Obrazy na stronie
PDF
ePub

non comitata, raptis secum filiis, formam et patrem A Æditus cœnam Herculi dependit, scortum Larentisibi habere non in fugam sapit, sed in ignes ardentis nam conducit: cœnat ignis, qui Sol, et ipsius Her

Carthaginis ut in amplexus patriæ pereuntis incubuit. Pius Æneas ob unicum puerum et decrepitum senem, Priamo et Astyanacte destitutis. Atquin Romanis magis detestandus, qui pro salute principum et domus eorum adversus liberos et conjuges et omne pignus suum dejerant. Consecrat filium Veneris, et hoc Vulcanus sciens patitur et Juno concedit. Si veredi (a) parentum in cœlo sedent, cur non potius Argivi juvenes dei habiti, quod matrem, ne in sacris piaculum committeret, plus quam humano more jugales provexe. runt? cur non magis dea, quæ magis pia, illa filia patris in carcere fame defecti uberibus suis educatrix ? Quid aliud Æneæ gloriosum, nisi quod prælio laurentino nusquam comparuit? Rursus forsitan solito more quasi desertor e prælio fugerit. Romulus æque post mortem deus, si quia urbem condidit deus, usque in fœminas, urbium auctores. Sane Romulus et fratrem interfecit et alienas virgines dolo rapuit. Ideo Quirinus est, quia tunc parentibus quiritatum est per illum. Quid Sterculus (b) meruit ad divinitatem ? Si agros stercoribus Juvando diligens fuit, plus fimi Augias conferebat. Si Faunus Pici filius in jus (c) agitabatur mente ictus, curari eum magis quam consecrari decebat. Si Fauni filia pudicitia præcellebat, ut ne conversaretur quidem inter viros, aut barbaria aut conscientia deformitatis aut rubore insaniæ paternæ, quanto dignior bona dea Penelopa, quæ inter utilissimos amatores diversata, obsessam castitatem tenere protexit? Est et sanctus, propter hospitalitatem a rege Plotio fanum consecutus: potuit et Ulixes de humanissimo Alcinoo unum amplius deum vobis contulisse.

[ocr errors]

C

.....

culis co.......nia ara consumpsit. Larentina in æde sola dormit......de lenonio ludo jactitat se somniis Herculi functam, et potuit, dum animo contemplatur, somnio pati. Eam de æde progredientem mane primo quidam adolescens, tertius quod aiunt Hercules concupiscit, ad se............................. id dictum sibi ab Hercule, utique............. ceantur. Non enim impune licui............. dem quoque scribit; mox illa prop per llerculem fuerat insecuta, agrum......... divinitatem et filiabus suis, quas ut ipsas h.... dium a Larentiniana Romanorum numina digni............................. sola de tot uxoribus Herculi cara, sola enim dives......... ........................... or Cerere que mortuo placuit. Tot exemplis et vo........................ quis non deus affirmari potuit? Quis denique Antinoo controversiam divinitatis agitavit, quod decorior Ganymedes (e) aut carior suo amatori....(2)? Apud vos mortuis cœlum, viam ab inferis ab astra subigitur. Pass............................ta ascendunt. Ne multum putetis vos præstare regibus vestris.

Non contenti eos deos asseverare, qui visi retro, auditi contrectatique sunt, quorum effigies descriptæ, negotia digesta, memoria propagata, umbras nes cio quas incorporales, inanimales, et nomina de rebus efflagitant deosque sanciunt, dividentes omnem statum hominis singulis potestatibus ab ipso quidem uteri conceptu, ut si deus Consevius quidam, qui consationibus concubitalibus præsit, et Fluviona, quæ infantem in utero....... hinc Vitumnus, et Sentinus, per quem viviscat infans et sentiat.....: dehinc Diespiter, qui puerum perducat ad partum. Cum prin... et Candelifera, quoniam ad candela lumina pariebant, et quæ..... .......us dictæ. Perverse natos ..........to Prosa carmentis esse provin.................................................... et ab effatu Farmus, et aliis a lo ...................................... nem ad cavendum sumministrat ... rix et Albana, et una Rucinia. Mirum .......... non esse provisos. Exinde et primi cibi sum Potina et Eluda, et statuendi infantis sta.........do, Abeona, et Domiducam, et habent Edeam.......x el malam. Item voluntatis, Volumnum, Voletam......... Paventinam, Pavoris, Spei, Venilliam; voluptatis, Vo

10. Ad foediora festino. Non puduit auctores vestros de Larentina (1) palam facere (d). Scortum hæc meritorium fuit, sive dum Romuli nutrix, et ideo lupa, quia scortum; sive dum Herculis amica est, et jam mortui Herculis, id est, jam dei. Nam ferunt, ædituum ejus solum forte in æde calculis ludentem ut sibi collusorem, quem non habebat, repræsentaret, una manu Herculis nomine, alia ex sua persona lusum inisse, si ipse vicisset, cœnulam et scortulum ex stipitibus Herculis sumeret; si vero Hercules, id est manus altera, eadem Herculi exhiberet. Vicit manus Hercu- D lupiam.....ntiæ, Præstitiam; æque ab actu, Peragelis (quoque potuit duodecim titulis ejus adscribi).

norem a consiliis Consum; juventam, novorum loLECTIONES VARIANTES.

(1) Rigalt. Laurentia; cf. Apol. 13. (2) Gothofredus has lacunas sic explevil: amatori fuerit? - subigitis. Passim alii ita ascendunt. Huverc. ad Apol. 13.

amatori? Patet apud vos ascendunt.

COMMENTARIUS.

(a) Si veredi parentum. In Agob. lib. legitur, si biseple parentum. Forte an scripserit Septimius, viceportæ parentum. Hoc est, qui parentes à quibus portati sunt, vicissim portant senio graves; quod fecisse dicitur Æneas. RIG.

(b) Sterculus. Vetus scriptura, Stercolus. RIG. (c) In jus agitabatur. Contra jus fasque. RIG.

(d) Non puduit auctores vestros de Laurentina. Eadem hæc erat propudiosa mulier cum Flora illa a qua floralia dicta sunt. Variant hic Critici: legunt alii Laurentina, seu Laurentia; alii vero Larentia; alii

[blocks in formation]

etiam distinguunt inter Floram et Larentiam, Minutii felicis testimonio fulti qui ait: Sane et Acca Larentia, et Flora meretrices propudiosæ, inter morbos Romanorum et Deos computandæ. LE PR.

(e) Quod decorior Ganymedes. Id inter veterum deliramenta commune est de suo Jove, unde Ovid. lib. X. Metamorph.:

Rex superum Phrygii quoniam Ganymedis amore
Arsit, et inventum est aliquid, quod Jupiter esse,
Quam quod erat, mallet.

gatorum; virorum jam, fortuna barbata.......nuptia- A incesta prohiberent, nec que parricidium plecterent. libus disseram. Afferenda est ab afferendis dotibus ordinata .......dor, et Mutunus et Tutunus (a), el dea pertunda, et Subigus, et Prema..... parcite, dei impudentes, luctantibus sponsis nemo intervenit... quorum votum est foris gaudentes erubescunt (1).

Itaque filios virili sexu devorabat; melius ipse, quam lupi, si exponeret; timebat scilicet, ne quis illorum de paterna falce didicisset. Nato mox et abalienato Jove, saxum infantis ementiti deglutivit. Hoc ingenio diu securus, tandem filio, quem nondum digesserat, in tenebris adulto oppressus regnoque privatus est. Hunc vobis patriarcham deorum, Coelum et Terra, poetis obstetricantibus, procreaverunt. Sed eleganter quidam sibi videntur physiologice per allegoricam argumentationem de Saturno interpretari, tempus esse, et ideo Coelum et Terram parentes, ut et ipsos origini nullos, et ideo falcatum, quia tempore omnia dirimantur, et ideo voratorem suorum, quod omnia ex se edita in se ipsum consumat. Nominis quoque

[ocr errors]

12. Et quonam usque deos... quia disserendum, quales deos receperitis, quantum vobis erus.... Rideam vanitatem, an exprobrem cæcitatem, est admodum incertum.. Nam quot deos, et quos utique producam? majores, an et minores (b)? veteres, an et ncvitios? mares, an et fœminas? cœlibes, an et le, .....? artifices, an et inertes? rusticos, an et urbanos? cives, an et peregrinos. Tot enim familiæ, tot nationes sensus bona fide quærunt, ut dispici et distingui describique non possint, ut quanto diffusa res est, B testimonium compellant Cronium dictum græce, ut tanto substringenda nobis erit. Et ideo, quis in ista specie unum tuemur propositum demonstrandi, illos omnes homines fuisse : non quidem ut cognoscatis, nam quasi oblita agitis, compendio ab ipsa despiciendi ratione summam originem generis illorum retractando. Origo enim totius posteritatis. Ea origo deorum vestrorum Saturno, ut opinor, signatur. Neque enim si Varro antiquissimos deos Jovem, Junonem et Minervam refert, nobis excidisse debet, omnem patrem filiis antiquiorem, tam Saturnum Jove, quam Cœlum Saturno; de Coelo enim et Terra Saturnus. Et tamen Coeli et Terræ originem omitto. Erant inde cælibes diu et orbi, antequam mariti et parentes. Longo scilicet ævo crescendum illis fuit ad tantam proceritatem. Denique simul cœpit et Cœlo vox insolescere et ubera C terræ lapilliscere, faciunt nuptias inter se. Credo, aut Coelum descendit ad sponsam, aut Terra ascendit ad sponsum! Concepit tamen Terra de Coelo et peperit illa Athos, Athos Saturnum mira ratione. Utri parentum similis? Sed et peperit, certe ante Saturnum neminem procreaverunt, nisi unam postea Opem, exinde de subole cessatum est. Nam Saturnus quidem Coelum castravit dormientem. Legimus Cœlum genere masculino; cæterum quomodo pater, nisi masculinus? Sed et unde castrandum? falx illi: hoc s..... Nondum enim Vulcanus artifex ferri. Terra vero orbata distulit, etsi adhuc juvenili ætate, alii nubere. Sed nec habebat Cœlum..... tamen nisi illam Mare amplectitur, sed olet salsuginem.... aquis assueta. Ita Saturnus unicus masculus Cœli atque Terræ. Sed ipse pubescens sorori suæ jungitur. Nondum leges, quæ

Chronon; æque latini vocabuli a sationibus rationem .....ut, qui eum procreatorem conjectantur, per eum seminalia cœli in terram deferri. Opem adjungunt, quod opem videndi semina conferant, et quod opere semina evadant. Quæ oro, hujus translationem ..... ponas. Aut Saturnus fuit, aut tempus. Quomodo Saturnus quomodo tempus? Utrumque enim non potes, corporale in eo..... mare. Quid autem prohibuit tempus coli in sua qualitate? ..... hominis, aut fabulam hominis, aut famulam hominis in sua specie, non in tempo.... Quid sibi vult intellectio ista, nisi fœdas materias mentitis argumentationibus colorare ? Saturnum neque ideo qui.. d.... tempus, aut dum eum tempus facis, jam nec hominem vis fuisse. Pla....s omnino Saturnus in terris humanæ qualitatis apud veteres memorias recensetur. Potest incorporaliter fingi quodvis, quod non fuerit omnino; vacat fingendi locus, ubi veritas est. Cum autem Saturnum constat vixisse, frustra demutatis; non conceditur vobis, quem non negabitis fuisse hominem, qui neque deus neque tempus defendi potest. Exstat apud litteras vestras usquequaque Saturni census, legimus apud Cassium Severum, apud Cornelios Nepotem et Tacitum, apud Græcos quoque Diodorum, quive alii antiquitatem canos collegerunt. Nec fideliora vestigia..... quam in ipsa Italia signata sunt. Nam post plurimas tetras et Attica hospitia Italiæ, vel, ut tunc vocabatur, Enotriæ, consedit, exceptus ab Jano sive Jane, ut Salii (2) vocant. Mons, quem coluerat, Saturnius D dictus; urbs, quam depalaverat, Saturnia usque nunc est; tota denique Italia (e) de Saturno vocabatur : LECTIONES VARIANTES.

[blocks in formation]

si nemo est, qui deos fecerit, quomodo facti dicentur, qui non nisi ab alio fieri potuissent? Ita nullus datur vobis renuendi locus, esse mancipem quemdam divinitatis. Perspiciamus itaque caussas allegandæ mortalitatis in cœlum. Harum duplicem rationem credo proferetis aut enim illu........ quis idem præstans facit, ut habeat vel amminicula vel munimenta vel etiam ornamenta fastigii sui; aut meritorum necessitas.....s dignis quibusque. Aliud quid suspicari non datur. Nemo ....giendo alicui, aut non sua aut illius caussa facit. Sed neque....... petere numini inest tanta et potestas, ut scilicet faciat, si tanta humanitas irrogetur, qui egeat opera vel adjumento quorumdam, et quidem mortuorum, quo mirum ma

tali teste terram, quæ nunc dominatur orbi etiamsi A deterioris conditionis ab initio esse voluerunt; aut de origine Saturni dubitatur, de actu tamen constat hominem illum fuisse. Ita si homo Saturnus, procul dubio de [homine], imo quia homo, non utique de cœlo atque terra. Sed cujus parentes ignoti, quibusdam facile fuit illum eorum filium dici, quorum possunt omnes videri. (1) Quis enim non coelum ac terram patrem .ac matrem venerationis gratia appellet? An de consuetudine humana, qua ignoti quique ex ino. pinato apparentes de cœlo ad venisse dicuntur? Proinde.... semper eg.... repentino (2), ubique inolevit cœlitem dici. Nam et vulgo generis incertos terræ filios jactitamus (a). Nihil allego de statu antiquitatis, qua... rudes (3) tunc agebantur et oculi et mentes hominum, ut cujuslibet novi viri aspectu quasi divino commoverentur, nedum et regis, et quidem primi. Adhuc de B gis, cum alios sibi immortales instituere potuisset. Saturno immorabor, quod et cæteris compendium præstruam, satiata primordiorum disputatione ; nec prætermittam potiora testimonia divinarum litterarum, quibus fides pro antiquitate superior debetur. Ante enim Sibylla, quam omnis litteratura, exstitit. Illa scilicet Sibylla (b), veri vera vales (c) et cujus vocabula dæmoniorum vatibus induistis. Ea senario versu in hunc sensum de Saturni prosapia et rebus ejus exponit decima, inquit, genitura hominum, ex quo cataclysmum prioribus accidit, regnavit Saturnus et Titan et Jamfetus, Terræ et Cœli fortissimi filii.' Si qua ergo, vel vestris.... oribus litteris vestris superioribus, sed idcirco magis proximis.... in illius ætatis, fides adjacet.

13. Satis de Saturno et Prosapia ejus.... um est, C homines fuisse. Tenemus compendium, in cæteros originis præscriptionem, ne per singulos evagemur. Qualitas posteritatis a principibus generis ostenditur, mortalia de mortalibus, terrena de terrenis, gradus ad gradus comparantur, nuptiæ, conceptus natales cucurrerunt patriæ sedes, regna monumenta l.... qui natos non possunt negare, mortuos credant, qui mortuos confitentur, deos non putent. Sed enim manifes tis vis sua adsistit; quos a primordio non..... divinitatem, affirmando illos post mortem deos factos, ut Varro, et qui cum eo somniaverunt. Hic igitur consisto..... alle..... in hoc nomen et numen, ut in or ́dinem senatorium, vestra..... cedatis jam necesse est, aliquem summum dominatorem ............. allegendi potestatem, et quasi Cæsarem; neque quisquam aliis præstare potest, qui non ipse dominetur. Cæterum si potuerunt deos sese facere post mortem, a.... LECTIONES

[ocr errors]
[ocr errors]
[blocks in formation]

Nec diutius de...... tus conquiret, qui humana divinis comparavit. Sa..... rior opinio est, discuti debet, si deus reminis............ buta si pristinis viris........... recogitanduin. Quod exinde nemo dig...... si capere jam locus non potest. Tantis videlicet ............................................ â meruerit antiquitas. Ergo an meruerit, re.................... meruisse, proponat ipsius merita. Si quid in cunabulis ......... litatis, valent ad suffragium divinitatis, incestorum Opem et Saturnum fratres recepistis. Furtivus infans...... ter dignus et tecto et ubere humano, meritoque incre.... tam mala manebant. Adúltus denique qualemcumque genitorem,..... licissimum, regem aurei scilicet seculi, sub quo laboris inopiæ ac pax quiescebat sub quo nulli subigebant arva coloni, ........ tellus nullo poscente ferebat. Sed oderat patrem incestum ejus.... castratorem..... Ecce autem et ipse cum sorore miscetur, ut huic primum dictum putem : τοῦ πατρὸς τὸ παιδίον. Tam pius pater, quam pius filius .......m tunc legibus ageretur, in duos culleos dividi Jovem decuit ................ dubitaret, libidine ab incesto corroborata, in leviora, id est,.... ........ et stupra diffundere? de quo poetica sic lusitavit. Quomodo ..... de fugitivo palam factum solemus et operam ejus percon ....... abusui nundinare (4)? modo in pretia luxuriæ eum figurando.... bo vem aut pretium bovis pensaverit, et imbrem pergu-` lis.... aditum pecunia ruperit? modo in similitudines actuum ip....... im, qui rapuit, cycnum, qui cantaverat. Adeo non fabulæ istæ sunt de fa ........ sit an non lasciv .................. na hominum, quos .................... emissa jam pridem a fide per incr ....... non est nobis extensius agendum. Si enim et re........ pibus et proseVARIANTES.

D

(4) Hav. ad Apolog. c. 2. Quomodo, quando de fugitivo palam factum, solemus et operam ejus percontando abusui nundinare ?

COMMENTARIUS.

Inde diu genti mansit Saturnia nomen. Urbem autem dictam fuisse Saturniam Virgilius testatur Æneid. VIII. a Saturno conditam. Hanc Saturnus condidit urbem. LE PR.

(a) Terræ filios jactitamus. Quorum scilicet aut origo ignota est aut incerta, ii Terræ et Filii et γηχωείς di

cuntur. LE PR.

(b) Illa scilicet Sibylla. Veram et veridicam fuisse illam Sibyllam ait post multos Juvenalis et cum eo infiniti.

Credit me vobis folium recitare sibyllæ. LE PR. (c) Veri vera vates. Arrianus Epict. III. de Apolline. ὥστε μάντις εἶναι καὶ πηγὴ τῆς ἀληθείας. RIG.

minatoribus suis morata plebs eadem q...... natura, A tore peregrino deliquit, eadem oblivione, imo amenalibi auctoritas exigebat similitudinem morum ........ tia, quæ patri caussa mortis fuit. quanto deterior, qui non melior? privato enim titulo Jovem optimum...... tis, et est Virgilii æquus Jupiter optimus. Proinde incesti in suos, impudici in extraneos, impii, injusti, cui nullam insignem infamiam fabula reliquit..... deus fieri non fuit dignus.

15. Longum foret recensere etiam de illis quos in sidera sepelistis, et audaciter dei... tratis. Sic opinor digni de cœlo Castores et Perseus et Erigona, quemadmodum et Jovis expletus. Sed quid mirandum? etiam canes et scorpios cancros in cœlum transtulistis. Differo de his quos in oraculis.... et testimonium hic divini, qui et tristitia deos arbitros esse valtis.... dius, qui animam corpore viduet, quem intra muros cludi non permittendo damnastis. Item Cæculus, qui oculos sensu exani.... Orbana, quæ in orbitatem semina exstinguat, et ipsius Mortis.... Ut cætera transvolem, etiam locorum urbis, vel loca, deos ar.... patrem, et diva Arquis et Lana et mon B tium Septemontium (a).... illi faciunt, qui in iisdem locis aras vel ædes habent, præterea.... in alieno loco aut mercedibus habitant. Taceo Ascensum.... et Levicolam (2) a clivis; taceo deos Forculum a foribus, et Cardeam a cardinibus, et liminum Limentinum, sive qui alii inter vicinos ap.... num Janitorum adorantur. Quid enim magnum? cum et habeant in lupanaribus, in culinís, et in imo carcere; in i.... itaque propr.... aliisque Romanorum deis, quibus totius vitæ officia distribuuntur, taliter, ut cæteris deis opus non sit. Imo cum privatim apud Romanos deputentur, quos supra signavimus, nec facile foris cogniti, quomodo ea omnia illos præesse voluerunt in omni genere humano, et in omni gente proveniunt; ubi prædes eorum, non modo honore, sed ipsa quoque notitia carent. Sed enim quidam fructus et necessaria victui demonstraverunt?

14. Sed quoniam alios seorsum volunt in divinitatem ab hominibus receptos, et distingui inter nativos et factos secundum Dionysium Stoicum, de ista quoque specie adjiciam. De ipso quidem Hercule....... ma responsionis, an dignus cœlo et divinitate, sic enim pro va.... meritis addicunt divinitatem? Si ob virtutem, quod feras constan...rit, quid tam memorabile? nonne ludo puniti, vel etiam ad... arenariæ vilitatis plurimas in unum, et quidem studiosiores ciunt. Si ob peragratum orbem, quantis ad locupletibus dulcis .... tas, aut philosophis famulatoria mendicitas idem præstitit? Non meminerunt, Asclepiadem Cynicum unica vaccula, cujus et dorso vehebatur, et si quando ubere alebatur, orbem totum oculis subegisse? Si..... etiam ad inferos adiit, quis hoc nesciat, viam ad inferos omni.......as plurimas....................$ ille Pompeius ......... qui nec hostias al......n unum agnulum Byrs Cartha.....re. Quo magis Scipio, quam Herculis, ob....ti deputatur? Adjicite potius tituli Hercula.......rum, uxorum, et foetas Omfales, et ob decori pueri amissio... desertam militiam Argonautarum. Adjicite ad gloriam post turpi....am, etiam furias ejus; auctorate sagittas, quæ filios et uxorem.... erunt; qui tunc dignius rogo sese irrogas- G set præ dolore parti....... Qui uxoris ob lasciviam venenis circumventus magis metu... honesta morte moreretur. Hunc vos de pyra in cœlum suble ....a facilitate, qua et alium ignis et divini confectum, qui pauca e... ingenia commentus, dicebatur mortuos ad vitam recurasse... filius, tam homo, quam Jovis nepos, Saturni pronepos spurius ut incerto patre, ut Argivus Socrates detulit repertum, turpius Jove

16. Quæso vos, cum dicitis invenisse illos, non confitemini prius fuisse quæ invenirentur. Cur ergo non auctorem potius honoratis, cujus hæc dona sunt, sed auctorem transfertis in repertores?... quam invenisset, utique auctori gratias egit, utique illum deum. sensit;.... ministerium institutoris; a quo et ipse institutus est qui invenit.... sum quod invenirentur. Ficum viridem Romæ nemo noverat.... um Cato senatui intulit; ut quo jam provincia hostilis esset; cui sub.... semper instabat exprimeret. Cerasum Cn. Pompeius de Ponto (3).... Italiæ provulgavit. Potuerunt mihi novorum apud Romanos pomorum.........., ruisse præconium divinitatis. Tam vanum hoc, quam etiam.... commenta deos haberi; quibus si comparentur nostræ ætatis.... o dignius posteris, quam prioribus consecratio competisset.... on in omnibus jam artificiis antiquitas exolevit, usu quotidiano instruente novitatem; atque adeo quos ob artes sanctifi... in ipsis artibus et provocatis in æmulis insuperatos. LECTIONES VARIANTES.

educatum, canino scilicet ubere ...... nemo negare potest; fulmine haustus est. Malus Jupiter,...sus est (1), impius in nepotem, invidus in artificem. Sed enim pin.. .....um ejus non occultavit, cupiditatem et avaritiam lucri...atam, qua quidem ille vivos ad mortem, non mortu .... prævaricatione venalis medicinæ agebat. Dicitur etiam mater ejus eodem casu obisse; merito...sam m..... bestiam ediderat iisdem quasi scalis ad coelum erupisse. Et tamen Athenienses scient ejusmodi deis sacrificare. Nam Esculapio et matri inter mortuos parentant, quasi non et ipsi Thesea suum adorent: Mer.... deum, qui nisi conservatricem suam in lit

(1) Rigall. emend. Malus Jupiter, si fulmem ipsius est. (2) Rigalt. emend. Clivicolam.

D

(3) Leg. de Ponto primus Italiæ etc. cf. Apol. 11. 2.

COMMENTARIUS.

(a) Et montium Septemontium. Lib. de Idololatria cap. 10. idem habet. Etiam strenæ captandæ, et Septemontium, et brumæ, etc. Celebritas autem erat quæ lam ut nos alibi annotavimus Romanis usitata dicta a

septem montibus, quæ in mensem Decembrem incidebat, atque in honorem urbis conditæ hoc die strenæ captari solebant. LE PR.

17. Denique.... toribus suis non negatis omnibus A quæsita est? etsi a Numa sacra introducta sunt, nonhis quos deus antiquitas voluit, posteritas c.... sùperstitionum.... .., præsumptio, cui.... bemus; propterea scilicet Romanos totius orbis domi.... se, quod officiis religionum meruerint domina.... cis prævaleant. Nimirum Sterculus.... hoc imperium.... seu Romanorum distin.... tem extraneo potius.... tores et destitutores in.... ti, sepultique sunt. Ita nempe.... oblitus antrum illud Idæum.... dissimum odorem. Nonne omni Capitolio..... ut illa potius terra regnaret,... posthabita Samo dilecta, et utique Æneadarum ignibus adoleri....

Hic illius arma,

B

dum tamen aut simulacris, aut templis res vestras divina frustrabant. 28 Frugi religio et paupertina superstitio, altaria temeraria, vasa sordida, et nidor.... ex illis, et deus ipse nusquam.... religiosi, quam majores, quia religiosi. Atquin quomodo........................ religionem, et deorum profundissimam curam imperium Romanis.... videri possit, quod læsis potius dei sauctum est? Nisi fallor enim omne regnum vel imperium bellis quæritur et bellis ampliatur. Porro.................... ib. et dei urbis. nam eadem strages et manium et templorum, pares cædes et civium et sacerdotum, cædem rapinæ profanorum et sacrorum. Tot sacrilegia Romanorum quot trophæa; tot de deis quot de gentibus triumphi. Manent et simulacra captiva, et utique senti........................ os non amant. Sed quia nihil sentiunt, impune læduntur......... læduntur, frustra adorantur. Itaque quorum fastigium.......... adultum est, non possunt videri religionis meritis, excrevisse..... nis sive lædendo creverunt. Regnum universæ nationes temporibus habuerunt, ut Assyrii, ut Medi, ut Persæ, ut Ægyptii..... aut penes quosdam, et tamen qui amiserunt, non sine religionibus et cultu, et de propitio. rum deorum mora....... cessit universa pene dominatio. Sors temporum ita volutat..... Quærite quis temporum vices ordinavit. Idem regna dispensat, et nunc penes Romanos eam summam, tanquam pecuniam de multis nominibus exactam in unam arcam congregavit (a). Quid de ea statuerit, sciunt proximi

Hic currus fuit, hoc regnum dea gentibus esse, Si qua fata sinant, jam tune tenditque fovetque (a). Misera adversus fata non valuit. Nec tamen tantum honoris Romani satis decreverint, ut dedentibus Carthaginem sibi, quantum Larentina. Si dei isti conferendi in pote.... uit enim Jupiter Crete el Saturnus Italiæ et Isis Ægypto.... regnaverunt, quibus etiam operati plerique traduntur. Itaque.... mines facit, et dedititius Admeti cives romanos imper.... lem cultorem suum Croesum ambiguis sortibus fallendo.... timebat deum verum constanter prænuntiare regno exc.... potestate regnandi quoque velut in urbes suas tueri....... potuissent. Si Romanis præstitisse valuerunt, cur Athenas a Xerxe Minerva non defendit? vel cur Delfos de manu Pyrrhi Apollo non eruit? Servarint urbem Romam, qui sua perdiderunt! Si hoc religiositas Romana meruit; atqui, non post summum imperium auctis jam rebus superstitio C (a) Virg. Æneid., I, 20 et seqq.

ei.

ARGUMENTUM.

QUINTI SEPTIMI FLORENTIS TERTULLIANI

DE TESTIMONIO ANIMÆ ·
LIBER ADVERSUS GENTES(a).

[ocr errors]

Post uberrimam Scriptorum segelem, qui religionis Christianæ caussam egerant, in arenam D descenderat Tertullianus, ut patet ex Apologetico et libris duobus contra Nationes; cum tamen caussam illam nihil juvisse videretur,hunc de Testimonio animæ libellum exorsus est, ut novo pugnandi genere christiani nominis hostes adoriretur, conceptamque per

verse ex eorumdem animis opinionem evelleret, et rem Christianam in tuto collocaret. Hujusce operis veluti fundamenta jecerat Apologetici, cap. 17, verum hic ea latius prosequitur, quæ obiter tantum perstrinxerat: Deumque præsertim unum hic, et animæ statum post mortem demonstrat.

CAP. I. Magna curiositate (6) et majore longe me

COMMENTARIUS.

(a) Tractatus de Testimonio animæ cum Apologetico et libris adversus gentes conjunctus est. In hoc enim religionis argumentum, quod in Apologetico, cap. 17 protulerat, animam scilicet naturaliter agnoscere, et quasi invitam, unum duntaxat deum esse, et alteram vitam ista præterita, extendit latiusque prosequitur. Hoc autem ex sensu natura ipsi insito demonstrat, et ita penitus ei insculpto, ut nulla re deleri queat; adeo ut ipsi imprudenti excidat: ut cum incogitanter jactatur, Deus velit, Quod

Deo placitum erit, Adsit mihi Deus, etc., quæ suppo nunt animam Dei notitia imbutam esse, ut mortis timor natura insitus, nomen immortalitati commen: dandi desiderium, misericordia in defunctos, supponunt aliam ab ista vitam esse. Cum autem hi sensus animæ, et singulis hominibus natura sint insiti, a Deo eos manare necesse est. En quod in eo brevi tractatu lepide admodum Tertullianus amplificat. Lump.

(b) Magna curiositate. Vox usitata in ævo medio: Vopiscus in Aureliano. Frivola hæc fortassis cuipiam,

« PoprzedniaDalej »