quit, scripta legentibus, etiam haud mediocriter A tamen spernendis, scrupulose calculorum diligentiæ litteratis, occurrunt difficilia non pauca sermonis et relictis, ut sit olim ingens cumuli summa. Observascripture. Nam sermonis quidem Africani superbia. doctrinam ferme omnium dote præstans lectores sibi poscebat ad nutum attentissime sagaces. Posteaquam vero in longe alios incidit, mutari cœpit, a quibus non potuit capi et spurias dictiones pro legitimis, adulteræ manus inverecundia sparsit. Scripturæ autem nativæ ruina, auctoris verbis semel interceptis, ut obtrito corpore, sensum una quasi ipsum et mentem profligavit. Sic pessimi correctores emendatissima perdidere. Nam quis esset querelarum modus? ant quid in tanta calamitatis casu tam veteri non desperandum? Hæc pestis Homerum jampridem ita persuaserat, ut Arato quærenti: ubi locorum haberetur Iliadis pristine copia? › Timarchi filius Ti- B mon cum respondisset: quærendam esse in exemplaribus antiquis, addiderit: sed nondum correctis. Dira natio tam foede Septimii nostri libros adeo quoque jampridem vexavit, ut jam falsi vetustas longi temporis præscriptionem obstruat veritati. Quod si veterum librorum appelles fidem, etiam veterum librorum fide falsissimae lectiones adferuntur. Nam sunt et libri veteres depravatissime correcti; neque ulla spes reducendæ unquam veritatis, nisi tam ve teres nanciscantur, ut sint omni correctorum antiquitate vetustiores. Ætas avorum laudabiles Rhenani operas vidit, tribus editionibus elaboratas. Cujus viri fidei, judicio, eruditioni, diligentiæ, si partium studia meliorum exemplarium commercia non invidissent, is precul dubio præstitisset, quod istam no- C bis hodie operam valde levaret. Sequens ætas Fulvium Ursinum tulit, qui codices inspexerat longe meliores Rhenanianis, contentus excerptas inde lectiones editionis Pameliana marginibus adnotasse, sed ne possessoribus quidem exemplarium nominatis, Fulviane lectiones, in librum ampliss. doctissimique Tolosatium Archiepiscopi Car. Monchalli ex autographo transfus, nobis hoc etiam profuerunt, ut earum editioni, Epidicticis Wowerii Notis accurate, fides etiam apud austeriores constare debeat; imo et Schoppianis illis ex Fuldensi et Vaticano in Apologeticum et adversus Judæos excerptis ab Junio pu blicatis. Quorum certe fidem co magis refert ubique testatissimam, quod et multa sunt et præclara

tiones adjecimus illustrandis aliquot locis obscurioribus, prisci moris jam longa oblivione deleti, aut eruditionis alicujus recondita vestigiis indagandis. In quo, si nonnulla paulo licentius posita aut disquisita censeantur, ut sunt illa fortasse de criminum occultorum castigatione, deque forma Dominici vultus ac de lucernis per diem accensis, ea sic accipi debent, tanquam Septimianis opinionibus despiciendis animadversa; minime autem arguendis catholicorum sententiis aut improbandis Patrum Septimio posteriorum decretis (a). Imo sententias et decreta ipsa patrum in Ecclesia receptissimorum semper opposuimus Tertulliano, ut qui Africanis istis velut salebris offenduntur, statim habeant quo referre pedem tuto possint. Notas etiam intexuimus variarum lectionum ambiguitati pensitandæ, veritati explorandæ, conjecturis nonnunquam explicandis aut confirmandis. Denique Africani styli glossas complurium inter sese locorum comparatione concinnavimus, interpretandi ratione certissima. Glossas diximus Græco vocabulo, quo Fabius tradidit linguæ secretiois voces minus usitatas significari. Porro breviores Observationes ac Notas plerisque haud satisfacturas scimus, nec propterea culpam deprecamur. Afer iste lectorem non admittit nisi jam eruditum. Hæc Rigaltius in disputatione, inscrip. ta de Tertulliano et ejus scriptis deque variis eorum editionibus, et quid hac nostra præstetur, quæ una cum'epistola dedicatoria ad Armandum Duc. Richelium ex ed. IX librorum a. MDXXIX (sic) textui præe mittitur. Hanc testimonia vell. de Tertulliano subsequuntur, et series Tertulliani operum quæ hoc volumine continentur. Item ex quibus quæque et quoties sint codicibus notabiliter cmendata. Id quod ad minimum quater, ad summum ducenties quinquagies ( in Apologetico) in plerisque trigesies, vigesics, septua gies, sed et octies centies, centies trigesics, interdum omnibus fere clausulis factum dicitur. Liber de Pallio, scribit, emendatur omnibus fere lineis, juxta ed. doc. tissimi Salmasii ad vetusta exemplaria accuratissimam præterquam sex aut septem locis. Textum excipit Index Scripturarum sacrarum; tum subjuncta sub titulo incerti auctoris carmina Tertulliano olim adscribi

Genesis, Sodoma: denique Index rerum memorabilium. Observationum libellus peculiari titule gaudet,

nobis inde notata, quæ huic editioni plurimum tri- D solita, adversus Marcionem l. V de Judicio Domini buant lucis et ornamenti. Hæc erit apud posteros ætatis nostræ gloriæ. Cui decus accedit ingens comperto tandem codice, quem ex voto Agobardi episcopi Lugdunensis ad S. Stephani altare oblatum fuisse legimus. Hunc certe librum ad exemplaria illa nondum correcta descriptum fuisse, probabunt ejus ope restituta nitore pristino quam plurima, quæ singula indicare tædii sane fuisset molestissimi, pretii vero nullius; nam hæc ipsa Tertullianus avide recepit, et sua, quæ male avulsa fuerant, tam bene hodie cohærent, ut avelli unquam potuisse non credas. Itaque summas recuperatorum colligi sat erit, ut inde constet, quid præstare simus parati. Sic tamen, ut notabilia tandem comprehendantur: minutioribus nec

(a) His verbis excusat Rigaliius liberiores opiniones quas in annotationibus suis aliquoties inseruit cum in Cyprianum, tum in Tertullianum; verum nescio utrum eo satisfactum fuerit omnibus; fatendum est enim, quædam esse loca in quibus satis testatur se ex sua potius quam auctoris mente loqui et in quibus etiam aberrat a re, ut annotationes scribat aliquando hodierno Ecclesiæ usui parum consentaneas.flac Dupinius et paulo post : Ili (Rigaltio) exprobratur quod conjecturis fuerit audacior nec satis adcuratus ad Auctorem suum antiquis manuscriptis recognoscendum et tandem suas, aut aliorum contextui conje. cturas nulla mauuscriptorum nixus auctoritate. Ebv.

cique accessit Index glossarum Tertulliani egregio A consilio et judicio confectus. Elegantia et nitore typorum, si quidem prima cd. non inferior sit secundæ, quam coram intuemur, admodum commendatur hæc editio, cui bibliopolæ honestate haud exiguus utilitatis cumulus accessit editis plurimorum Vv. Dd. in Tertull. adnotationibus singulari volumine tituloque comprehensis: Jacobi Pamelii Brug. Theol. etc. Argumenta et Annotationes in Q. Sep. Fl. Tertulliani opera, quibus adjectæ sunt annotationes diversorum. Omnia textui editionis V. Cl. NICOLAI RIGALȚII I. C. respondentia. Par. sumpt. Math. du Puis, via Jac. sub signo Coronæ. 1655. Præter ea quæ Pamelius in Tertullianum composuit adnotationes, argumenta, vitam et cet. quæ longe majorem voluminis partem (usque ad p. 781.) occupant, exhibentur hic Latini Latinii conjecture et emendationes, Jo. Merceri adnotationes, Edm. Richerii, Theodori Marcilii, Joannis a Wower et Gabrielis Albospini Aurelian. Episc. notæ et emendationes. Quibus omnibus accommodatus est index apprime utilis. Quod in titulo ponitur, hasce adnotationes textui Rigaltiano respondere, numeris paginarum in margine observationum adnotatis effectum est, ita tamen ut liber de pallio et Apologeticus, qui in Rigaltianis plane alii facti comparent, ad Pamelianam recensionem denuo excuderentur. Volumen hoc notarum seorsim venit in Catalogis quam plurimis ex. c. In Catal. Bibl. Tottianæ, Bodleianæ, Firmianæ et D'Estrées, T. 1. 1656. VERSIO GALLICA 1. Apologetici, studio Ludovic. Gyrii, Paris. in-12°. ›

1636.

HERM. RATHMANI Theosophia sub hac nova inscriptione: Theologia speculativa et practica ex patribus ab insigni quodam theologo collecta et publici juris facta. Witemberg. >

1639.

VERSIO HISPANICA 1. Libror. Tertulliani De Patientia, de testimonio animæ, ad Scapulam, etc. cura Josephi Pellecier, Barcellona. ›

1659.

PAGANINI GAUDENTII Salebre Tertullianica cum ejusdem comparatione dogmatum Origenis cum philosophia Platonis. Flor., in-4°. ›

1659.

1611.

ED. RIGALTIANA II. Lutetia', sumpt. Math. Du Puis etc. f. Observationibus et Notis atque etiam Glossario auctior, cujus exemplum cum frequent. coll. Codd. MSS. impr. Agobardini in Bibl. Baluz. extabat. Post hanc repetitam esse Rigaltianam Parisiis, 1644, 46, . 50 et 58. Oudinus affirmat.

1614.

PAGANINI GAUDENTII opuscula tria, quorum ultimum de philosophicis opinionibus veterum Ecclesiæ Patrum, multa de Tertulliano quærit. Pisis., in-4". › 1644.

VERS. HISP. II Matriti. f. Tertulliani liber de Patientia cum commentis Orii, Cat. Bibl. Pinell. T. I. v. 89. ›

1644.

B
VERSIO HISPANICA 11. Libr. ad Scapulam, interprete
Pet. Manero, Cæsar August. >

1645.

II. VERSIO GALLICA. Librum de Poenitentia cum aliis Patrum de hac materia tractatibus gallice verlit Antonius Arnaldus et Paris. evulg. inter ejus opp., t. XXVIII, edit. Paris., 1779.

1616.

<VERSIO GALLICA 11. Apologetici studio Ludov. Gyrii, in-12. 1616 48 50 (a).

Parisiis ap. Mich. Solg. via Jacobara sub signo Phoenicis. fol. Tomi III. Tertullianus redivivus, scoliis et observationibus illustratus. In quo utriusque juris forma ad originem suam recensetur. Et Avita pieC tatis Amatoribus inquirendi norma præscribitur. Auctore P. Georgio, Ambianate, Minorita Capucino, Parisiis apud suos Professore Theologo. Facete Rigltius grande hoc Capucini opus respiciens in præfa. tione notis in Cypr. præmissa scribit: Quod ad Tertullianum attinet, vix est, ut redivivus unquam ab ullo mortalium dici queat, qui jam sit horrendis vel grandium commentariorum sarcinis obrutus et contritus. Antequam autem ad ipsa Tertulliani opera accedat scoliis suis et observationibus illustranda, præmittit vindicias Tertullianicas, quarum prima parte de Tertulliani patria, educatione, studiis aliisque ad vitam ejus naturalem spectantibus agit. In secunda parte inter alia disquiritur, quibus motivis ad Christianam fidem adductus fuerit? an statim a conversione baptismo initiatus fuerit? an et uxorem ad fidem traxerit? an Ecclesiae Doctor, an Sacerdos, an Monachus, an Martyr fuerit? Tertia vindiciaruma pars de Tertulliani doctrina ejusque scriptis tam apologeticis quam polemicis et paræneticis agit. Ita autem de doctrina ejus se agere profitetur, ut ejus

<VERSIO HISPANICA libror. de Patientia, de Testi- D monio animæ, ad Scapulam, etc., cura Josephi Pellecier, Barcellona. ›

(a) Ita jam Ceillier p. 526. T. II, et Gat. Bibl. Chigiana v. Ambianas. Sed variant in annorum indicio VV. DD. Fabric. (Del. p. 215.) 1616 et 48, Dupinius 1648 et 50, profert; quare utrumque se jui placuit. Male Sandius quasi repetitam a. 1650 hane editionem laudat, nisi negligentius hoe scripserit, cum diversas editiones significare vellet factas, a. 1648. P. Georgii et a. 1650, aliam Rigaltianæ sc. repetition nem. SCHOENEM,

errores in bonam partem interpretari nitatur. Hæc A Secunda, pacifice, et absque contentiosa controver

et plura super hac editione Itigius in Hist. Eccl. Sec. II, p. 71 sq.

HERM. RATHIMANI Theosophia ter edita sub novo nomine: Medulla Patrum, hoc est Consensus harmoniacus Patrum fidei antique et vite vere Christianæ, certis per locos theologicos porismatibus consignatus, certa et salutaria contra adversarios quosvis B tradens documenta. In fine additur Theologia Practica e Tertulliani et Cypriani propriis verbis confirmata et luci exposita est a M. Herm.: Rathmauno. Witemberg.

1656.

Lugd. Bat. ex off. Jo. Maire. 8. Q. Sept. Fl. Tertulliani liber de Pallio. Claudius Salmasius ante mortem recensuit, explicavit, notis illustravit. Accedit vera ad vivum ejusdem effigies.

1657.

(Argentorati. 8. Tertulliani opera, opera Boecleri.) Ita Sandius. Oudinus contra hujus loci et anni repetitionem Rigaltianæ forma non indicata comme

morat.

1658.

Parisiis ap. Jac. Dallin sub signo S. Stephani et Thomam Joly sub signo scuti Hollandiæ, via Jacobæa: fol. Tomi III. Tertulliani Omniloquium Alphabeticum Rationale Tripartitum, sive Tertulliani ope ra omnia in novum ordinem, hactenus intentatum et facilem, omnibus utriusque fori Oratoribus, Re rum humanarum divinarumque Professoribus ac Scriptoribus utilem, disposita, exposita, illustrata opera fratris Caroli Moreau Augustiniani Ordinis Eremitarum Communit. Bituricens. Conventus Reginæ Margarita, in suburbiis S. Germani Paris. Quid novi præstiterit Author in hoc opere, summam TheoJogia scholastica, Positiva et Moralis ex Scriptura S. Patribus et Tertulliano et Augustino maxime decerptæ, complectente, sequens pagina indicabit. Titulos II et II Voluminis haud minus prolixos omittimus, et si summam rerum, quas de novo contulit Author ad illustrationem Tertulliani pag. altera Tomi primi exhibita, descripiam dederimus, satis cuique. de ingenio editoris constabit. Ita vero hæc sonat:

Opus hoc novum tripartitum tribus tomis absolvitur. Primus hic tres partes complectitur. Prima quidem omnes libros Tertulliani, in ordinem alphabeticum digestos, profert, supplens quatuor defectus notabiles, in omnibus hactenus editionibus prætermissos, in præfatiuncula præmittenda notatos. (a)

(a) Quales? equidem nec dicto loco reperire potui, nec e specialiori, ad quem inde remittit lectores, præfatione certior factus sum: quoniam vero in

sia, tacito etiam adversarii cujuscumque nomine nudo veritatis, et pietatis S. Patri Augustino, debitæ nee non totius operis ex ejus sententiis lectissimis contexti ab omni æmulationis injuria tutandi respectu, diluit, Alphabetum errorum perperam imputatorum Augustino, Tertulliani in omnibus sanis illustratori, in perversis correctori. Ubi tota cjus doctrina, maxime vero de Prædestinatione, gratia, et libero Arbitrio, non privata unius auctoris, sed Catholica, et ad S. Scripturæ, Patrum, Conciliorum, SS. Pontificum et Tridentine quam maxime Synodi et Constitutionis Innocentii X. in quinque Proposit. Censura, regulas, exacte reducta; et per 27 quæstiones cuiose discussa, orthodoxa prorsus esse convincitur. Tertia pars erroneas, hæreticas, durioresque sententjas Tertulliani a sana cjus doctrina separatas, ordine pariter alphabetico contestas evolvit, explicat et Catholica S. P. Augustini doctrina dissolvit. Cum gemino secundæ et tertiæ partis proprio indice; altero locorum selectioris scripturæ ibidem explicatæ, altcro rerum notabiliorum. Secundus et Tertius Tomus patiuntur omnia sana ejusdem Tertulliani Opera in locos communes ordine novo et hactenus intentato, non tantum alphabetico, sed etiam rationali exactissime distincta, brevibus scholiis ad singula quæque obscura, ad literam exposita, et ubique per selecliores ex Medulla S. Scripturæ, Conciliorum, Patrum, et S. Augustini præsertim, nullibi præterinissi, aliorum item probatissimorum authorum cujusque C disciplina locos illustrata. Cum triplice indice locupletissimo in fine tomi tertii collocando; quidem Scripture sacræ explicata ter millies et amplius locis, rerum ac verborum, concionum. De Operis inscriptione (a), dispositione, utilitate, soliditate, curiositate et intanta rerum diversarum abundantia,conjunctaque brevitate perspicua: nec non Tabelle Emblematic.c fronti operis impositae expositione, (b) Synopsi quoque vita Tertulliani et Augustini, deque symbolicis eorum,

Ꭰ

ista hujus editionis virtutes ad sex imprimis capita refert (et tribus quidem reliquas carere diserte affirmat, nec quartam eis concedere videtur), scil. : quod textu sit emendatior, Scripturæ S. loca in ipso textu diverso charactere sint discreta, ad marginem non capita solum libri SS. a. Tertull. laudati sed versus etiam singuli ad originale denuo collati, adscripti, Argumenta, quibus alia editt. laborent, libris prælisa plana et brevia hæc ipsa defectuum nominé declarasse Morellum suorum sane bonorum cognitione satis beatum, puto. SCHOENEM.

-

(a) Omniloquium, inquit, hoc opus inscripsi : tum quod nullam prorsus in eo sententiam vel lineam ex hoc solo opere, magnam in omni causa dicendi, Tertulliani prætermiserim: tum quod scribendive copiam cuicumque oratori, scriptorique prospexerim. SCHOEN. (b) Adriserant Parisienses imagines Augustini (cucullati) et Tertulliani (c. Pallio) ere impressas et titulo operis generali præfixas cum subscriptione : Duo in Africa ingenii monstra totiusque Doctrina et Elo- Cachinius ipsis quentiæ Genii de palma certantes. insultasse, Morellus inquit. Hinc vero incumbere sibi existimat Tertulliano conformari et sicut ille pro Pallio suo, pro Augustini Bardocucullo et sacco apologeticum scribere. SCHOENEM.

edit. præmittuntur, vita nempe Tertulliani a Pamelio conscripta, Paradoxa illius cum antidoto, prover · biales formule toto opere contentæ, ex Rigaltiana accessit judicium de Tertulliano, etc., et series operum a Rigaltio instituta, tum recens Priorii diss.. qua Tertulliani vita, opiniones et errores expenduntur. 1664.

ac dissymbolicis proprietatibus et Elogiis: de usu A notis illustrati habentur. Præter ea, quæ Pameiianis tandem et praxi totius Operis habet, quam attente examinet Lector, ut sibi necessariam, Præfationem generalem, post nuncupatoriam epistolam imme diate subsequentem. Restat, ut ad illa, quæ in textu præstitisse profitetur, paulisper animadvertamus; sed et hic verbis ipsius defungi licebit. Ita vero pollicetur in textu innumera etiam in emendatioribus editionibus menda correxisse; virgularum, punetorum, accentuum defectus, intellectum obscurissimi authoris obnubilantes supplevisse; cacographias quam plurimas emendasse; ut si Typographi cura Autographi purgatissimi sollicitudini responderit, et correctori vigilantissimo paruerit, nihil futurum sit, quod in hoc textu censoris oculos, severissimi licet, arguendum ostendat. Jam hæc satis erunt, nec tamen nimia, ut spero, pro raritate molis hujus chartaceæ. Inscripsit opus Pomponio de Bellicore Equiti, et supremi senatus Parisiensis principi.

1662.

ED. PAMELIANA-ROTHOMAGENSIS 1°. Rothomagi. f. Q. S. Fl. Tertulliani opera omnia, etc., cum Jac. Pam. argg. et annotatt., Latini Latini conjecturis, etc., repetita. Ed. 1597.

1662.

Le Génie de Tertullien, par de Fayolle. Faris, in-4°. ›

1664.

B

C

ED. PAMELIO RIGALTIANA PRIORII.-Lutetiæ Parisiorum, impensis societatis typographicæ librorum officii ecclesiastici. Q. Sept. Flor. Tertulliani Opera ad vetustissimorum exemplarium fidem sedulo emendata, diligentia Nic. Rigaltii I. C. cum ejusdem adnotationibus integris et variorum commentariis, seorsim antea editis, Ph. Priorius argumenta et Notas in libros ommes de novo adjecit et Dissertationem apprime utilem concinnavit. Accedunt Novatiani tractatus, de Trinitate et Cibis judaicis, cum Notis, ut in Editione Pamelii. Textus est Rigaltianæ secundæ, cujus etiam notæ omnes, tum quas ad calcem apposuerat, tam eæ, quæ ad notas in Cyprinum erant adjectæ, præterea vero Jac. Pamelii adnotationes selectæ, B. Rhenani, Franc. Zephyrii, Gabrielis Albaspinaci, Ludovici de la Cerda doctiores observationes, tum Salmasii in L. de Pallio potiores, nec non Mercerii, Wowerii aliorumque illustrationes et correctiones, denique ip- D sius Philippi le Prieur, qui curam hujus editionis ge-sit, not et argumenta in libros omnes accesserunt. Consilium, quo societatem sibi institutam esse bibliopole fatentur, ut latinos Patres ac veteres SS. Ecclesiasticos eruditorum hominum lucubratione ilinstratos ederent, successu caruisse dolendum est. Nam hæc editio profecto tum ordine et distributione notarum, quæ textui charactere minori columnis scetis subjiciuntur, tum chartarum et typorum nitore omnium literatorum plausum meruit. Priorii Notæ parvi quidem pretii sunt, laudanda tamen, quam adornandæ editiopi præstitit, diligentia. Novatiani tractatus ex recensione Pameliana et ejusdem tantum

Herm. Rathmanni Theosophia edit. quarta novo inscripta titulo : Aurifodina Patrum theologica, tum speculativa, tum practica, certis per locos theologicos porismatibus consignata; certa ac salutaria contra adversarios quosvis tradens documenta, a multis jamdudum desiderata; jam nunc vero ab insigniori quodam et de Ecclesia Christi quam meritissimo theologo publici juris facta. An ob fucum emptoribus faciendum, an ob gravem exortam in Germania controversiam Rathmannianam, excogitata fuerit hæc titulorum varietas, deletumque auctoris nomen, haud liquet nec quemquam nunc ignorare piget. ›