nor Cæsarum milites excubiis suis (1) salva præ- A eorum, qui eam non putamus in manibus esse plumstant (a). Puto autem, hæ ipsæ materiæ de metallis batis (c). Sed vos religiosi (5), qui eam quæritis ubi Caesarum veniunt, et tota templa de nutu Cæsaris constant (b). Multi denique dii habuerunt Cæsarem iratum. Facit ad caussam, si et propitium, cum illis aliquid (2) aut liberalitatis aut privilegii, confert. Ita qui sunt in Cæsaris potestate, cujus et toti sunt, quomodo habebunt salutem Cæsaris in potestate, ut eam præstare posse videantur, quam facilius ipsi a Cæsare consequuntur (3)? Ideo ergo (4) committimus in majestatem imperatorum, quia illos non subjicimus rebus suis; quia non ludimus de officio salutis LECTIONES (1) Suis, abest Paris. (2) Si et propitius illis aliquid, leg. Parisin. (3) Consequantur, cod. Lugd. COMMENTARIUS. Ipse suas arces atque inclyta templa petivit, Et Capitolinis injecit sedibus ignem. Quod cum sæpissime accidisse veterum testimonia declarent, tum Apollini etiam accidisse, et quidem pœnarum vice, quando Babylaæ martyris cineres logo moveri vellet, auctor est Theodoret. Aff. Gra c. Cur. p. 142. Καὶ ὁ Δαφναῖος Απόλλων τὸν ἡμέτερον παρασκευάσας μετατεθῆναι νεκρὸν, οὐρανόθεν ἐδέξατο τὸν σκηπτὸν. Quin hominibus etiam obnoxii sunt, non tantum quando capta urbe ab hostibus eadem strages muros et templa, eadem rapina sacra et profana involvit, sed cum perfossor aliquis, fur vel prædo ipsa simulacra et deorum ornamenta aufert. Notai Diogenes Laertius Demetrium quemdam philosophum Ixionem cognominatum, quoniam injuria affecerat Junonem, quæ qualis fuerit docet Hesychius Milesius. Após C τις ἕτερος Ιξίων ἐπεκλήθη, διότι λεπίδας χρυσᾶς κλέπτων τοῦ ἐν Αλεξανδρείᾳ τῆς Γρας ἀγάλματος ἐφωράθη ; i. e. Demetrius aller, cognomento Ixion dictus, quod deprehensus fuerit furto subduxisse_bracteas aureas ab Alexandrina Junonis simulacro. Rogatque Menippum Jupiter an comprehensi essent qui Dodonæum templum sacrilegio spoliassent. Apud Lucianum p. 294. in Icaromenippo. Scilicet ut vere Baruchus, cap. VI. 56. Neque contra fures, neque prædones tutari seipsos possunt lignei, argentei, aureique dii. Quomodo ipsi sacerdotes deæ Syriæ in furto deprehenduntur apud Lucianum in Asino p. 154. occultantes phialam auream, ex delubro raptum donarium, in sinu dea suæ. Irridetque Solon apud Lucianum Croesum aureos lateres Apollini destinantem, in Charonte, aliis scilicet paratam et opimam prædam. Lepide Cynicus ad Jovem apud Lucian., in Dial. cui nomen Jup. Confutatus: Ea yàp Aéyet, etc., i. e. Omitto vos perinde atque nos latrocinus et sacrilegiis compilari a sacrilegis, et ex ditissimis pauperrimos momento temporis evadere, multi enim vestrum ex auro argentove conflati sunt. Expertus Apollo quem idem Lucian. misere denudatum prostituit in Jove Tragœdo, ubi ita Mercurius: Kai γὰρ καὶ τὸν Απόλλω ὁ αὐτὸς πολύχρυσον, etc., i. e. Sed enim ille ipse, Homerus sc., auri multi et opum possessorem Apollinem dixit: quem tamen in extremis sedentem videbis, direpta ipsi a latronibus corona, et surreptis citharæ verticillis. Quæ quidem indubie ex Varrone desumpta sunt, cujus fragmentum ex Satyris Menippeis huc spectans exhibet nobis Arnob. lib. vi. Ubi demique Apollo divinus, cum a piratis maritimisque prædonibus et spoliatus ita est, et incensus, ut ex tot auri ponderibus, quæ infinita congesserant sæcula, ne unum quidem habuerit scripulum, quod hirundinibus hospilis ostenderet. Sed illud superest, ut miseri verbis etiam contumeliosis rideantur, prout affatim in Dionysio Siculo latrone illo eorum ostendit Lactantius lib. II. D c. 4. concludens: In eo igitur quia homines sacrilegia vindicare non poterant, oportuit deos ipsos sui vindices esse. Id vero factum non est, nec in Dionysio illo nec in aliis, secure ideo Jovem allatrante Cynisco apud Lucianum rursus, sibi nihil ab ipso metuere prædicans: ènsi qu'auroùs, etc., i. e. quoniam neque illos ipsos sacrilegos puniri video: sed plurimi manus vesiras effugiunt. Quae omnia pulchre exsequitur Prosper Aquitanicus De Promiss. et Prædict. lib. 1. c. 58. ostendens nullam vim cunctis Gentium Diis inesse ut auctoritatem suam contra unum filium hominis Christum crucifixum tueantur. Verba ejus sunt. Hic tanta deorum illa turba certorum atque incertorum, quos Varro prodit, illi etiam proceres et electi dii, cum ipso rege suo Jove fulmina vibrantes consilio potentiaque, ut corum cultores ferunt, metuendi, armisque terribiles, hic hic aliquid, si non pro mundo, saliem pro se oportebat agere, ne scilicet unus eos perderet crucifixus. Perisse vero et nos novimus, et David propheta confirmat, dicens: periit memoria eorum cum strepitu, et Dominus in æternum manet. HAV. (a) Excubiis suis salva præstant. Vocem suis non agnoscunt Ald. et Rhenanus. Hinc interim discas licel, pretiosiora simulacra manu militum fuisse custodita, quod et pulcherrime discas ex loco Justini Martyris a La Cerda allato: sed est alter Lactantii ; is lib. I. c. 4. de hisce statuis ita disserit: Adorant ergo mortalia, ut a mortalibus facta : frangi enim, cremari possunt ac perire. Nam et tectis vetustate labentibus sæpe comminui solent, et consumpta incendio dilabuntur in cinerem : et plerumque [nisi sua illis magnitudo subvenerit, aut custodia diligens sepserit] in prædam furibus cedunt; quod certe accidit Priapo isti marmoreo apud Martial. vi. 72. Adeoque de omnibus istis nugis exclamare libet istud Firmici de Palladio in libello de Errore profan. Gentium: Incensa est Troja a Græcis, a Gallis Roma, et ex utroque incendio Palladium reservatum est. Sed reservatum non propriis virtutibus, sed humano præsidio, ab utroque enim loco homines liberant; et translatum est, ne humano flagraret incendio. HAV. (b) Tota templa de nutu C. De Caligula Sueton. c. xx. Datoque negotio, ut simulacra numinum, religione et arte præclara, inter quæ Olympici Jovis, apportarentur e Græcia, quibus capite dempto suum imponerent, partem palatii ad forum usque promovit, atque æde Castoris et Pollucis in vestibulum transfigurata, consistens sæpe inter fratres deos medium se adorandum adcuntibus exhibebat. (c) Plumbatis. Plumbatæ manus sunt fulcro quodam plumbi ferruminatæ, ne facile delaberentur vel dehiscerent, ut recte interpretes. Id in incurvatione brachiorum et manuum extensione præcipue requirebatur. HAV. trare, aliter ac Gentium vota sunt, gravissimæ ora- A omnes homines (5), qui utique vivunt et mortuis antione ostendit. Tales in ipso supplicationis gestu tistant. Recogitant, quousque vires imperii sui vamactent, inquit, animam Deum pro Imperatore ambientem extorqueant, veritatem et Dei devotionem, irreligiositatem, si possint, deputent. leant, et ita Deum intelligunt; adversus quem valere non possunt, per eum valere se cognoscunt. Cœlum denique debellet (c) imperator, cœlum captivum triumpho suo invehat (d), cœlo mittat excubias, cœlo vectigalia imponat (6). Non potest; ideo magnus est, quia cœlo minor est. Illius enim est ipse, cujus et cœlum est et omnis creatura. Inde est imperator, unde est et homo antequam imperator; inde potestas illi, unde et spiritus. Illuc (7) suspicientes Christiani manibus expansis (e) quia innocuis, capite nu LECTIONES VARIANTES. (5) In cod. Fuld. et Rhenani edit. desiderantur vv. COMMENTARIUS. (a) CAP. XXX. —Pro salute Imperatorum. Ad Scapulam c. n. Ita nos magis oramus pro salute imperatoris, ab eodem postulantes, qui præstare potest. Et sane memorabilis huic rei confirmandæ est sculptura gemmæ, cujus eclypon in Ludovici Chaluci Dactyliotheca MS. quæ est S. Genovefæ Parisiensis exstare testatur Dom. Du Cange in Dissertat. de inferioris evi numismatibus p. 20. Huic gemma insculptum est Christi monogramma cum A. et 2. ad latera, et hisce in circuitu characteribus, SAL. DO. N. ALEX. FIL. LUCE; i. e. ut explicant, Salus Domini nostri Alexandri filii Mammae lucet. Qualis monogrammatis inscriptio in nummis Constantii et Decentii etiam invenitur. Dubitat tamen illustriss. Du Cange an tempore Alexandri istius sculpta fuerit, quoniam fucum facit illi vox Domini nostri, quæ tamen sensu communi non vice Dei dicta, ut loquitur Noster c. XXXIV. sumi potest. Sed ego gemmam istam potius referendam puto ad aliquem Alexium ex Imperatoribus Constantinopolitanis, ut sit Salus Domini nostri Alexii filiis Manuelis lucet. Quin pro salute Cæsaris non alium quam ipsum Jovem summum sibi deum invocabant gentiles. Martialis vu. 59. adulatorie admodum : Tarpeiæ venerandæ rector aulæ, Pro me debeo Cæsarem rogare. Itaque gemma vel ad Alexium referri debet, vel possessor ejus fuit homo christianus jam sub Alexandro Severo. HAV. (b) Dederit imperium. Quod nequeunt Dii falsi, qui ut ait Jeremias in libro Baruchi cap. vi. 33. Regem throno imponere vel dejicere nequeunt. Plinius quoque significanter in Panegyrico ad Trajanum: Ac, si adhuc dubium fuisset forte casuque rectores terris an aliquo numine darentur, principem tamen nostrum liqueret divinitus constitutum. Non enim occulta potestate fatorum, sed ab Jove ipso coram ac palam repertus, electus est. HAV. (c) Cœlum debellet Imperator. Pari modo Callisthenis procedit argumentatio apud Curtium lib viu. c. 5. ubi fœdam Cleonis adulationem de Alexandro vivo ut deo colendo refutat: Polentiam tuam experiri libet? Fac aliquem regem, si deum potes facere: facilius est imperium dare quam cœlum. Pro valere se Rhen. se valere. HAV. C D (d) Triumpho suo invehat. Notus mos antiquus, captarum urbium picturas, memorabiles etiam pugnas et victorias depictas in thensis circumferri a triumphantibus solitas. Huc alludit Tertullianus. Rhen. Codex sex sequentes voces non agnoscebat. HAV. (e) Illuc suspicientes Christiani manibus expansis. Aptissime ad hunc christianum sensum ritumque Triphon Luciani : ἡμεῖς δὲ τὸν ἐν Αθήναις Αγνώστον ἐρεύροντες καὶ προσκυνήσαντες, χεῖρας εἰς οὐρανὸν ἐκτείναντες, τούτῳ εὐχαριστήσομεν. Ceterum etiam ethnicos manibus expansis adorasse discimus ex Lucretii versu lib. V. Nec procumbere humi prostratum, et pandere palmas Ante deum delubra. RIG. Illuc sursum suspicientes. Qui ipse habitus in cœlum erectus mundi contemptum indicat. Pulchre Clemens Alexandrinus I.. vII. Strom. p. 231. E. In cœlum erigimur, una cum verbo corpus a terra abducere conantes, erectam et elevatam animam desiderio meliorum cogimus in sancta progredi magno animo carnis vinculum despicientes. Mauricius Senonensis, de Missa. quem Bibliographiæ suæ annexuit saepius laudatus Jo. Alb. Fabricius versu 60. de turba in Sacro stante, etc. Ut sis attentus, patiens, erectus in hostem, Et caput, et baculus et status ipse docet. Quippe caput retegens attente audire moneris; Parcere, cum baculum rejicis, instrueris. Stans, discis quoniam stantes pugnare solemus, Quod te pugna gravis sub vigili hoste manet. Joh. Chrysostomus in Ps. CXXIX. de Elia: Si vis autem eum etiam rectum videre stantem in oratione, vide eum rursus extensum in cœlum, et ita extensum ut etiam iguem e cœlo dejiceret. Scilicet erecto corpore spiritus incurvatur, nec pallii sed cordis scissionem postulat Deus. Hinc Hieronymus lib. 1. in ep. ad Eph. c. 3. Sicut externa genuflexio ædificat simplices, sic veram geniculationem esse docemus in animo, quia multi corporale flectentes genu, animæ nequaquam poplitem curvaverunt et contra alii erecto Deum corpore deprecantes, mugis se animo curvaverunt. Hav. Manibus expansis. Quod cum in omni vitæ discrimine homini proprium notet Apuleius in versione Aristotelis de Mundo, tum præsertim Dei servus, qui ab illo et vitam et salutem exspectat, manus ad cœlum Deumque simul cum corde tollere jubetur a Jeremia Threnor. n. 41. De hoc ritu videri merentur Joh. Philoponus ad Hexaemeron p. 43. Joach. Hildebrandus qui tres operosos libros de precibus Christianorum veterum edidit lib. 1. cap. 9. Joh. Pricæus, Claud. Espenceus ad 1. Timoth. 2. Barth. Advers. 443 444 do (a), quia non erubescimus, denique sine moni- A solus præstat, et ego sum cui impetrare debetur, fatore (b), quia de pectore oramus. Precantes sumus omnes semper pro omnibus imperatoribus, vitam illis prolixam, imperium securum, domum tutam, exercitus fortes, senatum fidelem, populum probum, orbem quietum, et quæcumque hominis et Cæsaris vota sunt. Hæc ab alio orare non possum, quam a quo scio (1) me consecuturum, quoniam et ipse est qui (1) Sciam, Paris. mulus ejus, qui eum solum observo, qui propter (2) disciplinam ejus occidor (3), qui ci offero opimam et majorem hostiam (c), quam ipse mandavit, orationem de carne pudica, de anima innocenti, de spiritu sancto profectam. Non grana thuris (d) unius assis (e), Arabicæ arboris lacrymas (f) nec duas meri gul LECTIONES VARIANTES. (2) Rhen., Gel., Gangnæus: eum solum; cæteri : solus. In sqq. Hav. e cod. Fuld. pro disciplina. vv. qui propter disc. e. occidor non leguntur in edd. Rhen. Aldi, Heraldi COMMENTARIUS. III. 2. Hoornbeek Niscell. p. 297. Adam Rechemberg. in N. T. et Hist. Eccles. pag. 145. Brouerius de Miedek eleganti libello de Adorationibus cap. xxI. Et tandem, cujus de hoc argumento exstat singularis dissertatio Adamus iterum Rechenbergius lipsia A. 1688. edita. HAV. (a) Nudo. Non ut gentiles velato. Consule interpretes, Heraldum et la Cerdam. Fuld. Cod. nudato. Consule et hic laudatum Brouerium p. 144. et Calvoerium Tom. II. Ritualis Ecclesiastici p. 555. Hav. (b) Sine monitore. Apud Ethnicos monitor præibat preces, ac de scripto quidem, ne quid verborum præteriretur, aut præposterum diceretur; rursusque alius custos erat, qui attenderet; alius qui faveri linguis juberet. Plinius cap. 2, lib. XXVIII. RIG. - Monitore. Addi potest notis Interpretum Plautus in Mostell. Ad legionem cum stant adminiculum Ei dabunt aliquem cognatum suum. tales enim monitores romanis adolescentibus anno stipendii primo additos docet Servius, et apud Val. Flaccum Iphiclus adest Argaunotis lib. 1. 475. non ut pugnet, monitus sed tradat ut acres, Magnorumque viros qui laudibus urat avorum. qui poves Græcis dicebantur ut decuit Meursius ad Cassandram Lycophronis p. 158. Ita in Sacris Monitores erant qui formulam precum insusurrabant, quique præibant formulam precum, sive meditatum carmen. Aristander apud Curtium lib. IV. cap. xm. in candida veste, verbenas manu præferens, capite velato præibat præces regi. Plinius hujus religiosi ritus multa persequitur lib. xxvIII. cap. 2. cui adde Alexandrum ab Alex. Genial. Dier. . 14. et Iv. 17. meliorique fato dignissimum Barnabam Brissonium lib. de Formulis, 1, p. 64. Formula talis necessaria certe, in tot notis ignotisque nominibus, quorum appellatione Deos suos delectari arbitrabantur, quam surroλoyi appellat Servalor noster, monitor melioris formule, Matth. vi. 7. 9. cujus S. Spiritus nobiscum et pro nobis ineffabilibus orat gemitibus. Hav. (c) Qui ei offero opimam et majorem. Cum locum hunc detorqueant Magdeburgenses adversus sacrificium altaris, requirebat de eo tractatum latiorem ; sed remittimus lectorem ad lib. ad Scapulum, infra: quem etiam perperam pro se allegant : quippe qui nominatim voce sacrificamus ibidem utitur. PAM. Hostiæ aliæ majores, aliae lactentes dicebantur. De majoribus, id est, maximis est locus Ciceronis 2. Orat. in Ruilum. Erunt hostiæ majores in foro constitutæ. Porro majores hostiæ sive victimæ (sic enim licenter omnes vocant) erant taurį, nec enim nunc discrimen illud inter oves et tauros constituo. LAC. (d) Non grana thuris. Frustra esset qui locum hunc usui Ecclesiæ adversari diceret, que in sacrificiis thure utitur. Adhibetur quippe ex traditione et institutione apostolica. Can. 3. Apost. id habet μ êžòv dè ἔστω προσάγεσθαί τι ἕτερον πρὸς τὸ θυσιαστήριον, ἢ ἔλαιον B C εἰς τὴν λυχνίαν, καὶ θυμίαμα, τῷ καιρῷ τὴς ἀγίας προσφορᾶς LE PR. (e) Unius assis. Videlicet exigui pretii. Dabatur enim vix tantum, quantum duo tresve digiti comprehendere possent. Lactant. v. 19. ex mente Gentilium. Nam cruciari atque interfici malle, quam thura tribus digitis comprehensa in focum jactare; tam ineptum videtur, quam in periculo vitæ alterius animam magis quam suam curare. Hieronymus quoque in Epist. ad quis duobus digitulis thura compressa in bustum aræ Heliodorum: Non est in eo tantum servitus idoli, si jacial, etc. Lactant. rursus 1. 20. Colunt enim thure, ac summis digitis, quæ sensibus intimis colore debuerunt. Quos itaque digitos liberus a fasciis in sacrificando voluit esse Numa Rex apud Liv. 1. 21. Manuque ad digitos usque involuta rem divinam facere. Pertinet et huc locus Curtii lib. vi. c. 5. ubi Cleo adulator Alexandro divinum honorem vivo etiamnum haberi vult quibus uno modo referri_gratia posset,"si quem intelligerent Deum esse, confiterentur, exigua thuris impensa tanta beneficia pensaturi. Irridet et more suo Lucianus, non tantum in Asino p. 122. ubi maga χόνδρους δύο λαβοῦσα, τὸν μὲν λιβανωτὸν, τῷ πυρὶ τοῦ λúyyou dπlonxe; i. e. acceptis duobus granis, thus igni lucernæ imposuit. Sed præsertim in Jove Tragoedo p. 200 ubi de sordibus Menesithei queritur Jupiter, qui vetulum gallum immolaverat. Præterea quatuor tharis grana, carie obsita, ita ut prunis extinguerentur, neque summis tantillum naribus odorem præberet fumus. Porphyrii quoque et Ovidii locos adducit Doctissimus Brodeus Miscell. lib. v. cap. 8. quae Lampadis sui tomo 11. inseruit Janus Gruterus. Álexander, Magnus ille, imprimis ab ineunte ætate magnifice Deos coluisse dicitur. Itaque Sacro quodam libera manu thura injiciens flammis, a Leonida, parco et severo viro, ita fuit correptus: Sic adolebis, quum regiones subegeris, ubi hæc nascuntur. Cujus vocis memor? quum postea victor Arabia esset potitus, grandem odorum vim Leonida misisse dicitur, cum hoc elogio ne posthac in Deorum honoribus restrictior esse vellet, quos intelligeret dona hilariter oblata tam larga D manu rependere. Narrant historiam Plutarchus in Alex. c. XLIV. et Apophth. xxxvn. Plin, xn. 14. 17. Denique marmora et nummi rem ante oculos ponunt, ut apud Choulium videre licet in marmore Romano antiquo, quod adducit et exhibet in libro de Religione Veterum Rom. eo in loco ubi de vestibus Sacerdotum xylinis agit, et in nummo Lucillæ Augustæ, ubi illa habitu Pietatis læva acerram tenet, dextra thus mittit, trinis digitis flore capto, ut apud Plinium lib. XXIV. c. 10. emendat Scaliger Epist. xvin. illum Ovidii locum adducens, Et digitis tria thura tribus sub limine ponit. Eadem Pietatis facies, idem habitus in L. Ælii nummo cernitur, nisi quod ibi læva etiam pateram teneat. HAV. (f) Arabic arboris lacrymas. Barr. Rhen. Herald. et ipse Rigalt. scribunt non Arabicæ a. 1. quomodo et L. B. Sed minus recte, delet enim Fuld. et Pam, Quod et naturæ consentaneum, quia turbata Repu blica ipsi etiam Christiani inquietantur. tas (a),nec sanguinem reprobi bovis (1) mori optantis, A Adulati nunc sumus imperatori; et mentiti yota, quæ diximus, ad evadendam (5) scilicet vim (6). Plane (7) proficit ista fallacia. Admittitis enim nos probare quodcumque defendimus. Qui ergo putaveris (8) nihil nos de salute Caesarum curare, inspice dei voces, litteras nostras, quas neque ipsi supprimimus et plerique casus ad extraneos transferunt. Scito ex illis, præceptum esse nobis (9) ad redundantiam benignitatis, etiam pro inimicis Deum orare, et persecutoribus nostris bona precari. Qui magis inimici et persecutores Christianorum, quam de quorum majestate convenimur in crimen ? Sed etiam nominatim atque manifeste: Orate, inquit, pro regibus, et pro principibus, et potestatibus, ut omnia (d) tranquilla sint vobis. Cum enim (10) concutitur imperium, concussis etiam cæteris membris ejus, utique et nos, licet extranei a turbis (11), in aliquo loco casus invenimur. VARIANTES. B COMMENTARIUS. Grana ista thuris dicit Arabicæ arboris lacrymas, (a) Duas meri gultas. Præter morem illum, quem ex Arnobio nolavit Herald. referri etiam potest ad illum, quo poculum vini haurientes, id quod erat residuum in fundo Diis libantes, pavimento allidebant. Quod illustrari potest ex Tacito lib. xvI. Annal. cap. ult. ubi Thrasea moriturus porrectis utriusque bracchii venis, postquam cruorem effudit, humum super spargens, propius vocato quæstore, Libemus, in uit, Jovi Liberatori. Id Græci dicebant narrabile et ipsum plausum Ovrabuds. Xenophon de Theramene uno ex triginta Tyrannis, qui Critia jussu interfectus est, Hist. Gr. lib. 1. Καὶ ἐπεί γε ἀποθνήσκειν ἀναβκαζό μενος τὸ κώνειον ἔπιε, τὸ λειπόμενον ἔρασαν ἀποκοτταγίσαντα εἰπεῖν αὐτὸν. Κριτίᾳ τοῦτ ̓ ἔστω τῷ καλῷ. i. e. Tandem quum mortem obire cogeretur, ac cicutam biberet : proditum est id, quod reliquum erat in poculo, sic ipsum ejecisse, ut resonaret, simulque dixisse: Hoc sibi pulcher ille Critias habeat. Apud Plautum in Curcul. Act D Scena II. Venus de paulo paululum hoc tibi dabo, inquit amator. Quoniam vero hic cum thure jungitur, magis id innui videtur quod ait Virg. lib. iv. Georg. 584. Ter liquido ardentem perfudit nectare Vestam. Suetonius lib. vi. c. 18. Nihil invenit præter tepidam in ara favillam, atratumque juxta senem in catino vitreo thus tenentem, et in calice fictili merum. Hic ritus quam fuerit antiquus patet ex Jothami illo Judic. Ix. 13. ubi vitis regnum oblatum repudiat, dicens : Num dereliquam mustum meum, quod latificat Deum et homines? HAV. (b) Ignes lambant. Corpus circumvoluti adurant. Virg. I. Æneid. 684. de lulo : Lambere flamma comas et circum tempora pasci. Unde transtulit Persius in Prologo : quorum imgines lambunt Hederæ sequaces. Quomodo ignis edax etiam dicitur Virgilio eodem Ilicet ignis edax summa að fastigia vento Apud Lucretium lib 1. Subsiliunt ignes ad tecta domorum, (c) Habitus otantis Christiani. Hunc habitum mire describit Eusebins in vita Censtantini lib. IV. cap. 13. LAG. CAP. XXXI. (d) Ut omnia. Idem et omnia. Respicit vero locos Pauli ad Rom. XII 1. Tit. I. I. Petri 1.1. 45. et præsertim Pauli 1. Tim. 11. 2. Magistratus scilicet Parentes nostri sunt, amandi si boni, ferendi si mali. Prosper Aquitan. Reddendum est, quicquid mundi bene postulat ordo, Ut Christi famulis ad verum prosit honorem, CAPUT XXXII. ARGUMENTUM. Adhuc ostendit salutem Imperatoris et Imperii Christianis cordi esse, scientibus horrenda orbi imminere, Romanum Imperium esse desierit, ipsamque adeo clausuram sæculi duratione ejus retardari. Sed et qui per salutem Cæsaris jurent, omnibus Geniis augustiorem, non esse cogendos, ut per ejus Genium jurent, defendit, utpote qui Genios, id est, Dæmonas adjurando lædere, non dejerando honorare consueverint. Est et alia major necessitas nobis orandi pro Imperatoribus, etiam pro omni statu imperii rebusque romanis, qui (1) vim maximam universo orbi imminentem, ipsamque clausulam (2) sæculi (a) acerbitates horrendas comminantem Romani imperii commeatu (b) scimus retardari. Ita quæ nolumus experiri, ea dum precamur differri, Romance diuturnitati favemus. Sed et juramus (c), sicut non per genios Cæsarum, ita per salutem (d) eorum, quæ est augustior omnibus geniis. Nescitis genios dæmonas dici, et inde diminutiva voce dæmonia? Nos judicium dei suspicimus in imperatoribus, qui gentibus illos præfecit. Id in eis scimus esse, quod Deus voluit, ideoque et salvum volumus esse (3), quod Deus voluit (4), et pro magno id juramento habemus. Cæterum dæmo (1) Quod, Fran. Puris. (2) Clausuram, Paris. (3) Esse abest cod. Fuld. (4) Vv. ideoque A nas, id est genios, adjurare consuevimus, ut illos de hominibus exigamus, non dejerare, ut illis honoremn divinitatis conferamus. CAPUT XXXIII. ARGUMENTUM.-Imo necessario illos Imperatorem suspicere, utpote quem a Deo suo sibi datum sciant, adeoque vere suum ducant. Quem si Deum non vocent, quia mentiri illumve deridere nolunt, id faciant, quia ipse Deo subjectus, sub illo imperat, cujus etiam intersit Deo cedere, quique ut id faciat in triumphi invidioso honore admoneatur, lanta coruscans gloria ut revocari, ne falso se Deum existimet, necesse habeat. Sed quid ego amplius de religione atque pietate christiana in imperatorem? quem necesse est suB spiciamus ut eum, quem dominus noster elegerit (5). Et merito dixerim, noster est magis Cæsar, ut a nostro Deo constitutus. Itaque et in eo (6) plus ego illi operor in salutem, non solum quod eam ab eo postulo, qui (7) potest præstare, aut quod talis postulo, qui merear impetrare, sed etiam quod temperans majestatem Cæsaris infra deum magis illum commendo deo, cui soli subjicio. Subjicio autem, cui non adæquo. Non enim deum Imperatorem dicam, vel quia LECTIONES VARIANTES. voluit Pamel. e codd. et Rigall. ex Fuld. recepit; in reliquis libris et scriptis et edd. "deside COMMENTARIUS. CAP.XXXII.—(a) Clausulam sæculi acerbitates horren- C das comminantem Romani imperii commeatu scimus retardari. Paulus cum ad Ecclesiam Thessalonicensium scriberet non venturum diem Domini priusquam Imperium Romanum defecisset, rem ævo illo abominatissimam verbis quæsitissimis obscuravit. Eodem consilio Tertullianus hoc ad proceres Romanos Apologetico rem eamdem significaturus tam ingeniose colores obduxit, ut etiam placere potuerit. Et consimili schemate ad Scapulam procons. Christianus, inquit, nullius est hostis, nedum Imperatoris : quem sciens a Deo suo constitui, necesse est ut et ipsum diligat, et revereatur, et honoret, et salvum velit cum toto Romano Imperio, quousque sæculum stabil, tamdiu enim sta bit. At, jampridem Romana res abiit pessum, et comeavit Imperii Romani pompa venit defectio: et sublatum est de medio quod obstare dicebatur, et ta men durasse mundum legimus, et stare sæculum sentimus. Quid? vanam esse dicimus Pauli sententiam ? Apostoli tanti tamque eximie a Domino selecti! Ab- D sit. Nam et verissimam credinius, et jam olim disjecti Romanorum imperii rudera calcamus. Quid ergo? jampridem quoque advenisse dicimus hominem peccati? hominem perditionis? cujus mysterium etiam tunc Paulo scribente agitabatur. Venisse inquam jam. pridem, sed nostrum illud pridem in quæ tempora proferatur si quærimus, nibilagimus, imo satis impie quærimus. Objecit Dominus curiositati nubem, adorandam nobis, non submovendam. Sufficiat intueri quod aperit Petrus, unum diem apud Dominum perinde esse ut annos mille, et mille annos, ut diem unum, Venerit homo ille nequissimus, sive hominum nequissimorum numerus, et jam anni supra millesimum surgant. Quid anni mille, millibus centies centenis in immensam æternitatem continuandis comparati? Si quid hac in re temporis etiam humana cogitatione brevissimi promiserant sibi veteres, bene ac sapienter fuerint decepti. Et bene fallimur, si secundum illos quoque sic decipimur, ut simus ad diem illum velut semper instantissimum vigiles, quem solus Pater novit, ut pendula exspectatione sollicitudo fidei probetur. RIG. (b) Romani Imp. commeatu. De Imperii Romani diuturnitate loquitur tanquam de spatio temporis quo triumphi pompa traducitur. Sic lib. de Pœnit. p. 143. Delinquendi commeatum dixit, tempus quod peccando ducunt catechumeni inter. agnitam Fidei veritatem et obsignationem baptismi; quasi delictorum agmini transvehendo. RIG. (c) Sed et Juramus. Quamvis sibi omni juramento interdictum esse agnoscerent Christiani, præ cæteri tamen cavebant, ne per genios aut fortunam Principis jurarent unde in celeberrimo B. Polycarpi martyrio, apud Eusebium lib. iv. proconsul cum ei dixisset, 8μTOY THY Xαisapos Tux, respondit constantissime Beatus martyr : εἰ κενοδοξεῖς, φησὶν, ἵνα ὀμόσω τὴν Χαίσαρος τύχην, ὡς λέγεις προσποιούμενος ἀγνοεῖν ὅστις εἰμι, μετὰ παρ ῥησιας ἄκουε· Χριστιανός είμι. LE PR. (d) Per salutem eorum. Elegans est locus apud Epicteti enarratorem Arrianum lib. 1. c. 14. Toúry OED ἔδει καὶ ὑμᾶς ὀμνύειν ὅρκον οἷον οἱ στρατιῶται το καίσαρι. ἀλλ' ἐκεῖνοι μὲν τὴν μισθοφορίαν λαμβάνοντες ομνύουσι πάντων προτιμήσειν τὴν τοῦ Καισαρὸς σωτηρία», I. c. Etenim par erat vos etiam Deo obstricios esse jurejurando, quemadmodum milites sunt Cæsari. At vero illi stipendium ca-pientes jurant, Cæsaris salutem omnibus rebus anteferre. Formulam ipsam exhibet Sueton. in Calig. c. xv. de sororibus auctor fuit, ut omnibus Sacramentis adjiceretur: NEQUE. ME. LIBEROSQUE. MEOS. CARIORES. HABEBO. QUAM. CAIVM. ET. SORORES. EIVS. Unde patet militare fuisse Sacramentum adeoque etiam Christianis licitum. Hav. |