo post : Denique sequens Scriptura distinguit inter personas: Et fecit Deus hominem ad imaginem Dei fecit illum. Cur non suam, si unus qui faciebat, et non erat ad cujus faciebat? Erat autem, ad cujus imaginem faciebat, ad Filii scilicet, qui homo futurus certior et veriór, imaginem suam fecerat dici hominem, qui tunc de limo formari habebat, imago veri el similitudo. Nec longe postea: Alium, inquit, a Patre Filium, quomodo accipere debeas jam professus sum, personæ, non substantiæ nomine; ad ter patet ipsi persuasum omnino fuisse hoc præcipuum totius Ecclesiæ catholicæ dogma fundari sacræ Scripturæ auctoritate, illudque ab Apostolis eorumque suc cessoribus ad suam usque ætatem certa ac perpetua traditione transmissum. Denique, ex dictis liquet hoc documentum ab eo audacter propugnari, non solum adversus hæreticos illud negantes, sed ethnicos etiam, infestissimos Christianorum hostes, qui illos hancce ob doctrinam crudelissime vexabant et interimebant. At certe hæreticos ad suas facilius partes illexisset, si fateri potuisset unam tantum, nec plures, nisi nomine tenus esse in sanctissima Trinitate personas. Sibi quoque ethnicos conciliare, eorumque adversus Christianos furorem placare poterat, si distinctionem, non ad divisionem. Cæterum, etsi ubique B dixisset tres esse Deos, aut certe unum majorem, teneo unam substantiam in tribus cohærentibus, tamen alium dicam oportet ex necessitate sensus eum qui jubel, et eum qui facit (Tertull., lib. adv. Praxe., cap. 22). minoresque alios. Neque id a nobis gratis fictum putaveris, quod ipsemet Tertullianus palam aperteque profitetur : Cæterum, si conscientia nostra, ita ille loquitur, qua scimus Dei nomen Domini et Patri, et Filio, et Spiritui sancto convenire, Deos et Dominos nominaremus, extinxissemus faces nostras, etiam ad martyria timidiores, quibus evadendi quoque pateret occasio, jurantibus statim per deos et dominos, ut quidam hæretici, quorum dii plures (Ibid. cap. 13). veri Tertullianus itaque, quemadmodum alii christiani quælibet tormentorum genera experiri, et necari maluerunt, quam hanc traditam sibi a Christo ejusque discipulis, de ejusdem Christi divinitate et sanctissimæ Trinitatis mysterio doc Prius, vero, ubi adversus eumdem Praxeam disputando, manifeste ostendit Filium Dei, qui illius Sophia, et sermo est, alium esse a Patre suo, ibi sic arguentem Praxeam inducit: Ergo, inquis, das aliquam substantiam esse sermonem, spiritu et sophiæ traditione constructam (Ibid., cap. 7)? Cui ille uno verbo respondet: Plane, atque ita illud verum esse ultro confitetur. Cujus hanc continenter reddit rationem: Non vis enim cum substantivum habere in re per substantiæ proprietatem, ut res et persona quædam videri possit, et ita capiat secundus a С trinam ullomodo infirmare aut dissimulare. NulDeo constitutus, duos efficere, Patrem et Filium, Deum et Sermonem. lus ergo dubitandi locus est, quin vera sit hæc ejusdem Tertulliani et catholicæ Ecclesiæ doctrina, quæ hunc in modum a sacris scriptoribus adserta, constanterque ac perpetuo servata propugnalaque fuit. ARTICULUS IV. Quibus rationibus Tertullianus explicare conatus sit divinam æternamque Filii Dei generationem, et cur ille, non vero Spiritus sanctus, Filius Dei dicatur. Finem certe dicendi non faceremus, si omuia et singula illius, sacrum Trinitatis mysterium adversus Praxeam tam recte quam diserte asserentis, verba vellemus transcribere et enucleare. Quamobrem ne simus longiores, ea duntaxat adjiciemus, quibus adbuc ostendit tres unius divinitatis in sanctissima Trinitate esse personas: Christus, inquit, novissime mandans, ut tinguerent in Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, non in uno, nec semel, sed ter ad singula nomina personas singulas (Ibid. cap. 27). Unam vero esse trium illarum personarum substantiam et divinitatem disertissime non solum in locis jam citatis, sed in alio adhuc edixit libro, quem ab D etiam conatus est, cur Verbum et Ratio Dei verus co, cum etiam haeresim Montanistarum sequeretur, compositum fuisse nullus dubitat. Ibi enim hæc ille scripsit Ecclesia proprie ipse est Spiritus, in quo est Trinitas, sive tres persone unius divinitatis, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus (Idem, lib. de Pudicit. cap. 21). Porro autem ex his omnibus, quæ hactenus in hoc et superiori articulo disputata sunt, satis, uti putamus, evidenter colligitur sanam omnino planeque orthodoxam fuisse Tertulliani, sive catholici sive montaui. stæ, id est, per totum vitæ suæ tempus, de suprema Filii Dei Spiritusque sancti divinitate, et eadem ipsorum cum æterno Deo Patre substantia, ac distinctis Satis Tertulliano non fuit suam et totius catholicæ Ecclesie de suprema Filii Dei et Spiritus Sancti divinitate sententiam eo, quo vidimus (Art. super.), modo expositam tueri ac vindicare; sed explicare cjus Filius sit et dici debeat. Palam itaque omnibus declarat Deum, eo ipso quod Deus est, semper atque ab omni æternitate fuisse rationalem (Ibid.). Cum ergo sine ratione esse non possit, ab eadem æternitate protulit Sermonem, qui quidem Sermo melius latine, quemadmodum annotavimus, Ratio appellari debuerat. Divinus autem ille Sermo non est quædam articulata, sicuti hominis vox, vel quidam sonus oris, aerve percussus, atque ita nescio quid vacuum et inane; sed habet, inquit, propriam substantiam spiritum (Tertull. Apologet. cap. 21 ). Quia vero id ab hæretico Praxea negabatur, contra eum sic disputat, probatque hunc Dei Sermonem esse veram substantiam: Quid est enim, dices, sermo, nisi vox et A dividi non potest simplicissima Dei substantia, sicut sonus oris, et sicut grammatici tradunt, aer offensus, intelligibilis auditu, cæterum, vacuum nescio quid, et inane, et incorporale. At ego nihil dico de Deo inane et vacuum prodire potuisse, ut non de inani et vacuo prolatum, nec carere substantia, quod de tanta substantia processit, et tantas substantias fecit. Fecit enim et ipse, quæ facta sunt per illum. Quale est ut nihil sit, sine quo nihil factum est; ut inanis solida, et vacuus plena, el incorporalis corporalia sit operatus? Nam etsi potest aliquando quid fieri diversum ejus per quod fit; nihil tamen potest fieri per id, quod vacuum et inane est. Vacua et inanis res est Sermo Dei, qui Filius dictus est, qui ipse Deus cognominatus est? ET SERMO ERAT APUD DEUM, ET DEUS ERAT SERMO (Idem lib. adv. Prax. cap. 7)? Ea ergo argumentatione ostendit Verbum, B sive Sermonem ac Rationem Dei, non esse aliquid inane et vacuum, sed veram substantiam. Atqui ideo hic sermo divinus vera est substantia, qui a Deo prolatus est. Nam eum, inquit ille, prolatione generatum, el idcirco Filium Dei dicimus. ProJatus autem a divino Patre suo, ex ipsius intellectu tanquam ex matrice, prodiit, atque ideo generatus, et verus Dei Filius est. Etenim hac ipsa generatione non solum similis Patri, sed eadem quoque est utriusque substantia. Non enim ille, inquit, Filius Dei a Patris matrice recessit, sed excessit. Quoniam vero non recessit, eamdem ac ille habet substantiam ; et quia ab eo prodivit, illius est Filius (Idem Apologet. cap. 21, pag. 21). ul Sed rursus Tertullianum audiamus, qui id alibi C (Idem, lib. advers. Prax., cap. 8) pluribus sacræ Scripture testimoniis asserit ac confirmat: De quo, inquit, procedendo Filius factus est, primogenitus, ut ante omnia genitus, et unigenitus, solus ex Deo genitus, proprie de vulva cordis, id est, intellectus, ipsius, secundum quod et Pater ejus testatur: ERUCTAVIT COR MEUM SERMONEM OPTIMUM (Psalm. XLIV, 2): Ad quem deinceps gaudens in persona illius : FILIUS MEUS es tu, ego hodie genui te ( Psal. II, 7) : el, ante LUCIFERUM GENUI TE ( Ibid. CIX, 5). Sic et Filius cx sua persona profitetur Patrem in nomine Sophiæ: DOMINUS CONDIDIT ME INITIUM VIARUM IN OPERA SUA (Ad Hebr. cap. I). ANTE OMNES AUTEM COLLES GENERAVIT ME ( Proverb. cap. VIII, 22). Atque hæc nec plures dii esse possunt. Quamobrem ille iterum dicit: Omne quod prodit ex aliquo, secundum sit ejus necesse est de quo prodit; non ideo tamen sepuratum. Secundus autem ubi est, duo sunt ; et tertius ubi est, tres sunt. Tertius enim est Spiritus a Deo, videlicet Patre et Filio, sicut tertius a radice fructus ex frutice (Ibid. cap. 8). Duo autem ibi docet, quæ attento certe animo observanda sunt. Dicit enim primo Filium Dei alium, et ordine secundum esse a Patre suo; quia ejus est æternus Sermo, qui ex illius intellectu et cogitatione prodivit, atque idcirco Filius ejus est. Secundo ait Spiritum sanctum esse tertium; quia ab utroque Patre et Filio procedit, tanquam tertius fructus ex radice et frutice oritur. At cum ibi non suam tantum, sed totius Ecclesiæ catholicæ sententiam contra Praxcam hæreticum explicet, ac tuca . tur, inde profecto colligitur illam a christianis omnibus orthodoxis, atque aliis etiam non eodem, aut simili ac Praxeas errore infectis assertam ac propugnatam. Verum quidam objiciunt ibi Tertullianum non agere de Spiritus sancti origine, sed de personarum SS. Trinitatis ordine, in quo ille tertius post Patrem constituitur. At cur, quæso, ab iis, qui sic arguunt, omissa fuere hæc subsequentia Auctoris nostri verba: Sicut tertius a radice fructus ex frutice, el tertius a fonte rivus ex flumine, et tertius a sole apex ex radio, nihil tamen a matrice alienatur, a qua proprietates suas ducit? Nonne autem hæc satis ostendunt illum non de solo Spiritus sancti ordine, sed ejus etiam origine fecisse sermonem? Ibi siquidem his comparationibus adversus Praxeam demonstrat Filium Dei, etiamsi a Patre suo non sit separatus, ab eo tamen ideo distingui, quia suam ab ipso originem ducit. Tum inde ad Spiritus sancti ortum delapsus, eodem, uti vides, plane modo argumentatur. Tam igitur de Spiritus sancti, quam Filii origine disputat. Urgent nihilominus a Tertulliano antea apertissime pronuntiari Ortum Spiritum non aliunde pulo, quam a Patre per Filium (Idem, cap. 4). Sed attende, quæso, quam parum considerate hæc objiciantur. Nam Hilarius, ut illi fatentur, diserte docuit Spiritum sanctum a Patre et Filio procedere, cum scripsit Quod si differre crederetur inter accipere a ipsa ratio est, cur Verbum, Seu sermo Dei, non vero D Filio et a Patre procedere, certe id ipsum atque unum Spiritus sanctus sit, dicaturque Filius Dei: atque, ut ipse Tertullianus ait, Qui etiam proprie nomen Filii accepit, tum quia nomen illud ipsi in sacris Scripturis datur, tum etiam quia prior a solo Patre suo in naturae similitudinem est genitus, et Spiritus sanctus ab utroque processit, quemadmodum ex mox citandis ejusdem Tertulliani nostri verbis manifestum unicuique fiet (Tertull. lib.adv. Praxe. cap. 8). Sed quamvis Sermo Dei a Patre suo æterno prodeat, vel sicuti ait ipse Tertullianus: Non aliunde, sed de substantia Patris deducatur (Ibid. cap. 4), hoc est, oriatur ex ejus cogitatione et intelligentia, non idcirco tamen ab illo separatus est. Nam esse existimabitur a Filio accipere quod sit accipere a Patre (Hilar. I. 8. de Trin. § 20). Atqui scriptum ab eodem Hilario legimus: Ex te (nimirum Patre) per eum (Filium) sanctus Spiritus tuus est. Paulo post vero sic Patrèm precatur : Dona mihi ut Patrem te scilicet nostrum, Filium tuum una tecum adorem; sanctum Spiritum tuum, qui ex te per unigenitum tuum est, promerear (Ibid. lib. 12, § 56 et 57). At si is eodem catholico sensu dixit Spiritum a Patre et Filio, atque Spiritum sanctum a Patre procedere per Filium, cur non etiam Tertullianus? Numquid idem loquendi modus in uno probari potest, et in altero reprobari? Uterque igitur, sicut recte Spiritum sanc illas tantum inter se differre, quantum a Creatore distat creatura? Non putavit igitur iis posse omnino explicari Filii Dei generationem, sed ut qualicumque modo, ac secundum infirmas ingenii nostri vires eam intelligamus. tum a Patre et Filio, ita a Patre per Filium proce- A comparationes esse imperfectas. Et vero quis nesciat dere dixerunt.Nam Filius, tanquam medius inter Pa trem et Spiritum sanctum, ab eodem Patre solo principium accepit, atque ab illo et patre Spiritus "sanclus suam ducit originem. Itaque Spiritus Sanctus dicitur a Patre procedere per Filium, qui origine sua inter utrumque tanquam medius, a Patre accepit, ut Spiritus sanctus ab ipso procedat. Quamobrem hæc ipsa processio uno eodemque modo tam a Patre, quam a Filio derivatur, ac deducitur. Quia igitur Filius Verbum illius et Sermo est, qui ex Patris intellectu seu cogitatione, sicuti ex quadam matrice et vulva prodivit, hinc recte Filius ejus et unigenitus proprie, ut alibi dixit, nomen Filii accepit. (Tertul. lib. adv. Praxe. cap. 8). Spiritus vero sanctus, quoniam ab utroque procedit, nec unius ex B illis, nec amborum Filius unquam est appellatus, nec appellari debuit. ARTICULUS V. Exponuntur et examinantur quædam exempla, quibus conatus est. Deinde vero hæc exempla ab illo non adhibentur in omnibus, sed in aliquibus tantum rebus, quæ ad divinam spectant Filii generationem. Omnia enimvero illa eo duntaxat tendunt, ut ostendat Filium Dei, etsi a Patre suo prodeat, ab illo tamen non esse separatum,nec divisum. Propterea enim quod frutex, uti ille ait, a radice, fluvius ex fonte, radius ex sole prodeunt, nec a se invicem separantur, aut dividuntur, sed sibi conjunguntur, et sine ulla divisione cohærent; hinc hominis intellectus eo adduci potest, ut pro infirmis plane viribus cognoscat Dei Filium, quamvis a Patre prodeat, ab eo non separari, sed infinite perfectiori modo, quam res illas corporeas, ipsi esse conjunctam, atque ab eo penitus indivisum. Sic etiam postea ille, ut confirmet Filium Dei a Patre separari, tametsi ab illo divina generatione exierit, ipsum ita loquentem introducit: Exivi a Patre, ut radius ex sole, ut rivus ex fonte, ut frutex ex semine (Ibid. cap. 22). Alibi vero eadem solis et radii comparatione ideo tantum utitur, ut demonstret Dei nomen non creaturis tribuendum, sed Patri æterno ejusque Filio, quorum una omnino est substantia. Præstat autem ipsum hæc enarrantem audire Deos, inquit, omnino non dicam, nec dominos, sed Apostolum sequar, ut si pariter nominandi fuerint Pater et Filius, Deum Patrem adpellem, et Jesum Christum Dominum nominem. Solum autem Christum potero Deum dicere, sicut idem Apostolus: Ex quibus Christus, qui est, inquit, Deus super omnia benedictus in ævum omne. Nam et radium solis seorsum solem vocabo solem autem nominans, cujus est radius, non statim el radium solem appellabo. Nam etsi soles duos non faciam, tamen et solem et radium ejus tam duas res, et duas species unius indivisæ substantiæ numerabo, quam Deum ct Sermonem ejus, quam Patrem et Filium (Ibidem, cap. 13). Cum divina Filii Dei generatio captum hominis longe superet, nec possit facile ab eo intelligi, hinc Tertullianus noster illam quibusdam comparationibus explanare, et illustrare connisus est. Verum quia difficultatibus non carent, a nobis sunt examinandæ. Primum itaque eas in Apologetico sic proponit: Cum radius a Sole porrigitur, portio ex summa, sed Sol erit in radio, quia Solis est radius ; nec separatur substantia, sed extenditur : ita de Spiritu Spiritus, et de Deo Deus, C ut lumen de lumine accensum. Manet integra et indefecta materiæ matrix, etsi plures inde traduces qualitatum mutueris : ita et quod de Deo profectum est, Deus est, et Dei Filius, et unus (supple Deus) ambo (Tertullian. Apologetic. cap. 21, pag. 599). Sed hæc ille fusius alibi iisdem aliisque exemplis enucleare adhuc conatur. Audiamus eum, si lubet: Protulit Deus Sermonem, quemadmodum etiam Paracletus docet, sicut radix fruticem, et fons fluvium, et sol radium. Nam et istæ species probolæ, id est, uti paulo ante dixerat, prolationes sunt earum substantiarum, ex quibus prodeunt. Nec dubitaverim Filium dicere et radicis Neque ibi ille stetit, sed ad illam æternam Verbi fruticem, et fontis fluvium, et solis radium; quia divini generationem rursus explicandam alia usus omnis origo parens est; et omne quod ex origine pro- est comparatione; quæ quidem licet superioribus fertur, progenies est; multo magis Sermo Dei, qui ctiam D longe perfectior sit, eam tamen adhuc imperfectam proprie nomen Filii accepit. Nec frutex tamen a radice, nec fluvius a fonte, nec radius a sole discernitur, sicut nec a Deo Sermo. Igitur secundum eorum formam profileor me duos dicere, Deum et Sermonem ejus, Patrem et Filium ipsius. Nam et radix et frutex duæ res sunt, sed conjunctæ. Et fons et fluvius duæ species sunt, sed indivisæ. Et sol et radius duæ formæ sunt, sed cohæ rentes (Idem, lib. adv. Praxe. cap. 8, pag. 639 ). At sedulo observandum est has comparationes ab Auctore nostro proferri, non tanquam omnino perfectas, ac quasi divinæ Filii generationi plane omnibusque modis similes sint. Nam et ipse dixit: Multo magis Sermo Dei, quibus verbis significat has omnes esse palam profitetur. Ab illo autem desumitur ex interiore hominis sermone ac verbo, atque ita argumentatur Vide cum tacitus tecum ipse congrederis, ratione hoc ipsum agi intra te, occurrente ea tibi cum sermone ad omnem cogitatus tui motum, et ad omnem sensus tui pulsum. Quodcumque cogitaveris, sermo est; quodcumque senseris, ratio est. Loquaris illud in animo necesse est, et dum loqueris, conloculorem pateris sermonem, in quo inest hæc ipsa ratio, quam cum eo cogitans loquaris, per quem loquens cogitas. Ita secundus quodammodo in te est sermo, per quem loqueris cogitando, et per quem cogitas loquendo; ipse sermo alius est. Quanto ergo plenius hoc agitur in Deo, cujus non constat. Nam non solum in libris, qui a Tertulliano hæretico, sed in aliis etiam, qui ab illo adbuc catholico compositi sunt, labefactatum Trinitatis dogma contendit. Nos vero satis ostendimus illud ab eodem Tertulliano, sive catholico, sive montanista recte assertum, ac contra alios, qui id negabant, egregie propugnatum. Bullus tamen eidem Tertulliano nostro, etiam ubi contra Praxeam disputat, aliam censoria severitatis notam inussit (Bull. defens. Nico. sect. 3, cap. 10. num. 5 et 11. pag. 403 et 416 ). Quamvis enim concedat illum recte sentire de suprema Filii Dei ac Verbi divinitate, æternitate, consubstantialitate, sive eadem illius ac Patris substantia; ipsi nihilominus tu quoque imago et similitudo censeris, quod habeat in A mitigare, quam emendare videatur, sibi tamen satis se tacendo Rationem, et in Ratione Sermonem (Ibid. cap. 5. pag. 637 ). Ibi autem ille ostendit Deum, qui natura sua rationalis est, ab æterno Rationem et Sermonem intra se habuisse, quem profert dum cogitat, atque idcirco alius ab ipso est, quamvis utriusque eadem sit substantia et natura. Quis autem facile non concedet illud aptius ac luculentius non potuisse probari, quam hac interioris hominum verbi ac sermonis comparatione? In hoc enim, uti ille ait, homo est Dei imago et similitudo. Verumtamen fatetur hanc ipsam comparationem esse plane imperfectam, ac longe pleniori perfectiorique modo Verbum Dei a Deo Patre, quam hominis verbum ab homine proferri. Porro autem ex hactenus dictis manifestum omnibus esse debet a Tertulliano, sive catholico, sive B videtur catholicæ traditionis venis, quasi aureis scoMontanistarum fautore, constantissime assertam supremam Filii Dei et Verbi divinitatem. Aperte siquidem, uti vidimus, docet illum divina Patris sui cogitatione generatum, bacque generatione alium quidem esse a Patre, hoc est, persona distinctum, sed minime divisum ac separatum; quandoquidem una et eadem omnino est utriusque substantia et natura. Deus quippe Pater, ab æterno rationalis, sine cogitatione esse nunquam potuit, atque idcirco ejus Verbum, quod idem ac ipsius cogitatio est, debet illi esse consubstantiale ac coæternum. Nonne ergo hæc ipsa plane eadem est ac concilii Nicæni sententia? In hujus quippe symbolo statuitur credendum esse in unum Dominum Jesum Christum, natum de Patre, unigenitum, hoc est, ex substantia Patris, Deum de Deo, lumen de lumine (vel, sicut ait Tertullianus, Apologet. c. 21, p. 399, ut lumen de lumine accensum ), Deum verum ex Deo vero, genitum, non factum, consubstantialem Patri. ARTICULUS VI. Expenduntur solvunturque argumenta, quibus nonnulli probare nituntur labefactatam fuisse a Tertulliano orthodoxam de suprema Filii Dei divinitate doctrinam, quia dixit illum divinæ substantiæ esse portionem, quæ in Patre tota est. C Quanquam orthodoxa omnino, sicuti explicatum est, fuerit Tertulliani de suprema Verbi et Filii Dei divinitate, æternaque generatione sententia; quidam nihilominus, etiam catholici hujus dogmatis assertores, illum non minimi quidem, sed gravissimi erro- D ris audacter accusant. Si enim Petavio credas, Arianam hæresim impietate et absurditate superat (Pelav. tom. 2, Theolog. dogmat. lib. 2, cap. 5, pag. 24). Sed doctus ille vir semetipsum corrigere tandem coactus est. Alibi siquidem fatetur non pauca occurrere ejusdem Tertulliani loca, in quibus apparet vis sententia dogmatisque communis, cujus traditio animos Christianorum pervaserat (Idem, Præfat. in tom. cit. cap. 5). Verumtamen ibidem adjecit orthodoxam Trinitatis fidem in ejusdem scriptis adspergi identidem quibusdam maculis, quæ contagione fœdæ, ad quam defecit, Montanistarum hæreseos illini potuerunt. At quamvis ibi judicii sui severitatem potius riam aliquam intermiscuisse, absurde satis loqui, et in angustissimo Trinitatis mysterio ludere, nugasque sectari. Sed quis sibi facile persuadebit Tertullia num, tantæ gravitatis hominem, de hoc Trinitatis mysterio in eo libro ludere et nugari, ubi præcipuum ac maximum illum Christianæ fidei articulum, eodem Bullo fatente, totis animi viribus contra Praxe aliorumque hæreticorum errores, asserit ac tuetur? (Idem, ibid., § 2. cap. 7. num. 1. pag. 150 ). Es certe a nobis jam probatum est orthodoxam sententiam ab illo non solum contra Praxeam aliosque hæreticos, sed etiam adversus gentiles, quos, ea dissimulata, sibi facile, sicuti vidimus, conciliare poterat, perspicue doceri et explicari. Sed ne quid intactum relinquamus, ea omnia expendenda sunt argumenta, quæ nobis a Petavio, Bullo aliisque objiciuntur. Primum itaque Petavius illud urgendum non censet, quod ab Auctore nostro scriptum legimus Filium, sermonemque Dei a Patre suo prolatum, ac veluti corporatum. Ecquid enim id urgeret? Nonne satis perspicue ostendimus corporis nomine nihil aliud ab eo intelligi, nisi sui generis substantiam, personam, atque hypostasin? Nec minus evidenter patefecimus, atque ex dicendis adhuc patebit, ipsum disertissime asseruisse Filium Dei merum esse spiritum, qui ex æterni Patris sui intellectu et cogitatione procedit, ac nihil proinde corporei vel mimine admixtum habere potest. Momenti igitur longe gravioris Petavius aliique ea esse putant, quibus idem auctor noster negasse ipsis videtur eamdem esse Patris æterni, ejusque Filii substantiam. Etenim aperte, inquiunt, docet totam Dei substantiam esse in Patre, et illius quamdam tantum in Filio portionem. Quid enim his, aiunt, verbis clarius et expressius? Pater tota substantia est, Filius vero derivatio totius et portio, sicut ipse profitetur : QUIA PATER MAJOR ME EST (Joan. XIV, 28). Totam igitur Divinitatis, inquiunt, substantiam Tertullianus in Patre ut pote majore, et in Filio ut pote minore partem tantum ac portionem esse arbitratus est (Tertull. lib. adv. Praxe. cap. 9). Urgent id adhuc ab illo asseri, ubi absurdum Mariionis, qui Patrem ex Virgine natum, et passum esse |