Obrazy na stronie
PDF
ePub

CAPUT XLII.

ARGUMENTUM.- Nec minus perperam christianos infructuosos negotiis appellari, qui cum illis et de illis vivant, qui opera sua el artes misceant, qui una navigent, militent, mercentur : qui si in ceremoniis quibusdam differant, spectaculis renuntient, thure non supplicent, stipes templis non jactent, tamen et homines et cives sint, et illam qualemcumque jacturam facile compensent, cum aliis utilitatibus, tum, non ut illi, publica vectigalia, defraudando, sed ex fide debitum dependendo.

enim semel æternum judicium destinavit (a) post A severatis tam ingratos, tam injustos, qui magis vos sæculi finem, non præcipitat (b) discretionem, quæ in dolorem Christianorum juvare et asserere debueest conditio judicii, ante sæculi finem. Æqualis est rant (5) ? interim super omne hominum genus et indulgens et increpans; (1) communia voluit esse et commoda profanis et incommoda suis, ut pari consortio omnes et lenitatem ejus et severitatem experiremur. Quia hæc ita didicimus (2) apud ipsum, diligimus lenitatein, metuimus severitatem, vos contra utramque despicitis: et sequitur, ut omnes sæculi plaga nobis, si forte, in admonitionem, vobis in castigationem a Deo obveniant. Atquin nos nullo modo lædimur: imprimis quia nihil nostra refert in hoc ævo, nisi de eo quam celeriter excedere; dehinc, quia si quid adversi infligitur, vestris id meritis (3) deputatur. (c) Sed etsi aliqua nos quoque perstringunt ut vobis cohærentes, lætamur magis recognitione divinarum prædicationum, confirmantium scilicet fiduciam et fidem spei nostræ. Si vero ab eis quos colitis omnia vobis mala eveniunt nostri caussa, quid colere perLECTIONES

(1) Increpitans Fran. Paris. Rig. incessens cod. Fuld. (2) Cod. Fuld.qui autem discimus; codd. Lugd., Gorg. et ed. Pamel. quia (Gelen. qui) æquitatem didicimus, etc. (3) Vestris id meritis Jun.

(4) Confirmatus ut agnoscentes, cod. Fuld.

B

42. Sed alio quoque (6) injuriarum titulo postulamur, et infructuosi in negotiis (d) dicimur. Quo pacto homines vobiscum degentes (e), ejusdem victus, habitus, instructus, ejusdem ad vitam necessitatis? Neque enim Brachmanæ (f) aut Indorum VARIANTES.

(5) In vett. libris excepto Fuldensi omnibus addita leguntur vv. quos separare deberent a meritis christianorum, quæ incpta delevit Rigaltius.

(6) Adhuc, cod. Fuld.

COMMENTARIUS.

adeoque illorum vindicta secundum Lucretium II, 1103:

Sæpe nocentes

Præterit, exanimatque indignos inque merentes. Nam nt recte apud Publium Syrum, versu 836: Ridiculum est, odio nocentis perdere innocentiam. ubi vide plura, quæ huc spectant. HAV.

(a) Qui enim semel æternum judicium. Sensus est, Deum, qui semel constituit in æternum judicare tunc cum sæculi finis advenit, non præoccupare ante illud tempus discretionem inter bonos et mailos, in qua judicium partim consistet. ideoque comma post conditio judicii, non debet negligi, ut in plurimis editionibus factuni est. Vocis semel elegantiani et usum supra do cuimus. HAV.

(b) Præcipital discretionem. Maxime propria et elegans locutio, est enim illud quod alias præcipere et præoccupare dicunt. Lucanus II, 106:

Non senis extremum piguit vergentibus annis
Præcipitasse diem.

ubi præcepisse quod habet MS. magis est interpretatio
quam vera lectio. Apud eumdem enim Pompeius VII.

352:

[blocks in formation]

Præcipitare cupit.

Denique lib. V. 795:

Præcipitantque suos luctus

Cum scilicet nondum esset conclamatum. Hav.
(c) Vestris id meritis deputatur. Sic MS Fuldensis,
nam alii id non agnoscunt, quod negligere nolui,
suo enim loco ponitur. Frustra vero Zephyrus, Junius
et La Cerda præferunt nostris id m. d. contra consen-
sum omniunt MSS. Hisce enim non commovemur, in-
quit, pio quia non curamus de hoc saculo sitne
corpusculo nostro male an bene. secundo, quia ma-
goum habemus solatium quod nobis bona consciencia
præstat, vos esse in caussa tante Dei iræ, qui illum
TERTULLIANI. I.

negligitis, non vero nos qui illum soli colimus et ob servamus, illique omnibus vestris hecatombis majorem et magis opimam offerinus hostiam, illam quam mandavit ipse, orationem de carne pudica, de anima innocenti, de Spiritu Sancto profectam, quæ fere TerC tulliani verba sunt supra cap. XXX. tertio, quia magis in religionis nostræ divinitate confirmamur, cum Videmus. quotidie impleri illa quæ jam olim prædicta legimus. HAV.

(d) Infructuosi in negotiis dicimur. Itaque hinc est proculdubio, quod illustrem virum Flavium Clementem, Flavii Sabini, Imperatoris Vespasiani fratris, filium, contemptissimæ inertiæ vocet Suetonius Tranquillos, christianæ sectæ satis iniquus, ubi illum a Domitiano patruele occisum narrat in Domit. c. XV. quod recte monuit ibidem etiam Torrentius. Ethnico illi apud Minucium p. 8. latebrosa et lucifugax natio, in publicum muta, in angulis garrula. Rhen. hic et Cod. L. Bat. legunt. infructuosi in negotio. Fuld. vero infructuosi negotiis. quomodo fere infra cap. XLVI. quod usui jam et de commercio innotuit. Herald. Barr. Ald. Pam. La Cerda, etiam Rigalt. legunt in negotiis. Tacitus illis odium humani generis impingit XV. Annal. 44. Dicebantur vero infructuosi respectu ad nomen, D quo christiani id est fructuosi esse magis conveniebat. HAV.

[ocr errors]

(c) Vobiscum degentes, etc. Huc pertinent illa in lib. de Idololatr. c. XIV. Licet convivere cum ethnicis commori non licet. Convivamus communibus: contatenur ex communione naturæ, non superstitionis. Paris animæ sumus, non disciplinæ : compossessores mundi, non erroris. Et ibidem cap. XVI.' Circa officia vero privatarum et communium solemnitatum, ut togæ puræ, ut sponsalium, ut nuptialium, ut nominalium, nullumi putem periculum observari de flatu idololatriæ quæ intervenit. HAV.

(1) Brachmanæ. Theodoretus Gr. Aff. Cur. p. 172. Καὶ Βραχμάνας ἱστοροῦσιν ἕτεροι ἐν ταῖς ὕλαις διάγειν, φύλο λεις τὸ σῶμα καλύπτοντας, id est: Alii quoque narrant mistorici Brachmanas in silvis agere, corpus frondibus vestientes. Ibi arborum pomis Plinius et Theophrastus victitasse docent, ex quorum descriptione patet,

(Seize.)

gymnosophista sumus, syivicolæ et (a) exules vi- A tris, cum quibus et de quibus vivimus, non scio. tæ. Meminimus gratiam nos debere Deo Domino Creatori; (1) nullum fructum operum ejus repudiamus; plane temperamus, ne ultra modum aut perperam utamur. Itaque non sine foro, non sine macello, non sine balneis, tabernis, officinis, stabulis, nundinis vestris, cæterisque commerciis (b) cohabitamus in hoc sæculo. Navigamus et nos vobiscum et militamus, et rusticamur, et mercamur, proinde miscemus artes, operas nostras publicamus usui vestro. Quomodo infructuosi videamur negotiis vesLECTIONES

(1) Domino Deo creatori Fran. Paris. (2) Non lavor diluculo Fian.

(3) Ita cod. Fuld.; reliqui omnes: Non lavor diluculo Sat. lavo et honesta hora, etc.

Sed si (c) cæremonias tuas non frequento, attamen et illa die homo sum. Non lavo sub noctem (2) (d) Saturnalibus, ne et noctem et diem perdam; attamen lavo (e) et debita hora et salubri, (3) quæ mihi et calorem et sanguinem servet; rigere et pallere post lavacrum mortuus possum. Non in publico Liberalibus discumbo, quod bestiariis (f) supremam (4) cœnantibus mos est; attamen ubi ubi de copiis tuis cœno. (5) Non emo capiti coronam (g). Quid tua interest, emptis nihilominus floribus quomodo utar? VARIANTES.

(4) Sie Rig. et Hav.; al. suprema, al. sub primam. (5) In codd. Agob. et Lugd. post cœno interrogandi signum legitur; sed forte post ubi v. excludit discumbo.

COMMENTARIUS.

fructum fuisse illum, quem appellamus cocos nootem. Theophrasti locum adducit Salmasius ad Solinum p. 210. ut emendet simul. Εστι δὲ καὶ ἕτερον δένδρον, καὶ τῷ μεγέθει μέγα, καὶ ἡδύκαρπον θαυμαστῶς, καὶ μεγαλόκαρ πόν, καὶ χρῶνται τροφῇ τῶν Ινδῶν οἱ σοροὶ καὶ ἀπεχόμενοι, i. c. Est est alia admirabili proceritate arbor magnos fructus eosque valde dulces proferens, victitan illis sapientes Indorum, qui communibus cibis abstinent, ubi corrigit vir maximus οὐκ ἀμφεχόμενοι id est non vestiti sed illa correctione opus non est : οἱ ἀπεχόμενοι enim plane hoc loco illos significat, quos eodem sensu et simillimo vocabulo naziræos dicunt Hebræi, quorum vivendi modum cum ritu Gymnosophistarum in multis conveniebat. Hav,

(a) Exules vitæ. Elegantiam loci hujus corrumpit Junius perversa distinctione. Vocat enim Tertullianus illos exules vitæ perinde ut Deum illum otiosum Epicureum neminem humanis rebus dixit infra cap. XLVII. Ita Publio nostro impatiens brumæ ciconia vocatur, avis exul hyemis apud Petronium. et infantes illi a Psammeticho in secreto seorsum a commercio hominum enutriti describuntur ut in totum exules vocis hu manæ. in lib. Tertull. ad Nat. I. 8. Hav.

(b) Cæterisque commerciis. Tolerabiliores igitur Christiani vel ipsis philosophorum sectis, quorum stultam tamen sapientiam non tolerabant tantum, sed et admirabantur. Lucianus notat illos in Demonacte, quem doctrina Socratem, frugalitate Diogenem referre dixit, sed humana non canina et ambitiosa, οὐ παραχαράττων, inquit, τὰ ἐς τὴν δίαιταν, ὡς θαυμά Coiro etc. Non tamen ambitiose adulterabat ea quæ ad victum pertinebant, admirationis popularis emerendæ gratia, utque ii quibuscum conversaretur in eum conjectos haberent oculos. Verum communi cum aliis vivendi ratione utebatur, ne tantillum quidem philosophico fustu infectus, et cum aliis junctam consuetudinem exercebut, et communibus reipublicæ legibus non gravatim parebat. HAV.

(c) Sed si cæremonias tuas non frequento. Quarum quidem illas, quæ ad Idolorum cultum pertinebant, prorsus abnuebant Christiani. Ad martyras c. 11. Non solemnes Nationum dies ipsa commixtione partici. pias. Et de Idololatria c. XIII. De hoc quidem primo consistam, an cum ipsis quoque nationibus communicare in hujusmodi servus Dei debeat, sive habitu,' sive victu, sive instructu, vel quo alio genere lætitiæ earum. Ibi non agit de communibus negotiis quibus infructuosi non erant Christiani, ut patet ex principio hujus capitis, sed de illis quæ ad superstitiones pertinebant; nam sequitur paulo post : Sunt quidam dies numerum, quæ apud alios honoris titulum, apud alios mercedis debitum expungunt. Nunc ergo, inquis, recipiam meum, vel rependam alienum : si hunc morem sibi homines de superstitione consecraverunt, tu extraneus ab omni eorum vanitate, quid participas idololhyta solemnia, quasi tibi quoque præscriptum sit de die,

B quo minus id quod homini debes, vel tibi homine debelur, citra diei observationem luas vel recipias. Cod. Fuld. legit etsi cæremonias. Lugd. Bat. sed sincerimonias, quasi legi debeat syncerimonias, id est illas quas alia nationes vobiscum celebrant. HAV.

C

D

(d) Non lavo sub noctem. Legebat, la Cerda, Non lavor sub noctem Saturnalib. mense Decembri per quinque aut septem dies celebrabantur Saturnalia. Erat autem Gentilium superstitio, ut diem illum celebrari religiose crederent, si a diluculo inchoarent. LE PR.

(e) Attamen lavo. Cum Saturnalia inciderent in tempus frigidissimum anni, fiebat ut necessario salus in periculum vocaretur, si molto mane fieret lotio. Inde commode post exercitationem adhibebatur lotio in balneo. LAC.

(f) Bestiariis. Notavit La Cerda Græcis hos dici mapabious id est projectæ audaciæ. Recte; nam et Apuleius loco quem citat eraldus notat ut perditæ securitatis. Adde etiam apud Latinos dictos parabolarios. Julius Firmicus. lib. VIII. Matheseos. Nati sub sidere caniculæ erunt venatores, erenarii, parabolarii, et qui sub conspectu populi in caveis cum feris pugnet. Quem locum frustra sollicitat Beroaldus in Notis ad Apuleium legendo pyrobolarii. Erat vero vox ☎apabźλ)ɛev in asu de esca bestiis objecta, prout exemplis adductis confirmat Henr. Stephanus, et apud Athenæum rapa6Aneis aos est objectus bestiis. Idem Stephanus apeCab exponit, projecta audacia adire periculum. Homerus Iliad. I.

Λεὶ ἐμὴν ψυχὴν παραβαλλόμενος πολεμίζειν.

id est semper animam meam projiciens ad pugnandum, Hinc illustrari potest phrasis Hebræorum animam suam in manu sua ponere I. Sam. XXVIII 21. ubi maga periculum vitae sa se adiisse præ-entissimum confitetur. confer versum 9. Et bene significationis hujus originem in voce napassos inde deducit Lexicographus, quod qui eminente et projecta quadam audacia facinus aliquod aggreditur, is perinde facere videatur, ac si quis ultra metas omnes jaculetur. Cujus significationis vis pariter est in πapuwiπτew apud Polybium lib. I. c. 13. ubi de Philopœmene narratur quod viderit mercenarios suos fugere et hostem nimis avidum prælii locum superasse, adeo ut iis desertus appareret, quod certe erat temerarium maxime. Verba ejus sunt : ἅμα τὸ παραπεσεῖν τοὺς διώκοντ τας καὶ τὸν τόπον γενέσθαι ἔρημον. Quod idem verbum cum unice in N. T. ilebr. VI. 6. occurrat, inde etiam significationem suam mutuari debet, ut significet projectam illam Judæorum audaciam, qui Jesum, Messiam, Evangelii bonitatem, et regni Dei in mundo admirabilem progressum videntes, agnoscentesque, tamen ad pravas suas el carnales opiniones relabuntur. HAV.

(g) Capiti coronam. Quod argumentum fuse tractat in bello quem inscripsit De Corona Militis. Vide

puto gratius (a) (esse) (1) liberis et solutis et undi- A quunt, stipes quotusquisque jam jactat (f). Non

que vagis; sed etsi in coronam coactis, nos coronam naribus novimus, viderint qui per capillum odorantur. (b) Spectaculis non convenimus; quæ tamen apud illos cœtus venditantur (c) si desideravero, libentius de suis locis sumam, (2) (3) Thura plane non emimus; si Arabia queruntur (d), scient (3) Sabai pluris et carioris suas merces christianis sepeliendis profligari (e), quam diis fumigandis. Certe, inquitis, templorum vectigalia quotidie decoLECTIONES

(1) Esse abest cod. Fuld. Rig. Haverc.

(2) Cod. Fuld. et Lugd., Rhen. et Pomel. liberius. Cod. Fuld. de suis de pro riis locis sumam, in qua script. interpretis vestigia satis sunt aperta; al. sumere, al. sumantur,

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

etiam interpretes Minucianos, et Sirmondum ad Sidon. B lib. 1. epist. 1. et Joach. Jo. Maderum de coronis. qui exstat in tom. VIII. Ant. Rom. Grævii. Alios chri stianorum flores et coronam ex jis suaviorem agnoscit Nazianz. Orat. II. In Julian. Éxw xai âv9ŋ, inquit, πάντων ἐαρνῶν εὐκαθέστερα τε καὶ μονιμώτερα, elc. i. e. Flores quoque habeo, vernis omnibus floridiores et fragrantiores, agri illius pleni, quo Dominus sacris et suaviter olentibus pastoribus et doctoribus, purisque et eximiis plebei ordinis hominibus benedixit. His coronari ac triumphare cupio, postquam bonum certamen certavero. Hav.

(a) Puto gratius liberis. Sic ex Fuld. Rigalt. Alii gratius esse. Nolo itaque ingratam molem capiti imponere, inquit. Fuisse enim has corollas satis aliquando grandes et ponderosas docet Lucretius lib. III.

Et inumbrant ora coronis. et Horat. lib. I. Carm. IV.

Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto,
Aut flore, terræ quem ferunt solutæ. Hav.

(b) Qui per capillum odorantur. Diogenes Laertius de Diogene Cynico : τῳ μύρῳ τοὺς πόδας ἀλειψάμενος ἔφη ἀπὸ μὲν τῆς κεφαλῆς εἰς τὸν ἀέρα ἀπιέναι τὸ μύρον, ἀπὸ δὲ τῶν ποδῶν εἰς τὴν ἔσφρησιν. i. e. Unguento inungens pedes, dixit, a capite quidem in aerem adscendere anguentum, sed a pedibus in olfactum. Hav.

(c) Apud illos cœtus venditantur. Hinc patet nundinatores illuc loci confluere solitos, quod maxime est proprium, quia maxima hominum turba illis captatur. Hanc occasionem negligere Christianos querebantur Gentiles, cum tamen nullum ipsis inde detrimentum, cum necessaria vitae ex solitis officinis et tabernis peti possent. Hav.

(d) Si Arabia queruntur. Que queri non poterant, nam et thure Christiani utebantur, ubi res exigeret. De Corona Militis cap. X. et si me odor alicujus loci offenderit, Arabiæ aliquid incendo, sed non eodem ritu, nec eodem habitu, nec eodem apparatu, quo agitur apud idola, HAV.

(e) Christianis sepeliendis. Hi enim quo certam suam de resurrectione spem testarentur, quæ collatione sementis in terram projecti ibique computrescentis illustratur a Paulo-1. Corinth. 15. noluerunt funera sua cremari: illamque funerum curam inter caussas incrementi istius secta enumerat Julianus Imperator Epist. XLIX. Imo etiam aromatibus condierunt, quod hine patere potest, de quo post La Cerdam ex illo et aliis more suo multa corrasit Ouzelius ad Minucium p. 63. De medicato funere ex professo agunt Petrus Bellonius lib. II. Obs. c. XLVII. et in tribus libris de Admirabili Oper. Antiq. Præstantia, qui inveniuntur tom. VII. Thesauri Gronoviani. Item Athanasius Kircherius in OEdipo. Josephus Lauzonus de Pollinctura et Balsamatione apud veteres, et alii. Hav.

(f) Stipes quotusquisque jam jactat. Prudentius lib. II. in Symm, versu 909.

Ultima legati defleta dolore querela est :
Palladiis quod farra focis, vel quod stipis ipsis
Virginibus, castisque choris alimenta negentur ;
Vestales solitis fraudentur sumptibus ignes.

Vide que supra observabamus cap. XIII. ad illa: circuit cauponas religio mendicans. Solebant præterea et aliis diis aliaque occasione stipes dari. Sic cum deposita prætexta virilem togam sumerent Romani, divæ Juvente in æde ejus pro felici incremento solvebatur nummus argenteus, ut testatur Dionysius Halicarnass., lib. IV. Magistris suis Minerval, hoc nomine quasi dea consecratam stipem, dabant discipuli, quod improbat Noster de Idolatria c. X. Ipsam primam novi discipuli stipem Minervæ et honori et nomini consecrat, ut elsi non prophanatus alicui idolo, verbo tenus de Idolothyto esse dicatur, pro idololatra C vitetur. HAV.

D

(g) Porrigat manum Jupiter) Cavam scilicet, ut mendici solent. Balsamo in Photii Nomocanonem : Tou αἰτοῦντος καὶ λαμβάνοντος ἐγγὺς ἵσταται ὁ Χριστὸς, συγκυ λαίνων τούτῳ τὴν χεῖρα. i. e. Petenti accipientique proxime adstat Christus, cum illo cavam manum porrigens. De quo more omnino inspicienda est doctissimi Casauboni nota ad Suetonii c. XCI. ubi narratur Angustus ne Nemesin nimia fortuna irritaret, cx nocturno visu stipem quotannis die certo emendicasse a populo, cavam manum asses porrigentibus præbens. Ubi idem vir doctus multis probat rapacitatis et avaritie banc notam fuisse, cum honestiores cavalo sinu pecunias exciperent. Sic extensa chlamyde vel veste donativum congiarium non manu excipientes belle repræsentant nummi Titi Vespasiani, Domitiani et aliorum. Eadem facies est nummi Hadriani cum inscriptione LOCUPLETATORI ORBIS TERRARUM, Lepidam quoque de Vespasiano historiam in vita ejus cap. XXIII. narrat Suetonius: Nuntiantibus legatis, decretam ei publice non mediocris summæ statuam colosseam: jussit ut continuo ponerent, cavam manum ostentans, et paratam basim dicens. Scribit hinc Seneca ad Lucilium suum in præfat. ad lib. VI. Nat. Quæst. Adjice nunc invictum muneribus animum, et in tanto avaritiæ certamine nunquam suppositam manum lucro. Taxatque amica avaritiam Tibullus :

Illa cava pretium flagitat usque manu. Negabantque Diogenes apud Laertium de tãs xsîpas ἐπὶ τοὺς φίλους ἐκτείνειν συγκεκαμμένοις τοῖς δακτύλοις. i. c. manus ad amicos digitis extendi debere incurvatis. Graphice vero Jovem ipsum et deos suos ita descripsit Aristophanes, ubi negat quidquam dare se velle Phidolus, aut in medium conferre, cum accipere tantum sit consuetus. In Concionatricib.

Καὶ γὰρ οἱ Θεοί,

Γνώσει δ' ἀπὸ τῶν χειρῶν τε καὶ ἀγαλμάτων,

496 fessionum, facile ratio haberi possit, unius speciei A vobis quoque vero Deo preces sternant, quia forte querela (1) (a) compensata pro commodo cæterarum non creditis (4), sed a quibus nihil timere possitis. rationum. (2)

CAPUT XLIII.

Qui tamen vere de illis conqueri possunt, esse leñones, perductores, sicarios, venenarios, magos, similesque, quibus infructuosos esse magnus sit fructus. Sed et hoc damnum meliori lucro permutari : cum et ab illis dæmonia excutiant, et pro illis Deum venerentur, nullisque, ut tales, rebus novis in exitium Reipublicæ studeant.

43. Plane confitebor, quinam, si forte, vere de sterilitate Christianorum conqueri possint. (3) Primi erunt lenones, perductores, aquarioli (4 6), tum sicarii, venenarii', magi, item harioli (c), haruspices, mathematici. His infructuosos esse magnus fructus est. Et tanien quodcumque dispendium est rei vestræ per hanc sectam, cum aliquo utique præsidio (d) compensari potest. Quanti habetis, non dico qui jam de vobis dæmonia excutiant, non dico jam qui pro LECTIONES

(1) Cod. Fuld. compensatio pro cæterarum rationum securilate

(2) Sic locnm auctoritate codd. reslituit Heraldus; olim leg. Plane confitebor qui conquerentur. Nam si qui forte possint (al. possunt, al. possent).

ὅταν γὰρ εὐχώμεθα διδόναι ταγαθά,

ἔφηκεν ἐκτείνοντα τὴν χεῖρ ̓ ὑπτίαν, Οὐχ ὡς τι δώσοντ', ἀλλ ̓ ὅπως τι λήψεται.

CAPUT XLIV.

Recogitandum itaque merito, quantum Respublica capiat detrimentum ex cæde tot hominum, et innocentium et bene meritorum: id patere posse ex quotidianis custodiarum actis et elogiis; neminem illic inter tot nocentes maleficum simul et christianum inveniri.

44. At enim illud detrimentum reipublicæ, tam grande quam verum, nemo circumspicit, illam injuriam civitatis nullus expendit, quum tot justi impendimur (e), quum tot innocentes erogamur. Vestros enim jam contestamur actus, qui quotidie iudicandis B custodiis præsidetis, qui sententiis elogia dispungitis (f). Tot (5) a vobis nocentes variis criminum elogiis recensentur; quis illic sicarius, quis manticucularius (g), quis sacrilegus (h), aut corruptor (i), aut lavantium prædo (j), idem etiam christianus adscribitur? aut cum christiani suo titulo offeruntur, VARIANTES.

(3) Cod. Fuld. harioli, Lugd. egarioli, cod. Scriv. mœcharioli.

(4) Vv. quia forte non creditis, desunt in cod. Fuld. delevitque Rig. in ed. sua.

(5) Quoi cod. Fuld.

COMMENTARIUS.

i. e. Quippe ita et Dii faciunt. Quod disci potest vel ex manibus simulacrorum: nam cum precamur ut bona nobis elargiantur, stant illa porrigentes manum supinam, non quasi datura quidquam, sed ut accipiant. HAV.

(a) Unius speciei querela compensata pro commodo. c. v. Sensus est tantam esse fidem Christianorum in solvendis illis quæ justa et vectigalium publicorum et reipublicæ nomine imponuntur, ut exiguum damnum quod templorum vectigalia ab illis non cultoribus suis capiunt, facile contemni debeat, illis ipsis qui de hoc christianorum crimine conqueruntur, quotidie multo plura sacrilegia committentibus, cum omnibus modis vectigalia publica defraudare lucro habent. Fuld. Codex hic legit unius speciei querela compensatio pro cœterarum rationum securitate. Voces unius speciei in L. B. non comparent. Hav.

C

(b) Aquarioli. Lenonum famuli ex Festo dicebantur aquarii, nomen adepti ab aqua petenda ad balneum necessaria. Aquarioli autem ut annotavit Turnebus advers. lib. 4. cap. 12. per diminutionem ad contem- D ptum, tanquam omnium vilissimi dicuntur. PAM.

(c) Harioli. Dicti vel a fatis et fando, quasi Farioli, vel ab halando: Nam halitu solent mortalem animam excludere sive exhalare, ut divinam recipiant, unde et vocem, ut notat Donatus ad Terentii Phormionem, ejusmodi dabant, que est OE, qui sonus exhalandi vim præstat. Notabis autem in viris hoc esse nomen sive hariolos sive fanaticos voces; in fœminis autem veratrices, quod divinandi scientia vere profiteantur. LAC.

(d) Cum aliquo utique præsidio. Præsidium hic significat lucrum, bona, peculium. Auctor Queroli, qui nonnullis Plauti editionibus adjungi solet. Ergone manibus meis præsidium paternum, ut efferrent de domo? Ibid. Fures mihi ac prædones cui bono? ut si quid tibi spei aut præsidii est, totum conferant. Rursus: Præsidium abstulisti, et cincres abdidisti. Et apud inferioris ævi scriptores passim. AV.

(e) Tol justi impendimur. Est metaphora sumpta ab expensis rei domestica. Loquitur sic in lib. De Spectaculis c. XIX. ut tam creduliter impendantur. Rursus de Idolol. c. VI. nec anima pecudis impensa sed anima tua. Vitiose in editionibus Rigalt. Priorianis typographi posuerunt impedimur. Hav.

(f) Qui sententiis elogia dispungitis. Vinctorum singulorum nomina, atas, forma, crimen (quæ omnia elogia vocabantur) judicibus in tabellis exarata offerebantur: quando illi pro cujusque elogio pœnam ejus temperabant. Hinc cum aliquando Caio Caligulæ oblata custodiarum elogia primum in ista serie ultimumque calvos notassent, stultus ille Princeps in re maxime seria, ubi nulla longa nimis poterat esse deliberatio, jocatus, nullius inspecto elogio, stans, tantummodo intra porticum mediam, a calvo ad calvum duci imperavit. Suetonius in vita ejus, cap. XXVII. HAY.

(g) Manticularius. Vocis significatio ex Festo nola est, ut significet furem qui bulgas scrutetur. Sed etiam Glossæ Lat. Gr. manticam exponunt áp. unde monachi illi qui pera instructi ambulabant, appellabantur manticulati. Matthæus Paris. qui vixit anno 1248. ut peregrinaret ille monachus manliculatus. HAV.

(h) Sacrilegus. Qui templorum spoliat ornamenta et donaria, unde illa custodiis sepiebantur. Supra cap. XXIX. HAV.

(i) Corruptor. Quomodo vox hæc intelligi debeat patet c. XLVII. Lego partem sententiæ Attica in Socratem: Corruptor adolescentium pronuntiatur. Hav.

(j) Lavantium prædo. Quorum sæpe mentio apud veteres. Plautus Rudente Act. II. Scena III. 51.

Qui it lavatum

In balneas, ibi cum sedulo sua vestimenta servat, Tamen surripiuntur : quippe qui quem illorum observet falsus est:

Fur facile, quem observet, videt: custos, qui fur sit, nescit.

Apuleius As. Aur. lib. IX. Enim vero vos bonæ frugi latrones inter furta parva atque servilia, timidicule per

sed ex reverentia Dei provenire, cujus dictatione perfectissimas leges nacti, didicerint omni malo, vel a prima origine, occurrere, sanctos se et inviolalos Deo judici reservantes.

quis ex illis etiam talis, quales tot nocentes? De A vestris semper æstuat (a) carcer, de vestris semper metalla suspirant (b), de vestris semper bestiæ saginantur (c), de vestris semper munerarii noxiorum greges pascunt (d). Nemo illic christianus, nisi hoc tantum (1), aut si et aliud, jam non 'christianus (e). CAP. XLV.

Quorum quidem innocentia, non ex timore hominis, LECTIONES

(1) Nisi plane tantum christianus. Fran. Paris. (2) Ita cod. Agob., Pam., Jun., Rig., Hav. Sed cod. Fuld. ab intemtibili deo doctore præceptam. Barræus: ab

45. Nos ergo soli innocentes. Quid mirum, si necesse est? Enimvero necesse est. Innocentiam a Deo cdocti, et perfecte eam novimus ut a perfecto magistro revelatam, et fideliter custodimus, ut (2) ab incon. VARIANTES.

Incomptibili dispensatore mandatam. Aldus: ut ab inconceptibili dispensatore mandatum. Rhen. et Herald. : ab incontemtibili dispensatore mandatam.

COMMENTARIUS.

balneas et aniles cellulas reptantes scrutariam facitis. prout libitum est, eodem in loco subrepturi et amissuri Catullus Ep. XXX.

O furum optime balneariorum,
Vibenni pater, et cinæde fili.

Diogenes Cynicus apud Laertium : ἰδὼν ἱματιοκλέπτην ἐν τῷ βαλανείῳ, Επ' ἀλειμμάτιον ἢ ἐπ' ἄλλο ἱμάτιον ; id est : videns vestimentorum furem in balncis, Num inquit ad unguentulum, an vero ad aliud vestimentum ? Noster de Idol. c. V. Credo et fures balnearios manibus suis vivere. et De Fuga in Persec. cap. XIII. inter tabernarios et lanios et fures balnearum et aleones et lenones. Gloss. Fur balnearius. βαλανοκλέπτης. Εt huc forsan illud Aristophanis spectat in Ranis Act. IV. Sc. II.

κακβας, τινὰ λωποδυτῆσαι.

i.e. et egressus aliquem vestitu spoliare. Quomodo apud Petronium inducitur juvenis nudus, qui vestimenta perdiderat. Pretiosioremque ornatum depretiat etiam inde Chrysostomus De Virginitate, quoniam et in balneis præsto sint et in templis mulieres, quæ illum furentur. Cogebantur itaque lautiores secum adducere servulos, qui servarent vestes, Martialis. XII. 70.

Lintea ferret pro variis cum vernula nuper,
Et supra togulam lusca sederet anus.

Ovidius lib. III. de Arte Amandi versu 539.

Cum, custode foris tunicam servante puellæ,
Certent furtivos balnea multa jocos.

Quibus ve miseris, minus sedulo si custodientibus aliquid esset ablatum. Ilinc servus ille Petronianus cap. XXX. Dispoliatus procubuit ante pedes, et rogare cœpit ut se pœnæ eriperemus: nec magnum esse peccatum suzim propter quod periclitaretur. Subducta enim vestimenta sibi dispensatoris in balneo, vix fuissent X. HIS. ubi adde notam Wouwerii. Deponebantur he vestes in apodyterio, furtumque capite puniebatur, ut constat ex libris JCtorum. Rationem dat Aristoteles, cujus locum, quoniam leviter tantum indicat Junius, nun gravabor integrum adscribere. Is in Problem. Sectione XXIX. num. 14. in hunc modum disserit. Διὰ τί ποτε ἐὰν μέν τις ἐκ βαλανείου κλέψη etc. i. e. Cur

qui ex balneis furatus est, aut ex palestra, aut ex foro, aut aliquo ejusmodi loco, morte mulctatur: qui autem ex domo privata, furti pretium duplum persolvit? Et respondet : ἢ ὅτι ἐν μὲν ταῖς οἰκίαις, φυλάξαι etc. i. e. An quia in domibus rem custodire melius possumus ? nam et paries firmus et clavis est, et familiaribus res domestica curæ omnibus sunt, ut tulo serventur. At in balneis, cæterisque publicis locis facilis cuique facinoris perpetratio est: nil enim ad custodiam satis, qui sua posuerit, habet præter oculos. Itaque facultas datur furandi, etiam si aspectum paulisper devertit. Quam ob rem legislator ratus sua ipsos custodire satis non posse, legem adhibuit, minitantem acerrime, vitam futuram nemini, qui furtum publicis locis commiserit. Pergit deinde de eiç pèv tùy oixías, etc. i. c. Item in domo penes dominum ipsum est, quem velit recipere, et cui minus credat, cavere. At ei qui in balneis quicquam posuit, prohibere neminem licet, nec ingredi, nec ingressum vestem suam ibi deponere, unde subrepturus sit, sed

amicula promiscue jacent. Unde recte concludit gravissimam esse pœnam debere quæ manus furaces illo B in loco coerceat. Hav.

C

D

(a) Semper æstuat carcer. Ex nostro Minucius p. 40. denique de vestro numero semper carcer exæstual. Tertull. Ad Mart. cap. I. Domus quidem Diaboli est et carcer, in qua familiam suam continet. Et ibidem c. II. dicit expirat, quod hic æstual. Triste illic expirat, sed vos odor estis suavitatis. Nota hic electa in singulis verba et summam Auctoris curam. HAv.

(b) Metalla suspirant. Admodum proprie loquitur. gravis enim iste labor, et ubi pr.e lassitudine crebra ducuntur suspiria. Describitur pœna ista a Plauto Poenul. IV. II. 8. Captiv. III. V. 65. et præsertim V. IV. 1.

Vidi ego multa sæpe picta, quæ Acherunti fierent Cruciamenta; verum enimvero nulla adæque est Acheruns,

Atque ubi ego fui in lapidicinis. Illic ibi demum est locus

Ubi labore lassitudo omni 'st exigunda ex corpore. Et sic agricolas duro labore fatigatos etiam suspirare facit Lucretius, cujus sunt versus lib. II. 1163. Jamque caput quassans grandis suspirat arator Crebrius incassum magnum cecidisse laborem. HAV. (c) Bestia saginantur. Pro semper Fuld. habet etiam prave. Loquitur de illis qui ob delicta bestiis vel objiciebantur, vel cum illis pugnare jubebantur. Insignis crudelitas Caligula et inhumanitas notatur a Suetonio lib. IV. c. 27. Cum ad saginam ferarum muneri præparatarum carius pecudes compararentur, ex noxiis laniandos annotavit. Sed christiani etiam ad metalla damnati, bestiis objecti. Respondeo, non semper, habuerunt enim sæpius pacem sub Imperatoribus. Non eo elogio, etiam objecti, quo sicarii, manticularii et similes. HAV.

(d) De vestris semper munerarii noxiorum greges pascunt. De vestris, quos supra dixit sacrilegos. Hinc incendiarios, et qua gladiatoribus una laus est, homiciQuintilianus in Gladiatore: Morabar inter sacrilegos, das. Dixit greges, quoniam dementia editorum aliquando aliquod millia parium producebat. Huic loco illustrando maxime inserviunt illa Plutarchi in Crasso, ubi Spartacum gladiatorem, qui gravissimum illud bellum Romanis excitavit, cum sociis effregisse ludum Lentulli narrat. Verba ejus sunt, Avrukou teves BUTIάTOU μονομάχους ἐν Καπυη τρέφοντος eic. i. e. Lentulus quidam, cognomento Butiatus, magnam gladiatorum familiam Capuæ nutriebat, quorum maxima pars ex Galatia et Thracia erant oriundi, non ob aliquod perpetratum ab ipsis scelus, sed tantum propter emptoris impietatem necessario gladiatoriam exercere coacti. HAV.

(e) Jam non christianus. Sic Ald. et Fuld. et Agobard. Rigaltiusque. Alii transponunt non jam. Infra cap. XLVI. Sed dicet aliquis, etiam de nostris excedere quosdam a regula disciplinæ : desinunt_tum christiani haberi penes nos. Minucius p. 40. Christia

« PoprzedniaDalej »