tam (g), ut numina lapides crederentur, et Deus verus non quæreretur (2)?

CAPUT XXIII.

sciunt Pyrrhi. Cæterum testudinem decoqui cum A vem cingulo promotam (f), et barbam tactu irrufacarnibus pecudis (a) Pythius eo modo renuntiavit, quo supra diximus; momento apud Lydiam fuerat (b). Habent de incolatu aeris et de vicinia siderum et de commercio nubium (c) cœlestes sapere paraturas, ut et pluvias, quas jam sentiunt, repromittant. Venefici (1) plane et circa curas valetudinum. Lædunt enim primo (d), dehinc remedia præcipiunt ad miraculum nova, sive contraria, post quæ desinunt lædere (e), et curasse creduntur. Quid ergo de cæteris ingeniis vel etiam viribus fallacia spiritalis edisseram, phantasmata Castorum, et aquam cribro gestatam, et na

ARGUMENTUM. Quantumvis vero magna sit dæmonum potentia, majori, Christi nempe, subjici docet; quare etiam de illa ipsi Christiani triumphant, quum scilicet immundos spiritus virtute ejus, vel invitos, ejiciunt. Qui dum imperio Christi obsequium præstant, suam ipsi divinitatem abnuunt, ejusque solam agnoscunt. Porro si et magi phantasmata edunt (h), et jam LECTIONES VARIANTES.

(1) Cod. Fuld. Venefici; cæteri : Benefici.
(20) Cod. Fuld.: non qua effecerint, unde Haverc. sus-

B picatus est, veram esse scripturam non quæreretur, ef

fecerunt.

COMMENTARIUS.

Dydimis, decipit consulentes se, obliqua et in utramque partem quæstionis propositæ inflexa respondendo, ne videlicet erroris possit convinci. Et in Auct. Vitarum ad Heraclitum mercator. Alvizuara éyaış, etc., i. e. Heus tu ænigmata loqueris, an griphos componis? plane enim tanquam Apollo, nihil explicas. Et ad Apollinem ipsum scite Momus in Jove Tragœdo, Τοῦτο μὲν ὀρθῶς ελέξας, etc., i. e. Equidem hoc recte dixisti, Apollo, collaudatis iis qui in orationibus perspicuitate utuntur, quanquam tu hoc ipsum in promendis atque reddendis oraculis non admodum usurpare soleus, ancipitia et ambiguitate intricata multa in medium secure projiciens, adeo ut audientes alio ad interpretandum oracula opus habeant Pythio. Sunt apud Arnobium, Minucium, alios, multa similia. Nec ipse Lucian. in Pseudomanti neglexit. ItAV.

(a) Carnibus pecudis. Cod. Fuld. carnibus pecoris, et mox pro fuerat idem fuerant. Mox MS. L. Bat. pro C renuntiavit, denuntiavit. Nec hoc irridere neglexit Lucianus, apud quem rursus Momus ad Appollinem in Jove Tragoedo p. 212. Atya, μóvor capñ dè, elc., i. e. Dic, sed perspicua tantum oratione, Apollo, quæ neque patrono neque interprete indigeat. Etenim non ovilla carnes, aut testudo coquitur in Lydia, sed probe scis qua de re sit consultatio. Hav.

(b) Momento apud Lydiam. Ac si dicat eo momento quo testudo a Crœso decoquebatur, in Lydia fuerat, quod in Pyrrhus renuntiabat. Atqui sicuti annotat in sua paraphrasi Zephyrus habent, etc. Sapere paraturas. Græca dicendi figura est, quam nostri etiam non refugiunt, ut, habeo mulia dicere, id est possum. Et Cicero ad Lentulum: De Alexandrina re causaque regia, tantum habeo me polliceri, me tibi absenti etc. Paratura vero nomen nondum memini apud alios legisse, ex analogia tamen cadem dicitur qua scissura, commissura, et a Plinio divisura dictum est, et volatura pro voiatu, quod non minus novum videri potest. PAM.

(c) Habent de incolatu aeris. Notarunt alii phrasin habent sapere. Possunt, inquit, incolentes et mansionem habentes in aere, sideribus vicini, et nubibus assueti, scire constitutionem aeris, adeoque pluvias, siccitatem, pestilentiam, famem prædicere. Ita enim demonas istos quasi arancas in aere pendentes concipiebant. Lactant. n. 15. Qui autem sunt ex his procreati, quia neque angeli, neque homines fuerunt, sed mediam quamdam naturam gerentes, non sunt ad inferos recepti, sicut nec in cœlum parentes eorum. Ita duo genera dæmonum facta sunt, unum cœleste, alterum terrenum. Hi sunt immundi spiritus, malorum quæ geruntur auctores, quorum idem Diabolus est princeps, De Pythagoræ opinione Diog. Laert. in Vita ejus. Εἶναί τε πάντα τὸν ἀέρα ψυχῶν ἔμπλεον καὶ τούτους δαίμονάς τε καὶ ἥρωας νομίζεσθαι; 1. e. quin totum aera plenum esse animis, eosque et dæmones et heroas existimari. Quod ille quidem ex Chaldæorum disciplina

hausit, de quibus idem Diogenes in Prooemio. Asserere enim ait εἰδώλων πλήρη εἶναι τὸν ἀέρα, κατὰ ἀπόῤῥοιαν ὑπὸ ἀναθυμιάσεως εἰσκρινομένων ταῖς ὄψεσι τῶν budspx; i. e. plenum esse dæmonibus aera, qui te nuiter, ac veluti ex evaporatione cernentium oculis influant. HAV.

(d) Ladunt enim primo. Supra: Corporibus et valetudines infligunt, etc. Atque ipse Pythagoras non negal. ὑπὸ τούτων, inquit, πέμπεσθαι ἀνθρώποις τούς τε ὀνείρους, καὶ τὰ σημεῖα, νόσους τε καὶ ὑγιείας· καὶ οὐ μόνον ἀνθρώποις, ἀλλὰ καὶ προβάτοις, καὶ τοῖς ἄλλοις κτήνεσι ; i. e. Ab his immitti hominibus somnia, signaque, morbos etiam et sanitates: nec solum hominibus, sed pecudibus et jumentis. In Vita ejus apud Diog. Laertium. MS. L. B. primum. Hav.

(e) Post quæ desinunt lædere. Adhibitis scil. illis remediis novis et inusitatis. Sed, Rhen. et Aldus

legunt, sive contraria: Postquam desinunt, etc., id est quando jam non amplius lædunt videri volunt benefici et sospitatores. Hunc locum respexit sæculo suo egregie doctus Jo. Saresberiensis, Episcopus, qui ita scriptum reliquit de ævi sui presbyteris et purpuratis in libro quem inscripsit Policraticum, lib. VI. cap. 24. Nocent sæpius, et in eo Dæmones imitantur, quod tunc prodesse putantur cum nocere desistunt. Vixit is scriptor sæculo undecimo. HAV.

(f) Et navem cingulo promotam. Relatum ab Herodiano est lib. 1. hist. Navigium quo Pessinuntia Dea Tiberi advehebatur, subito divina quadam vi substitisse, nec inde ullis viribus moveri potuisse, donec astitit sacerdos Vestalis (ipse non nominat, sed dictam Claudiam Ovidius in fastis canit, et scribit Livius lib. 29.) Ea cum argueretur virginitatem polluisse, damnationemque metueret, petiit a populo, ut judicium de se De Pessinuutia committerent. Quo impetrato, clare Deam precata est, ut si se esse D intemeratam Dea sciret, navem progredi juberet. Quo dicto zonam recinxit, et navigio illigavit, quod statim ducentem manu virginem consecutum est. Lactantius lib. 2. cap. 7. LAC.

(g) Barbam tactu irrufatam. Nota haec sunt omnia ex historicis et commentatoribus, de nuntiis victoria Macedonica, virginibus Vestalibus, Tucia et Claudia, et Domitio Enobarbo, quem respiciens Martialis scribit lib. VIII. Ep. 52.

Tonsorem puerum, sed arte talem,
Qualis nec Thalamus fuit Neronis,
Drusorum cui contigere barbæ.

Fuit enim Nero ex gente Domitia et familia Æno-
barborum vide Suetonium in Vita ejus cap. 1. et seq.
per matrem vero Aggrippinam Drusos attigit. Hav.

CAP. XXIII.-~ (h) Magi phantasmata edunt. Quidquid illi faciunt id faciunt potestate dæmonum sibi ministrantium, quanto itaque facilius simile perpetrare ipsis dæmonibus in propria causa operantibus? Apuleius de

defunctorum infamant (1) animas (a); si pueros in elo- A quæ et dii vestri; ubi est ergo præcellentia divinitaquium oraculi elidunt (2) (b), si multa miracula circulatoriis præstigiis ludunt, si et somnia immittunt habentes semel invitatorum angelorum et dæmonum assistentem (c) sibi potestatem, per quos et capra et mensæ divinare (d) consueverunt; quanto magis illa potestas de suo arbitrio et pro suo negotio studeat totis viribus operari, quod alienæ præstat negotiationi? Aut si eadem et angeli et dæmones operantur, LECTIONES

tis, quæ utique superior omni potestate credenda est (3)? Non ergo dignius præsumetur, ipsos esse qui se deos faciant, cum eadem edant que faciant deos credi, quam pares angelis et dæmonibus deos esse ? Locorum differentia distinguitur, opinor, ut a templis deos æstimetis (e) (4), quos alibi deos non dicitis; ut aliter den entire (f) videatur, qui sacras turres (g) pervolat, aliter qui tecta vicinis transilit; et alia vis VARIANTES.

credendum est.

(4) Wouwer. e ms. et Haverc. distinguit; cod. Fuld. distinguit, opinor, ut in templis, etc. Latinius et Rigalt. æstimetis, cæteri existimetis.

COMMENTARIUS.

illis: Horum de numero curant singuli, ut est cuique B lege ex MSS. deserta furore. Elidere vero est spiritributa provincia, vel somniis confirmandis, vel extis fissiculandis, vel præpetibus gubernandis, vel valibus inspirandis, vel fulminibus jaculandis, cæterisque adeo, per quæ futura prænoscimus. Hav.

(a) Defunctorum infamant animas. Pulcherrima lectio quam ex Cod. Fund. repræsentavit Rig. laudante etiam Junio. Ego cum ipsam in MS. L. B. quoque deprehendi, ut et Herald. in suis. Ipse Ad Nation. 1. 5. qui superficie vocabuli infamant veritatem. et H. 7. sepulcris Regum vestrorum cœlum infamatis. Nec cum Pam. aliisque inclamant mallem. Illud enim est infamare animas defunctorum, quando fortium et præstantium virorum umbræ ad libitum impurissimæ veneficæ excitantur, vel excitari simuJantur; nam nihil sunt nisi mere nuge et fallaciæ. Hinc justa fingitur indignatio Samuelis Saulum incre pantis, cur commovisti me, excitari me faciens? I. Sam. XXVIII. 45. Apud Eunapium Sardianum legas in Vita Edesii, Jamblicum, Apollinem exciente quodam Ægyptio, eoque apparente, attonitis viso præsentibus, dixisse: Desinite, sodales mei, mirari; est enim gladiatoris, qui singulari certamine interiit, spectrum. Nec plausibilior merces a maga Thessala proponitur excitato cadaveri in gratiam Sexti Pompeii, quam nulli unquam simili infamationi obnoxium fore, apud Lucan. 1. VI. 762.

Dic, inquit Thessala, magna]

Quod jubeo mercede mihi: nani vera loculum
Immunem toto mundi præstabimus ævo
Artibus Hæmoniis tali tua membra sepulcro,
Talibus exuram Stygio cum carmine sylvis,
Ut nullos cantata magos exaudiet umbra.
Sit tanti vixisse iterum: nec verba, nec herbæ
Audebunt longæ somnum tibi solvere lethes
A me morte data.

C

(b) In eloquium oraculi elidunt. Et hæc Junii Cod. Fuld. MSS. Herald. L. B. et Rig. lectio est, verissima; alii eliciunt. Junius de sacrificiis puerorum, que divinatio βρεφομαντεία vel padomantia dicebatur, D Vide Elmenhorst. ad Gennad. p. 195 et 210. et Bonifacium lib. VIII. Hist. Ludicræ cap. 21. La Cerda, Herald. et Rig. ad vaticinantis morem ut corrueret referunt. Utrumque verum. Lucan., ibid. versu 554, in magia cultu agnoscit.

Nec refugit cædes, vivum si sacra cruorem,
Extaque funereæ poscunt trepidantia mensæ.
Efficax itaque oratio qua Deos Inferos debitum suum
agnoscere vult maga versu 707.

Si nunquam hec carmina fibris
Humanis jejuna cano, si pectora plena
Sæpe dedi, et lavi calido prosecta cerebro :

Si quis, qui vestris caput extaque lancibus infans
Imposuit, victurus erat, parete precanti.

Posterius tamen hoc loco magis convenire puto quo-
modo apud eumdem poetam lib. 1. 695. matrona
Romana vaticinari desinens

Lasso jacuit deserta furore.

tum suffocare. Lactantius seu Luctatius Placidus in Epitoma Metam. Ovid. lib. VII. cap. 2. ut Esonem senectute elisum in adolescentiam reduceret. Flavius Vopiscus tensis membris fieri dicit in Floriano : Fanaticus quidam in templo Sylvani tensis membris exclamavit. HAV.

(c) Assistentem s. p. De Chaldæis Diog. Laert. in Promio : Ασκεῖν τε καὶ μαντικὴν καὶ πρόῤῥησιν καὶ αὐτοῖς Θεοὺς ἐμφανίζεσθαι λέγοντας; i. e. Divinationem

præterea prædictionemque exercere, sibi Deos apparere

asserentes. HAV.

(d) Capra et mensæ. Capras primum oraculum fecisse Delphis scribit Diodorus lib. 16. mensæ etiam ad eamdem divinationem ascitæ sunt a gentilibus, et opera dæmonum locuta. Virg. 2. Æneid.

Huc undique Troia gaza

Incensis erepta adylis, mensæque deorum
(e) Distinguit opinor: ut a templis, Ita præclare ex
Fuldanum, nisi quod ibi in templis. Rig. non secutum
MS. Wouwerius, probante La Cerda. Ita etiam MS,

miror. Collatio Scriveriana non multum abit, distin-
guit [ut opinor] a templis. quomodo reponendum es-
set. T. d. distinguit ut opinor, a templis Deos existima-
tis, etc. Possis etiam legere distingui opinor. Sed Wou-
werianam ob sequentia magis probo. Vulgati distin-
guitur (opinor) ut a t. Minucii, p. 30, locus est, quem
huic conferunt: Hi sunt et furentes, quos in publicum
videtis excurrere, vates et ipsi absque templo, sic insa-
niunt, etc. Quem locum Heraldus non intellexit, quod
dum fatetur, depravat, legens vates et ipsi ipso in
templo. Error inde quod male distinxerit. Sed procul
dubio respexit Tertullianus (quem passim sequitur
Minucius) facetum Luciani sui jocum, apud quem
in Jove Tragœdo miser Apollo provocatus a Momo,
ut quoniam summus haberetur vates, jam tum in
concilio Deorum prædiceret quisnam ex Sophistis de
Diis et Deorum cultu disputantibus victor foret, nihil
& Μῶμε, δυνατὸν ποιεῖν ταῦτα, μήτε τρίποδος ἡμῖν παρόντος,
habet quod respondeat, quam ridiculum illud: Пs,
μήτε θυμιαμάτων, ἢ πηγῆς μαντικῆς, οἷα ἡ Κασταλία ἐστιν;
i. e. Qui hoc ullo pacto fieri possit, Mome, neque præ-
sente nobis tripode, neque thymiamatis, nec fonte au-
gurali, qualis est Castalia. Hav.

(1) Dementire. Ita ex Cod. Fuld. Rig. quod et Pam. et alii amplexi sunt. Ita ego in MS. L. inveni. Barr. et Ald. Rh. dementare, Gloss. Lat. Gr. dementat eği OTYOL). LÒIWTIXÃs. Unde apud posteriores Latinos dementatus et dementator pro mente alienato, et illo qui mentem alicujus pervertit. Videtur enim magis significare vim alteri illatam. Dementire est insanire. De Anima, c. XVIII. Nam cum et dementit homo, dementit anima. Imo ipse Lucretius, III, 464.

Quin etiam morbis in corporis avius errat Sæpe animus, dementit enim deliraque fatur. Ita omnes fere MSS. etiam Volf. Lugd. Bat. nec debuit tentare Lambinus substituendo dementat. Hav. (g) Qui sacras turres, etc. Huc refero saltum e saxo

utique divinitas deputanda est, quæ subdita est homini, et si quid ad dedecus facit, æmulis suis. Si altera parte dæmones sunt vel angeli, cur se alibi pro diis agere respondent? Nam sicut illi, qui dii habentur (4), dæmones se dicere noluissent, si vere dii essent, scilicet, ne de majestate se deponerent ita et isti, quos directo dæmones nostis, non auderent alibi pro diis agere, si aliqui omnino dii essent, quorum nominibus utuntur; vererentur enim abuti majestate superiorum (5) sine dubio et timendorum. Adeo nulla est divinitas ista quam tenetis, quia si esset, neque a dæmoniis affectaretur (6), neque a diis negaretur. Cum ergo utraque pars concurrit in confessionem, deos esse negans, agnoscite

pronuntietur in eo qui genitalia vel lacertos, alia in A ergo subjecta est Christianis divinitas vestra; nec eo qui sibi gulam prosecat. Compar exitus furoris, et una ratio est instigationis. Sed hactenus verba, jam hine demonstratio rei ipsius, qua ostendemus unam esse utriusque nominis qualitatem. Edatur hic aliquis .sub tribunalibus vestris, quem dæmone agi constet. Jussus a quolibet christiano loqui spiritus ille, tam se dæmonem confitebitur de vero, quam alibi deum de falso. Æque producatur aliquis ex iis, qui de Deo pati existimantur, qui aris inhalantes numen de nidore concipiunt, qui ructando curantur (1), qui anhelando (a) profantur. Ista ipsa Virgo Coelestis (b) pluviarum poilicitatrix, iste ipse Esculapius medicinarum demonstrator alia die morituris (c) Socordio et Thanatio et Asclepiodoto vitæ sumministrator: nisi se dæmones confessi fuerint, christiano mentiri non B unum genus esse, id est dæmonas. Verum utrobiaudentes, ibidem illius christiani procacissimi sanguinem fundite. Quid isto opere manifestius? quid hac probatione fidelius? simplicitas veritatis in medio est; virtus illi sua assistit; nihil suspicari licebit. Magia aut aliqua ejusmodi fallacia fieri dicetis (2), si oculi vestri et aures permiserint vobis. Quid autem inniti potest adversus id, quod ostenditur nuda sinceritate? Si altera parte (3) vere dei sunt, cur sese dæmonia mentiuntur? an ut nobis obsequantur? Jam

que (7) jam deos quærite; quos enim præsumpseratis, dæmonas esse cognoscitis. Eadem vero opera nostra ab eisdem diis vestris non tantum hoc detegentibus, quod neque ipsi dii (8) sint neque ulli alii, (9) etiam illud in continenti cognoscitis, qui sit vere deus, et an ille, et an unicus, quem christiani profitemur, et an ita credendus colendusque, ut fides, ut disciplina disposita est Christianorum. Dicent ibidem ecquis ille Christus cum sua fabula? LECTIONES VARIANTES.

Leucadis prope delubrum Apollinis, quo ab amore
liberari crediti sunt amatores, quasi non idem
quodvis saxum præstaret mortem pro vita retribuens.
Ovidius in Sapphus epist.

Hanc legem locus ille tenet: pete protinus altam
Leucada, nec saxo desiluisse time.

Nec multum differt stultitia Heliogabali, de quo Lam-
pridius: Paraverat igitur funes blatta et serico et cocco
intortos, quibus si necesse esset laqueo vitam finiret. Pu-
raverat et gladios aurcos, quibus se occideret, si aliqua
vis urgeret. Paraverat et in cerauneis et hyacinthis et D
in smaragdis venena, quibus se interimeret si quid gra-
vius immineret. Fecerat et altissimam turrim, substra-
tis aureis gemmatisque ante tabulis, ex qua se præcipi-
taret, dicens, etiam mortem suam pretiosam esse debere
et ad speciem luxuriæ, ut diceretur nemo sic periisse.
HAV.
(a) Anhelando profantur. Id non fiebat sine confu-
vocis et valentissione simo anhelitu. Lucan., v. 148.
Sub pectore ficta quieto

Verba refert, nullo confuse murmure vocis
Instinctam sacro mentem testata furore.

vetustissimus ille et optimus Interpres Hariolus est, qui divina mente vaticinatur. Dictus hariolus, quasi fariolus, a fatis et a fando, quum F pro II, et item H pro Fin multis locutionibus ponatur. An quod imitantur aspirationem in exhalando? nam halitu sólent excludere velut mortalem animam, ut divinam recipiant, unde et vocem ejusmodi dabant, quæ est O E, quod OE sonus exhalandi vim præstat. Hav.

(b) Virgo Cœlestis. Intelligit Junonem, Cârthaginensium Numen primarium, de quo nos supra ad cap. XII, et præclare etiam disputat la Cerda ad cap. sequens, docens virginem illani appelari, et non absurde pluviarum hic mentionem conjungi, quæ ex aere descendunt. Hinc certe Orpheus in hymno ad illam :

ὄμβρων μὲν διερῶν, ἀνέμων τροφέ, παντογένεθλε. Nimborum mater, ventorumque omnigenitrix. At Junonem Virginem fabulosa antiquitas haud conticuit, testis mihi Pausanias in Corinthiacis in fine : Καὶ πηγὴ Κάναθος καλουμένη ἐνταῦθα τὴν Πραν φασὶν Αργεῖοι κατὰ ἔτος λουμένην παρθένον γίνεσθαι οὗτος μὲν δή σφισιν ἐκ τελετῆς ἦν ἄγουσι τῇ Ηρᾳ, λόγος τῶν ἀποῤῥήτων est, i. e. El fons cui nomen Canathus. In co fonte vulgo apud Argivos proditum, Junonem, ubi quotannis laverit, denuo virginem fieri. Manavit hic sermo ab arcanis initiorum, quæ Junoni solenni ritu fiunt. Cod. Ald. vox cœlestis pessime, ut et Rhen. vis cœlestis. HAV.

(c) Alia die morituris. Ita præclare restituit Rig. ex MS. Fuld. qui habet alia die moriturus, ut et MSS. Herald. in quibus morituris. Ridet enim istam vitæ

si homo communis conditionis, si magus, si post A runt, quia plurimum illis credendo Christo domino mortem (1) de sepulcro a discipulis subreptus, si credimus (9). Ipsilitterarum nostrarum fidem nunc denique penes inferos, si non in cœlis potius (2), et inde venturuş cum totius mundi motu, cum horrore orbis, cum planctu omnium, sed non Christianorum (3), ut Dei Virtus et Dei Spiritus et Sermo et Sapientia et Ratio et Dei Filius. Quodcumque ridetis, rideant et illi vobiscum; negent Christum omnem ab ævo animam restituto corpore judicaturum. Dicant hoc pro tribunali, si forte, Minoen et Rhadamanthum (a) secundum consensum (4) Platonis et poetarum esse sortitos; suæ saltem ignominiæ et damnationis notam refutent renuant se immundos B spiritus esse, quod vel ex pabulis eorum sanguine et fumo et putidis rogis pecorum (b) et impuratissimis linguis ipsorum vatum intelligi debuit; renuant (5) ob malitiam prædamnatos se in eumdem judicii diem cum omnibus cultoribus et operatori. bus (6) suis. Atqui omnis hæc nostra in illos dominatio et potestas de nominatione Christi valet (c), et de commemoratione eorum, quæ sibi a Deo per arbitrum Christum imminentia exspectant. Christum timentes in Deo, et Deum in Christo, subjiciuntur servis Dei et Christi. Ita de contactu deque afflatu nostro contemplatione et repræsentatione ignis illius correpti, etiam de corporibus nostro imperio excedunt inviti et dolentes, et vobis præsentibus erubescentes. Credite illis, cum verum (7) de se loquuntur, qui mentientibus creditis. Nemo ad suum dedecus mentitur, quin potius ad honorem. Magis fides (8) prona est adversus semetipsos confitentes, quam pro semetipsis negantes. Hæc denique testimonia deorum vestrorum christianos facere consueve

C

accendunt, ipsi spei nostræ fidentiam ædificant. At colitis illos, quod sciam, etiam de sanguine christianorum. Nollent itaque vos tam fructuosos, tam officiosos sibi amittere, vel ne a vobis quandoque christianis (10) Tugentur, (d) si illis sub christiano, volente vobis veritatem probare, mentiri liceret. CAPUT XXIV. ARGUMENTUM. ·Falsum itaque esse crimen irreligiositatis, et ad Romanos potius quam Christianos pertinere, quos vel ex hac subjectione dæmonum pateat, majorem illis et sublimiorem Deum colere; adeoque vel libertatem saltem religionis illis esse relinquendam, quæ cum aliis detur, tum nec ipsis Ægyptiis negetur. Sed apud illos quidvis coli licere præter Deum verum. Omnis ista confessio illorum, qua se deos negant esse, quaque non alium deum respondent præter unum, cui nos mancipamur, satis idonea est ad depellendum crimen læsæ publicæ et maxime romanæ religionis (e) (11). Si enim non sunt dei pro certo, nec religio pro certo est; si religio non est, quia nec Dei pro certo, nec nos pro certo rei sumus læsæ religionis. Ate contrario in vos exprobatio resultabit (12), qui mendacium colentes, veram religionem veri dei non modo negligendo, quin insuper expugnando (15), in verum (14) committitis crimen veræ irreligiositatis. Nunc, ut constaret illos deos esse, nonne conceditis de æstimatione communi aliquem esse sublimiorem et potentiorem velut principem mundi, perfectæ potentie (15) et majestatis? Nam et sic plerique disponunt divinitatem, ut imperium summa dominationis esse penes unum, officia ejus penes multos velint; ut VARIANTES.

(10) Quandoque christianis fugentur Franeq. fugarentur Wouwer. e Cod.

(11) Sic Haverc. ex auctoritate cod. Fuld.; cæteri : læsæ maxime R. rel.

(12) Resultavit, Fran. reista resultabit V. Cod. Fuld. (13) Oppugando Jun.

(14) Ita cod. Fuld., Rig. et Hav.; cod. Lugd. in vero; cæteri omnes: in Deum. (15) Peritia Fran.

COMMENTARIUS.

(a) Minoen el Radamanthum. Poetis in hoc consentire Platonem in hæc verba recenset D. Just. Martyr. Apol. 2. Plato, inquit, Radamanthum et Minoen itidem injustos ad se venientes plexurum esse docuit, nos autem idipsum factum iri dicimus, sed a Christo. Addit. orat. pro Christianis Athenagoras: Nos autem sive Minos sive Radamanthus sit sive aliquis eorum pater, ne cum quidem ipsum effugiturum esse judicium Dei dicimus. PAM.

(b) Pulidis rogis pecorum. Veterum contumeliis oneratos dæmonas notum est. Sulpitius de S. Martino. Quid hic, inquit, adstas, cruenta bestia? Nihil in me, funeste, reperies. LAG.

(c) Omnis hæc nostra in illos dominatio', el polestas de nominatione Christi valet. Notabilis est in hanc sententiam Irenæi locus, lib. 1. cap. 5. Domini nostri nomini, inquit, subjecta sunt omnia. Et propter hoc Judaei usque nunc bac ipsa advocatione dæmonas effugant. PAM.

(d) Si illis. Sensus obscurior, sed tamen hic est: credite illis, cum adjurati a nobis verum dicunt; si enim liceret illis mentiri, quando homo Christianus veritatem vobis probare vult, facerent certe; ne vos tam fructuosos sibi amitterent, imo ne a vobis ipsis, olim forte Christianis, ab aliqua possessione sua deturbarentur. Hav.

CAP. XXIV. -(e) Læsæ publicæ et maximæ Rom.r. Mirum non advertisse hanc lectionem Rigaltium aliosve, sed cdidisse læsæ maxime Rom.r. Tria enim diluit: crimen primo læsæ religionis, quam Gentes passim observant, tum imprimis Romanæ, quæ certe distabat a cynocephalis et inquinamentis Ægyptiorum,licet nonnunquam etiam Roma receptis. Tertio titulum lesæ augustioris majestatis Cæsaris sc. de quo c. XXVIII, cui et Gentium et Romanorum Dii subjecti. Debemus

Plato Jovem magnum (a) in coelo comitatum A alius lacunaria (d), alius suam animam (e) deo suo vo

veat, alius hirci (f). Videte enim ne et hoc ad irreligio. sitatis elogium concurrat (2), adimere libertatem religionis et interdicere optionem divinitatis, ut non liceat mihi colere quem velim, sed cogar colere quem nolim. Nemo se ab invito coli volet (3), ne homo quidem; atque adeo et Ægyptiis permissa est tam vanæ superstitionis potestas, avibus et bestiis conse. crandis, et capite damnandis qui aliquem hujusmodi deum occiderint. Unicuique etiam provinciæ et civitati suus deus est, ut Syria Atagartis (g), ut Arabiæ LECTIONES VARIANTES.

B (3) Vellet Frun.

COMMENTARIUS.