Obrazy na stronie
PDF
ePub

ostendit et exinde totum, quod in Deo (1) quæritur, re A tiatam (d). Sexum nec femineum mutat Christia

[blocks in formation]

(a) Licet Plato affirmet. In Timæo: p. 28. C. ed. Steph. Τὸν μὲν ποιητὴν καὶ πατέρα τοῦδε τοῦ παντὸς, εὑρεῖν τε ἔργον, καὶ εὕροντα εἰς πάντας ἀδύνατον λέγειν, i. e. Clialcidio interprete, Opificem, genitoremque universitatis, tam invenire difficile, quam inventum impossibile digne profari. Vide plurima testimonia apud Elmenhorst. p. 44. ad illa Minucii p. 21. Platoni itaque in Timeo Deus est ipso suo nomine mundi parens, artifex animæ, cælestium terrenorumque fabricator; quem et invenire difficile, præ nimia et incredibili potestate, et cum inveneris, in publicum dicere impossibile præfatur. Cod. L. B. re quoque affirmat : licet Plato assignet etc. Hav.

(b) Enarrari in omnes. Exstat epistola Thaletis ad Pherecidem apud Laertium, in qua non vult ipsum palam apud omnes hac de re disserere. Sic incipit : Πυνθάνομαι σε πρῶτον Ιώνων μέλλειν, etc. i. e Audio te primum Ionum de rebus divinis apud Græcos palam disserere parare. Verum justiore fortasse sententia inter amicos ea quæ scripseris, leges, quam passim quibuscumque permittes nullo illis emolumento futura. Minucius etiam de Christianis, post illa Platonis adducta: Eadem et illa fere quæ nostra sunt. Nam et Deum novimus, et parentem omnium dicimus, et nunquam publice nisi interrogati prædicamus. Quod capiendum secundum illa Servatoris verba Matth., VII, 6. Με δότε τὸ ἅγιον τοῖς κυσί, μηδὲ βάλητε τοὺς μαργαρίτας ὑμῶν ἔμπροσθεν των χοίρων. Atque inde illustrandum obstinatum ejusdem silentium et in aula Cajaphæ et in conspectu Pilati, quibus de Deitate et Regno suo non nisi adjuratus et rite interrogatus respondit, Matth., XXVI, 63. et XXVII, 11, 14. Hav.

(c) Si de pudicitia provocemus. Quoniam in principio hujus cap. dixerat philosophos eadem et monere et profiteri, innocentiam, justitiam, patientiam, sobrietatem, pudicitiam, singula jam refellit, servata orationis suæ numerositate, dum dicit: de pudicitia provocemus, et de probitate defendam, et de modestia_ certem, et de æquanimitate congrediar, et de fide comparem, denique de simplicitate consistam. Pamelius et alii hic legunt provocemus, sed Rhen. et Rigalt. emendant provocemur. Quod minus cum reliquis convenit. Melius legas provocem. Qualis vero philosophorum continentia? audì Lucianum in Fugitivis : Old, etc. i. c. sed hi cum admodum casti et severi extrinsecus et publice appareant, si puerum nacti fuerint formosum, aut speciosam mulierem, aut speraverint, melius est tacere quæ faciunt. Nonnulli vero suorum etiam hospitum uxores corrumpentes abducunt, ut Trojanus ille Paris, credo et ipsas philosophari cupientes. Chrysostomum etiam Orat. de S. Babyla. At temperans. inquis, fuit continentemque vitam egit Sinepensis ille, ut qui etiam legitimas nuplias non sustinuerit. Sed adde, obsecro, temperantiæ ac continentiæ illius modum. Tu vero nequaquam addes, qui libentius temperantiæ laudes illi detraxeris, quam temperantiæ ejus modum prodideris, adeo certe ille infamis, ac magno dedecore plenus. Percurrerem hoc loco et cæterorum nugas, stultum ac vanum studium, denique turpitudinem: ubi enim, quæso, utile est, seminis humani gustu non temperare? id quod faciebat Stagirites; quale commodum cum matribus ac

B

sororibus misceri? quod quidem philosophus Stoc præfectus lege sanxit. Percurrerem etiam Academiæ principem, illiusque discipulum: item et eos, de quibus major est admiratio, his quos nominavi obscaniores fuisse demonstrarem: obscænum quoque puerorum amorem ab illis in honestatis et philosophiæ partem annumeratum, omni retecta allegoria denudarem, nisi tum nobis ad alia properantibus oratio longior hac ratione fieret, tum omnium illorum ritus, uno a nobis detecto, satis superque redargueretur. Hav.

(d) Corruptor adolescentium pronuntiatur. Hæc est praestantissimi Cod. Fuld. lectio, quam recepit Rigalt. nam alii minus venuste, lego partem sententiæ Autica in Socratem corruptorem adolescentium pronuntiatam. Lugd. B. legit. pronuntiatum. De Socrate etiam Noster lib. de Anima c. 1. adolescentiam vitians. Et passim veteres. Lucianus in Vitarum Auctione, et in Eunucho, in dialogis etiam Meretricis Dial. X, Theodoretus Gr. Aff. Cur. p. 174 et 175. Non defuere tamen qui philosophuni hoc crimine absolverent, illumque dilexisse pulchros dicant, quoniam ex venusto membrorum et oris habitu virtutem animi et generosam indolem venabatur, quo etiam inclinat Nonnus in expositione ad Nazianzeni Orat. XLVIII, quae est in Julianum secunda. Huc pertinet gemma quæ est in tom. 11, Dact. Gorl. n. 314, ut quibusdam placet. IAV.

(e) Phrynen Diogenis super recumbentis ardori subantem. Inter epulas Cynico cynice morigeram. LAC.

(f) In adulterio periisse. Falsum hoc, si scriptoribus qui adhuc exstant fides: Itaque sic scribit ad Eusebium p. 125, Josephus Scaliger, hoc loco in Tertulliano aut μνημονικόν σφάλμα esse, aut, ait, impostor est qui illi hoc persuasit. Mortuus est enim valde senex plas. Non dissimilis tamen mors aliorum quos enumerat Plinius Hist. Nat. lib. VII, c. 13. Cornelius Gallus prætorius et T. Haterius eques Romanus in Venere obiere. Et Valerius Maximus, lib. IX, cap. XII. Fortis hujus mors, illorum perridicula. Cornelius enim Gallus prætorius, et T. Haterius eques Rom. inter usum Veneris absumpti sunt. Qui idem sapienter pro more suo addit hæc: Quanquam quorsum attinet eorum cavillari fata quos non libido sua, sed fragilitatis humanæ ratio abstulit! Fine namque vitæ nostræ variis et occultis caussis exposito, interdum quædam immerentia supremi futi titulum occupant : cum magis in tempus mortis incidant, quam ipsam mortem accersant, Speusippus tamen väv rov, voluptatibus deditus, est Laertio. HAV.

(g) Democritus excæcando semetipsum. Vincentius Bellovacensis in Speculo Doctrinali lib. V, cap. 98. Tertullianus quoque refert Democritum philosophum excæcusse seipsum: eo quod mulieres aspicere sine concupiscentia non valebat. Et rursus cap. CLXXV. Unde de Democrito philosopho refert Agellius in libro Noctium Atticarum, quod natione Abderites fuerit et ditissimus: qui omne patrimonium suum relinquens suis civibus, Athenas profectus est et ibi oculos sibi eruit: tanquam scilicet impedimento bonorum studiorum, ut vegetatiores cogitationes haberet. Liberius tamen dicit

mulieres sine concupiscentia aspicere non posset, et A congrediar, Lycurgus άпoxα prépa optavit, quod ledoleret si non esset potitus, incontinentiam emendatione profitetur. At christianus salvis oculis feminam videt, animo adversus libidinem carcus est. Si de probitate defendam, ecce lutulentis pedibus Diogenes superbos Platonis toros alia superbia deculcat (a). Christianus nec in pauperem superbit. Si de modestia certem, ecce Pythagoras apud Thurios (b), Zeno apud Prienenses tyrannidem affectant: Christianus vero nec ædilitatem (c). Si de animi æquitate

(1) Forte thoro Haver.

ges ejus Lacones emendassent: Christianus etiam damnatus gratias agit. Si de fide comparem, Anaxagoras (d) depositum hospitibus denegavit: Christianus etiam extra fidelis vocatur. Si de simplicitate consistam, Aristoteles familiarem suum Hermiam turpiter loco (1) excedere fecit (e): Christianus nec inimicum suum lædit. Idem Aristoteles tam turpiter Alexandro regendo potius adulatur (f), quam Plato

LECTIONES VARIANTES.

COMMENTARIUS.

eum oculos sibi eruisse, ne videret bene esse malis civibus. Tertullianus dicit, quod ideo excæcavit seipsum, B quia mulieres sine concupiscentia aspicere non poterat. Addit de suo: porro merito sibi oculos eruit, qui magicas tenebras oculis humanis invenit. Hav.

(a) Diogenes superbos etc. Hieronymus Contra Jovinian. Plato cum dives esset, et toros ejus Diogenes lutatis pedibus conculcaret, ut posset vacare philosophiæ, elegit Academiam, villam ab urbe procul, non solum desertam, sed etiam pestilentem; ut cura et assiduitate morborum libidinis impetus frangeretur, unde et plures ejus discipuli oculos sibi effoderunt. Pro deculcat Fuld. decalcat. HAV.

(b) Pythagoras apud Thurios. Sic Rig. Herald. Rh. et Ald. nonnulli Thyrios. De morte Pythagora cum variæ opiniones, tum et illa fuit vi adversariorum dum dominationem affectat crematum. vide Laertium et Athenagoram. Arnobius lib. 1. Pythagoras Samius suspicione dominationis injusta vivus concrematus in fano est. Lego inusta, vel injusta. HAV.

(c) Christianis vero nec ædilitatem. Ibidem apud AlC dum male Chr. vere nec civitatem. Ædilitatem vero non temere nominat, ut ad quam et plebi pateret aditus, et ad quam videntur pertinuisse munera non ampla valde, ut vici magistratus et similia. Martialis de ridiculo Oracilii fastu et æmulatione, lib. x. epigr. 79.

Consul Torquatus, vici fuit ille magister,

Nec minor in tanto visus honore sibi. HAV.

(d) Anaxagoras depositum hospitibus denegavit. Rectissime ita Cod. Fuldensis, cujus collationem a Fr. Modio factam et Scioppio descriptam notis suis subjunxerat Junius. Qua cum uti potuissent Heraldus et La Cerda, illam inspicere passim neglexerunt, edentes cum aliis hostibus, quod præ hoc nostro absurdum valde est. Rigaltius, qui solus præclara illa collatione in editione sua, uti novit, sic transposuit denegavit hospitibus; cur illud, nescio. Tangit Aristoteles hujus delicti iniquitatem Problem. Sect. XXIX. qu. 2. et cur sit gravius quam negare mutuum, πpòs yàp τῇ ζημίᾳ, καὶ τὴν πίστιν παραβαίνει. i. e. præter daminum enim, fides negligitur. eἰ ὁ μὲν οὖν ἔδωκε ὡς φίλῳ, ὁ δὲ ἀπεστέρησεν ὡς ἐχθρόν. hic enim rem suam credidit tanquam amico, ille denegat tanquam inimico Lucianus de Hermodoro Epicureo simile narrat in Icaromenippo : Καὶ γὰρ αὖ κἀκείνους ἑώρων, Ερμόδω ρον μὲν τὸν Επικουρεῖον, χιλίων ἕνεκα δραχμῶν ἐπιορκοῦντα. i. e. Nam inter eos quidem videbam Epicureum Hermodorum ob mille drachmas pejerantem. Sed de Anaxagora nihil legitur, nec Interpretes quidquam afferunt. Non dubito tamen quin ad illum pertineant illa Luciani itidem in Lapithis, ita Tertulliani nostri verbis respondent ad amussim, etiam amplius docentes in discipulo suo scelus hoc perpetratum. Ibi Cleodemus : Οὐδὲ τοῦ ξένου μαθητοῦ λαβὼν τουρόδιο» παρακαταθήκας έπειτα ὤμοτα κατὰτῆς Παλλιάδος μὴ εἰληφέναι. i. e. Neque hospitis discipuli, accepto viatico quod deposuerat, postea per Palladem, a me non accepium dejeravi. Vide Ezechielem cap. xvm. 12. et Laertium in Pittaco et Platone. Av.

D

(e) Hermiam turpiter loco excedere fecit. Adducit ex Laertio La Cerda Aristippi narrationem, Aristotelem ab Hermia concubinam ejus accepisse, sed huc vix pertinere ipse fatetur. Potuisset alioquin huc respexisse Lucianus, certe allusisse; dum scribit in Lapithis Σὺ δὲ, τὴν Σωστράτου γυναῖκα τοῦ μαθητοῦ ἐμοίxevous, & Kleoònue. Tu vero, Cleodeme, Sostrati discipuli tui uxorem stuprasti. Hunc vero Hermiam intimum in Aristotelis amicitia locum obtinuisse, patet ex Athenæo in cujus lib. xv. cap. 16. philosophus ut impius accusatur, quoniam isti Hermiæ divinum tribuisset honorem, memoriam ejus, ut deorum, hymno celebrans, sed defendens Aristotelem Athenæus demonstrat non hymnum sed scholion esse, ipsumque carmen subjicit, ubi ad virtutem sermo est, el de Hermia, quem Herculi, Achilli et Ajaci comparat, illa exstant:

Σᾶς δ ̓ ἵνεκ' φιλίου μορφᾶς
Καὶ Α' ταρνέως έντροφος
Μελίου χήρωσεν αὐγᾶς.

Τὸν γὰρ ἀοίδιμον ἔργοις,

Α' θάνατόν τέ μιν αὐξήσουσι Μοῦσαι

Μνημοσύνης θυγατέρες,

Διὸς ξενίου, σέβας αὔξουσαι

Φιλίας τε γέρας βεβαίας.

i. e. Ob amabilem formam tuam se privavit lumine solis alumnus Alerneæ. Quem actis rebus clarum et celebrem sempiterna laude Muse decorabunt, Mnemosynes ac Jovis Hospitalis filiæ venerationem extollentes, firmæque amicitiæ præmia. Ibidem citantur illa Aristotelis : Οὐ γὰρ ἄν ποτε Ερμεία θύειν ὡς ἀθανάτῳ προαιρούμενος, ὡς θνητῷ μνήμη. κατεσκεύαζον, καὶ ἀπανατίζειν τὴν φύσιν βουλόμενος ἐπιταφίοις καὶ τιμίαις ἐκοσμήσατο. 1. e. Hermeiæ, ut immortali, cum ego sacrificare non deliberarem, sepulcrum, ut mortali, extruxi : immortalem vero famam ejus reddere cupiens, funebri commendatione atque laudatione eum cohonestavi. Sed est in MS. L. B. monstrum aliquod lectionis Herimantra putriculo excedere fecit, sensum assequi nondum potui. An potius legendum? Hermiam turpiter thoro excedere fecil. Quod confirmat Laertius. HAV.

(f) Alexandro regendo potius. Idem Codex regi, sed male. Debuerat potius, inquit, ferocem ejus adolescentiam regere frono modestia, magister ejus, quam ut aulicus ipsi assentari et dementiam animi augere. Sed hujus in sapientibus sæculi adulationis insigne nobis exemplum præbet Arrianus de Exped. Alex. lib. IV. cap. IX. p. 164. edit. Gron. Ibi indignante sibique irascente Alexandro ob infandam Cliti cædem dicit ille Arrianus : Εἰσὶ δὲ οἱ λέγουσιν Ανάξαρχον τὸν σoplov EX0ε etc. i. e. Sunt qui scribant, Anaxarchum sophistam consolandi ejus caussa arcessitum, ad eum venisse. qunique cubantem atque suspirautem offendisset, arridentem dixisse, Ignorare ipsum cur veteres sapientes Justitiam Jovi assidentem fecerint; nimirum quia quidquid a Jove decernitur, id juste factum esse censeri debeat: oportere igitur, que a magno rege fierent, justa existimari, primum quidem ab ipso rege, deinde a cæteris mortalibus. Atque hoc quidem dicto tunc nonnihil solatii Alexandro attulisse. Sed ipse præ

Dionysio ventris gratia venditatur (a). Aristippus in A cum talibus factis in nomine et in honore sapientiæ purpura sub magna gravitatis superficie nepotatur (b), et Hippias, dum civitati insidias disponit, occiditur (c). Hoc pro suis omui atrocitate dissipatis nemo unquam christianus tentavit. Sed dicet aliquis, etiam de nostris exeedere quosdam a regula discipline; desinunt tum christiani haberi penes nos, philosophi vero illi

perseverant apud vos. Quid adeo (1) simile philosophus et christianus, Græcia discipulus et Cœli, famæ negotiator et salutis (2), verborum et factorum operator, rerum (3) ædificator et destructor), interpolator erroris et integrator veritatis', furator ejus et custos (4).

LECTIONES VARIANTES.

(1) Cod. Lugd., Ald., Rig. et Hav.: Adeo quid; scribendum fortasse, Atque adeo quid, etc.

(2) Edd. ante Rigallium omnes: vitæ, cod. Fuld. et salutis vitæ.

(5) Fdit. Rig. excepla omnes: et rerum. Sed s. deorum,

ut conjecit A. Neander, s. idolorum scripsisse videtur Tertull.

(4) Edd. ante Rigaltium: destr., amicus et inimicus erroris, veritatis interpolator et integrator et expressor, et furator ejus et custos?

COMMENTARIUS.

clare addit: Κακὸν δὲ μέγα ὡς ἐγώ φημι ἐξεργάσασθαι Α'λε-
Fávòp, cle. i. e. Ego vero majoris errati quam prioris
auctorem Alexandro Anaxarchum fuisse censeo, si illum В
viri sapientis sententiam esse statuit; Non oportere ni-
mirum regem summo studio delectuque habito justa
agere; sed quidquid aut qualecumque sit quod rex faciat,
justum censeri debere. Cui culpæ quam affinem fecerint
Aristotelem, patet ex ista cum hoc Anaxacho colla-
tione apud Lucianum in Parasito : Εὐριπίδης μὲν γὰρ,
ὅτι Αρχελάω μέχρι τοῦ θανάτου παρεσίτει, καὶ Αναξαρχος
Αλεξάνδρῳ, πάντως ἐπίςασαι. Καὶ Αριστοτέλης δὲ τῆς πα
ρασιτικῆς ἤρξατο μόνον, ὥσπερ καὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν. i.
e. Quod autem Euripides apud Archelaum ad mortem
usque, Anaxarchus apud Alexandrum egit parasitum,
plane compertum habes. Cæterum Aristoteles parasiti-
cam orsus est solum, ut fecit in reliquis artibus. Mor-
det philosophum, quod omnia scire et docere cupiens,
in nullo perfecte excelluerit. Qui idem tamen auli-
cas callens artes cognatum suum Callisthenem frustra
monuit, temperaret ferociam animi, ne sibi fatum
maturaret, Alexandro congredi nesciens, ut supra
docuimus. HAV.

(a) Quam Plato Dionysio etc. Sensus est, nec alius esse potest: tam turpiter gratiam Alexandri captat Aristoteles, quam lautitias et cœnas Dionysii Plato. Itaque recte La Cerda et Rigalt. jugulaverunt veterem lectionem, licet in omnibus sit MSS. et editis, Plato a Dionysio. Lucianus in Parasito: Ódè Пá Sμav ó уEVALÓTATOS, etc. i. e. Vester quoque generosissimus ille Plato, in Siciliam hac de caussa venit. Ubi cum paucos dies apud regem esset parasitus, quia ad eam erat inhabilis, excidit. Rursus repetitis Athenis postquam vehemens studium adhibuisset, seque adornasset, secunda navigatione Siciliam petivit : ubi paucos dies cœnatus, iterum præ imperitia excidit. Ilque complures affirmasse scriptis ait. Notatque ob hanc causam Nazianz. II. in Jul. Cognitumque ex Laertio est, quid Diogeni Plato insusurraverit, Platonique Diogenes responderit. HAV.

(b) Aristippus in purpura etc. Hujus luxuriæ multi meminerunt. Nazianzenus in Carm. Cygn. et alii. Vilam descripsit copiose Laertius. Sed et Lucianus illud philosophorum flagellum lepide denotavit. In Vitarum itaque Auctione: JUP. Alium accerse, Cyrenæum illumpurpura amictum et coronatum. MERCUŘ. Agite, animum advertite omnes. Res sumptuosa est quæque divitibus indiget. Vita hæc est jucunda, vita ter beata. Quis cupit delicias? quis emet mollissimum ? MERCAT. Accede tu, et dic quid noris, emam enim le si utilis fueris. MERC. Ne obturba, o bone, neque interroga ipsum, ebrius enim est, itaque non poterit tibi respondere, lingua, ut vides, titubans. MERCATOR. Quis mentis compos emat tam corruptum et immodestum mancipium? quoque tot unguenta olet, quam vero gressu lubrico et ratione carente incedit. Sed utique, Mercuri, dic, quibus artibus præditus sit, aut quæ traclare soleat. MERCUR. In summa, convivator est et compotor egregius; quin ad exercendas impudicas et lascivas saltationes, una cum tibicina admodum ido

C

D

neus esset amatori cuidam et perdito hero. Quod ad alia attinet, parandorum bellariorum est gnarus, et in adornandis eduliis exercitatissimus. Breviter, voluptatis artifex est institutus enim est Athenis, atque Siciliæ tyrannis servivit, quibus magno in pretio fuit. Idem de eodem in Parasito : Καὶ οὗτος μέντοι κατὰ τὸν αὐτὸν xpónov, etc. i. e. Et ille per id ætatis Syracusis versatus est, parasitando apud Dionysium, apud quem parasitorum omnium maxime probabatur, ut qui ad hanc artem præ cæteris singulari præditus esset industria : adeo ut quotidie coquos ad eum milleret Dionysius, ul ex ipso discerent. Hic quidem videtur digne hunc artem excoluisse. Itaque in Bis Accusato digladiantes de illo inducit Virtutem et Voluptatem seu Mollitiem. Ibi Virtus : Ε μὸς γάρ ἐστιν Αριςίππος, ὡς δηλούσιν οἱ λόγοι nai τà Épya. i. e. Meus est Aristippus, quod quidem sermones ejus et opera ostendunt. Repondet Mollities: Οὐμενοῦν, ἀλλ' ἐμὲ τὴν Τρυφὴν ἐμὸς γὰρ ὁ ἀνὴρ, ὡς ἐςιν ὁρᾶν ἀπὸ τῶν ςεφάνων, καὶ τῆς πορφυρίδος, καί τῶν. i. e. Minime, sed me (prius loqui decet) quæ sum Mollities, Meus enim est homo ille, ut videre est ex coronis, purpura et unguentis. Ibi tum Justitia judex: M piDovelxñte, etc. i. e. Ne contendite: differetur enim et hæc caussa eo usque, dum Jupiter de Dionysio sententiam ferct. Hoc enim illi videtur adsimile: adeo ut si Voluptas vicerit, Aristippum quoque Mollities habitura sil: si contra Stoa, hic Virtuti adjudicetur. Et hæc quidem animi exhilarandi caussa dicta sunt; sed serio ab Epiphanio appellatur γαυρίμαργος καὶ φιλήδονος. 1. e. gulæ et voluptatibus deditus, contra læresin LXXX. Unde sic Lactantius Div. Itut. lib. I. c. 8 Aristippo ne respondendum quidem duco, quem in corporis voluptatem semper intuentem, nihilque aliud, quam ventri et Veneri servientem, nemini dubium est hominem non fuisse. Sic enim vixit, ut nihil inter eum pecudemque distaret, nisi unicum, quod loquebatur. HAV.

(c) Hippias. Fuit tali nomine philosophus cujus ut omnium disciplinarum non tantum, sed et artium peritissimi meminit Cicero lib. m. De Oratore. Laudes etiam copiose prosequitur Xenophon Memorab. lib. v. et Lucianus in Hypia. Sed de hoc nihil tale legitur. An igitur confudit hunc cum Hippia, qui Fisistrati fuit filius? de quo Cicero scribit ad Avicum. Nefarius Hippias, Pisistrati filius, qui in Marathonia pugna occidit, arma contra patriam ferens. Rem quoque narrat Justinus lib. n. cap. 9. Fuit tamen hoc magis apertum bellum quam dispositæ urbi insidia. Vel igitur Hippias ille Eleus a quibusdam scriptoribus, quos Septimo videre contigit, urbi suæ insidias struens, hoc modo periit, vel alius quispiam intelligitur cujus nomen est corruptum. Et certe testantur in MS. Fuld. exstitisse Tchthias, et ipse in Cod. Lugd. Bat. observavį Jethiclias. Potuit itaque fuisse aliquis e Pythagoræ sectatoribus, qui plerique illius criminis rei interierunt. Jamblico sane memoratur inter illos quidem Euthicles Reginensis cap. xxxvi. quod nomen lectionibus MSS. valde est affine, potuitque ab aliis scribi Euthiclias, et hinc corrumpi in Jethiclias. HAV.

CAPUT XLVII.

ARGUMENTUM. Imo, si quid sanum vel veritati simile in scriptis philosophorum inveniatur, id totum ab antiquiore lege Dei, quam incorruptam Christiani habeant, 'mutuatum, sed ita ut pro captu et voluntate sua quilibet eorum id corruperit et mutaverit, quod itaque nullam paritatem inter utrosque inferat, sed magis ostendat, diversas illorum sectas ab unica veritate, quam de antiquiore forma possident Christiani, in infinitos errores procidisse.

A potaverit? Inde igitur philosophi sitim ingenii sui rigaverunt; nam quia quædam de nostris habent, ea propter nos comparant illis (2). Inde, opinor, et a quibusdam philosophia legibus (3) quoque ejecta est, a Thebanis dico (b), a Spartiatis et Argivis. Dum ad nostra conantur (4) (c) et homines gloriæ (d), ut diximus, et eloquentiæ solius libidinosi, si quid in sanctis (5) offenderunt digestis, exinde regestum (6) pro instituto curiositatis ad propria verterunt (7),neque satis credentes divina esse, quo minus interpolarent, neque satis intelligentes, ut adhuc tunc subnubila (8), 47. Adhuc enim mihi (1) proficit antiquitas præ- etiam ipsis Judæis obumbrata, quorum propria videstructa divinæ litteraturæ (a), quo facile credatur bantur. Nam et si qua simplicitas erat veritatis, eo thesaurum cam fuisse posteriori cuique sapientiæ. Et magis scrupulositas humana fidem aspernata nutasi non onus jam voluminis temperarem, etiam excur- bat (9) (e), per quod in incertum miscuerunt etiam rerem in hanc quoque probationem. Quis poetarum, B quod invenerant certum. Inventum enim solummodo quis sophistarum, qui non de prophetarum fonte Deum non ut invenerant (f) disputaverunt, ut de

LECTIONES VARIANTES.

etc.

(1) Vulgo: Antiquior omnibus ni fallor? Adhuc, Rhen., Gangn., Her.: Ant. omn. veritas [ ni fallor] et hoc mihi, etc., Gelen. custos antiquior omnibus ni fallor? et hoc m etc. Sed recte vocc. ista ab hoc loco aliena deleverunt Rigalt. all.

(2) Ita hæc verba, quæ deleverat Rigalt., e cod. Fuld. restituit Hav., cæteri: ut quæ de nostris habent, ea nos comparent illis.

(3) Legibus addidit Haverc. e Cod. Fuld.

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

[blocks in formation]

(b) A Thebais. Hæc quum sit scriptio Fuld. et Lugd. Bat. MSS. pari consensu, non dubito quin voluerit sic exprimere Tertull. licet alii habeant a Thebanis. Fuld. etiam mox et ab Spartanis, et Argæis, ubi alii Spartiatis, et Argivis. Imo ipsis Athenis aliquando exsulare coacti sunt philsophi, quum decreto Sophoclis filii Amphiclidæ omnibus schola interdicta est, nisi quos senatus et plebs probasset. Testis Diogenes Laertius in vita Theophrasti, non longe a principio. bi de Theophrasto: Tocoûtos de 6, ὅμως άmed etc. i. e. Quum tamen esset hujusmodi, secessit ad tempus et ipse ut philosophi reliqui. Quippe Sophocles Amphiclidæ filius legem tulerat, uti ne quis philosophorum præesset scholæ, nisi id senatus aut plebs decrevisset; qui secus faceret, capitale esset. Sed additur ibidem : Á'ààà að÷is mudov sis véta etc. i. e. Verum sequenti anno denuo reversi sunt, quum a Phitone Sophocli dies dictus esset. Quo tempore Athe-D nienses ea lege abrogata, Sophoclem talentis quinque mulctarunt, decreveruntque philosophis reditum. Übi Casaubonus illa Athenci profert Deipnosoph. lib. XII. Καὶ Σοφοκλῆς, ὅστις ψηφίσματι ἐξήλασε πάντας φιλοσópous tñs A'ttizñs. i. e. Et Sophocles, cujus decreto. omnes philosophi Athenis sunt ejecti. Sed in Italiam transire si velis, ipsa urbe Roma pulsos videas, nam ipsa JCti verba etiamnum exstant apud Gellium Noct. Attic. lib. xv. c. xI. et Suetonium de Claris Rhetoribus in principio. Huc respicit Seneca, quum sæculi sui mores taxat in Consolat. Ad Helviam c. x. Apicius nostra memoria vixit, qui in ea urbe, ex qua aliquando philosophi velut corruptores juventutis abire jussi sunt, scientiam popinæ professus, disciplina sua sæculum infecit. Hav.

(c) Dum ad nostra conatur. Viri docti dum hæc prioribus annectere volunt, varie turbant sensum.

Putant Tertull. velle dicere philosophiam ejectam a quibusdam civitatibus, dum philosophi simile Christianorum dogmatibus somniant, quod jam semel dixit. Simplex itaque et verus sensus hic est: Philosophi, homines et gloriæ et eloquentiæ solius studiosi, dum aliquid de nostro sapere volunt, Sacram Scripturam et cognitionem Dei corrumpunt. Itaque post Argivis punctum est ponendum, et sensus planus est. Editio Aldina legebat dum a vestra conantur, errore solito. Cod. Agob. dum a nostra conantur et b. g. etc. viam ita aperiens ad rectam distinctionem. Wouwer. et Rhen. dum nostra contaminantur. Unde Rigalt. dum ad nostra contaminantur. quomodo ex v. c. laudat in ora libri mei et amplectitur Scriverius. Pam. et La Cerda dum nostra conantur. Rectius MSS. Puteani Fuld. Herald. etiam Lugd. Bat, dum ad nostra conantur. Sic fere cap. XL. et si qua illic arborum poma conantur oculis tenus. HAV.

(d) Homines gloriæ, etc. Philosophus est animal glorie, venaleque rumorum mancipium, inquit Tertull. alibi, Augustinus ep. 56. Inanis gloriæ mancipia, sicque passim apud Patres et veteres sophistarum tumor suggillatur qui κλεπτίκη σοφία dicitur a philosophorum Homero. LE PR.

(e) Nutabat. Veteres editiones Barr. Ald. Rhen. Heraldi, Pam. Cod. ctiam L. B. mutabat, quod dis

cedens a Junio, defendit etiam in notis La Cerda. Ast Junius recte emendavit nutabat, nec aliter MSS. Fuld. Agob. et ipse Rigaltius. Philosophi illi solius gloriæ et eloquenti libidinosi, sicut obnubila illis atque obtecta non intellexerunt, ita illis quæ per se satis clara erant fidere non sunt ausi, assueti sophisticis nugis et philosophicis involucris, itaque omnia miscuerunt. Eleganter in lib. Ad Nat. 11. 2. Nam et alias veritatis simplicitas per scrupulositatem plerumque fide nutat. HAV.

(f) Non ut invenerant. Sensus subobscurus hic est. Illi aliquam Dei cognitionem ex sacris Scripturis baurientes, non, quod debuerant, secundum illas Deum docuerunt, nec ad illas populum relegaverunt, sed quasi sua opera Divinitatem perscrutati essent, gloriam captaverunt, nec in ipsa Dei cognitione valde inter se consentientes, dum alii, etc. in quo a veritate

518

qualitate et de natura ejus et de sede disceptent (a), A citum (d)', et ut ita dixerim, neminem humanis re

Alii incorporalem asseverant, alii corporalem (b), qua platonici, qua et stoici (1); alii ex atomis, alii ex numeris (2) qua Epicurus et Pythagoras, alii ex igne, qua Heraclito visum est; et Platonici quidem curantem rerum ; contra Epicurei otiosum (c) et inexcer

bus (3); positum vero extra mundum (e) Stoici, qui figuli modo extrinsecus torqueat molem hanc, intra mundum Platonici, qui gubernatoris exemplo, intra illud maneat, quod regat. Si et de ipso mundo natus innatusve sit, decessurus mansurusve sit variant (f);

LECTIONES VARIANTES.

(1) Ut tam platonici quam stoici Fran. Paris. (2) Sicut Fran. Paris.

(3) Immunem ab humanis rebus Wouwer.

COMMENTARIUS.

aberrare se docent, que est simplex et unica. Nescio qui factum ut ab Edit. Rig, quà ù tor, totum hoc absit, contra omnes MSS. HAV.

(a) De sede disceptent. Quem nonnulli hoc modo ubique esse statuunt, ut simul omnia pars sint Divinitatis. In qua impia opinione fuit Lucanus, Lib. IX.

582.

Estque Dei sedes, ubi terra, et pontus, et aer, Et coelum et virtus. Superos quid quærimus ultra? Jupiter est quodcumque vides, quocumque movetur. De Deo Epicureorum Cic. lib. 1. De Nat. Deorum. cap. c. Verum sit sane, ut vultis, Deus, effigies hominis, el imago. Quod ejus est domicilium? quæ sedes? qui locus? Deinde ubi dixit etiam cunctis animalibus suum esse locum, ubi degant, pergit cap. civ. Quæro igitur vester deus primum ubi habitet? Idem lib. n. de iisdem ita pergit, Deorum quos perlucidos et perstatiles induxit sedem esse, tanquam inter duos ludos, sic inter duos mundos, propter metum ruinarum. HAV.

(b) Alii incorporalem asseverant, alii corporalem. Lucianus loco adducto : Ετι δὲ, οἱ μὲν, ἀσώματόν τι, καὶ ἄμορφον ἡγοῦντο εἶναι τὸ Θεῖον. Οἱ δὲ, ὡς περὶ σώματος αὐτοῦ διενοοῦντο. i. e. Ad hæc alii incorporeum quiddam alque informe putabunt esse Numen. Alii corporis esse imaginabantur. HAV.

(c) Contra Epicurei otiosum. Describente naturam istius ridicule divinitatis Epicureo Lucretio lib. 1. 57, et 11. €46.

(e) Positum vero extra mundum stoici. Quæsitum quidem fuit inter philosophos, Deus sedens opus suum speclet, an tractet? utrumne extrinsecus illi circomfusus sit, an toti inditus ? immortalis sit mundus, an inter caduca, et ad tempus naia, numerandus. Verba sunt Seneca de Vita Beata cap xxxi, quæ, ut ibidem plura, Bad caput hoc spectant; sed locatio illa Dei extra mundum, non Stoicorum, sed Epicureorum placitis adscribi debet. Nam ex illorum quidem mente luculentam hanc Dei descriptionem dat Seneca in Præfat. ad Quæst. Natural. Solus est omnia, opus suum et extra et intra tenet. Hi vero miseri nugatores Deum extra mundum ejecerunt. Seneca lib. iv. De Beneficiis cap. 19. Tu denique, Epicure, Deum inermem facis; omnia illi tela, omnem detraxisti potentiam, el ne cuiquam metuendus esset, projecisti ipsum extra metam. ut ibidem pro mecum recte corright magnus Interpres, conferens cum his locis ex lib. vii. ejusdem libri Alius Diis objicit negligentiam nostri, alius illos extra mundum suum projicit. et Epist. xc. Non de ea philosophia loquor quæ civem extra patriam posuit, extra mundum Deos. Ubi ergo? nescio in quibus intermun dis, ad quos facete respicit Cicero lib. 1. de Divinat. Deorum, quos perlucidos et perstatiles induxit, sedem esse tanquam inter duos ludos, sic inter duos mundos, propter metum ruinarum. Sed operæ pretium est, ut lcctorem ablegam ad Justi Lipsii Physiolog. Stoicor. lib. 1 cap. ult. seu 21. ubi locum hunc Tertulliani taxat et pluribus testimoniis Stoicos defendit. Nescio an ad hanc philosophorum opinionem respexerit Lucianus, an Christianos potius notare voluerit, cum sacrilega hæc deblaterat in Icaromenippo p. 276. edit. Benedict. Ούς καὶ μάλιστα ἐθαύμαζον θεὸν μέν τινα τεχ νίτην τῶν ὅλων ἐριστάντας οὐ προτιθέντας δὲ οὔτε ὅθεν ἥκων, οὔτε ὅπου ἑστὼς ἕκαστα ἐτεκταίνετο, i. e. Quos equidem cum primis admirabar: quod cum Deum quemdam rerum omnium opificem constituissent,non etiam illud adderent, vel unde is esset profectus, neque ubi consisteret, cum singula fabricaretur.

C

Omnis enim Divum per se natura necesse est Immortali ævo sumina cum pace fruatur, Semota a nostris rebus, sejunctaque longe. Nam privata dolore omai, privata periclis, Ipsa suis pollens opibus, nihil indiga nostri, Nec bene promeritis capitur, nec tăngitur ira. Quales dii non potuere non risum excutere cordatis et sapientibus viris. Unde Cicero lib. 1.de Nat. Deorum: Nihil curare Deos, nec sui, nec alieni, sed monogrammos et nihil agentes. Seneca quoque in lepidissima illa Apocolocyntosi de Claudio agens, Modo dic nobis, qualem Deum istum fieri velis: Emzovpetos Θεός non potest esse, οὔτε αὐτος πρᾶγμα ἔχει, οὔτε ἄλλοις pixel. quod interpretatur Cicero lib. 1. de Nat. Deor. Quod æternum beatumque sit, id nec habere ipsum negotii quicquam, nec exhibere alteri. Omnium denique D optime dicax Lucianus, cujus verba sunt in Icaromenippo : Εἶτα καὶ προνοεῖν τῶν καθ ̓ ἡμᾶς πραγμάτων οὐ πᾶσιν ἀδόκουν οἱ Θεοί, αλλὰ ἦσάν τινες, οἱ τῆς συμπάσης ἐπιμελείας αὐτοὺς ἀφιέντες, ὥσπερ ἡμεῖς εἰωθαμεν ἀπολύειν τῶν λειτουρ γιῶν τοὺς γεγηραπότας. οὐδὲν γὰρ ὅτι μὴ τοῖς κωμικοῖς δορυφο ρήμασιν εοικότας αὐτοὺς εἰσάγουσιν. i. e. Deinde non omnes existimabant, res mortalium curæ Diis esse : verum erant nonnulli, qui ipsos omni cura liberantes (ut nos senio confectos a ministeriis dimittere consuevimus) nihilo aliusmodi eos inducerent, quam cujusmodi satellitia in comœdiis induci solent. Aple assimilat dopopopzos especxołę, quoniam mutæ person erant, et quibus nulla oratio aut insignior actus in scena tribuebatur. HAV.

(d) Et inexercitum. MSS. Fuld. et L. B. et inexerci tatum. Manet tales illud Hilarii Pictaviensis in Ps. LXIII. Porro qui curam humanæ conversationis Deo au feret, cognoscel æterni regni Deum judicem. Hav.

(f) Gubernatoris exemplo intra illud maneat quod regat. Boetius lib. n. metro 9. huc respiciens : O qui perpetua mundum ratione gubernas Terrarum cælique sator.

et clarius lib. iv. metro 6.

Sedet interea conditor altus,

Rerumque regens flectit habenas.
Rex, dominus, fons et origo,
Lex et sapiens arbiter æqui.
Et quæ motu concitat ire
Sistit retrahens, ac vaga firmat,
Nam nisi rectos revocans intus
Plexos iterum cogat in orbes,
Quæ nunc stabilis continet ordo,
Dissepta suo fonte fatiscant.

(g) Sic et de ipso mundo, natus innatusve sit, decessurus mansurusve sit. Vide Senecam loco modo cita to. Præter philosophos multos mundum æternum, fin e principioque carentem putavit insignis poeta Manilius Itb. 1. Astron.

Hæc æterna manet, divisque simillima forma.
Cui neque principium est usquam, nec finis in ipso:
Sed similis toto remanet, perque omnia par est.
Idem, ibidem:

« PoprzedniaDalej »