B militibus, in secundum bellum Arabicum, Parthicum et Adiabenicum profecto ( de quo supra latius) Antistites Romani Sacrorumque Pont. religionem Christianam initio sumpto a S. Victore Pont. persequi pergerent, TERTULLIANUS ad imitationem aliorum qui ante se id fecerant, et præsertim B. Justini Mart. APOLOGETICUM PRO CHRISTIANIS Romam misit, in quo, vel Lactantio teste, plene hane causam peroravit. Jam ante tamen discessum suum multas Leges a Severo et emendatas et publicatas vel ipse auctor indicat: Nonne, inquit, et vos quotidie experimentis illuminantibus tenebras antiquitatis, totam illam veterem et squalentem sylvam Legum novis Principalium Rescriptorum et Edictorum securibus truncatis et cæditis? Nonne vanissimas Papias Leges (ubi alludit ad Legem Papiam Poppæam, ita dictam a suis latoribus M. Papio M. F. M. N. Mutilo et Q. Poppæo Q. F. Q. N. Secundino Coss.), quæ ante liberos suscipi cogunt, quam Juliæ matrimonium contrahi, post tantæ auctoritans senectutem, heri Severus constantissimus Cæsarum exclusit? (Apol. c. 4.). Quæ dictarum legum abolitio quomodo Severo possit attribui et tamen postea Constantino Imper. tribuatur, latius in Annotat. ad hunc locum nostris tractavimus; in quibus si placcal conjectura nostra de 1. 1. D. de Stupro et adult. qua definitur etiam in sponsa stuprum et adulterium accusari et vindicari posse, oportebit eam Legem his Coss. latam fuisse. Et vero pro bello secundo Parthico nondum completo (quod his Coss. Cassiodorum etiam incoeptum tradit) facit Auctor, dum inter hostes Imper. Romani enumerat Mauros et Marcomannos, ipsosque Parthos (Ibid. c. 37.). Iterum vero Christianæ fidei dilatationem his verbis celebrat: hesterni sumus, el vestra omnia complevimus, urbes, insulas, castella, municipia, conciliabula, castra ipsa¿ tribus, decurias, palatium, Senatum, Forum; et paule ante, quod anno præcedenti diximus de populari persecutione confirmat : Quoties, inquit, etiam præteritos a vobis, suo jure nos inimicum vulgus invadit lapidibus et incendiis? Ipsis Bacchanalium furtis, nec mortuis parcunt Christianis, quin illos de requie sepulturæ, de asylo quodam mortis, jam alios, jam nec tolos, avellant, dissecent, distrahant (lb. c. 57.). Eodem pertinet illud: nec et Britannorum inaccessa Romanis loca, Christo vero A et Imperat. Congiario iterum populo dato et Donativo subdita, et Sarmatarum, et Dacorum et Germanorum, et Scytharum, et abditurum multarum gentium, et provinciarum et insularum multarum nobis ignotarum, el-quæ enumerare minus possumus; in quibus omnibus locis Christi nomen qui jam venit regnat? Est et illud de fini bus Imperii Rom. tum temporis memoria dignum : Germani adhuc usque limites transgredi non sinuntur. Britanniæ intra Oceani ambitum conclusæ sunt. Maurorum gens, et Getulorum barbaries a Romanis obsidentur, ne regionum suarum fines excedant. Quid de Romanis dicam, qui de legionum suarum præsidiis Imperium suum muniunt, nec trans istas gentes porrigere vires regni sui possunt? Quod ipsum attingit de Germanis Herodianus, hist. 1. 2. dum Severum electum dicit per exercitus omnes, qui pro ripis Danubii Rhenique coercendis barbaris excubantes Rom. tuebantur Imp. Et vero hunc annum 1. collocamus Pontif. S. Habundii Zephyrini Habundii F. natione Romani, quod defuncto S. Victore, postquam sedes vacasset diebus 12. ipse creatus fuerit 4. Idus Augusti, his ipsis Coss. vel Damaso teste, qui sedisse eum scribit temporibus Severi et Antonini, a Consulatu Saturnini et Galli, usque ad Præsentem et Extricatum Consules. Quomodo interim nondum incœpta persecutione Christianorum quinta inter Martyres S. Victor collocetur, difficultate non caret, quæ et Eusebium et alios Chronographos movit, ut in annum 8. et 9. aut. 10. Severi ejus Pontificatum protendant. Verum dicta mea et S. Damasi de utriusque temporibus sententia confirmatur per Epist. Decret. Zephyrini datas his ipsis Saturnino et Gallo Coss. priorem 12. Kal. Octob. posteriorem 7. Idus Novemb. et in primitiva Eccl. non fuit insolitum persecutionem a populo Rom. aut præfectis Urbis initium sumere. Quid? quod de hoc tempore id disertis verbis Auctor asserit: Sed et clarissimas, inquit, fœminas et clarissimos viros Severus sciens hujus sectæ esse non modo non læsit, verum et testimonio exornavit, et populo furenti in os palam restitit (Ad Scap. c. 4. Apol. c. 1. 2.). Atqui ante annum sequentem oportet latam fuisse legem Divorum Severi et Antonini, ne quis absens puniatur, cujus fit mentio lib. 1. ff. de Requir. reis; nam ad cam haud dubie alludit in hæc verba Auctor; Quid hic, inquit, Legibus deperit in suo regno dominantibus, si audiatur? An hoc magis gloriabi-pulli magis depostulatores Christianorum quam vulgus, et lur potestas earum, si inauditam damnabunt veritatem? et rursum : quando nec liceat indefensos el inauditos omnino damnari. Anno Domini cc. § X. De Apologetico, Testimonio animæ et Fato, adversus gentes, ac de TERTULLIANI sacerdotio, librisque inde obortis de Pœnitentia, de Oratione, de Circumcisione, de Vestibus Aaron, de Mundis et immundis animalibus, de Trinitate, de Baptismo.-17.P. CORNELIO ANULLINO II. ET M. AUFIDIO. M. F. FRONTONE COSS. S. Zephyrini Rom. Pont. anno u. Severi Imp. vii. quuni, Imp. cum filiis suis Antonino et Geta ante discessum suum declaratis Cæsaribus Augustis toties citata ab Auct. popularis vox illa : Christianos ad leonem. Complura sunt alia in Apologetico memoratu digna; sed ne hic prolixiores simus, ad Annotat. nostras Lectorem remiuimus. Hic duntaxat addemus occasionem persecutionis ortam ex falsis calumniis, quas pulcherrime refutat, potissimum tribus infanticidii, sanguinis humani pabuli, et incesti : Dicimur, inquit, sceleratissimi de sacram. infanticidii, et pabulo inde, et post convivium incesto; quod eversores luminum canes, lenones scilicet tenebrarum, tum et libidinum impiarum inverecundiam procurent (Ibid., c. 7.). Anno Domini cc. 18. TI. CLAUDIO SEVERO (non autem severo Imp. imper. Eusebius et Niceph. sub M. Anton. Philosopho Imper. Zonaras, sub Antonino Vero Uspergensis fautores, qui ibi apud Episcopum illas Ecclesias Asie commendatum ibant; quos inter haud dubie hie Tertullianus ipse fuit); et hæresin intulit (jam Tertullianus putat Romanam Ecclesiam ipsam in hæresin incidisse; itaque ab illa ipse secessit). Paracletum fugavit, et patrem crucifixit. Addit luculenter paulo post : « Et nos quidem postea agnitio Paracleti atque defensio disjunxit à Psychicis » Hic, ut opinamur, non obscure indicat Tertullianus, quod antea cum istis Romanis in conjunctione ecclesiastica vixe rit, quos hic nominat Psychicos. Ex isto igitur loco potuit Hieronymus ad historia instar reperire invidia el contumeliis Clericorum romanæ Ecclesiæ factum esse, ut Tertullianus ad Montanistas ipse transierit; nec enim ulla species historiæ accuratioris apud alios scriptores superest, quæ persuadeat nobis Hieronymum talia aliunde accepisse. Illud expellere, fugare, significat non obscure, contumelia affectum fuisse ecclesiastica, seu loco atque ordine sacro, Presbyteri scilicet, hunc scriptorem motum atque dejectum, a romanis Clericis, sic mitius loquitur Hieronymus; ab ipso enim Episcopo Romano id factum esse, Clericorum studiis improbis, facile intelligimus (a). Forte hanc causam postea licet diligentius excutere. 1. ut quidam non recte) ET C. AUFIDIO VICTORINO A sive Agrippa episcopo, cujus meminit sub M. Aurel. COSS. S. Zephyrini Papæ Romani ANNO 1. Severi vшr: quanquam Imperatore absente adhuc in expeditione Parthica et A diabenica, Arabibus et Persarum Rege Abagaro in deditione anno præcedenti receptis, persecutio Christianorum Romæ aliquantulum cessare videretur, fortassis Apologetici sui adminiculo; videns tamen TERTULLIANUS et se et alios Scriptores Apologiis suis pro Christianis nihil aut parum profecisse ad conversionem Gentium; alio genere scripti eos aggressus, ab ipsa anima adhuc ethnica adversus idola testimonium flagitat; atque adeo librum DE TESTIMONIO ANIME inscripsit. In quo urget illas vulgi voces : Quod Deus dederit; Si Deus voluerit; Benedicat te Deus ; Deus videt omnia; Deo commendo; Deus reddet; et, Deus inter nos judicabit. Fit mihi multum verisimile B hoc etiam anno conscriptum librum DE FATO, cnjus fragmentum unicum extat, et tamen ab ipso Auctore commemoratur in hæc verba: Potestates enimvero præsunt: secundum nos quidem, inquit, Dominus Deus, et Diabolus æmulus; secundum communem autem opinionem et providentia, et Fatum, et necessitas, et arbitrii libertas. Nam hæc et Philosophi distinguunt, et nos secundum fidem disserenda suo jam novimus titulo. Atqui in hunc annum etiam rejicimus statum vitæ novum Auctoris, quo in Presbyterorum ordinem (1) allectus sit, fortassis ab Agrippino Carthaginiensi episcopo (2). Eum enim alium fuisse ab Agrippino (1) In Tertulliani equidem scriptis nullus est locus, ex quo concludi possit, eum in Ecclesia catholica fuisse Presbyterum. Locum quidem proferunt ex lib. de anima cap. 9, C ubi auctor de sorore quadam in extasim rapi, ac prophetare solita, loquitur. Ex quo loco elici, quanquam operose, posset, Tertullianum prædicasse (quod utique tunc non nisi Episcoporum, aut saltem Presbyterorum fuerat) in Ecclesia, sed nonnisi Montanistarum, in qua nimirum facite id juris erat, prophetiæ dona jactantibus, et Tertulliano maxime, quippe in cujus viri, alias celebratissimi, nomen ferme tota Ecclesiæ illius auctoritas jam incubuerat. Verum D. Hieronymus Tertulliano Presbyterale munus ita asseverat, ut nullus sit amplius dubitandi locus super. Hieronymum per Ecclesia Presbyterum, intelligere romunæ Ecclesiæ Presbyterum, vel ex Eusebii illa narratione, Lib. 2. Cap. 2. satis certum est. Ita enim ille de Tertul liano scribit : fuisse eum Τῶν μάλιστα ἐπὶ Ρώμης λαμπρών. Sed et clarissime ipse Tertullianus scribit, Romæ se vixisse (b): «Gemmarum quoque nobilitatem vidimus Romæ, de fastidio Parthorum et Medorum cæterorumque gentiliumi suorum coram matronis erubescentem.» Lubet addere hoc loco alias sententias, quæ id comprobant, Tertullianum in Ecclesia Romana vixisse Clericum. Huc maxime pertinet ille locus (Tertullian. De Præscript. Cap. 30.): « Ubi tunc Marcion, Ponticus Nauclerus, Stoicæ studiosus? ubi tunc Valentinus, Platonica sectator? Nam constat neque adeo olim fuisse illos Antonini fere principatu, et in catholicam primo doctrinam credidisse apud Ecclesia'm Romanensem; donec sub Episcopatu Eleutheri Benedicti, ob inquietam semper eorum curiositatem, qua fratres quoque vitiabant, semel et iterum ejecti. Marintulerat; novissime in perpetuum discidium relegati, vecion quidem cum ducentis sestertiis suis, quæ Ecclesiæ * nena doctrinarum suarum disseminarunt. Postmodum Marcion pœnitentiam confessus, cum conditioni datæ sibi occurrit, ita pacem recepturus, si cæteros quoque, quos perditioni erudisset, Ecclesia (scil. Romuna) restitueret, morte præventus est. » Hic satis patet, eum, qui hæc tam accurate sciret, fuisse Romæ ipsum; fuisse inter Clericos, qui rebus istis sic gestis interfuerant. Nempe si adhuc Romæ fuisset, cum hunc librum scripsit, illam sententiam, apud Ecclesiam Romanensem non sic perscripsisset, quasi ipse non sit apud istam Ecclesiam; fuit igitur jam Roma expulsus, et vixit in Africa. Id clarius patet ex capite 56. hujus ejusdem Libri: «Percurre Ecclesias apostolicas-proxima est Achaia. Habes Corinthumsi autem Italiæ adjaces, hubes Romam; unde nobis quoque auctoritas præsto est. Nempe Africanos describit, latina lingua utentes.. Ista Ecclesia (Romana) - videamus, quid didicerit, quid docuerit,cum Africanis quoque Ecclesiis contesserarit.» Hic est longe clarissimum, scriptorem jam in Africa versari, cum hæc scribit; eum igitur antea oportet Romæ fuisse, in ista Ecclesia Romanensi, inter Clericos; neque enim scire istas ecclesiasticas interiores res atque historias potuerant (2) Hie porro Tertullianus cum divinis humanisque litteris apprime excelleret, Presbyter deinde est ordinatus, Romanæ an Carthaginensis Ecclesiæ, inter se veteres dissident, neque recentiores critici conveniunt; post Ceillerium (Rem. Ceillier. t. 2. Hist. génér. des auteurs, p. 576.) Semlerus communem heic defendit opinionem, quod scilicet Romæ sit allectus inter Presbyteros sequentibus ex rationum momentis (Semler. tom. 5. opp. Tertull. disser tat. 1. in Tertull. § 2. pag. 222-227): Tertullianus, ut scribit Hieronymus, usque ad mediam ætatem Presbyter Ecclesia (Africanæ ? an vero Romana? Romano putamus, ut statim pluribus illustrabimus) permansit; postea vero midia et contumelis Clericorum Romanæ Ecclesia (scili- Dali, quam Clerici. Hujus generis sunt et plurima alia, T. cet impetitus, atque ab ista Ecclesia expulsus), ad Montani dogma delapsus est, etc. Hæc narratio Hieronymi videri omnino potest historiam insi non ignotam involvere, etsi verbosius atque accuratius eam describere noluit. Nisi quidem putemus talia Hieronymum ipsum conjecturis reperisse, ex variis horum scriptoruni locis; ut e libro contra Praxeam, ab initio, e quibus sententiis videri possit, quod Tertullianus Roma et ipse tum fuerit, cum Praxeas Romam ex Asia veniens de Montanistis talia episcopo Romano narravit, ut hic statuerit, esse e re Romanæ Societatis ecclesiasticæ, si nihil commercii porro cum Montanistis continuetur. Scribit certe Tertullianus ( Tertull. contra Praxeam. cap. 1.): «Episcopum Romanum, agnoscentem jam prophetias Montani, Priscæ, Maximille, et ex ea agnitione pacem Ecclesiis Asiæ, et Phrygiæ inferentem, falsa de ipsis prophetis et Ecclesiis eorum asseverando, et præcessorum ejus auctoritates defendendo, coegit et litteras pacis revocare jam emissas et a proposito recipiendorum charismatum concessare. Ita duo negotia diaboli Prareas Romæ procuravit : prophetiam expulit (i. e. Montani od, historica et politica, quæ hominem Romæ multum versatum inter alios Clericos facile produnt. Hæc Semlerus pro Presbyteratu Tertulliani Romano. Dupinius, Schroeckius oppositam propugnant sententiam. Sed, ut mihi videtur, nec horum criticorum sat firma; siquidem unice innititur testimonio Prædestinati auctoris, cujus apud plerosque emunctioris maris criticos,propter innumeros errores, vix ulla est auctoritas. Verum nostra parum interest, an Romæ vel Carthagine, vel ut mavult Cl. Jo. Georg. Walchius (Jo. Georg. Walch. Hist. Eccl. Sect. II. Cap. I, pag. 645.), nullius certæ Ecclesiæ fuerit Presbyter. (a) Cum Hieronymus istum Catalogum scripserit serius, istam in Romanos clericos sententiam, sine veræ historiæ luce, ipse scripsisse videtur, ut se ulcisceretur ab eis, quorum maligna judicia, post Damasi mortem, ipse expertus fuerat. (b) De cultu feminar. libr. 1. cap. 6. Hislocis jam usus est Ceillier (Histoire générale des auteurs ecclésiastiques, Tome 2. pag. 376) contra Prædestinatum, qui Tertullianum adversus Montanistas scripsisse dicit, presbyterum Carthaginensem. tet contigisse, quod scripsit lib. ad Scapulam anno seq. Cæterum et imbre anni præteriti, quid commeruerit genus humanum apparuit ; cataclysmum scilicet et retro、 fuisse propter incredulitates et iniquitates hominum. Fortassis et illud: Et ignes qui super mœnia Carthaginis proxime pependerunt per noctem, quid minati sint, sciunt qui viderunt, et pristina tonitrua quid sonarint, sciunt qui obduruerunt. Omnia hæc signa sunt imminentis iræ Dei, quam necessè est, quoquo modo possumus, ul et annuntiemus et prædicemus, el depreccmur localem esse. Universalem enim el supremam suo lempore sentient, qui exempla ejus aliter interpretantur. Anno Domini ccit. Abbas; inde mihi videtur, quod B. Cyprianus Epist. A inter Prolegomena latius. Porro hoc anno etiam opor70 ad Januar. ex antecessoribus suis Agrippinum fuisse significet, et B. Augustinus lib. 2. contra Donatum cap. 7. ipsum B. Cypriani prædecessorem nuncupet. Maxime cum alia esset ab Africa Ægypti provincia, in qua Alexandrinus ille episcopatum agebat, et B. Cypr. Epist.71. ad Quintum scribat Agrippinum bonæ memoriæ virum cum suis coepiscopis (quos etiam antecessores suos nuncupat Epist. 70.), decretum de hæreticis baptizandis fecisse. Et vero statim accepto sacerdotio continuisse Auctorem a matrimonii usu pari consensu cum sua conjuge, mihi fit verisimile ex consuetudine Ecclesiæ latinæ, jam inde a decreto S. Clementis PP.maxime cum propendere co videantur hæc ejus ad Uxorem verba: Ne me pules propter carnis tuæ integritatem mihi reservandam de B contumelia dolore suspectum, insinuare jam hinc tibi viduitatis consilium; item: Tempus, inquit, in collecto est; superest ut qui matrimonia habent, tanquam non habentes agant. Quod si habentes, oblitterare debent quod habent, quanto magis non habentes? (Ad Uxor. c. 1. c. 5. et 6.) Certe id multis eo tempore fuisse usitatum ibidem indicat: Quot enim sunt, inquit, qui statim a lavacro carnem suam obsignant? Quot item, qui consensu pariter inter se matrimonii debitum tollunt? Voluntariis Espadonibus, pro cupiditate cielesti, salvo matrimonio”, abstinentia toleratur (De Bapt. c. 15. l. I. ad Scap. c. 3.) (1). Jam vero Presbyter factus, potestatis sibi concesse et de absolvendis Pœnitentibus, et de sacrificiis offerendis haud immemor, libros DE Pœnitentia et de ORATIONE conscrip- C sit, quibus et pœnitendi modum tum Catechumenis, tum Christianis Lapsis, et quos ritus servare debeant in sacrificio fideles, præscribit. Possunt etiam in hunc annum rejici scripta, quorum B. Hieron. meminit hodie desiderata: DE CIRCUMCISIONE, de Vestibus Aaron, DE MUNDIS ET IMMUNDIS ANIMALIBUS; denique de TRINITATE; fortassis etiam liber DE BAPTISMO græcus; utpote qui videatur conscriptus post Concilium Agrippini. Nam ejusdem fuisse argumenti Auctor indicat : Sed circa hæreticos sane, inquit, quid custodiendum sit, digne quis retractet. Ad nos enim editum est. Hæretici autem nullum habent consortium nostræ disciplinæ, etc. Sed de isto plenius jam in Græco digestum est. Verum de hoc et Agrippini, et ipsius Paradoxo (1) Tertulliani Matrimonium supra dubitationem positum D est. Rem conficiunt, uti jam diximus, I.bri ejus ad uxorem, usque ad hanc ætatem conservati. An autem Sacerdotali nunere fungeretur eo tempore, quo ad continentiam in viduitate servandam iis libris uxorem hortatus est, inter se scriptores dissident. A maritali autem officio eum tunc omnino non abhorruisse, hæc verba iudicant: Facultatem continentiæ, quantum possumus, diligamus: quam primum obvenerit, imbibamus, ut quod in Matrimonio non valuimus, m viduitate secteur (l. I. ad Uxorem, c. 7. ). Et sane non Axisset : quod in matrimonio non valuimus, si perpetuam in eo continentiam sibi injunxissent, ut bene observat Cl. Samuel Basnagius (Annal. politico-eccles., t. II. p. 215.). Quare continentiæ vinculis, tunc temporis Presbyteros nondum adstrictos fuisse, nonnulli contendunt: sed quamvis id verum esset, quod adhuc non constat; inaniter tamen Tertulliani exemplo cum Dallao Novatores triumpharent, catholicæ Ecclesiæ insultantes, quod Sacerdotibus continentiam præcipiat. Nam cum moribus magis, et usu, quam legibus continentiæ disciplina inducta fuerit, uno, aut altero ejus ætatis exemplo nullatenus impugnatur. § XI. De aliis bona fide scriptis ad Scapulam, ad martyras, de Patientià, de Præscriptionibus adversus hæreticos. 19. L. ANNIO FABIANO, ET M. NONIO M. F. MUTIANO COSS. S. Zephyrini Pontificis Romani anno m. Severi Imper. IX. quum Scapula vir Consularis Ordinis, Præses Carthaginis, et proinde Africa Proconsul, nondum adhuc decreta ab Imperatore persecutione, imo fortassis Romæ prohibita, crudelius tamen carteris Carthagine grassaretur in Christianos, librum AD SCAPULAM Scripsit TERTULLIANUS (Ad Scap. c. 2. Ibid. c. 3. Ibid. c. 4.). In quo imprimis benevolentiam captat a Christianorum innocentia, et non solum oratione, sed et sacrificiis suis pro salute Imperatoris, ex quo jam Presbyterum fuisse constat. Deinde sanguinis Christiani effusioni imputat portenta ejus temporis et exitium Byzantinum, quorum ante mentionem fecimus, et exempla punitionis affert, tum Valgii Saturnini, Hilariani, et ipsius Scapulæ in Africa; tum Claudii Herminiani in Cappadocia, Persecutorum fidei Christianæ. Post hæc hortatur ad dissimulationem ab hujusmodi causis, exemplis tum Severi et Antonini Impp. supra adductis, M. Aurel. Imp. in expeditione Germanica; tum Præsidum et Proconsulum Servilii Prudentis sub Antonino Vero Imp. Vespronii Candidi sub Imp. Commodo, Cincii Severi, qui postmodum a Severo Imp. interfectus est, Apri quoque et Arii Antonini (hic a Lampridio Arius, ab aliis Brusius Præses appellatur) qui sub Anton. Imper. Consules fuerunt. Denique conqueritur quod, quum a primordio mandatum sit gladio tenus animadverti, et id observaretur a Præsidibus Legionis et Mauritaniæ, jussu ipsius Scapulæ etiam cremarentur Christiani. Quo pertinet et illud Apolog. Sarmentitios et Semaxios appellatis, quia ad stipitem dimidii axis revincli sarmentorum ambitu exurimur. Ubi etiam recenset illud damnationis genus, quod ad Lenonem damnata fuit Christ, potius quam ad leonem (Apol. cap. ult.). Idem libro AD MARTYRAS in carcere constitutos, quem eadem tempestate conscripsit, præter gladium el summam ignium pœnam, addit etiam : trucem rabiem bestiarum, et omne carnificis ingenium in tormentis (Lib. ad Mart. c. 4.). Ubi etiam meminit consuetudinis, qua pacem in Ecclesia non habentes, ut pote lapsi, a A imitatus, quanquam ordine temporum non satis Martyribus in carcere exorare consueverunt (c. 1.), observato, quem nos adeo, quantum fieri potuit, quam etsi sub finem vitæ jam hæreticus non probet, expressimus. Imprimis Judaismi 1. hæreticorum gein Ecclesia permansit usque ad B. Cypriani tempora, nera quatuor, Dositheum Samaritanum, Sadducæos, juxta quod tractavimus in Vita illius latius. Eadem Pharisæos et Herodianos. Deinde eos 2. qui ex Evanomnia Martyrum supplicia repetit libro DE PA- gelio hæretici esse voluerunt (C. 46. hær. 1. 2. 5. 10. et TIENTIA (L. de Patient. c. 15. l. ad Scap. c. 3., 11), in universum numero xxv. Simonem Magum, 1. de hær. mult. c. 7.), quem etiam hujus persecutio- Menandrum, Nicolaum, Cerinthum et Hebionem (C. 46. nis occasione conscripsit. Ubi fugam quoque in per- hær, 3. et 4. et cap. 47. hær. 6. 7. 8. et c. 48. hær. 6.), secutione patientiæ bono imputat, atque adeo non- qui sub Apostolis suas sparserunt haereseis, atque dum Montanistis addictus fuit, ex quorum sententia adeo sub Tiberio, Claudio, Nerone, et Trajano. librum de Fuga in persecutione contrarium postea, Item 3. Saturninum et Basilidem, Ophitas, Caineos, sed frustra scripsit. Et vero sub Scapula damnatum Sethoitas, et Carpocratem, sub Apostolorum discipulis fuisse ad bestias S. Manilium Adrumeticum, disertis usque ad Hadrianum Imperatorem. 4. Valentinum deinverbis attestatur Auctor. Porro Romæ hoc anno ceps, ejusque asseclas Ptolomæum ac Secundum, fuisse Auctorem ex illis verbis apparet : Gemmarum B Heracleonem, et Marcum ac Colorbasum, quorum quoque nobilitatem vidimus Romæ, de fastidio Parthorum et Medorum, cæterorumque gentilium suorum coram matronis erubescentem, nisi quod nec ad ostensionem fere habentur. Latent in singulis smaragdi, et cylindros vaginæ suæ solus gladius sub sinu novit, et in peronibus uniones emergere de luto cupiunt. Quod factum interpretamur in triumpho Severi Imper. de quo in Fastos Consulares hujus anni sic relatum invenimus: IMP. CÆS. L. SEPTIMIUS M. F. SEVERUS, PIUS, PERT. AUG. ARABICUS, ADIABENICUS, PARTIICUS, MAXIMUS, PONT. MAX. TRIB. POT. VIII. COS. II. P. P. FROCOS. IMP. XI. ET IMP. CÆS. M. AURELIUS, SEV. AUG. F. ANTONINUS, PIUS FELIX, AUG. TRIB. POT. III. COS. DESIGNATUS IMP. UNA DE ARABIBUS, C PARTHEIS, ADIBENEIS Q. ET REGE ARTBANO, TRIUMPHARUNT. Cujus triumphi etiam meminerunt Spartianus et Herodianus. Facit pro hac nostra sententia, quod etiam morem in Triumphis usitatum describat Auctor tanquam testis oculatus : Hominem, inquit, se esse etiam triumphans in illo sublimissimo curru, admonetur. Suggeritur enim ei a tergo: Respice post te, hominem te memento (L. Apol. c. 35.). Anno Domini ccm. 20. IMP. CÆS. L. SEPT. M. F. ARAB. ADIAB. PART. III. ET IMP. CÆS. M. AUREL. SEV. AVG. F. ANTONIN. AVG. COS. Sancti Zephyrini Papæ Romani anno IV. ipsius Severi Imper. x. aut certe præcedenti, jam grassantibus non solum antiquis, sed et recentioribus aliquot hæresibus vel in ipsa Africa, edidit TERTULLIANUS vere aureum illud opus DE PRÆSCRIPT. ADVERS. HÆRETICOS, utpote quod ante alios omnes scriptum ejusdem argumenti libros, ex bis Auctoris verbis constat : Sed nunc quidem generaliter actum est a nobis adversus hæreseis omneis, certis et justis et necessariis præscriptionibus repellendas a collatione scripturarum. De reliquo, si Dei gratia annuerit, etiam specialiter quibusdam respondebimus, (L.de Præser, adv. hær. c. 45. n. 293 et 294.). In eo sub finem Catalogum hæreticorum recenset, qui ad id temporis Ecclesiam dilacerarunt, Beatum Irenæum D coryphæum illum in Catholicam primo doctrinam apud Romanenses credidisse sub Hygino Papa, Antonini fere Principatu tradit Auctor, et sub Episcopatu Eleutheri ob inquietam semper curiositatem, una cum Marcione semel et iterum ejectum esse ab Ecclesia (Ibid. c. 30. c. 49. hær. 12. 13. 14. 50. hær. 13. Ibid. c. 51. hær. 16. 17. 18. el 19. 6. Ibid. c. 52. hær. 20. 7. lb. hær. 21. C. 53. hær. 22. 23. 24. ac 25. 9. lb. c. 3. 10. 1b. c. 30. de Spect. c. 27. Ibid. l. de Idol. c. 25.); sectatores vero ejus sub Piis Pont. et Imper. 5. Cerdonem deinde ejusque discentem Marcionem, illiusque ex discipulis magistros Lucanum et Appellem, quorum prior cum Valentino cœpit, Marcion et alii sub Aniceto, Sotere, et Eleuthero, Impe. rantibus Pio et Aurelio. 6. Tatianum post hæc, quem etiam scholam suam erexisse scribit Clemens Alexand. sub annum XII. Antonini Pii. Quid? quod Cataphrygas quoque, in quorum hæresim postea incautus incidit, hæreticos nominatim appellet, 7. quorum quidam dicuntur zarà Proclum (de quo infra latius), alii secundum Æschinem, quibus non modo hæresim, sed et blasphemiam impingit, qua in Apostolis dicebant Spiritum sanctum fuisse; Paracletum non fuisse, et Paracletum. plura, meliora atque majora in Montano dixisse, quam Christum in Evangelio protulisse, de cujus temporibus mox latius 8. Blastum denique, de quo supra; Theodotum Byzantium ac Theodotum Coriarium Melchisedechianum sub S. Victore Pontifice, et Commodo Imperatore, el Praxeam de quo postea, ac Victorium qui illius hæresin corroborare conatus est. Fit eodem lib. etiam mentio ex Apost. Paulo aliorum hæreticorum, nempe 9. Phygelli el Hermogenis, llymenæi et Phileti. Item 10. Nigidii, nescio cujus, et Hermogenis. Sed de hoc quoque paulo post latius. Porro ad eodem anno indictam persecutionem Christianorum a Severo Imp. alludit Auctor in hæc verba de Amphitheatro loquens : 12. Illic quotidiani in nos leones expostulantur, inde persecutiones decernuntur, inde tentationes emittuntur. Item illud: Scire volunt scilicet tempus persecutionis, et locum tribunalis, et personam præsidis. Aliaque complura in lib. quos infra recensebimus. Hic duntaxat probavimus, non in annum v. aut x1. sed in hunc potius x. imperii Severi annum referendum A Anno Domini CCIV. B Excursus fit in Montanismum"quem ́scriptis primo lacessit TERTULLIANUS. 22. Pagus quidam esse dicitur in Mysia Phrygiæ, quæ nuncupatur Ardabam, ubi ferunt quemdam Montanum nomine (Lib. de Præscr. adv. hær. c. 52. hær. 21), qui nuper ad fidem venerat, Grato tum Proconsule Asia primum insatiabili quadam animi cupiditate in primatu ambiendo incensum, simul atque aditum diabolo ad se patefecerat, spiritu quodam maligno abreptum, et de repente furore et mentis insania exagitatum, peregrinas quasdam voces fundere, et contra quam Ecclesiæ consuetudo ex traditione et successione Apostolorum derivata postulabat prophetare cœpisse. Quas etsi adulterinas voces quidam agnoscentes, ne deinceps ita garriret, increparent inter quos Episcopi Zoticus Comanæ sive Ostrenus, et Julianus Apameæ, et Martyres quoque Gajus et Alexander cum illo sensu ejusque insanis vatibus Maximilla et Priscilla, quas antea meretrices eodem spiritu daemon impleverat, ad extremum usque spiritum communicare recusarent pauci tamen ex Phrygibus illi cœperunt adhærere, et Theodotus ille, de quo supra, ejus commentitiæ Prophetiæ quasi procurationem suscepit. Qui inde in Galatiam, Pontum et Asiam, progressi, etiam Alexandrum quemdam sibi adjunxerunt convivio familiariter a Maximilla excipi solitum, Alcibiadem quemdam et Themisionem, qui falso se confessores et Martyras Christi jactitabant. Idque (vel B. Ilieron. cum illis consentiente) sub Imperio M. Aurelii Imperatoris initio Pontificatus S. Eleutherii. Nam ad hunc ex Galliis litteras tulerat § XII. De Baptismo adversus Quintillam. — 21. P. C SEPTIMIO M. F. GETA, ET L. SEPTIMIO B. Irenæus, a Lugdunensibus cum litteris S. Attali, PLAUTIANO II. COSS. S. Zephyrini Pontificis Romani aliorumque Martyrum tum adhuc carcere concluso➡ anno v. Severi Imper. XI. etsi persecutione jam vi- rum, in Asiam et Phrygiam missus, uti judicium Ecgente, non tamen destitit TERTULLIANUS a scri- clesiæ Gallicanæ de Pseudoprophetia illorum eo bendis adversus hæreseis libris. Inter quos primo perferret. Idem etiam, mea quidem sententia, Roma• loco collocandum censemus DE BAPTISMO ADVERnus Episcopus litteras pacis, prædecessorum suorum SUS QUINTILLAM, utpote quem scriptum constat auctoritate nixus, illis recusavit (Tom. 3. lib. ad antequam aliquo modo ad hæresim propendere cœ- Praxeam. c. 1.). An ad hoc cooperatus fuerit Praxeas pisset, ex eo quod factionis fuerit Montanistarum tunc adhuc Catholicus, penes auctorem fides esto. Quintilla, a qua dictos Quintillianos ex Epiphanio Certe non solum Romæ et in Galliis Episcopi, sed illic deduximus. An aliud quid adversus Montanum etiam qui Asiam incolebant sæpenumero et mulipsum scripserit Auctor, non æque probari potest, tis in locis in unum convenientes, Prophetiam sed verisimile fit, tum ex illius B. Augustini verbis illorum falsam explorarunt, detestabilem ostendelib. de hæres Ad Cataphrygas transiit, quos ante runt, et Montanistas communione privarunt. Et D destruxit, tum maxime ex Niceph. lib. 4. cap. 34. vero Montanus insanæque ejus prophetides in Judæ qui tradit Auctorem ad statam mediamque ætatem mortem suspendio interierunt, non Martyrio; et in Ecclesia Catholica Presbyterum plura adversus Alexander ille Ephesi ab Æmilio Frontino Proconsule Montani dogma conscripsisse, postea vero in illius propter latrocinia in judicio condemnatus, quum delapsum errorem, plures rursus libros pro illo falso se Martyrem prætexuisset, ne a suis quidem, composuisse. Qui quum Montani hæreseos historiam qui latro, receptus est. Denique Theodotus ille sublib. ejusdem c. 18. 20. 22. 23. 24. et 25. late tractet, limis in cœlum a dæmone elatus, Simonis Magi instar, ex Apollinari Hierapolitano, Rhodone, Miltiade, Se- de repente præceps delapsus, ita misere vitam finiit. rapione et Apollonio, qui adversus illum scriptis Atqui de erroribus Montani, in quos postea Auctor suis disputarent, secutus Euseb. lib. 5. cap. 3. 4. 14. incidit, inter paradoxa ejus latius. Porro hoc anno 15. 16. 17. et 18. nos (præter ca que ad lib. de ante Kalendas Junias, ad quas incipiebat annus x1. Præscript. advers. hæret. annotavimus) eam, uti pro- Severi censeo accidisse quod scribit Auctor: Agonas missis satisfaciamus, in compendium hic redigendam istos, contentiosa solemnia et superstitiosa certamina putavimus (Lib, de Baptis, n. 2.). Græcarum et religionum et voluptatum quanta gratia |