Obrazy na stronie
PDF
ePub

rum divinarum commemorationem (a), si quid præ- A tio (e) sed testimonio adepti; neque enim pretio ulla

sentium temporum qualitas aut præmonere cogit aut recognoscere. Certe fidem sanctis vocibus pascimus, spem erigimus, fiduciam figimus, disciplinam præceptorum nihilominus in compulsationibus (1) densamus; ibidem etiam exhortationnes, castigationnes et censura divina (b). Nam et judicatur magnò cum pondere, ut apud certos de Dei conspectu, summumque futuri judicii præjudicium est, si quis ita deliquerit, ut a communicatione orationis (c) et conventus et omnis sancti commercii relegetur, Præsident probati quique (d) seniores, honorem istum non preLECTIONES

(1) In compulsationibus cod. Fuld. Haverc. (2) Ita cod. Put. et al., Rhen., Her. de oneraria, Pam. de ordinaria, Rig. et Hav. dehonoraria (i. e. inhonesta). (3) Congregat Parisin.

Et si modo velit abest Parisin.

5 Opponit Paris.

(6) Vv. et si modo velit desunt in ed. Rhen., Ald.,

res Dei constat. Etiam si quod arcæ genus est, non de honoraria (2) (f) summa, quasi redempta religionis congregatur (3); modicam unusquisque stipem menstrua die, vel quum velit, et si modo velit (4) (g) et si modo possit, apponit (5): nam nemo compellitur, sed sponte confert. Hæc quasi deposita pietatis sunt. Nam inde non epulis (6) nec potaculis, nec ingratis voratrinis dispensatur, sed egenis alendis humandisque, et pueris ac puellis re ac parentibus destitutis (7), jamque domesticis senibus (h) (8), item naufragis (9), et si qui in metallis, et si qui in insuVARIENTES.

Gelen. et Gangn. In sqq. cod. Lugd. et si vel possit, cod B Agob. et si modo vel possit. Scribendum videtur: vel cum velit, vel si modo possit, cæteris deletis.

(7) Quippe non epulis inde cod. Fuld.

(8) Khen., Gel., Ald., Gangn. ætateque domitis senibus; Hav. e cod. Fuld. add. : jam otiosis. (9) Naufragiis Haverc. cod. Fuld.

COMMENTARIUS.

Panvinius, Vellerus, Faber et innumeri alti. Pertinetque ad illam, de qua modo, arena atrocitatem elegans Demonactis philosophi dictum ad Athenienses, quod narrat Lucianus in Vita ejus. Consultabant Athenienses de spectaculo gladiatorum instituendo ad imitationem Corinthiorum. Ibi sanam hanc vocem edidit Philosophus Μή πρότερον ταῦτα, ὦ Αθηναίοι ψηφίζεσθε, ἂν μή του Ελέου τον βωμον κατέλητε, id est, Ne prius, o Athenienses, hæc decernatis, quam subvertatis aram Misericordia.

(a) Coimus ad litterarum divinarum commemorationem. La Cerda habet cogimur, id est convenimus, ut ibi explicat. Eadem ferme habet Justinus martyr Apolog. 2. Quæ omnia, tum Justini, tum Tertulliani citantur a Stephano Duranto, lib. 2. de ritibus Ecclesiæ, cap. 18. LE PR.

CAP. XXXIX. a In compulsationibus. MS. Fuldensis hæc lectio longe melior est, quam aliorum inculcationibus. Et hoc enim quam maxime ad divinitatem disciplinæ Christian facit, etiam in persecutionibus et assultibus improborum (ita enim usurpat compulsare et compulsationem), nihil de fide, spe, fiducia, præceptis Domini discedere. Est itaque præceptorum, corum quæ præcepit nobis Dominus. Si cui tamen magis placet inculcationibus, ita cum Salmasio de Trapez. Fœnore p. 464. explicet: Non satis habemus fidem canendo ad Deum pascere, et spem erigere, fiduciamque in illo figere, quibus omnibus nos in eum serio credere testamur; sed et præcepta inculeamus, quæ non facienda et facienda demonstrant, de quibus supra cap. I. Sed hæc omnia in lectione nostra includuntur. HAV.

C

(b) Censura divina. Locus insignis adversus contemp- D tores excommunicationis Ecclesistica a Christo institutæ, et a primis apostolorum temporibus usitatæ. РАМ.

(e) Ut a communicatione orationis. Vere gravis et rigida fuit disciplina veterum Christianorum, qua vel prorsus a communione sanctorum graves peccatores rejiciebant, vel statuebant onerosas delictorum pœnas. Sic Tertulliani tempore vix, et si modo, mœchis, homicidis, idololatris publica pœnitentia concedebatur, ut patet ex lib. de Pudicitia, c. V; et late exsequuntur qui de poenitentia et poenis clericorum ex professo egerunt Jo. Morinus in doctissimo libro de sacramento Poenitentiæ, et Gabriel Albaspinæus, vir omnis antiquitatis ecclesiasticæ scientissimus, in Observationibus Ecclesiasticis. Pœnitentiæ vero gradus erant fletus, cum a limine et omni tecto Ecclesia summotus peccator ante fores templi flens et sordidatus fideles ingredientes prensaret, orarent pro se,

ut scandalum ab Ecclesia Dei summoveretur. Secundus Auditio, quum inter catechumenos in aditu templi stare permittebantur. Tertius Substratio, quando ingredi liceret, sed ita ut retro ambonem sese prosternerent et cum catechumenis rursus abirent. Quibus peractis certo temporis spatio, quod pro magnitudine scandali erat definitum, admittebantur ad 25orage, sive Consistentiam, quando una cum fidelibus stabant orantes. Nondum vero ad sacram cœnam accedere licebat, sed tum demum, cum plane Ecclesix reconciliati judicarentur. Hav.

(d) Præsident probati quique. Illustre testimonium Alexandri Severi apud Spartianum, qui eodem modo præpositos provinciis eligi volebat, dicens: Grave esse, quum id christiani et Judæi facerent in prædicandis sacerdotibus qui ordinandi sunt, non fieri in provinciarum rectoribus, quibus et fortunæ hominum committerentur et capita. HAV.

(e) Non pretio. Quo nec Deus egeat, et dignissimi honore passim excludantur. De illo Lucianus in Jove Confutato p. 185. ὥστε οὐχ ὁρῶ ἀνθ' ὅτου ἀπαιτεῖτε τὸν μισθὸν ἐπὶ τῇ μαντικῇ, id est quare non video, quamobrem et mercedem exigatis propter vaticinium. De hoc Lex Theodosiani Cod. 1. de Rectorib. Provinciar. Constantiniana : Non sit venale judicis velum, non ingressus redempti, non infame licitationibus secretarium, non visio ipsa præsidiis cum pretio. HAV.

(f) Non dehonoraria summa congregatur. Sic omnino legitur in vetustissimo codice. In nostris, inquit, conventibus congregatur summa, quæ non sit tamen dehonestamento religioni, nec ideo venalis aut redempta dici debet religio nostra. RIG.

(g) Si modo possit. Si modo velit.Justinus: of EUπopoŪVTES δὲ καὶ οἱ βουλόμενοι κατὰ προαίρεσιν ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ ὁ βούλεται δίδωσι. LE PR.

(b) Re ac parentibus destitutis. Suetonii dictio est, in vita Neronis: senatorum nobilissimo cuique, sed a ré familiari destituto, annua salaria constituit. RIG.

(i) Jamque domesticis senibus. Hæc est vetus lectio optimorum MSS. et edit. pro quo alii, ut Aldini et Rhen. ponere maluerunt ætateque domitis, quod non perinde probo. Scribo hæc per hyphen, ut illa apud Virgil. Georg. III. 92. de equo generoso, jam vetulo : Hunc quoque, ubi aut morbo gravis, aut jam segnior annis,

Deficit, abde domo, nec turpi ignosce senectæ. quod optime contra Canterum et alios adstruit elegantissimus Andr. Schottus Obs. Hum. lib. II. c. 51. Si vero malis cum Junio simpliciter intelligere de fidei domesticis ex Epist. ad Galat. VI. 10. ad manum est Justini locus, qui sic lib. II. c. 10. Arta

lis, vel in custodiis (a), duntaxat ex caussa Dei sec- A tatis, qui de uno utero ignorantiæ ejusdem ad unam tæ (1) alumni confessionis suæ fiunt. Sed ejusmodi lucem expaverunt (f) veritatis (4). Sed eo fortasse vel maxime dilectionis operatio notam nobis inurit minus legitimi existimamur, quia nulla de nostra frapenes quosdam. Vide, inquiunt, ut invicem se diliternitate tragœdia (g) exclamat, vel quia ex substantia gant (b) ipsi enim invicem oderunt; et ut pro alterutro familiari fratres sumus, quæ penes vos fere dirimit mori sint parati: ipsi enim ad occidendum alterutrum fraternitatem. Itaque qui animo animaque miscemur, paratiores (2) erunt. Sed et quod fratrum (c) appel- nihil de rei communicatione dubitamus. Omnia latione censemur (3), non alias, opinor, infamant, indiscreta sunt apud nos, præter uxores: in isto loco quam quod apud ipsos omne sanguinis nomen de af- consortium solvimus, in quo solo cæteri homines confectatione simulatum, est. Fratres autem etiam ves- sortium exercent, qui non amicorum solummodo matri sumus, jure naturæ matris unius, etsi vos parum trimonia usurpant, sed et sua amicis patientissime homines, quia mali fratres. At quanto dignius fratres subministrant, ex illa, credo, majorum et sapientissiet dicuntur et habentur (d), qui unum patrem Deum morum disciplina, Græci Socratis et Romani Catoagnoverunt, qui unum Spiritum biberunt (e) sancti- nis (h), qui uxores suas amicis communicaverunt, LECTIONES VARIANTES.

(1) Conflictatur add. cod Fuld. (2) Erunt delet Semler.

(3) Ita cod. Fuld. et edd. Rig. atque Hau.; alii: sed et

B quod fratres nos vocamus, non alias, opinor, insaniunt
(Her. infamant quam, etc.
(4) Expiraverunt Paris. Jun.

COMMENTARIUS.

phernem patruum Artamenis et Xerxis de regno Persarum contendentium vocat domesticum judicem, ut et Noster c. I. domesticis indiciis. Sed ego non accedo. HAV.

(a) Vel in custodiis. Libro ad Martyras c. II. Ipsam interim conversationem sæculi et carceris comparemus, si non plus in carcere spiritus acquirit, quam caro amittit; imo et quæ justa sunt, caro non amittit, per curam Ecclesiæ et agapen fratrum. Ex præcepto Christi apud Matth. XXV. 43. 44. Itaque Noster rursus hoc nomine commendat opusculum suum Ad Martyras cap. I. Inter carnis alimenta, benedicti martyres designati, quæ vobis et domina mater Ecclesia de uberibus suis, et singuli fratres de opibus suis propriis in carcerem subministrant, capite aliquid et a nobis, quod faciat ad spiri- C tum quoque educandum. Hav.

(b) Vide, inquiunt, ut se invicem diligant. Dixerat Christus de caritate, quam tantopere commendavit ; ignem veni mittere in mundum, et quid volo, nisi ut ardeat? Ardentis igitur amoris effectus erat certissimus apud vere christianos, quod ita se invicem amarent ut esset alter pro altero mori paratissimus.LE PR.

(c) Fratres et dicuntur et habentur, qui unum Patrem Deum agnoverunt. Christus Dei Filius voluit esse quod homo est, ut homo posset esse quod Christus est, hoc est, Dei filius. Communem igitur habent Christiani patrem in Christo Deum, et cohæredes sumus Christi; hæredes autem Dei, licet viventis. Est enim illic viventis hæreditas, ubi mortui vivunt, et moritur nemo. Hoc divinæ adoptionis sacramento, regni candidatos paterni, fratres appellari voluit Christus, ut fraterni consortii mysterio caritatem sancirêt: Ambitiosum vero patris nomen, quo sensu Pharisæi vindicabant, usurpari vetuit, ne sanctissimam fraternitatem inæqualitas ulla premeret, neve aliqua divinitatis æmulatione, prisco generis humani vitio, Patris æterni majestas violaretur. Hujusce tamen disciplinæ regula humanos affectus minime rescidit, quum illa sit a Deo instituta, quo magis, non quo minus caritas admittatur. Itaque et Apostulus Onesimum se genuisse ait in vinculis, et appellatione filii commendat Philemoni suo. Cujus certe appellationis est ad patrem relatio. RIG.

(d) At quanto dignius fratres. De præscript. adv. Hæ. ret. c. XX. Communicatio pacis, et appellatio fraternitatis, et contesseratio hospitalitatis, quæ jura non alia ratio regit, quam ejusdem sacramenti una traditio. Et ad Uxorem lib. II. c. 9. Quale jugum fidelium duorum unius spei, unius voli, unius disciplina, ejusdem servitulis? Ambo fratres, ambo conservi, nulla spiritus carnisve discretio. Hinc jam olim Christiani, ut conjuncționem illam animorum et fraternum affectum

D

ostenderent, soliti osculo se mutuo excipere. Testis præter alios Chrysostomus in Epist. II. ad Corinth. Homilia XXX. Ob id enim nobis datum est osculum, ut charitatis igniculus ac fomes sit, ut affectum inflam met, ut hac ratione nos ipsos mutuo amemus, velui fratres invicem se amant, patresque vicissim filios: imo etiam multo vehementius, illa enim naturæ sunt; hæc gratiæ. Cod. Fuld. habet quando nunc. Scribendum, si ista lectio placet, quanto nunc. Hav.

(e) Spiritum biberunt sanctitatis, ad lucem expaverunt veritatis. Bibere spiritum et pascere lucem dicit, usitatissimo Christianis schemate, quo solebant vitæ mortalis etiam vocabulis uti, tanquam figuris æternæ Vetus Epigramma de Empedocle: εἰς δὲ πυρὸς κρατήρας ŝorlato, nai mie rð 559. RIG.

(f) Expaverunt. Pulcherrina metaphora, sicut enim illis, qui in tenebris fuerunt diutius, si subito solem immittas, oculi nictare et quasi expavescere solent, sic illi quoque qui ex carcere tenebrarum, mortis et peccati, ad lucem veritatis et Evangelii pertrahuntur, affliguntur corde et toti tremunt, ut contigit Sergio Paulo illustri viro Act. XIV. 12. et ipsi Apostolo Paulo, ubi ad fidem est vocatus in mirabili ista visione, quæ narratur Actor. IX. 6. Quare frustra Ald. legit expiraverint. et Barr. et Rhen. cum Junio expiraverunt. Melius quoque Cod. L. B. et Rig. ex Fuld. expaverunt quam Pam. et Herald. et La Cerda expaverint. Cod. Agob. pervenerunt, quod ex glossa est. HAV.

(g) Tragedia exclamat. Respicit Atridas et fratres Thebanos, que materiæ quomodo vulgo placuerint disci etiam potest ex c. IX. Unde ob frequentem tragœdiæ repetitionem poetis dicitur

Scenis agitatus Orestes.

Longe alio spectat quod legitur apud Minucium p. 36.
Nec fratres vos nisi sane ad parricidium recognoscitis.
HAV.

(h) Romani Catonis. Qui Hortensio tradidit Marciam suam et post fata ejusdem resumpsit. Cujus Marcia insignem hanc orationem ad virum exhibet Lucanus lib. II. 338.

Dum sanguis inerat, dum vis materna, peregi
Jussa, Calo, et geminos excepi fœta maritos,
Visceribus lassis partuque exhausta revertor,
Jam nulli tradenda viro;

et quæ sequuntur. Totam historiam narrat in vita
Catonis Plutarchus. Prius autem Hortensius Porciam
Catonis filiam Bibuli uxorem sed jam duorum libero-
rum matrem a Catone petieral ὥσπερ εὐγενή χώρα,
T.. id est, tanquam fœcundum agrum ad sobo-
lem procreandam. De qua cum ille responderet in sua
Bon esse potestate quam quærebat, ipsam Catonis

x.

quas in matrimonium duxerant liberorum caussa et A no oculo facilius perspicit, quam in suo trabem. Tot alibi creandorum (a), nescio quidem an invitas; quid enim (1) de castitate curarent, quam mariti tam facile donaverant? O sapientiæ Attica, o Romanæ gravitatis exemplum ! Leno est (2) philosophus et censor (b). Quid ergo mirum, si tanta caritas convivatur (3) (c)? Nam et cœnulas nostras, præterquam sceleris infames, ut prodigas quoque (4) suggillatis. De nobis scilicet Diogenis dictum est: Megarenses (d) obsonant quasi crastina die morituri, ædificant vero quasi nunquam morituri (5). Sed stipulam quis in alieLECTIONES

[blocks in formation]

tribubus et curiis et decuriis ructantibus acescit aër (6) (e). Saliis (f) coenaturis creditor erit necessarius. Herculanarum decimarum et polluctorum (7) sumptus tabularii (8) supputabant. Apaturiis, Dionysiis, mysteriis Atticis (g) coquorum delectus indicentur. Ad fumum cœnæ Serapiaca sparteoli (h) excitabuntur. De solo triclinio Christianorum retractatur, Co. na nostra de nomine rationem sui (9) ostendit; id vocatur, quod dilectio penes Græcos est (10) (i). Quantiscumque sumptibus constet, lucrum est pietatis VARIANTES.

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

Marciam poposcit et accepit. Simile narrant Diogenes Laertius et Hesychius Illustrius de Menedemo et Asclepiade philosophis. Menedemum duxisse matrem, Asclepiadem filiam, et quum defuncta esset uxor Asclepiadis, Menedemi cepisse conjugem, illumque, quod Reipub. præesset, aliam duxisse nobilem et locupletem; nihilominus, quoniam communis erat illis domus, rei familiaris administrationem priori uxori permisisse. De Socrate vide mox ad illud, Lenones etc. Hav.

(a) Et alibi creandorum.Prout in Amphitryone Plautus ait uxorem usurariam præbere, idem esse ac si agrum sterilem fodiendum loces. HAV.

(b) Confundit Catones, ut supra Scipiones. Apud C Lucian. in lepidissimo illo Dialogo, qui inscribitur Lapithe Zenothemidi Cleodemus objicit : Åàà' où μστρωπὸς ἐγὼ τῆς ἐμαυτοῦ γυναικὸς ὥσπερ εἶ σύ, id est atque ego uxoris meæ leno non sum, ut tu. Socratem ut puto tangens,cujus Xanthippe altera uxor communior fuisse perhibetur. Imo Platonici dogmatis auctorem Socratem facit idem Lucianus in Vitarum Auctione, ubi illud mercatori ut præcipuum dogma suum proponit, quodque ad uxorem spectet : Δοκεῖ μηδεμίαν αὐτῶν μηδενος εἶναι μόνου, παντὶ δὲ μετεῖναι τῷ βουλομένῳ τοῦ γάρου; id est, Videtur mihi nullam debere cujusquam esse propriam, verum unamquamque passim debere accedere ad eum qui eam appetat. Quod platonicus etiam philo. sophus satis ridicule in Lapithis proponit.

(c) Convivalur. Optimam hanc lectionem ex Fuldensi MS. restituit Rigaltius, et ante illum recte etiam Scaliger in ora libri et Junius docuerant ad sequentia pertinere. Illustrari potest ex Suetonio in Augusto cap. LXX. ubi de iilius incontinentia: Cona quoque ]) ejus secretior in fabulis fuit, quæ vulgo ¿wdexábεos vocabatur: in qua Deorum dearumque habitu discubuisse convivas, et ipsum pro Apolline ornatum, non Antonii modo epistolæ singulorum nomina amarissime, annumcrantis exprobrant, sed et sine auctore notissimi versus : Cum primum istorum conducit mensa chorægum, Sexque deos vidit Mallia sexque deas. Impia dum Cæsar Phobi mendacia ludit, Dum nova divorum cœnat adulteria, Omnia se a terris tunc numina declinarunt, Fugit et auratos Jupiter ipse thronos.

HAV.

(d) Megarenses. De Agrigentinis hoc Empedoclem usurpasse in illo testatur Laertius his verbis: A×çaγαντίνοι τρυφῶσι μὲν, ὡς αύριον ἀποθανούμενοι. οἰκίας δὲ κατασκευάζονται, ὡς πάντα τὸν χρόνον βιωσόμενοι, Inter dicta vero Diogenis Cynici hoc recenset, dixisse illum ad τὸν πολυτελῶς ὁψωνοῦντα,

ἀπόμενος δή μοι τέκος ἔσσεαι, οἱ ἀγοράζεις. id est, Nate, mihi haud longavus eris: innuere volens præ fame cito moriturum, cum omnia obliguriisset.

Quare et inter Aristotelis cata dicta idem scriptor re· censet, homines plerosque ita parcos esse, ac si semper victuri essent; alios tam prodigos, ac si continuo morituri. Τοὺς μὲν, οὕτω φείδεσθαι ὡς ἀεὶ ζησομένους, τοὺς δὲ, οὕτως ἀναλίσκειν ὡς αὐτίκα τεθνησομένους. ΗAv.

(e) Acescit aer. Sidon. Apollinaris libr. m. ́epist. 12. Alarum specubus hircosis atque ascescentibus latera captiva circumvallatus. Cicero in Orat. in L. Pisonem cap. x. Paulisper stetimus in illo ganearum tuarum nidore atque fumo: unde tu nos cum improbissime respondendo, tum turpissime eructando ejecisti. Quod præe multitudine hominum in theatris et spectaculis accidere notant scriptores. Ita Eunapius Sardianus in Ædesio Constantinum Magnum notat undique incolas Constantinopolim traduxisse πρὸς τοὺς ἐν τοῖς θεάτροις κρότους παραβλυζόντων κραπάλης ἀνθρώπων id est, ad cuptandos in theatro a temulentis et crupulam rejectantibus plausus. Unde et Noster de Spectac. cap. xxvII. Non ergo fugies sedilia hostium Christi, illam cathedram pestilentiarum, ipsumque aerem, qui desuper incubat, scelestis vocibus constupratum? Hav.

(f) Saliis. Qui lautissimum habebant epulum Calendis Martiis in festo anciliorum. Vide Ovidium, Horatium et alios. Magnificas ejusmodi cœnas enumerat Macrobius Saturn n. 9.

(g) Mysteriis Atticis. Sacra Eleusinia intelligit, unde patet et ibi sumptuosas fuisse cœnas, quod ad Meursium, qui singularem de illis sacris libellum cons. cripsit, observari potest. Hav.

(h) Sparteoli. Qui hi sint, primus docuit Casaub. ad Augustum Suetonii c. xxx. adducens veteris Scholiasta locum ad illud Juvenalis.

Dispositis prædives hamis vigilare cohortem
Servorum noctu Lucinus jubet,

qui ibidem notat dictum per translationem disciplinæ militaris Sparteolorum Romæ, quorum cohortes in tutelam urbis cum hamis et cum aqua vigilias curare consueverunt vicinis, ubi P. Pithæus legit causa ignis pro vicinis, ego malim viciniis : Inquirit ibidem Casaubonus de origine nominis, putatque ita dictos quia crebro funes gestabant, vel a tunicis calceisvé sparteis: cum possint ita potius videri dicti a vasis sparteis pice illitis ad continendam aquam, brandemmers, quibus fuerint instructi. Vocabantur hi etiam matricarii. Scholiastes Juliani Antecessoris in Const. XXIII. c. 88. Ubi etiam hamorum usum docet. Matricarii dicuntur illi quos videmus ad incendia currentes, et portantes spongias cam ferramentis, et alia ferramenta pequæ possint de pariete in parietem transire, et ita incendium extinguere. Adde Wouwerium ad Sidon. Apollinarem lib. vi. epist. 8 HAV.

(i) Id vocatur quod d. p. G. Sic edidit Rigalt. per

nomine facere sumptum, siquidem inopes quosque (1) A affectant ad gloriam (a) famulanda (2) libertatis sub refrigerio isto juvamus, non qua penes vos parasiti auctoramento ventris (b) inter contumelias (c) sagiLECTIONES VARIANTES.

(1) Quoque Seml.

(2) Famulare libertatem Jun. cf. c. 21.

COMMENTARIUS.

suasus lectione Fuld. quæ ita, nisi quod vitio scriptoris in ca vocatum quo. Sed integra exstat in MS. L. B. Depravata apud Aldum vocatur àyán etc. apud alios vocatus enim, id åɣán quod dilectio penes Græ-* cos est. Nomen enim hic, non ponere, sed circumscribere voluit. Frequens vero hujus mentio in libris Christianorum. Ipse Tertull. de Baptismo c. IX. Cum de agape docet [Christus], aquæ calicem fratri oblatum inter opera dilectionis probat. Et advers. Psychicos c. XVII. Apud te agape in caccabis fervet, fides in culinis calet, spes in ferculis jacet. Videsis de his Agapis præter La Cerdam, Wouvver. ad Minuc. p. 41. et Elmenhorst. ibid. p. 94. Photinm et Balsamonem ad Canonem 11. Concilii Gangrensis, Justellum et Beveregium ad Canonem Nicæn. I. Trull. v. Anciran. XIX. Gangrens IV. Nicæni secundi xvi. et xx. Dodwellum Dissertat. Cyprianic. Valesium ad Eusebium p. 157. Suicerum in ἀγαπητοί, ἀδελφή, συνείσακτος, et præcipue, qui insigni elegio decoratur apud Fabricium [qui hosce recenset in nunquam fatis laudato libro, Bibliographia Antiquaria p. 587, Lud. Antonium Muratorium in Anecdotis Græcis p. 185. 218. seq. Has Agapas etiam cum Philotesiis veterum singulari cura contulit Joh. Fronto Academiæ parisiensis cancellarius in Epist. Selectis, Leodii Ebutonum 1674. 12. editis, epist. 1. Tandem vero fuerunt abrogatæ, cum, ut vulgo fit, jam in luxum degenerarent, unde videtur Nazianzenus in Præceptis ad Virgines cas hortari illas similesque cœnas vitare. Ita enim ille in isto carmine versu 166.

id est.

Πολλάκι μὲν συνάγείρει ὁμόφροναι ἀλλήλοισι
Πνεύματι, καὶ φάος ήλθεν, επωνυμίην τέ γε σεμνήν,
Τὴν ἀγάπην καλέουσιν, ὑπήλυθεν αὐτὰρ ἔπειτα
Εκκραδίης ἐπί σάρκας ἄγων πόθον ἐγγὺς ἰούσας,
Η πῦρ, ἠὲ πυρὸς σημήία λυγρὰ δίδωσιν.

Εἰ τοι μὴ δὲ πυρός σημήιον, ἀλλὰ τάχιστα
Πλήξεις εἰσορόωντας. ἑτοιμότεροι δέ τι πάντες
Εἰς κακίην τελέθουσι, ῥέος δ' ἐπὶ πρηνὲς ὁδεύει.

Sæpe animis et mente pares collegit in unum, Et lucis speciem præ se tulit, atque decorum Cognomentum agapes subiit: mox callidus omnem Ex animo ad carnes vicinas flectit amorem, Et flammam aut flammæ tristissima signa reliquit, Utque etiam flamma non signa impresserit ulla: At celer ipsa tamen lethali pectus eorum Vulnere concuties, in te qui lumina torquent. Ad vitium siquidem ferimur proclivius omnes, Non secus ac per prona solet rapidissimus amnis. Improbavit etiam Augustinus tollique optavit Epist. LXIV, HAV.

B

Viamque affectat Olympo.

Cicero pro Roscio Amerino, quod iter affectet videtis. HAV.

:

(b) Famulandæ libertatis. Qui, liberi nati cum sint, servilia patiuntur. Imo qui tales fumos culinæ suæ conducunt illiberalibus et scenicis assimilantur a Chrysot. ad Matth. c. xiv. Homilia 49. gravissima ista oratione Quid, inquit, amarius, responde quam ad imaginem Dei factum pugnis lacessere, et ab hac proximi contumelia jucunditate affici? An non pu. det spectaculum ex domo tua facere convivio hominum repleta, et scenicos imitari, cum ingenuus vir et generosus esse videaris? - Idem aureum illud os eodem

in loco: Quod si uberiores fructus ab iis capere volueris, jube, cum tibi est otium, divinas ab iis legi scripturas: libentius in his tibi morem gerent, quibus tam lu quam illi honestiores efficimini, quam in illis gnathonicis, quibus una omnes dehonestamini, tu quasi contumeliator et temulentus, illi quasi miseri ac ventri servientes. Nam qui ad contumeliam aliquos nutrierit, gravius quid facit, quam si occiderit: qui vero ad lucrum et laudem, is magis prodest, quam si a morte liberaret. Utitur vero verbo arenæ proprio, illud enim erat gladiatorum aucioramentum, seu ad id sese obligabant, uri, vinciri, secari. Sic quoque parasiti ventri auctorati subibant hanc conditionem, alapis, sandalio, patellis cædi conspui, et omni contumelia affici. Longe aliud Christianorum sacramentum, de quo Tertull. Ad Scapul. c. 1. Nos quidem neque expavescimus, neque perlimescimus ea quæ ab ignorantibus patimur, cum ad hanc sectam, utique suscepta conditione ejus pacti C venerimus, ut etiam animas nostras auctorati in has pugnas cedamus. Rursus Chrysost. de parasitis contra Gentiles in Vita Babyle: Nam qui opulentiores inter illos sunt, in ordinem parasitorum cogunt eos, qui ob ignaviam fame pereunt, quos ipsos tanquam canes ad mensas suas enutriunt, eorumque impudentes ventres iniquarum cœnarum reliquiis differciunt, iisdem pro animi arbitrio abutentes. HAV.

(a) Affectant ad gloriam. Ut ille Gnatho apud Terentium sectam volens instituere ut, quemadmodum D philosophi platonici, etc., sic parasiti gnathonici appellarentur. Adde Luciani Parasitum, in quo dialogo miris artem illam laudibus effert. Nec minus Diodorus Sinopensis in Epiclero apud Athenæum p. 239. Βούλομαι δεῖξαι σαφῶς

Ως σεμνόν ἐστι τοῦτο νενομισμένον,
Καὶ τῶν Θεῷν εὕρημα, τάς δ' ἄλλας τέχνας
Οὐδεὶς Θεῶν κατέδειξαν, ἀλλ ̓ ἄνδρες σοφοί.
Τὸ γὰρ παρασιτεῖν εὗρεν ὁ Ζεὺς ὁ Φίλιος,
ὁ τῶν θεῶν μέγισος ὁμολογουμένως.

id est, Aperte probare volo venerandum, legitimum, al-
que divinum hoc inventum esse; aliarum vero artium
nullam a diis repertam, sed a viris omnes sapienti-
bus. Parasitari primus cœpit Philius Jupiter, omnium
consensu inter cælites maximus, et quæ sequuntur. Af-
fectant, id est valde appetunt. sic dixerunt Latini. Virg.
iv. Georg.

(c) Inter contumelias saginandi. Qualem eleganter se describit talis scurra in Aristophanis versibus apud Athenæum lib. vi. p. 238.

Προσβαίνειν πρὸς οἰκίαν δεῖ; κρίος.

Αναβῆναί τε πρὸς κλιμάκιον ; Καπανεύς.
Υπομένειν πληγὰς ; ἀκμων και κόνδυλος.

id est, Ad ædes si est progrediendum, sum aries: si ascendendum in scalas, Capanæus: si tolerandæ plagæ, incus atque nodus. Ibidem Timacles ut sapientent laudat :

ὀργὴν ἀνενεγκεῖν ἀγαθὸς· ἂν σκόπτης, γελά.

id est, Iram coercet prudenter; etiam ludibrio si habes, ridet. Quorum auctoramentum vide ibidem p. 289. in versibus Diodori :

οἷς ἐπειδὴ προσερυγοι

Ραφανίδα καὶ σαπρὸν σίλουρον καταφαγών,
Τα καὶ ῥόδ ̓ ἔφασαν αὐτὸν ἠριςηκέναι,
Επειδὰν δ' ἀποπορδῃ μετά τινος κατακείμενος,
Τούτῳ προσάγων τῶν ῥῖνα δεῖ οὐτῷ φράσαι,
Πόθεν τὸ θυμιάμα τοῦτο λαμβάνεις ;

id est. quibus in faciem si quis ructet radicuta vorata aut siluro putri, rosam ipsam el violas dicent pransum esse: aut cum quodam accumbens, si pepederit, admotis naribus vult eum sic alloqui: unde suffitum hunc accepisti? Sed sapientius tales delicias aversatur sanetus Chrysost. ad Matt. xvi. Hom. 49. Cogita, oro quot quantasque res tibi gnathones conficiunt? quod

damnandis (4), si quis de ea queritur eo titulo, quo de factionibus querela est. In cujus perniciem aliquando convenimus? Iloc sumus congregati, quod et dispersi; hoc universi, quod et singuli; neminem lædentes (f), neminem contristantes. Quum probi, quum boni coeunt, quum pii, quum casti congregantur, non est factio dicenda, sed curia (g).

CAPUT XL.

nandi,sed qua penes Deum (a) major est contemplatio A si illicitis pari merito damnanda, [si non dissimilis mediocrium. Si honesta caussa est convivii, reliquum ordinem disciplinæ æstimate, qui sit (1) de religionnis officio: nihil vilitatis, nihil immodestia admittit (2); non prius discumbitur, quam oratio ad Deum prægustetur (b); editur quantum esurientes capiunt; bibitur quantum pudicis est utile. Ita saturantur, ut qui meminerint etiam per noctem adorandum Deum sibi esse; ita fabulantur, ut qui sciant dominum audire. Post aquam manualem (5) et lumina, ut quisque de scripturis sanctis vel de proprio ingenio potest (c) provocatur in medium Deo canere hinc probatur quo. modo biberit. OEque oratio convivium dirimit (d). Inde disceditur non in catervas cæsionum (e) neque n classes discursationum, nec in eruptiones lasciviarum, sed ad eamdem curam modestiæ et pudicitiæ B ut qui non tam cœnam cœnaverint, quam disciplinam. Hæc coitio christianorum merito sane illicita, LECTIONES

[blocks in formation]

Factiosos potius esse illos, qui benemeritis insidiati, publica mala christianis imputent, cum et ante sectam hanc majora et tertiora etiam orbem quassaverint, illa vero exorta, minora levioraque esse ceperint, utpote quæ precibus suis meritas Numinis pœnas depellat, licet illi temere deos colentes veri Dei benignitatem idolis adscribant.

40. At e contrario illis nomen factionis (5) ac VARIANTES.

et Hav.; sed illis receptis Haverc. post damnandis recte
inseruisset factiosa vel factio.
(5) Factionem Par.

COMMENTARIUS.

emolumentum tibi aut domui tuæ afferunt? Prandium, inquies, suavius reddunt: quomodo suave quicquam facere possint, qui palmis cæduntur, qui turpissime loquuntur? HAV.

(a) Sed qua penes Deum. Non itaque, inquit, ingratis voratrinis dona Dei dispensamus, sed, quod illi acceptius scimus, egenis alendis. Pulchre Chrys. loco sæpius memorato: Hæc a me dicta, non quia prohi beam illis alimenta ministrari, sed quia hac de causa nollem præstari. Ex misericordia enim, non ex contumelia originem alimonia trahit : miseresce, non derideas, nutriasque quia inops est; nutrias, quia Christum in ipso nutris, non quia diabolicis verbis cachinnum movet, et suam obruit vitam. HAV.

C

(b) Oratio ad Deum prægustetur Quod si etiam Gentiles, prout docet nos arianus ad Epicteti lib. m. c. 21. οὐδὲ σπείρουσιν ἄλλως, εἰ μὴ τὴν Δήμητρα ἐπι καλεσαprévoç, non serunt agros nisi prius invocata Cerere, quanto magis non decet agri ipsum fructum percepturos Do: mini Dei benedictionem expostulare? Idque rursus ipsos gentiles non neglexisse testatur Quintilianus Declamatione ccci. Adisti mensam, ad quam cum venire cœpimus deos invocamus. Et Christianorum igitur veri Dei verbo et invocatione cibus sanctificatur, 1. Tim. IV. 4. 5. Namque ut pie Chrysost. Ad Pop. Antioch. Hom. LXXIX. Mensa ab oratione sumens initium, et in orationem desinens, nunquam deficiet, sed fonte largius omnia nobis afferet bona: ne tantum ita- 1) que prætermillamus emolumentum. Nota vero vocem prægustetur, qua spiritualem eibum innuit orationem. HAV.

(c) Vel de proprio ingenio. Quod de hymnis et canticis interpretor, ab eruditioribus 'convivis compositis, prius vero de psalmis in Ecclesia publice receptis. Et hue referendum duco insignem locum in Epist. Pauli et Ephesios. cap. v. 19. λαλοῦντες ἑαυτοῖς ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικοῖς, ἄδοντες καὶ ψάλλοντες ἐν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ κυρίῳ. ΗΑν.

(d) Oratio convivium dirimit. Rursus ibidem versu 20. εὐχαριστοῦντες πάντοθε ὑπὲρ πάντων ἐν ὀνόματι τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, τῷ θεῷ καὶ πατρί, ut adeo haec respexisse etiam Tert.videatur Chrysostomus etiam loco memorato Opus est itaque nos, et mensam petentes, el desistentes, Deo gratias agere. Ad hoc enim paratus, nunquam in ebrietatem decidet aut insolentiam; nunquam crapu

la disrumpetur: sed orationis exspectationem pro fræno sensibus habens impositam, cum debita modestia ex omnibus appositis sumet, et multa quidem animam multa etiam benedictione corpus implebit. Et mox : Absurdum est enim, servos quidem nostros, si quam appositorum partem a nobis accipiant, et gratias agere nobis, et cum benedictione recedere, nos autem tot bonis potientes, nec tantum honoris Deo rependere. HAV. (e) Non in catervas casionum. is, inquit Scaliger. Hujus petulantia meminit Suetonius in Nerone cap. xxiv. Siquidem redeuntes a cæna verberare, ac repugnantes vulnerare cloacisque demergere assueverai. Et in Othone c. 11. Ferebatur et vagari noctibus solitus, atque invalidum quemque obviorum vel potulentum corripere; ac distento sago impositum in sublime jactare. Hav.

(f) Neminem contristantes. Verbis scilicet procacibus, ut faciebant Cynici, qui vel in reges latrabant, ut infra. Huc facit inscriptio sepulcralis apud Gruterum Menophili poeta, in qua inter alia hoc legitur,

Nulli tristis eram, nulli convicia dixi : quod ad maledicos poetas et veterem comœdiam respicit.

(g) Sed curia. Elegantissime, estque imitatus Lucanum, certe paria quæ ille protulit. Sic enim apud eum in pulcherrima oratione graviter Lentulus cum in Epiro inter Pompeianos de summa rerum consuleretur lib. vi. versu 27.

[blocks in formation]
« PoprzedniaDalej »