Obrazy na stronie
PDF
ePub

tantum abest, ut in his promissis adquiescerem, ut A illis injecta osten dit. Quæ omnia quum a nemine un

vel iis instigarer potius, quo hoc onere eum levarem. Sic enim continuo mecum: Brevior erit eorum, quæ comparat, expectatio, si laboris in alium, quamvis exigua, particula devolvetur. Pondus his adjecit cogitationibus optimi viri adhortatio, quæ, ut ea, quæ molirer, perficerem, cunctantem adhuc impulit. Quid multis? E vestigio posthabitis aliis manum labori admovi, ac, quod hic exhibeo, in chartam conjeci.

Tuum jam erit dispicere, doctissime HAVERCAMPI, num tanti sit opella nostra, ut novam condendi hujus generis dissertationem molestia 'supersedere queas. Quod si minus nostra tibi placuerint, animum, scio, qui candor est tuus, probabis. Quis vero ille? ut commodis litterarum inservirem, histotoriam malorum in Christianos SEVERO Augusto congestorum explicarem. Teque, si id addi pateris, ad alia perficienda expeditiorem paulo redderem. Si in homine non nimis erudito temerarius, honestus tamen est. De litteris ac TERTULLIANO si minus bene merebor, de te tamen nullo modo male meritus videri possum. Vulgus nimirum consilia ex eventu, boni viri ex affectu æstimant.

:

§ II. Circumspicienti mihi, ut fas erat, qui de eadem re ante me eruditi viri sensissent, ab his penitus relictam, ab illis parum dextre ornatam inveni. Generatim dissensiones ac sententiarum divortia etiam hic regnare videbam. Dici quid a nonnullis audiebam ita vero, ut rationum obliviscerentur. Diligentius alios ad calculos sedisse animadvertebam, quorum tamen conatibus non par fortuna responderet. Plurimos magni nominis viros duces potius sequi, quam in his se macerare numeris voluisse, cernebam. Vel hæc scutentiarum varietas, quænam cum veritate congrueret, ut examinarem, me commovit. Equidem tantum lucis, quantum intricati negotii natura permittit, ei conciliare conabor, ac duo propterea opinionum primum genera constituam. Sæcularis annus CC terminus esto, qui utrumque disjungat. Alterum itaque eorum erit, qui ante hunc annum, aut eo ipso, libri nostri natales quærunt. Alterum horum, qui elapso illo ducentesimo anno eum consignatum esse censent. De ultimo, quod quum longius a veritate abest, tum facilius confutatur, priori loco dicam. Prius, cujus rationes majorem postulant industriam, ac ex ipsis historia arcanis excutiendæ sunt, posteriori reservabo.

§ III. Princeps in iis, quos primum audiendos esse diximus, sententiam dicat Guillel. Caveus, maximæ famæ et industrie vir. Pro anno is pugnat CCII. Mihi, ait (Historiu litter. Script. Eccles. t. I, p. 42. b.ed. Genev.), verisimilius videtur scriptum fuisse sub perseculione sexta, circa a. CCII, quo SEVERUS aliquos christianos fieri sub gravi pæna vetuit. Adjicit his quædam probationis instar, quæ, si mihi bonum virum exagitandi animus esset, repeterem. Pars eo pertinet ut, vere imperante SEVERO, pacem Christianorum fuisse turbatam appareat: pars non levia fuisse mala

B

C

D

quam in dubium vocata, tum ea sunt, ut qua ratione æram, quam defendi, confirment, prorsus nesciam. Quocirca melius omissa fuisset, quam subjungit, conclusio Nulli itaque alii epochæ hujus scripti annum natalem majori veritatis specie assignare possumus. Fundamentum ejus non in omnibus quæ præmiserat, sed in hoc solo positum est, non ante a. CCI. SEVERUM decretis suis Christianorum fortunis molestum fuisse. Quod quam lubricum ac infirmum sit, mox patebit. Scripsit certe TERTULLIANUS cum jam malis undique fratres obsessi essent. Verumta, men hoc non sufficit, nisi et hoc doceatur, non antea quam edicta promulgarentur Augusti, calamo eum manus admovisse. Cujus quidem si ostendi potest contrarium, omnis hæcce computatio nullius æstimanda est. Neque etiam hoc vir doctus attendit, etiamsi rationes ejus multum valerent, ætatem tamen libri ad a. CCIII potius differri debere. Omnia elenim cum ab aliquo jam tempore cædibus ac suppliciis Christianorum fervissent, Noster sectæ suæ defensor exstitit. Quare non satis credibile est, sub ipsum calamitatum exordium, eo ipso, quo natæ erant, anno defensionem istam in litteras relatam essc. Ab hoc alienus tamen non erat Henricus Dodwellus. Licet enim, quid de ætate, APOLOGETICI sentiat, aperte quod sciam nusquam proponat, ex illis tamen, quæ de vexationibus Christianorum sub SEVERO disputat, quid mente voluerit sine ulla controversia colligitur. Ante a. CCH nimirum neminem tranquillitatem perturbasse coetus sacri sibi persuadet, idque nonnullis, quæ mox discutiemus, argumentis stabilire enititur. (Dissert. Cyprian. XI, § 41, p. 68. S. ed. Brem.) Decebat sic eum, cui nihil minus quam martyrum copia ferenda videbatur. Quod si ergo, ut indubitatum est, non antea quam incrementa cepissent calamitates, præsides provinciarum TERTULLIANUS compellavit, certum quoque ex ejus sententia est post a. CCII. aut eo labente factum illud esse. Et quid conjecturis opus? Disertiora adsunt eruditi viri verba: Inde, inquit (Diss. cit., §, 42. p. 69.), his ipsis temporibus (de a. CCII. loquitur) vel paulo etiam forlasse recentius, nova illa, quam appellat TERTULLIANUS, Christianorum Dei editio, cum ejusmodi inscriptione, Deus Christianorum onochoites, auribus asininis, altero pede ungulato librum gestantis et togati. Leguntur ca, ad quæ provocat, in APOLOGETICO (C. XVI. p. 169. ed. celeb. Havercampi, qua hic semper utor), cujus res hic agitur. Quid clarius itaque, cum Caveo aliisque, circa libri ætatem Dodwellum consensisse ? Latius hodie viri hujus de paucitate martyrum sententia serpsit, ac plurimorum inter eruditos animos occupavit. Igitur, quin multorum mentibus hæc de ætate APOLOGETICI opinio infixa sit, non dubium est. Quorum tamen longius hic recensere, quum duces indicati sint, non necessarium esse arbitror. Ad Antonium Pagium potius accedo, qui, licet omnem fere ætatem in numeris contriverit, eidem tamen se addixit sententia. Cum

Hypaticam conscriberet Dissertationem, nemo eo me- A Ruinarto, qui Dodwellum sibi castigandum sum

B

psit, prætermissus est. Graviter is ac permoleste fert, afflictionem totam unius biennii spatio hunc complecti. (Præf. ad Acta Martyr. sincera, Sect. 11. § 12, p. 48. ed. Wetsten.). Generaliora vero tantum, quibus eum refellat, adducit, quorum alter similia, si quæsivisset, fortassis invenisset. Diligentiorem inquisitionem, temporumque notationem, quam negotii natura unice flagitat, frustra expectaveris. Majorem Pagius industriam adhibuit, ut in hisce rebus plurimum possidebat scientiæ. (Critica in Ann. Buronii T. 111. ad a. CCI. n. VII p. 2. et ad a. CCVII. n. 111. p. 7). Neque tamen hoc momentum attingere potuit, quoniam in initio afflictionis designando ab adversario, ut ostendi, non dissidebat. In hoc igitur tantum occupatus est, ut ab a. CCII. ad mortem usque SEVERI pacem sancto cœtui non fuisse redditam evincat. Quod illi itaque, et complures alii, intentatum dimiserunt, id ego mili nunc perficiendum sumam. De anno, qui malis istis initium dederit, præcise nunc non agitur. Haud difficulter is ex iis, quæ de ætate APOLOGETICI extra dubium collocabimus, erui poterit. Hic id mihi tantum propositum est, ut ante a. CCII. quo SEVERI in Christianos decreta publicata esse concedo, infinitam ærumnarum vim eis exhibitam esse doceam. Primum teneat in testibus eorum ipse noster TERTULLIANUS. Testimonium ex eo ipso Libro, cujus ætatem hic constituimus, dicat. Prodiit, id quod nullus negat, cum jam crudelissimis sup

lius, qui pro a. CXCVIII. diserte pronuntiabat. Accipe verba (Diss. Hypatica, P. II. cap. III. § 12. p. 117. Lugd. 1682 in-4°): TERTULLIANUS APOLOGETICUM conscripsit A. CXCVIII. quo SEVERUS quinquennalia edidit, Romaque discessit, quam ob caussam ad magistratus Romanos illum direxit. Nam licet nullum adhuc ab eodem imperatore adversus Christianos edictum promulgatum fuisset, Plautianus tamen, cujus auctoritate Romæ omnia fiebant, Christianos vexare incipiebat. Egregie sane, quod tum legem nullam ab Augusto in Christianos latam fuisse, agnoscit. Quod de Plautiano addit, Baroni debet suspicioni (Annal. Eccles. t. II. ad a. CC. n. VII. VIII. p. 198. ed. Colon. 1624. fol.), quam ipse deinceps profligavit (Critica ad Ann. Baronii, t. II. ad A.CXCIX. n. IV. p. 92). Probatio vaga est ac generalior, quæ et in alios annos quadrare posset, quibus Severum etiam urbe abfuisse novimus. Fuerit vero nimis infirina: vellem nihilominus in ea sententia vir doctus perstitisset. Enimvero cum Baronium castigaret, repudiandam sibi eam esse duxit, ac ætatem APOLOGETICI ad a. CCV. retulit. Christianorum, audis Pagium (ad a. CXCIX. n. VI. p. 93.), persecutio ante a. CC11. decreta non fuit. Quare cum Tertullianus Apologeticum suum, persecutione ubique jam a multo tempore flagrante, ul ex ipsomet Apologetico colligitur, scripserit, longe tardius præstantissimum illud opus 'promulgatum, et quidem, ut conjicere licet, anno ducentesimo quinto, quo Antoninus imperii Cæsarei decennalia celebravit, quove persecutio C pliciis christiani de medio tollerentur. Idem vero

magis sæviit. Nemo pejoribus unquam auspiciis mentem mutavit. Dum alium levius peccantem emendare cupit, gravi sese errato contaminat. Equidem scio, sæviisse tum in Christianos nationes a veri Numinis cultu alienas, cum Noster sua consignaret. Qualis vero hinc conclusio? Ergo post emissa a Severo deereta liber exaratus est. Quasi vero tam rerum imperitus fuerit, ut vi legum antea latarum fratres nostros sæpenumero excruciatos fuisse nesciverit. Aut, si minus hoc perspectum ipsi fuisset, hic ipse Apologeticus tum temporis hoc evenisse, eum non docere potuisset. Sed de hac re jam luculentius commentabor,

§. IV.— Vidimus, iis, qui post a. CCII. librum in litteras esse volunt, hoc præcipue obfuisse, quod usque ad a. CCII. pacatissimas fuisse res Christianorum crediderint. Hæc vero ex eo nata est persuasio, quod hoc anno, quem dixi, decreta a SEVERO in Christianos proposita fuisse, multis ex testimoniis didicerant. Non patuit videlicet illis ratiocinationis bujus imbecillitas: Sanxit a. CCII. in Christianos SEVERUS leges igitur non antea vexari poterunt. Quamquam Dodwellum hic excipi facile fero, qui ad alias simul argutias confugit, co quod nihil in hac ratione præsidii positum esse perspiceret. Hæc quum ita sint, nulla ad hos refellendos certior via erit, quam si diu ante, quam Augusti ferrentur leges, plurima mala Christianorum incubuisse cervicibus demonstretur. Totus bicce locus a Theoderico

de edictis imperatoris nihil prorsus tum auditum fuisse, non uno loco diserte indicat. Conjecturam nunc omitto, quam spernendam tamen esse nego: illud, quod ad præsides provinciarum directus sit, eos solos, non imperatorem, malorum fuisse auctores, argumento esse. Evidentioribus res peragetur testimoniis. Primum hoc esto (C. XXXV. p. 300): Nec ulli magis depostulatores Christianorum, quam vulgus. Plane cæteri ordines pro auctoritate religiosi ex fide, nihil hosticum de ipso senatu, de equite, de castris, de palatiis ipsis spirat. Quid pro nobis evidentius facere possit, equidem nescio. Palatia ipsa, quibus Augustus cum filiis continebatur, de hostium Christianorum numero eximit. Hæc qua fronte D scripsisset, si legum in vexandis Christianis jam adfuisset auctoritas? Tota, quæ cap. IV, V, VI, legitur, de legibus disceptatio idem luculenter confirınat. Christianorum adversarii leges prætexebant, quæ, ut in eos seviretur, præciperent. Quasnam vero? Recens editas? Minime. Edicta crepabant a mortuis jam rogata imperatoribus, quæ haud sibi violare licere dicebant. Præclare frigidis hisce ratiunculis vir acutus occurrit. Rationibus ante omnia demonstrat, tam sanctam nullam esse legem, quæ non, si quid iniquitatis contineat, continuo delenda sit. Nec exemplis id carere postea docet, cum Romani vetustissimis licet decretis, quorum injustitiam cognoverint, omnem detraxerint auctoritatem, ac SEVERUS ipso

rum martyribus illis illatorum auctorem TERTULLIANUS esse noluerit. Alioqui enim scripsisset, hominis istius, qui vos excrucial, caussa. Mitto vero hanc ratiocinationem, ac rem ipsam ad quam verba hæc respiciunt intueor. Cædes multorum hominum dignitate ac meritis illustrium commemorant. Expers historiæ SEVERI sit, qui hæc alio, quam ad necem corum, quos occasione belli gallici ab ALBINO moti trucidabat, trahi posse putet. Hoc tempus illud erat, quo innumeri, iique præclari, homines præter omnem spem, quod ALBINO favisse putarentur, ad mortem rapiebantur. Audi Spartianum (Vita Severi, cap. XII. p. 177. 178. ed. Obrechti. ) : Interfectis innumeris ALBINI partium viris, inter quos

legem Papiam abrogaverit. Nonne et vos, inquit A quod imperatorem, quem hominem hic dicit, malo(C. XV. p. 49), quotidie experimentis illuminantibus tenebras antiquitatis, totam illam veterem et squallentem sylvam legum novis principalium rescriptorum et edictorum securibus ruscatis et cæditis? Vide vero, quibus de legibus sermo sit? De antiquis, ut apertum est, quibus novas opponit. Pergit ad latores legum adversus Christianos (Cap. V, p. 56), quos omnes turpitudinis, scelerumque infamia notatos, Neronisque simillimos fuisse contendit. Quam late hæc adseveratio pateat, non inquiro. Satis mihi est, quod ex ea SEVERUM in eorum numero, qui in Christianos decreta sanxerint, ab eo non fuisse habitum, pateat. Ratio ipsa hujus rei testis est. Ecquis enim tam amens, ut sapientem virum sibi persuadeat hoc argumento leges impugnaturum fuisse, si penes B multi principes civitatis, multæ feminæ illustres fuequem tum summa rerum erat codem sese crimine adstrinxisse constitisset? Festivum profecto defensorem! qui imperatorem, cujus animum emollire cupiebat, iis adnumeraret, qui mortalium nequissimi, nullisque flagitiis secundi fuerant. Laudat e contrario aliquoties SEVERUM Noster, ac constantissimum appellat Principum. (Cap. V, p. 52). Adeo remotus erat ab ea opinione, ac si gladium in fratres stringi jussisset. Sed se ipsum explicet TERTULLIANUS, qui Romanos sic alloquitur (Cap. V, p. 62): Caterum de tot exinde principibus ad hodiernum divinum humanumque sapientibus edite aliquem debellatorem Christianorum? Quis Hodiernus ille ? SEVERUS, puto. Hunc vero in debellatoribus Christianorum numerandum esse negat. Quid clarius? Prætereo celebrem C ex eadem dissertatione locum (Cap. V,p. 63, 65 ) : Quales ergo leges istæ, quas adversus nos soli exsequuntur impii, quas nullus Hadrianus, nullus Vespasianus, nullus Pius, nullus Verus impressit. Sunt codices, qui Severum hic legunt. Ego vero tibi, Havercampi doctissime, assentior, virisque egregiis, qui tecum meliorum librorum beneficio Verum nobis restituere. Quam lectionem etsi minus probat Dodwellus ( Diss. Cyprian. XI, § 44. p. 69., diffiteri tamen non potuit, sæpius in antiquis monumentis Severi et Veri nomina confundi.

§ v.
Hæc sunt, que pro nostra sententia ipse
nobis subministrat APOLOGETICUS, quibus quid

reponi possit, non video. Alius jam succedat TER-D
TULLIANI locus, ex alio ejus libro, co videlicet,
quem ad martyres in carcere constitutos misit, peti-
tus. Eos intelligi bic martyres debere, qui SEVERO
imperante correpti crant, extra dubium est. Ad hos
vero corroborandos ultimi argumenti loco hæc ponit
(Libro ad martyres, c. IV, p. 468. Opp.): Nemo non
etiam hominis caussa pati potest, quod in cuussa Dei
pati dubitat. Ad hoc quidem vel præsentia nobis tem-
pora documenta sint, quantæ qualesque personæ inopi-
natos natalibus et dignitatibus, el corporibus et ætati-
bus suis exitus referant, hominis caussa: aut ab ipso,
si contra cum fecerint, aut ab adversariis ejus, si pro
eo steterint. Statim hic monere possem, apparere satis,

runt (nonne hoc idem, quod TERTULLIANUS dicit),
omninm bona publicata sunt, ærariumque auxerunt.
Tum Hispanorum et Suallorum proceres multi occisi
sunt. Mox idem nobilissimorum virorum in istis tur-
bis vita privatorum longum satis indicem subjungit
(Cap. XIII, p. 178, 179.). Capitolinus (Vita Cl.
Albini, c. XII, p. 217.) huic et Herodianus (His-
toriar. Lib. III et VIII. p. 147. ed. Boecleri.) jungi
potest. Ecquid vero est, quod luculentius TERTUL-
LIANUM explicet? Neque vero dubium ex altera
parte ALBINUM, quod hic subindicatur, eadem sæ-
vitia usum fuisse, præsertim posteaquam a SEVERO
insidias, quas Capitolinus (Vita Albini, c. VII.
VIII. p. 211. f.) exponit, sibi strui senserat. Cui
hoc expendenti grave non accidat, si quis nihilominus
non ante a. CCII. vexatos sub SEVERO Christianos
fuisse asseveret. Tumultus ALBINI, ut mox docebo,
in a. CXCVI. incidit, clades in a. CXCVII. Perinde
est, num de hoc, aut illo anno locus intelligatur.
Semper euim, longe antequam decreta SEVÉRI pro-
ponerentur, illustres Christianorum sub imperio
ejus martyres exstitisse, probabit. Scorpiacus TER-
TULLIANI alia quædam mihi suppeditare posset.
Sed alium nunc testem appellari animus est, Cle-
mentem Alexandrinum. Stromata hunc sua
, quæ
hodie adhuc leguntur, SEVERO regnante compo-
suisse, Eusebius olim prodidit (Hist. Eccle. Lib.
VI. c. VI, p. 208.). Priores speciatim libri paulo
post imperii ejus initium, COMMODO haud ita pri-.
dem exstincto, consignati videntur. Primo enim libro,
quo temporum instituit computationem, ultra COM-
MODI mortem non progreditur. Ἀπὸ δὲ τοῦ πρώτου
ἀγῶνος ἐπὶ τὴν Κομόδου τελευτήν, ἔτη ἑκατὸν ἐνδέκα, Α
primo autem certamine usque ad mortem COMMODI
anni centum undecim (Stromatum, Lib. I. p. 402. ed.
Potteri). Hic desinit; manifesto indicio, non multo
ante quam hæc scriberet, fatis occubuisse COMMO-
DUM. Mihi quidem satis est hoc loco, indubitatum
esse, ante a. CCII. hæc edidisse Clementem. Au-
ctis per decreta imperatoris Alexandrinorum malis,
exulabat vir egregius, ac in Palæstina Syriaque potis-
simum versabatur; quod post Hieronymum (Catal.
Scrip. Eccl. cap. XXXVIII, p. 111. ed. Fabricii

Quinta post Neronem persecutione Christianos excruciavit: plurimique sanctorum per diversas provincias martyrio coronati sunt. Hanc prophanam in Christianos et Ecclesiam Dei præsumptionem Severi, cœlestis ultio e vestigio acta subsequitur. Nam continuo rapitur, vel potius retrahitur in Galliam Severus e Syria ad tertium civile bellum. Unum jam enim Romæ adversus Julia. num, aliud in Syria contra Pescennium gesserat : lertium Clodius Albinus Juliani in occidendo Pertinacem socius, qui se in Gallia Cæsarem fecerat, suscitabat. Idcirco Numen voluisse, ut quietem imperii ALBINUS turbaret, ait, quod in Christianos SEVERUS fuisset injurius. Equidem non is sum, qui Orosium summa fide scriptorem esse putem. Neque etiam omnia, quæ hic narrat, mea facio. Testem ejus tantum esse cupio, quod suo tempore opinio, quam tueor, communiter recepta fuerit. Si qua fides narrationibus, quas a majoribus traditas accepimus, huic etiam, quin aliqua esse debcat, nnllus dubitabit. Abjecissem protinus hominem, cujus manifesta nimis fuisset superstitio, si omnium omnino bellorum, etiam cum Juliano et Nigro gestorum, caussam sævitiam in Christianos dixisset. Jam non prorsus despicio, quoniam religiosius instituit, nec de suppliciis fratrum semper somniat, cum bello orbem terrarum flagrasse intelligit.

rec.) ex Eusebio (Hist. Eccl. lib. VI, c. XI, p. A culi noni historicus, nulla vocula mutata, repetiit : 212, 213) viri docti bene observarunt. Quo quidem turbulento ac calamitoso tempore tam laborioso operi eum vacare potuisse, nullus facile dixerit. Ipse celeberrimus Dodwellus, qui sua sæpe vineta cædit, hoc agnovit, ac diu ante a. CCII. Stromata ista exarata fuisse pluribus rationibus binis locis docuit (Diss. 111. in Irenæum, § XXVII. p. 276, s; el Diss. de Roman. Pontif. primæva successione, c. XV, § IV, p. 209.). Quod itaque pracipue nobis optandum erat, id consecuti sumus. Reum habemus confitentem. Quod si non multum provecto SEVERI imperio Clemens scripsit, erroris esse reos, qui ante a. CCII. vexationem cœpisse Christianorum negant, exploratum est. Cædes enim ac supplicia fratrum scribenti ob oculos quotidie versabantur. En quæ dicat: B ἡμῖν δὲ ἄφθονοι μαρτύρων πηγαὶ ἑκάστης ἡμέρας, ἐν ὀφθάλμοις ἡμῶν θεωρούμενοι, παροπτωμένων, ἀνασκινδυλευομένων, τὰς κεφαλὰς ἀποτεμνομένων (Stromatum Libro II. p. 494.) : Nobis autem sunt quotidie redundantes martyrum fonles, qui nostris spectantur oculis, qui torrentur, lorquentur et capite truncantur. Respondeant hic, quibus Dodwolli præcepta sequi gloriosum ducitur, ac ante omnia virum cum se ipso concilient. Fatis, quod pueri norunt, ea nocte, quæ annos CXCII. et CXCIII. sejungebat, satisfecit COMMODUS. Scripscrit Clemens primum suum librum tribus post mortem ejus annis, a. CXCV. Intercesserint iterum, id quod tamen haud verisimile est, duo prope anni inter primum et secundum Stromatum volumen. Nihilominus, jam a. CXCVII. pulchram Alexandria C corum cohortem inveniemus, quæ hoc inspectante cruentam pro SERVATORE mortem oppetierint. Hic vero acumen Baronii mirari liceat, qui ob hæc Clementis verba libros ejus post decimum SEVERI annum conscriptos fuisse asseverat. Cæterum, inquit (Annal., Tom. II. ad a. CXCVI. n. XXII. p. 278, 279.), cum constet in ipsis Stromatum libris de Christianorum persecutione tunc vigente mentionem fieri, affirmare necesse est, ipsum post annum decimum SEVERI scripsisse. Indignum Annalium scriptore judicium! Obliviscitur vir illustrissimus eorum, quæ mox ipse defensurus erat, jam a. CXCVIII. Plautiano instigante, Christianis injurias fuisse illatas, quo nomine duplicem committit errorem. Recentiores facit et Christianorum miserias, quam ipse putabat, et Clementis libros, quam rerum permittit conditio.

§. VI Nescio an his addi mereatur, ita antiquitus jam fuisse creditum, dudum ante a. CCII. Christianos sub SEVERO exagitatos fuisse ? Qui majorum traditionibus non omnem demunt fidem, hanc non penitus observationem spernent. Paulum igitur Orosium, quinti sæculi scriptorem, producam, qui, antequam ALBINUS res novas moliretur, a. minimum CXCVI, gravem SEVERUM Christianis fuisse tradit (Historiar. Libro VII. c. XVII. p. 542. Mogunt. 1615. 8.). Verba hæc sunt, quæ Treculphus Lexoviensis (Chronicorum Tom. 11. Lib. 11. c. XXIV. p. 488. ed. Genev. 1597. in 8.), sx

§ VII.Quæ hucusque disserui, tanta prædita esse arbitror perspicuitate ac evidentia, ut in se ipsum iniquus futurus sit, qui contrariis in posterum partibus se adjungeret. Si res ita postularet, longe plura potuissem proferre; quæ, cum nullo modo flagitet, mihi in aliud tempus reservo. Omnia sic cadunt, quæ non sine sudore forsitan pro rationibus suis celebris Dodwellus excogitavit. TERTULLIANUM primo nobis ille eripere conatur. Intellexit enim in Apologeticum SEVERUM eorum excludere numero, qui violentas Christianis manus intulissent; etsi, quæ nos excussimus, illustria plane loca ne tangat quidem. Quid vero exinde eum colligere existimas? Vide et mirare. Decreta imperatoris tum quidem jam rogata, sed in eas partes, ubi TERTULLIANUS degebat, perlata non fuisse (Diss. Cyprian. XI. § 44. p. 69.). Magnitudinem videlicet miseriarum diminuere omnibus viribus conatur. Frigidum vero somnium ! quod fortassis ne iis quidem arridebit, qui Romani imperii statum ignorant. At non minus in explodendo eo frigidus Ruinartus est, qui, si quo loco, hic tum inter nives gallicas versatus fuisse videtur (Præf. ad Acta Mart. Sect. 11. § 44, 45, p. 46, C.). Locis quibusdam tumultuarie coacervatis longe lateque extensam fuisse persecutionem docet. Quid vero hoc ad Dodwelli argutias? qui non hoc negabat, sed non tam immanes in omnibus provinciis fuisse ausus contendit, eo quod latæ ab imperatore leges ad omnes non pervenissent. Si quid video, certius ab hac detorsione TERTULLIANUM vindicavi. Duo alia deinceps testimonia attuli, quæ, si omnia, id quod fieri plane nequit,

TULLIANUS (Apologetici c. II. p. 35.), confitentes et punimur perseverantes, et absolvimur negantes, quia NOMINIS PRÆLIUM EST.

[ocr errors]

APOLOGETICI loca possent elidi, nihilominus ante A occasionis satis erat. Ideo torquemur, noster ait TERillum, quem designat, annum Christianos excruciatos fuisse docerent. Inanis est suspicio, cui militat vir doctus. Valeat tamen, si qui velint. Alia adhuc supersunt, quæ huic non patent artificio. His immotis § VIII. Plura quam cogitabam in eos dicta sunt, qui ea quoque jacebunt, quæ idem, ut ad a. CCII. om- ante a. CCII. APOLOGETICUM non fuisse natum, connium afflictionum initium referat, in medium adduxit tendant. Nec tamen nimis, quod sic lucis aliquid his(Loc. cit. § XLI, p. 68.), ad duo redeunt illa capita. toriæ sacræ additum ac tempus vexationis ChristiaOtium ait et occasionem Christianos invadendi gen- norum sub SEVERO curatius constitutum sit. Pergo tibus defuisse. Utriusque facile apparet imbecillitas, jam ad eos, quibus longius adhuc procedere, ac si cum iis quæ scripsi contendantur. Demus tamen SEVERO extincto, post a. CCX. librum prodiisse viro erudito loquendi veniam: Nec otium erat antea, defendere, placet. Facilius hi excusantur, quorum inquit, sive ipsi imperatori, sive provinciarum prænon tam mala Christianorum extenuare, quam ad fectis, nec ipsis urbium plebibus magistratibusque, quos CARACALLÆ quoque initia extendere, animus est. externa saltem ab hostibus pax in eam sæviendi lasci- Longe tamen illis argumentorum cedunt præstantia, viam plerumque convertit. Vix dubito, quin alia cogi- B quorum vis hic prope nulla est. Familiam vir sumtaverit, cum sic scriberet. Quod, quæso, vinculum mus ducit Jos. Scaliger, cujus auctoritatem fraudi harum propositionum: Bello Romani fuerunt impli- nonnullis fuisse, equidem nil miror. Apologeticum, cati, et Christiani nihil malorum sensere? Aut nihil ait is (Notis ad Chronicon Eusebii, in Thes. tempor. ego intelligo, aut nullum. Medios inter maximi belli p. 229, ed. Alex. Mori ultima), dubito, an sub SEfragores VALERIANUS infinitas Christianis moles- VERO scripserit, cum dicat: Papias leges heri SEtias exhibebat. Clariora hæc erunt, si distinctius ejus VERUS constantissimus principum exclusit, videtur temporis bella intueamur. In Orientis regionibus et de mortuo loqui. Ego vero tam acutus non sum, ut, Gallia militia vacabat iis annis imperator. Fuerit quid hæc TERTULLIANI verba de mortuo SEVERO illic, quod tantisper concedam, in diviniore cœtu exponere cogat, videam? Laudatur ille. At quis vivos pax: quod vero hinc provinciarum aliarum præfectis, laudibus solere decorari neget? Vox heri adhibetur. quod plebi erat impedimentum, quo minus Chris- Quamobrem autem illa de præterito SEVERI impeLianos in jus vocarent? Quid notius, nunquam ma- rio, quod cum die sic TERTULLIANUS contulisset, jorem scelerum impunitatem esse, quam bellis om- intelligi debet. Tu jam recte, Havercampi doctisni vastantibus? Quid vulgarius denique gentium illa sime, cam de tempore non longe elapso capi posse, consuetudine, quæ majores nunquam miserias C monuisti (Notis ad Apologet., p. 287.). Addo ego Christi creabant discipulis, quam cum orbis roma- capi ita debere, nisi patrum eruditissimum ineptiisnus bellicis aliisque calamitatibus premerctur? Ro- se velimus. Ex Scaligeri sententia hæc voluisset: gati, quid caussa esset, sacrificuli omnem in Chris- SEVERUS, quum adhuc viveret, leges Papias abrotianis residere culpam confidenter clamabant: Negli- gavit. Tacete profecto! Edocendi fortassis Romani guntur Dii, hanc vocem eorum Arnobius refert crant, non apud inferos ab imperatore hoc benefi(L. 1. adv. gentes, p. 16. ed. Heraldi ), atque in tem- cium esse præstitum. Sit itaque heri hic nil aliud, plis jam raritas summa est: jacent antiquæ derisui quam haud ita pridem. Nihilo tamen minus vir celecærimoniæ, et sacrorum quondam veterrimi ritus reli- berrimus, Petrus Allixius, Scaligeri hoc argugionum, novarum superstitionibus occiderunt. Hinc illæ mentum comprobavit, illique præcipue opiniolacrymæ ; hinc novi novis orientibus turbis furores. nem suam, minimum non ante a. CCXI. ApologetiNon erat itaque, cur hanc rationem clariss. Dodwelli cum litteris esse mandatum, superstruxit (Dissert. de vir alioqui paucis in hoc genere conferendus, Seb. Tertulliani vita et scriptis, cum aliis; edit. Paris, 1680. Tillemontius, sibi ut optimam repetendam esse in-4°). Quod quam improvide factum sit, evidens esse duceret (Histoire des Emper. Tom. III. P. 1. p. 146. opinor. Adjunxit idem duas alias pro hac computatione D ed. Bruxell.). Que quidem, tantum abest, ut aliquid rationes, quas, etiamsi a celeb. Dupinio jam brevibus probet, ut contrariis potius partibus aliquid auxilii af- dilutæ sunt (Nov. Bibl. des Auteurs ecclés. Tom. I. p. ferat. Sed exilior adhuc altera, occasionem male Chri- 107.108. ed. secunda), ut hic denuo expendam, institustianis faciendi non abfuisse. Nec occurrebat saltem occu- tum postulat. Primum post librum de præscriptionibus sio aliqua, quæ imperatoris iram in Christianos exci- nostrum esse compositum, ex eo constare ait, quod in taret, cum nec nigriniani fuissent illi, nec albiniani, hoc ad illum TERTULLIANUS digitum quasi intenut TERTULLIANUS ait. Verbis hic parco, eo quod derit. De ætate libri de præscriptionibus hic commeninconsideratius, nil dici potuisse putem. Adeone nun- tandi locus non est. Adoptabo interea Cavei (Hisquam Christianorum rebus imperatores infesti erant, tor. litterar. scriptor. eccles., p. 43.), aliorumque nisi cum aliqui eorum iis, qui civilia movebant sententiam, circa a. CCVII, publicatum esse. Quemadbella, sese addixissent? Ne pueri quidem id ferrent. modum clariss. Allixius probet, librum hunc in ApoNeque vero de SEVERO hic potissimum quæritur, logetico commemorari, tantum videndum est. Locus, an is ante a. CCII. in Christianos sævierit. Quan- quem producit, hic est (c. XLVII, p. 519 ) : Exquam et huic et aliis ipsum Christianorum nomen pedite autem PRÆSCRIBIMUS adulteris nostris

« PoprzedniaDalej »