Obrazy na stronie
PDF
ePub

mentiri nescio (a), vel quia illum deridere non au- A
deo (b), vel quia nec ipse se deum volet dici (c). Si
homo sit, interest hominis deo cedere; satis habeat
appellari imperator. Grande et hoc nomen est, quod
a deo traditur. Negat illum imperatorem, qui deum
dicit. Nisi homo sit, non est imperator. Hominem se
esse etiam triumphans in illo sublimissimo curru ad-
monetur. Suggeritur enim ei a (d) tergo: Respice post
te (e), hominem memento te. Et utique hoc magis
gaudet tanta se gloria coruscare, ut illi admonitio
conditionis suæ sit necessaria. [ Minor erat, si tunc
deus diceretur, quia non vere diceretur (1). ] Major
est qui revocatur, ne se deum existimet.

ARGUMENTUM.

[ocr errors]

* CAPUT XXXIV.

Quin et Augustum ipsum Domini ty- ̧ ranni cum nomen abhorruisse,quod et,vice Dei dictum, Divinæ Dominationis suggillatio sit, communi more et a Christianis, dici possit. Pater Patria vero qui vocetur, Dominum appellari non debere, multo minus Deum, quod rebellió est in Deum, maledictum in Cœsarem, qui apud Romanos post mortem, demum Deus soleat fieri.

Augustus imperii formator (f), ne dominum quidem dici se volebat; et hoc enim dei est cognomen. Dicam plane imperatorem dominum, sed more communi, sed quando non cogor, ut dominum dei LECTIONES VARIANTES.

(1) Hæc sententia, quæ in ed. Ald. deest, non dubitat B Haverc., quin sit a librario quodam illata. COMMENTARIUS.

(a) CAP. XXXIII.—Mentiri nescio. Prout Christianus sibi Terentianum illud usurpare potest, mentiri non est meum,et Septimius indicare vult, ad assentationem se non esse natum,aeque posse ridiculus esse, neque plagas perpeti, ut apud eundem ille Eunuch. 1. 2. Juvenalis Sat. III. versu 41.

Quid Romæ faciam ? mentiri nescio, librum
Si malus est, nequeo laudare.

Splendidum certe Ovidii mendacium nihil tamen
Domino suo profuturum tale exstat. lib. iv. de Ponto
Eleg. Ix.

Nec pietas ignota mea est, videt hospita terra
In nostra sacrum Cæsaris esse domo.
Stant pariter natusque pius conjuxque sacerdos,
Numina jam facto non leviora Deo.

Innuit Augustum et Liviam sibi vivo Numina viva,
nec minore honore quam ipse Divus Julius culta.
HAV.

(b) Deridere non audeo. Tam enim hoc absurdum, ut ipse hoe pacto fiam ridiculus et illum simul et palam et intus deridere videar. Justa itaque addubitatio Apellis tragoedi quid Caligule responderet, de quo Sueton. cap. xxxin. Inter varios jocos, cum assistens simulacro Jovis Appellem Tragœdum consuluissel, uter illi major videretur, cunctantem flagellis discidit. Quod sibi simil ter ne occideret arguto responso avertit Vitellius, apud Dionem Cassium lib. LIX. καί ποτε τοῦ Γαίου συγγένεσθαί τε τη σεληνή, etc., id est, Aliquando Caius rem sibi esse cum Luna dixit, percontatusque est Vitellium, vidissetne se cum dea congredi: tum Vitellius, oculis in terram demissis, tremens, exiguumque quid sonans: solis, inquit, domine, vobis diis licet invicem videre. Quam locutionem inveni expressam esse vel potius transsumptam a Martiale lib. vn. 60. ubi Domitianum cuin Jove comparat his verbis :

Cum votis sibi quisque te fatiget,
Et poscat dare, quæ Dii potestis.

Sic enim recte Paris. editio Colinæi et aliæ, pro
quo Hadrianus Junius potestas. Sed et idem Caligula
præ metu crudelitatis ejus, hæres a quibusdam testa-
mento appellatus, derisores vocabat, quod post nun-
cupationem vivere perseverarent, et multis venenatas
macteas misit. Sueton. in Vita ejus c. xxxvin. Hav.

(c) Nec ipse se Deum. Ad quam dementiam cum aspirasset stultus Caligula merito a sutore derisus est. Namque ut narrat idem Dio eodem lib. (nec locam adscribere pigel) καὶ πότε τις ἀνὴρ γαλάτης ἰδῶν αὐτ τὸν ἐπὶ βήματος ὑψηλοῦ ἐν Διὸς εἴδει χρηματίζοντα, etc. i. e. Forte quadam accidit, ut Gallus quidam eum pro excelso tribunali sub specie Jovis jus dantem videret, inque cachinnum solveretur ; cum Caius vocatum perconta tus est, quidnam ipsi videretur? respondit ille [ verba enim ipsa ponam]: magnus stultus. Idque impune tulit,

C

quod esset sutor: nam in hujusmodi hominibus vulgari-
bus quam iis qui dignitate aliqua præstant, libertas di-
cendi facilius toleratur. Vocula se tollit L. B. quasi fo-
ret legendum Deus.
HAV.

(d) Suggeritur enim. Præter La Cerdam et alios, vide quæ habet magnus Casaubonus ad Sueton. August. c. XCI.

(e) Respice post te. Barr. legit Respice te. L. B. vero Respice post, quæ forsan vera lectio, brevitas enim talibus monitis amatur. Duo vero memorantur monita Hominem memento te et Respice post le. Quo ultimo non id innui puto quod Zonaras existimat. tom. 1. Annal. retro videre jubens: quo monebat, ut reliquæ vitæ cursum provideret, nec eo honore elatus superbiret. Sed potius forsan oblique intueri rotarum mobilitatem juberi, quomodo ut rotam fors omnia verset, ut quondam Sesostrim felicissimum Egypti regem docuisse traditur unus ex captis regibus, qui currum ejus aureum trahiebant. Vel magis ut intuitu servi, qui eodem vehebatur curru post illum, disceret et se re male gesta ab hostibus sub jugum mitti posse adeoque agnoscere illud Publii versu 792.

Heu quam miserum est, discere servire ubi dominari

[doctus est!

Servus enim publicus eodem cum triumphatore vchebatur curru, qui ne otiosus videretur auream ejus coronam, satis magni ponderis, manu sustinebat, ut docet Plinius lib. xxx. cap. 1. Et cum corona ex auro Hetrusca sustineretur a tergo, annulus tamen in digito ferreus erat, æque triumphantis et servi fortasse coronam sustinentis. Quem carnificem nimis comice appellat Isidorus Orig. lib. xvn. cap. 3. Quod vero a carnifice contingebatur, id erat indicio, ut ad tantum fastigium evecti mediocritatis humanæ commonerentur. Factum etiam hac ad invidiam deprecandam, quam nimiæ felicitatis vindicem credebant antiqui, recte D docuerunt V. D. et nobilis in primis locus est apud Livium lib. v. c. 2. ubi captis Veiis precatur Camillus, ut si cui deorum hominumque nimia sua fortuna Pop. Rom. videretur, ut eam invidiam lenire suo privato incommodo, quam minimo publico Romani Pop. liceret. Appositeque Callisthenes prohibens decretum de Alexandro Deo faciendo apud Curt. vii. 5. inquit, Neu rebus felicissime gestis invidiam tali adulatione contraheres. Et mox ibidem: Dii propitii sine invidia, quæ Cleo dixit, audierint, eodemque cursu, fluxere res, ire patiantur. Apud Sueton. hinc Augustus stipem petiisse narratur. Hav.

CAP. XXXIV.— (f) Augustus imperii formator. Nemo nescit Augustum imperatorem,ut refert Suetonius domini nomen repudiasse atque exhorruisse, cumque mimus in ludis publicis dominum eum, appellasset id adco moleste tulit, ut sequenti die, hanc sibi tribui appellationem edicto prohibuit. LE PR.

illorum conscientia potius quam las civia celebrent, observantes illa modeste, verecunde, pudice,pie; aliter ac ipsi Romani inter quos non plebs tantum Cæsarem sæpe convitiis discindat, novum atque novum in dies, lucelli causa, idque in ipso congiario dividundo exoptet, sed ipsi Senatores, Equites, Primores Urbis Castrorumque, vitæ Cæsaris immineant, et cum Cassiis, Nigris, Albinisque conspirent, grandi interim lætitiarum apparatu ad eruptionem`usque proditionem suam tegentes. Nullos in his inveniri Christianos, qui nec Astrologos de salute Cæsarum cousulant, quod fieri non potest, nisi rerum novarum cupiditate, a qua illi omnino abhorrent.

vice dicam. Cæterum liber sum illi; dominus enim A meus unus est, Deus omnipotens et æternus, idem qui et ipsius. Qui pater patriæ est, quomodo dominus est. Sed est gratius (1) nomen pietatis, quam potestatis; etiam familiæ magis patres, quam domini vocantur. Tanto (2) abest, ut imperator deus debeat (a) dici, quod non potest credi non modo turpissima, sed et (5) perniciosa adulatione; tanquam si habens imperatorem, alterum appelles, nonne maximam et inexorabilem (4) offensam contrahes ejus, quem habuisti, etiam ipsi timendam, quem appellasti? Esto religiosus in deum, qui vis illum propitium imperatori. Desine alium Deum colere vel credere, atque ita et hunc deum dicere, cui deo (b) opus est. Si non de mendacio erubescit adulatio ejusmodi, hominem deum appellans, timeat saltem de infausto. Maledi- B temerarios honores dicant, quia veræ religionis hoctum est ante apotheosin (c) deum Cæsarem nuncupare (5).

[blocks in formation]

Propterea igitur publici hostes Christiani, quia imperatoribus neque vanos neque mentientes neque

mines etiam solemnia eorum, conscientia potius quam lascivia celebrant. Grande videlicet officium, focos et toros in publicum educere, vicatim epulari, civitatem taberna habitu abolefacere (6), vino lutum cogere (d) catervatim cursitare ad injurias, ad impuVARIANTES.

male velle et male abominari, ut vivente adhuc imperatore Deum appelles, quod nomen illi mortuum accidit. (Hav. corr. mortuo accedit.]

(6) Rhen., Gelen. et Scaliger: obole facere; pro habitu Hav. scribere maluit habitu. Cod. Fuld. civitatem in tabernæ habitum demutare.

COMMENTARIUS.

(a) Deus debeat dici. Quod nomen vivos sibi usurpasse Aurelianum et Carum docet Spanhemius de Us.. Præst. Num. p. 418. 419. productis etiam ipsis nummis, in quibus legitur : DEÓ ET DOMINO NÁTO AVRELIANO AVG. ET DEO ET DOMINO CARO AVG. Imo præter Domitianum et Caius id affectavit, ut patet ex singulari ejus nummo, quem profert Spanh. p. 417. Cum ipsa Ægyptiorum gens adulationi et servituti nata, reges adhuc superstites Deorum quidem honoribus coluerit, sed sine Dei appellatione, quod honoris soli Dario Xerxis patri concessum narrat Diodorus lib. 1. HAV.

(b) Deo. Fuld Deis. Elegans locus est apud Arrian. in Exp. Alex. M. I. 1v. p. 166. ubi inter alia argumenta quibus adorationem Regis dissuadet Callisthenes et hoc vel maxime est : Ouzou», inquit, oudè Á)éğævopos, etc.,i. e. Neque enim pateretur Alexander privatum aliquem regios honores electione suffragiisque illegiti mis usurpare. Multo itaque justius deos indignataros, si quis mortalium divinos honores sibi arroget, aut ab aliis delatos sustineat. HAV.

(c) Maledictum est. Omnino egregia sunt que hoc capite affert Herald. tum præsertim hic, ubi ex Tacito docet verum loci sensum, ubi Lipsius etiam hunc Tertulliani locum in partes advocare non neglexit. Ego ne aliorum scrinia compilem, addam quae ex Arriano et Curtio aliisque observavi. Ibi, apud Arrian. lib. iv. p. 165. edit. Præceptoris mei (quo glorior) Jac. Gronovii, Anaxarchus adulatus Alexandro, Græcis persuadere conatur ut Persarum more Deum tanquam colant. Dicit itaque : Καὶ γὰρ οὐδὲ ἐκεῖνο εἶναι ἀμφίλογον, ὅτι ἀπελθόντα γε ἐξ ἀνθρώπων, ὡς θεόν τιμήσουσι πόσῳ δὲ δικαίοτερον ζῶντα γεραίρειν ἤπερ τελευτήσαντα, οὐδὲν ὄφελος τῷ τιμωμένῳ. i. e. Neque enim dubium esse, quia postquam e vivis excessisset, ut deum culturi essent. Multo igitur satius esse, vivo illi divinos honores deferre quam mortuo, quum nulla ad eum cultus utilitas esset perventura. Quibus cum sapienter respondet ibidem Callisthenes, tum Curtius eumdem in hunc modum

ἐς

C

disserentem facit lib. vi. c. 5. Nullum esse eumdem

et diuturnum et præcocem fructum; cœlestesque honores non dare te Regi, sed auferre. Intervallo enim opus est, ut credatur Deus, semperque hanc gratiam magnis viris posteri reddunt. Ego autem seram immortalitatem precor Regi, ut vita diuturna sit, et æterna majestas. Hominem consequitur aliquando, nunquam comitatur divinitas. Herculem modo et Patrem Liberum consecrate immortalitatis exempla referebas. Credisne illos unius convivii decreto deos fuctos? prius ab oculis mortalium amolita natura est, quam in cælum fama perveheret, Cæsarum Apotheosin satis aperte deridet Plinius Hist. Nat. lib. vii. cap. 55. ubi contra immortalitatem animæ multa garrit, scribens: Alias sensum inferis dando, et manes colendo, deumque faciendo qui jam etiam homo esse desierit. Quem oppomas licet impia adulationi Valerii Maximi, qui ita ad Tiberium in Prolog. Deos enim reliquos, Cæsares dedimus. Cod. Fuld. habet male traditum ante vitiose.

HAV.

D CAP.XXXV. (d) Vino lutum cogere.Nec hoc intellexe-
runt librarii. Demutarunt itaque in vinolentum cogere,
ut est in Cod. L. B. vel in vinulentiam facere, prout
exhibet Cod. Fuld. Est vero vinum lutum cogere, humum
multo vino conspergere et inebriare, proterviæ luxus-
que signum. Tangitque Horatius avarum notans, de
quo Publius Syrus ait versu 59.

Avarus, nisi cum moritur, nil recte facit.
Ita enim Flaccus 11. Odar XIV.

Absumet hæres Cæcuba dignior
Servata centum clavibus: et mero
Tinget pavimentum superbum
Pontificum potiore cœnis.

Cicero quoque Philipp. n. Personabant omnia vocibus
ebriorum, natabant pavimenta vino, madebant parietes.
Et is quidem mihi loci hujus sensus videtur, quod
enim la Cerda refert ad novitium morem vini fontes
faciendi, vereor ut antiquis etiam in usu fuisse,

dentias, ad libidinis illecebras. Siccine exprimitur A men in hac quoque religione secundæ majestatis, de publicum gaudium per dedecus publicum? Hæccine solemnes dies principum decent (a), quæ alios dies non decent? Qui observant disciplinam de Cæsaris respectu, hi eam propter Cæsarem deserent (1), et malorum morum licentia pietas erit, occasio luxuriæ religio deputabitur? O nos merito damnandos! Cur enim vota et gaudia Cæsarum casti et sobrii et probi expungimus? cur die læto non laurcis postes obumbramus (2) (6) nec lucernis diem infringimus? Honesta res est solemnitate publica exigente induere (3) domui tuæ habitum alicujus novi lupanaris. Velim ta

(1) Deserunt? Fran.

(2) Adumbramus, Paris.

qua in secundum sacrilegium convenimur Christiani, non celebrando vobiscum solemnia Cæsarum, quo more celebrari nec modestia nec verecundia nec pudicitia permittunt, sed occasio yoluptatis magis quam digna ratio persuasit, fidem et veritatem vestram demonstrare; ne forte et isthic deteriores Christianis deprehendantur, qui nos nolunt Romanos haberi, sed hostes principum Romanorum. Ipsos Quirites, ipsam vernaculam septem collium plebem convenio, an alicui Cæsari suo parcat illa lingua Romana (c)?

LECTIONES VARIANTES.

(3) Inducere, Paris.

COMMENTARIUS.

non sum ausus MS. Agob. q. alios non d. deleto dies.

HAV.

possit probare. Fuit etiam Veneris festum, in quo B Amst. apud Wetstenium. Lectionem tamen mutare ad templum Dea multum vini effunderetur; cujus institui neam auctorem laudat Plutarchus. Quæst. Rom. XLV. additque effusionis rationem: naì TOUTO σύμβολόν ἐστι τοῦ χρῆν νήφοντας ἑορτάζειν, ἀλλὰ μὴ μεθύου τας, ὡς τῶν θεῶν μᾶλλον τοῖς ἐγχέουσι χαιρόντων τὸν πολὺν ἄκρατον, ἢ τοῖς πίνουσι. Illo enim significatur sobrie, non vero temulente festa celebranda esse, effusione vini multo magis gaudentibus diis, quam hominum vinolentia. Quod et huic mori forsan ortum dedit. Id Græci dicerent #ylòv molɛy ut ille, qui vivo sibi tribui optabat id, quod mortuis fit frustra, in Anthol. lib. I. c. XL. ep. 3.

Ζωντί μοι εἴτε θέλεις, χάρισαι· τέφρην δὲ μεθύσκων,
Πηλόν ποήσεις, κοὐχ ὁ θανών τίεται·

i. e. Viventi mihi, si quid voles exhibe, cinerem vero
inebrians, lutum coges, mortuus vero non honora-
tur. HAV.

(b) Laureis postes obumbramus. Rlrenan adumbramus. minus recte. Tacitus conjuratione in caput Neronis detecta scribit lib. xv. Annal c. 17. Sed compleri interim urbs funeribus, Capitolium victimis : alius filio, fratre alius, aut propinquo, aut amico interfectis, agere gratias Deis, ornare lauru domum, genua ipsius advolvi et dextram osculis fatigare. Noster de Idol. c. xv. Si autem eorum sunt quæ iu ostiis adorentur, ad eos et lucernæ et laureæ pertinebunt. Idolo feceris, quidquid ostio feceris. Commendat hoc nomine lauruni Plinius Hist. Nat. xvi. 30. Laurus triumphis proprie dicatur, vel gratissima domibus janitrix Casarum Pontificumque : quæ sola et domos exornat, et ante limina excubat. In votis quoque Deos placandi gratia incantationibus operam dantes, laurum postiC bus applicabant, ut patet ex Diogenis Laertii in Bionem Borysthentem epigrammate, qui in morbo

Ράμνόντε καὶ κλάδον δάφνης
Υπὲρ θύρην ἐθήκεν.

I. c. rhamnumque et lauri ramum januæ imposuit.
HAV.

(a) Principum decent. Mire hic in MSS. turbatur, nam ubi Pam. et alii: Hæccine solemnes dies principum decent, quæ alios dies non decent? Fuldanus mirifice: Hæc in solemnes dixi principum decernuntque alios dies non decet. Quæ manifesto vitiosa Novum sensum præbet MS. L. B. Hæccine solemnes dies principium dicent, quæ alios non dicent; pro quo ultimo legendum (c) Parcat illa lingua Romana. Quod cum a vulgo decent. Principium dicere es! omen de reliquis submi- et fece hominum, qui nec in fama quod inquinent, nistrare, fiebant enim hæc vota praecipue Calendis nec in re quod amittant habent, facile sit expectanJanuariis, ut sic ad totum annum extenderentur. dum, tum scurræ isti satis docent apud Trebellium Tacitus lib. iv. Annal. Cæsar solennia incipientis anni Poltionem in Gallieno, qui uniuscujusque vultum Calendas Januarias epistola precatus, cui loco gemi- mira inhianione rimantes, Patrem principis quærere num ex Caio JCto citat La Cerda. Legiturque apud se dicebant. Is autem erat Valerianus a Persis capDionem lib. LIX. pag. 742. ed. Steph. in principatu tus, quos ridicule Gallienus neglecta vindicta genitoCaii Caligula prima anni die Machaonem quemdam ris in Pompa traducebat. Nullus descripsit accuratius servum ad pulvinar. Jovis Capitolini ascundisse, quam iste qui Cæsarum ritus pari qua vixerunt ipsi ibique multa et dira vaticinatum, catellum quem selibertate litteris commisit Suetonius Tranquillus. in cum attulerat, ac post se ipsum occidisse. Quod Nerone c. XXXIX. Transeuntem eum Isidorus Cynicus profecto futuri temporis dirum erat principium et in publico clara voce corripuerat, quod Nuuplii mala præsagium, quando Caius, qui ut bonus medicus bene cantitaret, sua bona male disponeret. Ibidem : vulnera Rom. Reip. a Tiberio inflicta debuerat sa- Dutis Atellanarum histrio in cantico quodam iyikisɛ nare, significabatur et Rempubl. perditurus, et ipse, vylave prep, ita demonstraverat, ut bibentem cruenta nece periturus. Eratque ita ille dies titulus anni, ut cum Petronio loquar, apud quem avis ciconia est titulus tepidi temporis. Dicebaturque Imperator aperire annum. Statius Iv. Sylv. Carm. 1. 2. de Domitiano :

Insignemque aperit Germanicus annum.

et ibidem versu 20:

Sic annos intrare decet.

De quo ritu consuli potest eruditus Joh. Petri Bellorii Commentariolus De Novi Anni Auspiciis ad singularem Antonini Pii Nummum, inscriptum S. P. Q. R. A. N. F. F. OPTIMO PRINCIPI. PIO. i. e. annum novum, faustum, felicem. Editus est primum Romæ, inde ad calcem Select. Numism. Car. Carpegna,

natantemque faceret, exitum Caii Claudii Agrippinæque significans; et in novissima clausula,

Orcus vobis ducit pedes,
Senatum gestu notaret.

Ubi famosissimos etiam versus in illum propositos adducit, sicut et ante Claudius et postDomitianus passim idem passi sunt. Sed et optimus Imperatorum Vespasianus ipse urbanus satis dicacitatem istius linguæ non evasit, qui cum esset vultu adducto nitentis i. e. cacaturientis, velletque ab urbano quodam faceta linguæ, ut et in se aliquid diceret, andire debuit, dico cum ventrem exonerare desieris. Imo vel in funere ipsius cum ex more mimi adhiberentur, mortuo parci non potuit, quin ut notat Sueton. c. x1x. F'avo archimi

Testis est Tiberis (a), et scholæ bestiarum (b). A Jam si pectoribus ad translucendum (c) quamdam specularem materiam natura obduxisset, cujus non præcordia insculpta apparerent (1) novi ac novi Carsaris scenam congiario (d) dividundo præsidentis (7)? etiam illa hora qua acclamant :

De nostris annis tibi Jupiter augeat annos. Hæc Christianus tam enuntiare non novit, quam de novo Cæsare optare. Sed vulgus, inquis. Ut vulgus, tamen Romani, nec ulli magis depostulatores (2) Christianornm, quam vulgus. Plane cæteri ordines pro auctoritate religiosi ex fide; nihil hosticum de LECTIONES VARIANTES.

(1) Pamel. et Herald. appararent, Fr. Junius e cod. Put. apparent, cæleri: apparerent. Porro Gelen., Wouw.,Gang.: scena; Cod. Fuld. insculpta pareret novum ac novum Cæsarem. Scena conceario dividundo præsiden

tem, e. i. h. quo reclamat. Scriver. : apparerent hac novi Cæsar's scena. (31) Cod. Fuld. depopulatores.

COMMENTARIUS.

mus personam ejus ferens, imitansque ut est mos, facta ac dicta vivi, interrogatis palam procuratoribus quanti sumus et pompa constaret : ut audivit H. S. centies, exclamarit, Centum sibi sestertia darent, ac se vel in Tiberim projicerent. Ubi scurra iste videtur mihi respexisse ad illud Vespasiani dictum factumque quod idem Sueton. narrat c. xx. Nuntiantibus legatis, decretum ei publice non mediocris summæ statuam colosseam: jussit, ut continuo ponerent, cavam manum ostentans, el paratam basim dicens. Hav.

(a) Testis et Tiberis. MS. Fuld. et Herald. est pro el. Vir Clariss. Gothofredus in Notis ad lib. Ad Nat. 1. 17. refert hoc ad domum Tiberianam 'seu palatium Cæsarum. Sed olim ut puto fluvii ripiæ vulgus adhabitabat, potentiores montes occupabant, tuti ab inundationibus. Cum itaque de plebe loquatur, nihil commodius, quam habitationis locum indigitare potuit. Gallus interpres Giry nescio de qua Tybridis statua somniat, les placards que l'on attache à la statue du Tibre. Denique tertium quid innuere videtur MS. L. B. ibi, Testis et Vesta, Tiberis, et scholæ bestiarum, voluit forte et statuæ, in lib. cum Ad Nat. de statuis etiam loquitur. Hav.

(b) Schola bestiarum. Rig. Schola. Nonnulli ut et Scriverius bestiariorum Scholæ bestiarum videtur vocare studium illud Romanorum, quo ad bestiarum pugnas et venationum spectacula tanquam ad scholam conveniebant. Ibi multa oris licentia, ut in cunctis spectaculis, vel innuit locum ubi damnati ad bestias exercebantur, ibi maledictis lecus, nihil enim atrocius morte illa, metui poterat. Damnat theatra hoc etiam titulo Chrysost. Hom. 1. ad Es. vi. 1. An ex contumeliis, convitiis, sconmatibusque, quibus spectatores ejusmodi rerum se mutuo conspergunt? ||AV.

(c) Jam si pectoribus. MS. Fuld. hoc modo lectionem format, jam si pect. humanis ad transducendum quoddam specularem materiam n. o. Unde Scriverius in ora libri mei, et Meursius in Exerc. Crit. ex Juvenale et aliis quoddam speculare emendant. c. Ego potius insistens vestigiis lectionis MS. lego, jam si pectoribus humanis ad translucendum quondam specularem materiam, etc. Nam vox humanis ex Fuld. addenda videtur, et rè quondam quondam significat tempus illud quo homo formam accepit, quam omnes posteri servant. Illud scilicet dudum Momus reprehenderat, volueratque Socrates fenestratum hominis pectus, ne occultiores delitescerent sensus. Ex cujus philosophia bilingues homines optabat Euripides, ita ut sonus veræ et false cuicumque proderetur: In Hippol. enim vers. 925. Theseus ita loquitur:

Φεῦ, χρὴν βροτοῖσι τῶν φίλων τεκμήριον
Σαφές τι κεῖσθαι, καὶ διάγνωσιν φρενῶν,

ὅστις τ' ἀληθής ἐστιν, ὅστε μὴ φίλος.

Δίσσας δὲ φωνὰς πάντας ἀνθρώπους ἔχειν,
Τὴν μὲν δικαίαν, τὴν δ' ὅπως ἐτύγχανεν,
ὡς ἡ φρονοῦσα τ' ἀδικ ̓ ἐξηλέγχετο

Πρὸς τῆς δικαίας, κοὐκ ἂν ἠπατώμεθα.

I. e. Heu! oportebat hominibus notam amicorum manifestam aliquam esse, et dijudicationem mentis, quisnam verus sit amicus, et quis non; et omnes homines duplicem vocem habere : unam quidem veracem, alleram vero pro re nata obviam, ut quæ cogitaret injusta

B

C

arqueretur ex veriloquia, neque jam deciperemur. Jam enim ejus tempore vel Spartani tales erant, ut ait in Andromacha :

Εξ λέγοντες άλλα μέν,

Γλώσσῃ φρονοῦντες δ ̓ ἀλλ' ἀνευρίσκεσθ ̓ ἀεὶ. Quod quasi interpres ita noster Publius extulit versu 265.

Homo semper in os fert aliud, aliud cogitat Dixitque more suo breviter et fortiter Sallust. Cat. c. Aliud clausum in pectore, aliud lingua propmlum habere. Quandoquidem aliquando sub hominum effigie [Senecæ verba sunt] latet ferinus animus, imo feris lævior et immanior.

(a) Congiario dividundo. Congiarium est munus ac summa pecuniæ, qua Imperator populum universu m afficiebat; et donativum quo milites. Si quando vero in congiario aliquid præter pecuniam dabatur, apponebatur. LAC.

(e) De nostris annis. Occasionem qua verisimile est hanc acclamationem usurpatam, pulchre inquirit Heraldus, quodque sæpius versu concepta fuerint ejusmodi acroamata illustrare potest id quod in Caligula c. VI. notat Sueton. Germanico pristine sanitati restituto ut putabatur ab universo populo fuisse accla

malum:

Salva, Roma, salva patria, salvus est Germanicus, est enim integer trochaicus. Et aperte testatur Corippus in carmine quod in laudem Imperatoris Justini scripsit lib. I. versu 317.

Disponunt cantus, modulos et vocibus addant. ubi exprimere voluit illud Suetonii in Caligula c. XVI. nobilisque pueris ac puellis, carmine modulato, laudes virtutes ejus canentibus. Qui idem princeps imperii initio ut optimi Germanici filius, tantam de se spem et amorem excitaverat, ut ubi in adversam valetudinem incidit, non defuerint, qui depugnaturos se armis pro salute ægri, quique capita sua proposito titulo voverent, ibid. c. XIV. quos postea crudelis ille tyrannus votum explere coegit c. XXVII. Vehemens vero amoris iste æstus, quo pro alio mori quis cupit, ipsi ut vita prorogetur, tantoque sceleratius, vel in talibus verbis mortem ejus optare. Hoc plerumque amatoribus in ore erat, unde pulchre Horatius lib. in Carm. ix. 9. Me nunc Tresse Chlos regit,

Dulces docta modos, et citharæ sciens :
Pro qua non metuam mori,

Si parcent animæ fata superstiti.

cui pulchrius respondet Lydia :

Me torret face mutua

Thurini Calais filius Ornithi,
Pro quo bis patiar mori,

Si parcent puero fata superstiti.

Et apud Plautum, Asin. m. 3. 18. amica conquerent Cur tu obsecro immerito meo me mortis dedere optas, dat responsum amans juvenis :

Ego te? quam si intelligam deficere vita, jam ipse Vitam meam tibi largiar, et de mea ad tuam addam. Quod tamen merito magis illi usurpent, inter qnos non malis interruptam querimoniis haud citius extrema die copulam amor solvit, ut facit lugens iste Titi Cæsaris libertus Arimetus:

ipso senatu, de equite, de castris, de palatiis ipsis A omnes illi sub ipsa usque impietatis eruptione et sacra

spirat (1). Unde Cassii, et Nigri et Albini (a)? unde qui inter duas laurus (b) obsident Cæsarem? unde qui faucibus (2) ejus exprimendis palæstricam exercent? unde qui armati palatium irrumpunt, omnibus (c) Sigeriis (3) atque Partheniis audaciores? De Romanis, nisi fallor, id est de non-Christianis. Atque adeo LECTIONES (1) Sic emend. Rig. et Hav.; reliqui omnes: spirant. (2) Rhen. et Aldus: fascibus.

faciebant (d) pro salute Imperatoris, et genium ejus dejerabant, alii foris (e); alii intus, et utique publicorum hostium nomen Christianis dabant. Sed et qui nunc scelestarum partium socii aut plausores (f) quotidie revelantur, post vindemiam parricidarum racematio superstes, quam recentissimis et ramossimis laureis VARIANTES.

(3) Gel., Gangn., Herald. : Stephanis; codd. s. omnibus Sigeriis, s. omn. tot. Sig. Cf. Mart. epigr. 4, 78.

COMMENTARIUS.

Si pensare animas? sinerent crudelia fata,
Et posset redimi morte aliena salus :
Quantulacumque meæ debentur tempora vitæ,
Pensassem pro te, cara Homonæa, libens,
Exstat inscriptio Romæ in cardinalis Coelii hortis, re-
fertque illam Gruterus et alii in inscript. Multi vero
Codices editi, ut Ald. Rhen. MSS. ut Fuld. et L. B. B

habent:

De nostris annis augeat tibi Jupiter annos.

(a) Unde Cassii. Pariter in lib. 1. ad Nat. c. 17. Agnoscimus sane Romanam in Cæsares fidem! Nulla unquam conjuratio erupit, nullus in Senatu vel in palatiis ipsis sanguinis (leg. sanguis) Cæsaris notam fixit? Nulla in Provinciis affectata majestas? Adhuc Syriæ cadaverum odoribus spirant: adhuc Galliæ Rhodano suo non lavant. Et huc spectant illa quæ adducit in lib. Ad Martyr. c. VI. Ad hoc quidem vel præsentia nobis tempora documenta sint, quantæ qualesque personæ inopinatos natalibus, et dignitatibus, et corporibus, et ætatibus suis, exitus referunt, hominis causa: aut ab ipso, si contra eum fecerint, aut ab adversariis ejus, si pro eo stelerint. HAV.

(b) Inter duas laurus. Innuit lauretum, quo secesserat Commodus aeris salubrioris gratia, cum in Urbe pestilentia grassaretur. Historiam narrat Herodianus lib. I. Pub. Victor. regione Urbis XIII. meminit Laureti majoris et Laureti minoris. Erant duo luci. Et in vetustis martyrologiis legitnr, III. Id. Aug. Romæ inter duas lauros Tiburtii martyris Chronicon Alexandrinum, ubi de Valentiniani Imp. nece, ¿pán év Pópy μécor dúo daprav. Sic et apud Livium, lib. I. Locus inter duos locos. RIG.

(c) Sigeriis. Male multi V. D. hoc mutarunt in Stephanis, cum non tantum omnes libri MSS. consentiant in illo, sed etiam Xiphilinus inter conjuratos in Domitiani caput clare Sigerium numeret; Martialis quoque cum Parthenio conjungat lib. IV. epist. 88.

Et sacro decies repetis palatia clivo,
Sigeriosque meros Partheniosque sonas.

ut recte notavit Gothofredus ad lib. 1. Ad Nat. c. 17. Ili enim intimæ admissionis erant apud Domitianum. ut docet Xiphilinus, et viri magnæ auctoritatis, maximisque a Cæsare beneficiis affecti, quare illos maluit nominare Tertullianus, quam ignobilem Stephanum, qui roboris causa tantum ad interficiendum tyrannum immissus est. Unde etiam Hadr. Junio assentior corrigenti apud Martial. in Apophoretis ep. C. LXXXII. Sigillum Sigeri fictile._malo ibi tamen Sigerii, pro Giberi, Caterum cum Fr. Junio facile persuadeo mihi Sigerium hunc germanum fuisse, cum constet, inter illos Batavis in principis custodia maxime locum luisse. Imo vel frisium fuisse suspicor, apud quos vel finitimos Groninganos non tantum crebra adhucdum sunt composita ista nomina. Sigefridus, Sigebertus, sed etiamnum nobilissima vetus est familia Sigerorum vel Sigeriorum Sigers. Cum vero in omnibus fere MSS. exstel tot Sigeriis, unde depravatum in L. B. tot Siquis, si non pro omnibus ut varia lectio substituta fuit, præter nominatos istos duos etiam quoscumque alios includit, qui simili scelere majestatem principis violarunt. HAV.

(d) Sacra faciebant pro S. 1.] Omnino huc pertinet Tertulliani. I.

C

D

elegans Luciani Dialogus, qui inscribitur Tyrannus. ibi Clothoni de fictis amicis suis respondet Megapenthes : Καὶ μὴν σπεύδοντες ἐν τοῖς συμποσίοις etc. i. e. Atque si quando in conviviis ex more vinum libarent, magna voce omnia mihi bona precabantur, adeo ut si fieri possel, unusquisque eorum etiam pro me mortem subire paratus esset. In summa, per nihil aliud quam per nomen meum jurabant. Cui Clotho rursus: TOL yæpoũ, nap'évì aût etc. i. e. Propterea ex cœna, quam heri cum quodam eorum cepisti, statim mortem oppetiisti. Qui idem de hæredipetis similiter in Dial. Mort. Plut. et Merc. ubi ostendit votum esse illorum ut cito senex dives moriatur. Quod tamen, inquit, omnium sceleratissimum est, interea cum talia precantur, tamen observant et colunt manifeste utique illum. Ác quæ ægrotante illo apud se consultent, nemo ignorat; altamen sacrificaturos sese promittunt, si convalescat denuo. HAV.

(e) Alii foris. Inserviat hoc illustrando et emendando libro Ad Nat. 11. cap. undec. ubi post hiatum legitur... Parcile, Dei impudentes, luctantibus sponsis nemo intervenit,... quorum votum est foris gaudentes erubescunt. Lacunam priorem non tangit Gothofredus, posteriorem supplet per illi, et rò foris explicat de illis qui foris lætitiae nuptiali operantur. Perperam. Ita restitue : Humano pudori parcite, Dei impudentes,etc. ipsi, quorum volum est, etc. Dicit enim illos ipsos, qui gaudium illud nuptiale animo præsumunt et tacite gaudent, ad prætextata tamen verba lascivosque jocos foris rubore suffundi, quomodo devirginata illa apud Theocritum puella Idyll. XXVII. 68.

Η μὲν, ἀνεγρομένη διέστιχε μάλα νομεύειν,
ὄμμασιν αἰδομένη, κραδίη δὲ οἱ ἔνδον ἰάνθη·

i. e. Ipsaque cum surrexisset, ibat ad oves pascendas, oculis pudore suffusis; cor autem illi intus gestiebat. HAV.

(f) Plausores. i. e. fautores, auxiliatores, vel certe idem optantes. De Poenit. c. X. Quid consortes casuum tuorum et plausores fugis? ita lege, non ut plausores. ibi enim de amore Christianorum mutuo, et sacramento quod omnes Christo diximus, agitur. Et satis crudeliter medicinam exercuisse Severum, multum que in eo nature periisse, quod vetat Publius Syrus, editionis nostræ versu 365.

Mala est medicina ubi aliquid natura perit. Item versu 247.

Graviora quædam sunt remedia periculis. Satis testari potest sapiens consilium Getæ filii, fratre Bassiano vita et imperio dignior. Adscribam verba Spartiani in vita ejus, digna enim sunt cognosci : Hujus illud pueri fertur insigne, quod quum vellet partium diversarum viros Severus occidere, et inter suos diceret, hostes vobis eripio. consentiretque adeo usque Bassianus, ut eorum etiam liberos, si sibi consuleret, diceret occidendos, Geta interrogasse fertur, quantus esset interficiendorum numerus cumque dixisset pater, ille interrogavit : Isti habent parentes, habent propinquos? quum responsum esset, habere complures : Plures ergo in civitate tristes erunt quam læti, quod vicimus. El obtinuisset, addit ibidem Spart., ejus sententia, nisi Plautianus præfectus vel Juvenalis institis(Quinze.)

« PoprzedniaDalej »