Obrazy na stronie
PDF
ePub

de sedibus, de coronis, de exuviis, quanta præ- A trinis diis parent, magnis, potentibus, valentibus. terea sacra, quanta sacrificia præcedant, inter- Eosdem Samothracas existimant. Obelisci enormitas cedant, succedant, quot collegia, quot sacerdotia, quot officia moveantur, sciunt homines illius urbis in qua dæmoniorum conventus consedit (a). Ea si minore cura per provincias pro minoribus viribus administrantur, tamen omnes ubique Circenses illuc deputandi, unde et petuntur; inde inquinantur, unde sumuntur. Nam et rivulus tenuis ex suo fonte, et surculus modicus ex sua fronde, qualitatem originis continet. Viderit ambitio sive frugalitas ejus quo (1) Deum offendit : qualiscunque pompa circi, etsi pauca simulacra circumferat, in uno idololatria est: et si unam thensam trahat, Jovis tamen plaustrum est: quævis idololatria sordide instructa, vel modice locuples (2) splendida est censu criminis sui.

CAPUT VIII.

Ut et de locis, secundum propositum exsequar, circus Soli principaliter consecratur: cujus ædes medio spatio, et effigies de fastigio ædis emieat, quod non putaverint (3) sub tecto consecrandum, quem in aperto habent. Quod (4) spectaculum primum a Circe habent. Soli patri suo, ut volunt (5), editum affirmant: ab ea et Circi appellationem argumentantur. Plane (6) venefica eis utique negotium gessit hoc, nomine quorum sacerdos erat, dæmoniis et angelis scilicet. Quot igitur in habitu loci ipsius idololatrias recognoscis! singula ornamenta Circi, singula templa sunt. Ova honori Castorum (b) adscribunt, qui illos ovo editos credendo de cygno Jove non erubescunt (c). Delphinos Neptuno vovent (d), columnas (7) sessias a sementationibus, messias a messibus, tutelinas a tutelis (8) fructuum sustinent. Ante has tres ara,

(e), ut Hermateles affirmat, Soli prostituta: scriptura ejus unde et census, de Ægypto superstitio est. Frigebat dæmonum concilium sine sua matre magna; ea itaque illic præsidet Euripo. Consus (ut diximus) apud metas sub terra delitescit. Murtias quoque idolum fecit (9). Murtiam enim deam amoris () volunt, cui in illa parte ædem vovere. Animadverte, christiane, quot nomina (10) immunda possederint Circum. Aliena est tibi religio, quam tot diaboli spiritus occupaverunt. De locis quidem locus est retractandi ad præveniendam quorumdam interrogationem. Quid enim, inquis, si alio in tempore Circum adiero, periclitabor de inquinamento? Nulla B est præscriptio de locis. Nam non sola ista conciliabula spectaculorum, sed etiam templa ipsa sine periculo discipline adire servus Dei potest, urgente caussa simplici duntaxat, quæ non pertineat ad proprium ejus loci negotium vel officium. Cæterum et platex, et forum, et balneæ, et stabula, et ipsæ domus nostræ sine idolis omnino non sunt; totum sæculum Satanas et angeli ejus repleverunt. Non tamen quod in sæculo sumus, a Deo excidimus, sed si quid de sæculi criminibus attigerimus. Proinde si Capitolium, si Serapeum sacrificator et adorator intravero, a Deo excidam, quemadmodum circum vel theatrum spectator. Loca nos non contaminant per se, sed quæ in locis fiunt, a quibus et ipsa loca contaminari altercati sumus: de contaminatis contaminamur (11). Propterea autem commemoramus, quibus ejusmodi loca dicentur, ut eorum demonstremus esse, quæ in his locis fiunt, quibus loca di

C

cantur.

[blocks in formation]

armamaxam, ut alii scribunt) Junius ab essedo, pilento, petorito, quia alii confundunt cum illis. aitque esse propric vectem gestatorium, qui opera hominum tolleretur manibus humerisve, ad eum modum, quo selle gestatoriæ apud Suetonium, et ¿lec- D tice apud Senecam. Ergo Tertullianus a curribus, qui jumentis agebantur, a thensis que funibus, transit ad harmamaxas, quæ humeris tollebantur ab hominibus, ita attestantibus studium suum erga sacra Circensia. LAC.

(a) Illius urbis in qua dæmoniorum conventus consedit. Romam et Capitolium significat. Et Capitolium quidem in Apolog. pag. 7. Curiam Deorum esse ait, ubi scilicet Deorum synodus, ejusdem Apologetici cap. 6. RIG.

(b) Ova honori Castrorum. Spatia curriculorum in circo ovis notata fuisse ex Livio, Dione, et Cassiodoro primus annotavit Alciatus lib. 4. Parergon cap. ult. Quo etiam alludit Varro de re rustica lib. 1. PAM.

(c) Qui illos ovo editos credendo, de cycno Jove non erubescunt. Sic habet vetus exemplar Agobardi, nisi quod syllabam geminavit, decus cygno, quod est de cucno, sive de cycno. RIG.

(d) Delphinos Neptuno vomunt col. Juvenalis Sat. 6. Consulit ante falas, delphinorumque columnas. Septimius columnas dicit vomere delphinos, quasi de columnarum alvis emissos, ut per tubos et canales. RIG.

(e) Obelisci enormitas. De hoc Plinius lib. 36. cap. 9. Is autem Obeliscus, inquit, quem Divus Augustus in Circo magno statuit, excisus a rege Semneserteo, quo regnante Pythagoras in Egypto fuit, centum viginti quinque pedum et dodrantis præter basim ejusdem lapidis. Is vero qui est in campo Martio novem pedibus minor a Sesostride. PAM.

(f) Murciam enim deam marcoris, leg. Rigalt. Augustinus IV. de Civit. Dei, cap. 16. Deam Murciam vocaverunt, que præter modum non moveret, ac faceret hominem, ut ait Pomponius, murcidum, id est, nimis desidiosum, et inactuosum. RIG. Murciam Deam amoris. Insigniter deceptus Turnebus lib. 22. adv. c. 17, qui legit: Murtiam enim Deam marmoris, quod cum insolens illi videreiur, corrigit Deam marcoris, aitque spectatum ad deam seguium Murtiam cujus meminit Arnobius. Vere legen

CAPUT IX.' Nunc de artificio quo circenses" exhibentur. Res equestris (a) retro simplex de dorso (1) agebatur, et utique communis usus reus non erat. Sed cum ad ludos coactus est, transiit a Dei munere ad dæmoniorum officia. Itaque Castori et Polluci deputatur hæc species, quibus equos a Mercurio distributos Stesichorus docet. Sed et Neptunus equestris est, quem Græci in appellant. De jugo vero (2) quadrigas soli, bigas lunæ sanxerunt. Sed (3) et

A sit a Deo, utique etiam illa damnatur, quæ elementis
mundialibus (8) profanatur.

CAPUT X.

Transeamus ad scenicas res, quarum et origi. nem communem, et titulos pares secundum ipsam ab initio ludorum appellationem et administrationem conjunctam cum re equestri jam ostendimus. Apparatus etiam ex ea parte consortes, quæ ad scenam spectat: nam a templis et aris, et illa infelicitate thuris et sanguinis (f) inter tibias et tubas itur, duobus inquinatissimis arbitris, funerum et sacrorum, designatore et haruspice. Ita cum de originibus ludorum ad circenses transimus, inde nunc ad scenicos ludos dirigimus, a loci vitio (9)., Theatrum proprie sacrarium Veneris est. Hoc denique modo id

Primus Erichthonius currus et quattuor ausus Jungere equos, rapidusque rotis insistere victor. Erichthonius Minervæ et Vulcani filius, et quidem de caduca in terram libidine, portentum est dæmonicum, imo diabolus ipse, non coluber. Si vero Trochilus (4) Argivus auctor est currus, primo (5) B genus operis in sæculo evasit. Nam sæpe (g) censores Junoni (b), id opus suum dedicavit. Si Romæ Romulus quadrigam primus ostendit, puto et ipse inter idola conscriptus, si idem est Quirinus. Talibus auctoribus quadriga productæ, merito et aurigis coloribus (c) idololatriam vestierunt, et ab initio duo soli fuerunt (6), albus et (d) russeus albus hiemi, ob nives candidas; russeus æstati, ob solis ruborem, voti erant. Sed postea tam voluptate, quam superstitione provectà, russeum alii Marti, alii album Zephyris consecraverunt; Prasinum vero (7) terræ matri vel verno (e), Venetum cœlo et mari, vel autumno. Cum autem omnis species idololatriæ damnata

(1) De dorso abest Rig.

(2) De jugo vero abest Rigalt.

(3) Sane Rigalt.

(4) Aerophilus Paris.

(5) Patria Junoni Wouw. M. S. Latin.

LECTIONES

(6) Et aurigas colorib. idololatriæ vestierunt. Et ab ini

renascentia (10) cum maxime theatra destruebant,
moribus consulentes, quorum scilicet periculum in-
gens de lascivia providebant, ut jam hinc ethnicis in
testimonium cedat sententia ipsorum nobiscum fa-
ciens, et nobis in exaggerationem disciplinæ etiam
humanæ prærogativa. Itaque Pompeius Magnus (h)
solo theatro suo minor, cum illam arcem omnium
turpitudinum exstruxisset, veritus quandoque memo-
rie suæ censoriam animadversionem, Veneris x-
dem superposuit, et ad dedicationem edicto populum
vocans, non theatrum, sed Veneris templum nun-
cupavit: Cui subjecimus, inquit, gradus spectaculo-
VARIANTES.

C tio equi duo soli fuerunt Wouwer. nam equi initio duo soli
fuerunt Rigall.

(7) Veri Latin.

(8) Mundalibus Jun.

(9) Initio Latin. Rig.

(10) Enascentia? Jun. nascentia Rig.

COMMENTARIUS.

dum amoris cum Pâmel. et res illustranda a Plinio lib. 15. cap. 29. ubi de Venere Myrtea aut Murtia. Lac. (a) Res equestris retro simplex agebatur. In exemplari Agobardi legitur, Res equestris retro simplex de dorso agebatur. Retro simplex, hoc est, olin simplex agebatur, nimirum, perite equitandi studio simplici, nondum consecrata daemoniis ulla ludorum equestrium solemnitate. Stultissimus aliquis apposuit, de dorso, cum ita belle sibi interpretari videretur Septimianum illud retro. At hic certe cautior fuit Isidorus: Nam res equestris, inquit, antea simplex agebatur. RIG.

(b) Junoni id opus suum. Legit Pamelius primo D Junoni, alii prima Junoni, sed Joannes a Wouv. ex Ms. correxit patriæ. Forte autem quia Juno Argiva, Trochilus Argivus opus illud primum populari dee consecravit. Memoria forsan lapsus est Isidorus qui hæc non de Trochilo sed de Ericthonio accipit. LE PR.

[ocr errors]

(c) Coloribus idololatriæ vestierunt. Colores idololatric dicit colores idolis dicatos. Agitatorum factiones quatuor totidem coloribus distinguebantur: ruffatam Marti consecraverant ; albatam Zephyris; prasinam Terræ matri: venetam Coelo. RIG.

(d) Albus et russeus. Pro eo quod hic et bis postea russeus legitur, Gagnæus legebat, et similiter Isidorus, roseus. Verum nostram lectionem veram esse patet vel ex his verbis, russeus æstati ob Solis ruborem. Quum enim duo Soli ascribantur equi a Martiali, Xanthus et Ethon, et avós græce rufeum significet flavum, et proinde etiam russeum. Eodem

pertinent fere quatuor nomina equorum apud Ovid.
Pyrois, Eous, Ethon et Phlegon, et que sunt apud
Fulgentium Mythol. lib. 1. Erythræus, Acteon,
Lampos, et Philogeus. Nam Pyrois, et Erythræus
russeum etiam significat, si græcam derivationem
spectemus. PAи.

(e) Verno. Cod. Agobardi, Vero. Cassiodorus Va-
riar. 111. 51: Prasibus virenti Verno. RIG.

(f) Thuris et sanguinis. Tibiæ scenam, Tube ad circum pertinebant, pariter ad scenam respicit, et sanguis circi feritatem. LE PR.

(g) Censores nascentia cum maxime_theatra destruebant. Ipse In Apologetico, cap. 6. Theatra stuprandis moribus orientia statim destruebant. RIG. Nam sæpe censores. ] Tumultuaria Romæ olim fuisse theatra certissimum est: lege namque cautum erat, ne perpetua essent, propter morum corruptelam. Theatra quippe Tertulliano nostro Apolog. c. 6. stuprandis moribus orientia dicuntur. Idem apud Athenienses observatum fuisse nemo ambigere potest : antequam enim stabilia fuerint, tumultuaria dicebantur, id enim izpia significat. Sic.

[blocks in formation]

of Thatt

rum : ita damnatum et damnandum opus templi titulo A enim ab aliis præoccupatum (9) fuisset, quod ad illos

perventurum esset. Nec per alios tunc homines edidissent, quam per ipsos, in quorum nominibus et imaginibus et historiis fallaciam consecrationis sibi negotium acturæ (10) constituerant (11).

CAPUT XI.

Ut ordo peragatur, ineamus etiam agonum retractatum. Origo istis de ludorum propinquitate est. Inde et ipsi sacri vel funebres instituti, aut diis nationum aut mortuis fiunt. Proinde Tituli (12) : Olympia Jovi (d), quæ sunt Romæ capitolina (e); item Herculi Nemaa (13), Neptuno Isthmia, cæteri mortuarii (14) agones. Quid ergo mirum, si apparatus agonum idololatria conspurcat de coronis profauis, de sacerdotalibus præsidibus, de collegiariis mi

prætexuit, et disciplinam superstitione delusit. Sed Veneri et Libero convenit. Duo ista demonia conspirata et conjurata inter se sunt, ebrietatis et libidinis. Itaque theatrum Veneris, Liberi quoque domus est. Nam et alios ludos scenicos Liberalia proprie vocabant, præterquam Libero devotos, quod sunt Dionysia penes Græcos, etiam a Libero institutos. Et est plane in artibus quoque scenicis Liberi et Veneris patrocinium, quæ privata et propria sunt scenæ, de gestu et corporis fluxu. Nam mollitiam Veneri et Libero immolabant (1): illi per sexum (a), illi per fluxum (2) (b), dissoluti (3). Quæ vero voce et modis et organis et lyris (4) transiguntur, Apollines et Musas (c) et Minervas et Mercurios mancipes habent. Oderis, christiane, quorum auctores non potes non odisse. B nistris, de ipso postremo boum sanguine? Ut de loco Jam nunc volumus suggerere de artibus, et de his, quorum (5) auctores in nominibus exsecramur. Scimus nihil esse nomina mortuorum, sicut nec (6) ipsa simulacra eorum. Sed non ignoramus, qui sub istis nominibus et institutis simulacris operentur et gaudeant, et divinitatem mentiantur, nequam spiritus scilicet dæmones. Videmus igitur etiam artes eorum honoribus dicatas esse, qui nomina incolunt auctorum earum (7), nec ab idololatria vacare, quarum institutores (8) etiam propterea dii habentur. Imo quod ad artes pertinet, altius præscripsisse debemus, dæmonas ab initio prospicientes sibi inter cætera idololatriæ etiam spectaculorum inquinamenta, quibus hominem a Deo avocarent, et suo honori obligarent, C maniores atrocitate temperaverunt. Nam olim quoejusmodi quoque artium ingenia inspirasse. Neque

[blocks in formation]

suppleam, ac de loco communi pro collegio artium Musicarum et Minervalium, et Apollinarium, etiam Martialium, per duellum, per tubam, stadio circum æmulantur (15), quod utique templum est, et ipsum ejus idoli, cujus solemnitates agit. Sed et gyninicas artes Castorum et Herculum et Mercuriorum discipline prodiderunt.

CAPUT XII.

Superest illius () insignissimis spectaculi (16) acceptissimi recognitio (17). Munus dictum est ab officio (g), quoniam officium etiam muneris nomen est. Officium autem mortuis hoc spectaculo facere se veteres arbitrabantur, posteaquam illud hu

niam animas defunctorum humano sanguine propitiari VARIANTES.

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

(a) Illi per sexum, illi per fluxum, dissoluti. Hoc est, Veneri per sexum dissolute, Libero per luxu m dissoluto. Ambo dissoluti: illa per sexum, ille pe r fluxum. RIG.

(b) Illi per sexum, illi per fluxum. Sunt nimirum dissoluti et dukɛkupévot. Apuleius Milesi 11. — incessu D perfluo foeminam mentiebantur. vypov est pádioμx apud Clem. Alexand. LE PR.

(c) Apollines et Musas. Vel hinc confirmatur præcedens lectio, Lyris; Nam, et Apollinis simulacro lyra adjungebatur, et Musis tribuebatur lyra seplichordis, quemadmodum et Musica ab eis ita cognominata, atque adeo omnis generis, et vocum modi, et organata instrumenta reliqua. Recte eliam Minervis et Mercuriis eadem tribuntur, eo quod artium omnium illi parentes tradantur. Plura vide apud Georg. Gyraldum de Diis Gentium. PAM.

(d) Olympia Jovi. Quanquam nonnullis otio abuti videatur, si horumce ludorum originem repeteremus; dicam tamen obiter, Ludos Olympicos celebratos primum fuisse sub Eschylo judice Atheniensium, in iisque Chorobum Heliensem victorem exstitisse. Nemæa fiunt in honorem Herculis qui leonem occidit in sylva Nemea. Isthmia dicti sunt ludi gymnici. qui prius in Arcadia celebrati, ac postea in Isthmo

Corinthiaco, erant autem sacri Neptuno. LE PR.

(e) Romæ Capitolina Apollini Pythia. In omnibus libris scribitur; Capitolina, item Hérculi Nemæa, etc. Restituit Junius, interponens Apollini Pythia, quæ deerant. Nam cur ex quatuor ludis principibus unum omitteret? Itaque credibile est hæc verba abrasa ab inscientibus librariis, qui cum non intelligerent, qua mente 'Tertullianus dixisset Capitolina, delever unt Apollini, putantes sacra apollinea esse eadem quæ Capitolina. LAC.

(1) Superest illius insignissimi spectaculi ac ceptis simi recognitio. Hæc omnino est antiqui exemplaris scriptura. Dicturus de Circo, hoc est, de gladiatoribus et agitatoribus equorum: Superest, inquit, recognitio illius spectaculi, quod esse acceptissimum solet viris etiam insignissimis. An vero sic emendamus? Superest illius insignissimi spectaculi, ac septissimi, recognitio. Septissimum dixerit spectaculum, quod in Circo et amphitheatro, maxima undequaque populi corona circumseptum. RIG.

(g) Munus dictum est ab officio. Ut ludus ipse dietum munus, ita editor munerarius, et Floro Munerator, ubi loquitur de Spartaco. vide Lipsium. Ceterum ne putes etymologiam duci a Tertulliano: esset enim stultissima. Sed tantum ait munus dici ab officio ad

dæmonum templum est. Tot illic immundi spiritus considunt, quot homines capit. Ut et de artibus concludam, Martem et Dianam (f) utriusque ludi præsides novimus.

CAPUT XIH.

creditum erat, captivos vel malo ingenio (1) servos A amphitheatrum consecratur,quam Capitolium omnium mercati in exsequiis immolabant. Postea placuit impietatem voluptate adumbrare. Itaque quos paraverunt armis, quibus tunc et qualiter poterant eruditos, tantum ut occidi discerent, mox edicto die Inferiarum apud tumulos erogabant (u). Ita mortem homicidiis consolabantur. Hæc muneris (2) origo, sed paulatim provecti ad tantam gratiam, ad quantam et crudelitatem, quia ferrum voluptati satis non faciebat (3), nisi et feris humana corpora dissiparentur. Quod ergo mortuis litabatur, utique parentationi deputabatur. Quæ species proinde idololatria est, quoniam et idololatria parentationis est species (b). Tam hæc quam illa mortuis ministrat. In mortuorum autem idolis dacmonia consistunt, ut et titulos consideremus: licet transierit hoc genus editionis ab honoribus mortuorum ad honores viventium, quæsturas dico et magistratus, et flaminia (4) et sacerdotia : cum tamen nominis dignitas idololatriæ crimine teneatur, necesse est quidquid dignitatis nomine administratur, communicet etiam maculas ejus, a qua habet caussas. Idem de apparatibus interpretabimur in ipsorum honorum suggestu deputandis, quod purpuræ, quod fasciæ, quod vittæ, quod coronæ, quod denique conciones el edicta (c), et pultes pridiana (d) sine pompa diaboli, sine invitatione dæmonum non sunt. Quid ergo de horrido (5) loco (e) perorem, quem nec perjuria sustinent? pluribus enim et asperioribus numinibus (6) LECTIONES

[blocks in formation]

Satis, opinor, implevimus ordinem, quot et quibus modis spectacula idololatriam committant, de apparatibus, de locis. De sacrificiis quidem (7) certi sumus, nulla ex parte competere nobis ea, qui bis idolis (g) renuntiavimus, I Cor. VIII. Non quod idolum sit aliquid (ut Apostolus ait), sed quodquæ faciunt, dæmoniis faciunt, consistentibus scilicet in consecrationibus idolorum sive mortuorum, sive species (ut putant) deorum, Propterea igitur, quoniam utraque B idolorum conditionis unius est, dum mortui et dii unum sunt, utraque idololatria abstinemus, nec minus templa, quam monumenta despuimus: neutram (h) aram novimus (Ac.XX; I Cor., X), neutram effigiem adoramus: non sacrificamus, non parentamus, sed neque de sacrificato et parentato edimus, quia non possumus cœnam Dei edere, et cœnam dæmoniorum. Si ergo gulam et ventrem ab inquinamentis liberamus, quanto inagis augustiora nostra, oculos et aures, ab idolothytis et necrothytis voluptatibus abstinemus, quæ non intestinis transiguntur, sed in ipso spiritu et anima digeruntur: quorum munditia magis ad Deum pertinet, quam intestinorum. VARIANTES.

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

eum modum quo Suetonius dictus est Tranquillus, quia pater ejus dictus est lenis. Sic Vitruvius dictus est Pellio, si Alciato credis, non Pollio ut vulgo legitur, et ideo Pellio quia prius Cerdo. Est itaque quedam species ducendi nominis tantum a significatione. LAC. (a) Apud tumulos erogabant. Potest simpliciter explicari, ut dicat, Dabant, præbebant gladiatores, qui decertarent ad tumulos; sed rectius est ut explices erogabant, id est, expendebant consumebantque in rogum. Nam cum respectu ad rogos mortuorum dietum verbum erogo. Niti potest ista explicatio versibus Virgil. lib. 10:

Quattuor hic juvenes, totidem quos educat Ufens Viventes rapit, inferias quos immolet umbris. Captivoque rogi perfundat sanguine flammas. LAC. (b) Idololatria parentationis est species. Certe idolo latria genus est ad omnem cultum idololatricum, si vivos et mortuos comprehendas : si vero tantum de mortuis sit sermo, quos ut plurimum agnovit idololatria gentilium [nam Jupiter, Mars, Neptunus, reliqui demum dii fuere homines mortui], tunc quidem parentatio est genus, idololatria species: nam cum parentatio sit omnis cultus exhibitus mortuis, non dubium quin hic possit esse vel idololatricus, vel non idololatricus. LAC.

(e) Denique conciones et edicta. Similiter loquitur Livius lib. 2. concione, inquit, et edicto fecit fidem, ne quis civem Romanum vinctum aut clausum teneret. Videntur itaque ante editionem muneris gladiatorii, aut inter sacrificandum, aut paulo post, varia usurpatæ fuisse conciones et edicta, ut cum Tacito loquar, in populum; quæ plerumque etiam edicebantur contra Christianos. PAM.

(d) Et pulles pridianæ. Pultium et liborum solitos

D

deorum victus irridet Arnobius lib. 7. dicens se opinari propterea illis vino opus esse in sacrificiis, quo putrefiat facilius, et percoquatur cibus. et multo ante eodem lib. Quid fritilla (sic enim lego a frit. pro fitilia), quid frumen: quid gratilla, etc. PAM.

(e) Quid de horrendo loco perorem, quem nec perjuria sustinent. Circum significat, quasi ejus loci horrorem non sustinerent pejeraturi. Hoc est, horrore loci terrerentur; adeoque pejeratum irent in Capitoliam. Etenim jurisjurandi solemnia fiebant in Capitolio, non in Circo. Et notissimum est illud Plinii: Alii in ipso Capitolio fallunt, ac fulminantem pejerant Jovem. Denique Romulum ipsum pejerante Proculo consecratum in Capitolio colebant. Interpretationem nostram confirmant sequentia Septimii verba: Pluribus enim et asperioribus numinibus Amphitheatrum consecratur quam Capitolium. RIG.

(f) Martem et Dianam. Geminum amphitheatri spectaculam proponit: gladiatores scilicet quibus præerat Mars, et venationem, seu pugnam cum bes. tiis, quibus in venatibus præses erat Diana. Sic de Consulatu Manlii Theod. Claudianus :

Amphitheatrali faveat latonia pompa. LE PR.

(g) Qui bis idolis renuntiavimus. Primo, in Eccle. sia sud antistitis manu, aliquanto prius ante lavacrum; Deinde in ipso lavacro, aquam adituri. Sic enim solebant veteres, ut discimus ex libro de Corona, cap. 3.

(h) Neutram aram novimus. In templis Græcorum duo erant altaria, alterum majus, aliorum minus: illud in medio situm ávala vpźrega dicebatur, hoc ad sinistram pósts appellabatur at scripsit Simeon, archiepiscopus Thessalonicensis lib. de templ. sacerd. et mysta. LAG.

CAPUT XIV.

Nunc interposito nomine idololatrix (a), quod solum subjectum sufficere deberet ad abdicatio nem spectaculorum, alia jam ratione tractemus ex abundanti: propter eos maxime qui sibi blandiuntur, quod non nominatim abstinentia ista præscripta sit, quasi parum etiam de spectaculis (1) pronuntietur (2), cum concupiscentiæ sæculi damnantur. Nam sicut pecuniæ, vel dignitatis, vel gulæ, vel libidinis, vel gloriæ; ita et voluptatis concupiscentia est : species autem voluptatis etiam spectacula. Opinor, generaliter nominatæ (3) concupiscentia continent in se et voluptates æque generaliter intellecta voluptates specialiter et in spectacula disseruntur. Cæterum retulimus supra de locorum conditione, quod non per semetipsa nos inquinent, sed per ea quæ illic geruntur, per quae simul inquinamentum combiberint, tunc et in alteros (4) respuunt (b).

CAPUT XV.

plinæ. Nam etsi qui modeste et probe spectaculis fruitur, pro dignitatis vel ætatis, vel etiam naturæ sux conditione non tamen immobilis animi est (8) sine tacita spiritus passione. Nemo ad voluptatem venit sine affectu, nemo affectum sine casibus suis paA titur. Ipsi casus incitamenta sunt affectus. Cælerum si cessat affectus, nulla est voluptas, et est reus jam ille vanitatis co conveniens, ubi nihil consequi tur. Puto autem, etiam vanitas extranea est nobis. Quid quod et ipse se judicat inter eos positus, quorum se similem nolens utique detestatorem confitetur? Nobis satis non est, si ipsi nihil tale faciamus, nisi et talia facientibus non conferamur. Si furem, inquit (Ps. 49), videbas, concurrebas cum eo. Utinam ne in sæculo quidem simul cum illis moraremur: sed tamen in sæcularibus separamur, quia sæculum Dei est, sæcularia autem diaboli.

Viderit ergo, ut diximus (5), principalis titulus B idololatria (6), reliquas ipsarum rerum qualitates contra Dei (7) omnes feramus (c). Deus præcepit Spiritum sanctum (d), utpote pro naturæ suæ bono tenerum et delicatum (Eph. IV), tranquillitate, et quiete et pace tractare, non furore, non bile, non ira, non dolore inquietare. Huic quomodo cum spectaculis poterit convenire? Omne enim spectaculum sine concussione spiritus non est. Ubi enim voluptas, ibi et studium, per quod scilicet voluptas sapit. Ubi studium, et æmulatio, per quam studium sapit. Porro et ubi æmulatio, ibi et furor et bilis, et ira et dolor (e), et cætera ex his quæ cum his non competunt disciLECTIONES

[blocks in formation]

CAPUT XVI.

Cum ergo furor (9) interdicitur nobis, ab omni spectaculo auferimur, etiam a Circo, ubi proprie furor præsidet. Aspice populum ad (10) spectaculum jam cum furore venientem, jam tumultuosum, jam cæcum, jam de sponsionibus concitatum. Tardus est illi Prætor, semper oculi in urna ejus cum sortibus volutantur. Dehinc ad signum anxii pendent, unius dementia una vox est. Cognosce (11) dementiam de vanitate. Misit dicunt (f), et nuntiant invicem, quod simul ab omnibus visum est. Teneo testimonium cæcitatis (g): non vident quid sit: mappam missam putant; sed est diaboli ab alto præcipitati (12) gula (15) (h). Ex eo itaque itur in furias et animos et VARIANTES.

(8) Immobili animo est Jun.

) Furore Jun.

(10) Id add. Fran.

(11) Cognosco Rig.

(12) Præcitati Paris. Jun. (15) Figura, Seml.

COMMENTARIUS.

(a) Nunc interposito nomine idololatria. Hoc est, nomine idololatriæ tantisper omisso, intermisso. RIG. (b) Tum altero respuunt. R:G.) Codex Agobardi : Et tum altero respuunt. Altero dixit adverbialiter, quemadmodum Alio et sub finem libri 11. ad Uxor. Alterutro. Sic et Alteras positum olim fuisse ait Festus, pro eo quod est adverbium Alias. De hisce autem locorum inquinamentis, supra, cap. 3. RIG.

(c) Contra Dei omnes feramus. Sic restituimus ex codice Agobardi Feramus, inquit, res spectaculorum contra res Dei. Nota locutio, Res Dei, pro divina seu Christiana disciplina. Contra ferre, est contra ponere, opponere, componere, committere, conferre. RIG.

(d) Deus præcepit Spiritum S. Alludit haud dubie ad illud Ephes. 4. Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei, in quo signati estis in die redemptionis. Omnis amaritudo, et ira, et indignatio, et clamor et blasphemia tollatur a vobis, cum omni malitia: indicans per posteriora illa verba explicari præcedentia. (e) Et ira et dolor. Insigne hujus rei exemplum recitat Plinius lib. 7. cap. 7: Universi, inquit, Pompeini elephanti eruptionem tentavere, non sine vexatione populi, circumdati clathris ferreis. Sed amissa fugæ spe, misericordiam vulgi inenarrabili habitu quærentes, supplicavere, quadam sese lamentatione complorantes tanto populi dolore, ut oblitus impera

D

toris ac munificentie honori suo exquisite, flens universus consurgeret, dirasque Pompeio, quas ille mox luit, pœnas imprecaretur. PAM.

(f) Misit, dicunt. Placet Budai sententia, qui tradit siguum fuisse committendorum aurigarum. Confirmatur idipsum ex Suetonio (Vit. Neron. c. 22), Martiali (1.42) et Juvenali (Satir. 22). Certe nostram sententiam veram esse convincit Cassiodorus (Var. 1. 3. ep. 51 ad Faustum præpos.): Mappa, inquit, quæ signum dare solet circensibus, tali casu fluxit in morem. Cum Nero prandium protenderet, et celeritatem, ut as solet, avidus spectandi populus flagitaret, ille mappam, qua tergendis manibus utebatur, jussit abjici per fenestram, ut libertatem daret certaminis postulati. Hinc tractum est, ut, ostensa mappa, certa videatur esse promissio circensium furorum. PÂM.

(g) Teneo testimonium cæcitatis. Iloc est, Accuso cæcitatis. Et cæcitatem explicat deinceps. RIG.

(h) Sed est diaboli ab alto præcipitati gula. Expressimus codicis vetustissimi scripturam. Antea legebatur: Diaboli ab alto præcipitati figura, acumine obtuso Alludit enim ad ea que sacris paginis trad untur de Satana, quem de coelo Deus egit in tartara præcipitem. Itaque mappam illam Septimius, quain Prætor pro signo mittere solebat, mappam esse negat. Ait vero ipsum esse Diabolum, qui totus gula

« PoprzedniaDalej »