Obrazy na stronie
PDF
ePub

tem Scripturarum, si non vetustatem (1); divinas A quod regnis regna compulsant; quod fames et lues

[blocks in formation]

CAP. XX. (a) Locales' quæque clades. Tales ut puto regiones intelligit quæ aeris et paludum inclementia infames, multos mortalium, præsertim illis B terris non assuetos, tollunt.

Quod latus mundi, nebulæ, malusque
Jupiter urget.

verbis Horat. lib. I. Carm. Od. XXII. Martialis:
Medio in Tibure Sardinia est,
demonstrans vel in saluberrimis locis mortem inve-
niri posse, nam

A morte homines semper tantumdem absumus. secundum Publium, versu 1. Neque neglexit hoc disertissimus naturæ indagator Lucretius, qui ubi demonstravit locos pestilente spiritu avibus et quadrupedibus infestos, docet idem in hominibus obtinere lib. VI, versu 769.

Principio hoc dico, quod dixi sæpe quoque ante,
In terra quojusque modi rerum esse figuras :
Multa, homini quæ sunt vitalia: multaque morbos
Incutere, et mortem quæ possunt ac celerare.
Intelligi possunt etiam terræ motus, montium eruc- C
tationes, fluminum inundationes et similia. HAV.

(b) Frequentiæ pleraque montium. Intelligit feras bestias frequentes in montibus illorumque incolas, ut leones, ursos, etc., nt recte Wouw. et Rigalt. Nam cum semper Africa feris abundaverit, ita ut Numidas dicat Strabo lib π. οὐ δυναμένους γεουργεῖν, διὰ τὸ πλῆθος τῶν θηρίων τὸ παλαιόν. antiquitus agrum colere non potuisse propter ferarum multitudinem. Ita magis adhuc desertæ facte sunt regiones iliæ assiduis bellorum compulsationibus, feræque inde multiplicatæ late stragem dederunt. Alia editiones, Geleniana frequentiæ pleræque mortuæ. Aldina frequentium plerumque montium. Barr. efferventium plerumque montium. quomodo Rhenan, in edit. secunda, nam in prima frequenlium edidit. Quæ lectio si plausibilis alicui videtur, ita correctam malim et efferventiæ plerumque montium. Certe c. XL. ubi latius omnia hæc exsequitur : Sed nec Tuscia jam tunc atque Campania de Christianis querebatur, quum Volsinios de cœlo, Pompeios de suo monte perfudit ignis. Quare et ipse non valde repugno, sed ut aliam præferam in causa est, quod in conclusione dicat providentiæ scripta sunt. Innuens ita omnia ista quæ hodie contingant, quæque enumerat jam, in sacris litteris ante prædicta esse. At ubi ardentes montes ultricem Dei flammam eructantes inquiramus? non certe in Apocalypsi VIII. 8. ubi magnus ille mons ardens igne in mare dejectus. Nec ps. LXXXIII. 15. Velut ignis desertum urit, et velut flamma montes accendit. Ibi enim de arboribus locus est, quæ vento in montibus agitate, aliquando ignem concipiunt. Testis Lucretius lib. I, 896.

At sæpe in magnis fit montibus, inquis, ut altis
Arboribus vicina cacumina summa terantur
Inter se, validis facere id cogentibus austris.
Donec fulserunt flammai flore coorte.

Idem fib. V. 1095.

Et ramosa tamen cum ventis pulsa vacillans,

[ocr errors]

D

Estuat in ramos incumbens arboris arbor. Exprimitur validis extritus viribus ignis, Et micat interdum flammai fervidus ardor. Et antiquior illo Thucydides. Is lib. II. Hôn và è peσιν ύλη τριφθεῖσα ὑπ ̓ ἀνέμων πρὸς αὐτὴν ἀπὸ ταὐτομάτου πῦρ καὶ φλόγα ὑπ' αὐτοῦ ἀνγκε. i. e, Jam enim in montibus sylva a ventis invicem contrita, sponte sua ex se ignem et flammam sursum extulit. Quem locum et lamb. ibidem et Casaub. adducit ad Sueton. Tiberium c. 6. ubi Tiberius itinere nocturno, discrimen vitæ adit: flamma repente e sylvis undique exorta, adeoque omnem comitatum circumplexa, ut Liviœ pars vestis et capilli amburerentur. Locus est et Jes. XXXIV. 9. sed ad terram Chanaan pertinens, terra eorum in picem ardentem conversa erit. Ut et Dent. XXXII. 22. Ignis accensus est in ira mea, et ardebit in infima inferni, terramque cum reditibus suis vorabit, et fundamenta montium inflammabit. Sed hic quidem locutiones ab ardentibus montibus sumuntur; sed ad terram Chanaan pertinent, quamvelut ambustam hodie sterilitate Strabo et alii scriptores docent. Euseb. in Demonst. Evang. lib. VI, c. 7. ad verba ps. CVII, 34. hæc notat: A voveLS &verSpaud, etc., e. i. Quæ quidem plane cognita habebis, si percurreris illam Judaicæ gentis antiquitus celebratam Hierusalem, ejusque gloriam, ac divinæ frugis proventum eorum utique sanctorum hominum, Deique amicorum, qui in ea vixerint, quam utique in præsenti omnibus his rebus privatam spoliatamque invenies. Nam post Christi adventum facta est vere infructuosa, et sine aqua, et omnino deserta, et ut ait Propheta, in salsuginem, a malitia inhabitantium eam. Nisi forte respiciat Auctor ad illa quæ Babeli minatur Jeremias c. LI. 25. ponam te in montem ignis, i. e. convertam te in montem ardentem. At mihi dubium non est, quin respexerit Auctor ad locum Ezech. v. 17. ita omnia hæc illic enumerantur, et ipsa quidem ad Judæos spectantia, sed illustrior locus nullus ad manum erat, quo multiplex Dei vindicta per plagas suas in hostes nominis sui quoscumque exprimeretur, Frequentiæ plerumque mortium præferunt MS. Fuld. et Agob. editiones Heraldi et Pamelii, sed frustra, cum hic singularia recenseantur, ut sunt fames, lues, bestiæ, etc. HAV.

(c) Officia temporum. Cum nec ver, nec æstas, nec autumnus officio suo satis fungantur in producendis frugibus, quae latiores olim evenire solita sint, iisque vel nimii imbres, vel solis æstus noceant. De Deo Tertull. in lib. De Patientia cap. 1. qui temporum officia, elementorum servitia, totius genituræ tributa dignis simul et indignis patitur occurrere. Insignis locus est apud Flavium Vegetium lib. I. de Re militari. Disserit ibi de mandi interitu, et inter alia ita scribit: Utque de Italia loquar, plurimæ in ea partes sunt, quæ olim a frequentissimis populis habitabantur, nunc autem ferme desertæ videntur. Plurimæ item quas veterum Romanorum temporibus pauci admodum incolebant, ita sunt immutatæ, ut nihil supra. Quod et aliis omnibus orbis partibus fieri non est ambigendum. Proinde si aerem plerumque, qui olim saluberrimus erat, nostris temporibus

[ocr errors]

et elementorum munia exorbitant («); quod et mons- A verbi Divini implementum agnoscere noluerint : cujus tris et portentis naturalium forma turbatur, providenter scripta sunt (1). Dum patimur, leguntur; dum recognoscimus, probantur. Idoneum, opinor, testimonium divinitatis veritas (2) divinationis. Hinc igitur apud nos futurorum quoque fides tuta est, jam scilicet probatorum, quia cum illis, quæ quotidie probantur, prædicebantur. Eadem (3) voces sonant, eadem litteræ notant, idem spiritus pulsat, unum tempus est divinationi futura præfanti apud homines, si forte distinguitur dum expungitur, dum ex futuro (4) præsens, dehinc ex præsenti præteritum deputatur. Quid delinquimus, oro vos, futura quoque credentes, qui jam didicimus illis per duos gradus credere? CAPUT XXI.

sane divinitate percepta, falsæ religioni renuntiare decet, cum etiam ab ipsis malignis spiritibus, quibus imperat, testimonium aliquando potentiæ suæ exigat. 21. Sed quoniam edidimus, antiquissimis Judæorum instrumentis sectam istam esse suffultam, quam aliquanto novellam (b), ut Tiberiani temporis (c), plerique sciunt, profitentibus (5) nobis (d) quoque; fortasse an hoc nomine de statu ejus retractetur (e), quasi sub umbraculo insignissimæ religionis, certe licita (6), aliquid propriæ præsumptionis abscondat, vel quia præler ætatem neque de victus exceptionibus, neque de solemnitatibus dierum, neque de ipso signaculo corporis, neque de consortio nominis cum Judæis agimus, quod utique oporteret, si eidem Deo manciparemur? Sed et vulgus jam scit Christum, hominem utique aliquein, qualem Judæi judicaverunt, quo facilius quis nos hominis cultores existimaverit (7). Verum neque de Christo erubescimus, quum LECTIONES VARIANTES.

ARGUMENTUM. Hoc insigni capite plenissima propina- B

-

tur Christi, Dei Filii, historia, qui, prout ad salutem animarum debet cognosci, late et nervose describitur. Ostenditur interim, quid Judæis evenerit, dum in illo

(1) Providentiæ Semler.
(2) Veritatem Paris.
(3) Eadem eadem. Jun.
(4) Futura Paris.

(5) Vobis Fran.

(6) Certe licentiæ Fran.
(7) Qui

existimaverint alii Jun.
(8) Ut quos Haverc.

COMMENTARIUS,

pestilentem videmus, cur non mullas regiones, quæ diu
bellica gloria celebratæ sunt, immutata aeris, qui a
cœli statu qualitatem sumit, conditione, in hominum
virtute degenerasse affirmabimus? Hujus rei causam
ruenti sæculo adscribit Lucretius dum terram quasi C
effoetam parentem considerari vult. Versus ejus sunt
lib. 11, 1149.

Jamque adeo affecta est ætas, effœtaque tellus
Vix animalia parva creat, quæ cuncta creavit
Sæcla, deditque ferarum ingentia corpora partu.

Ita lege cum MSS. Voss. Bib. L. B. Quomodo plane
etiam Sallustius Cat. c. LII. de Rep. Rom. ac veluti
effœta parentium, multis tempestatibus haud sane
quisquam Romæ virtute magnus fuit. Idem Lucret.
cum agricola querelas induxisset versu 1170. ita
concludit,

Nec tenet, omnia paulatim tabescere : et ire
Ad scopulum, spatio ætati defessa vetusto.

Et hic scribe ex eleganti istorum MSS. correctione ad capulum, i. e. ad sepulturam. HAV.

(a) Exorbitant. Barr. et Ald. exorbitantur. Adumbravit hæc omnia pulcre Prosper Aquitanus libro Epigramm.

Non idem status est agris, non urbibus ullis,
Omniaque in finem præcipitata ruunt.

Ferro, peste, fame, vinclis, algore, calore,

Mille modis miseros mors rapit una homines.
Undique bella fremunt, hominis furor excitat, armis
Incumbunt reges regibus innumeris.
Impia confuso sævit discordia mundo;

Pax abiit terris, ultima quæque vides. Hav.

CAP. XXI.-(b) Aliquanto novellam. Per aliam lectionem, quæ in Cod. Fuld. est, alius sensus huic loco datur, ibi legitur, quam scient aliquando, ut ad Judæos referatur. Puto verius ex sequenti sciunt hic illam vo cem duplicatam esse. Secundum Fuld. MS. sensus, qui sese hic alius aperire videtur, ille est : Ipsi illi Judæi scient aliquando hanc sectam, i. e. intelligent et approbabunt, in nostra castra sese conjicientes, secundum dictum Oseæ n. 5. tum quum scient et cognoscent ipsum, Jerem. xxxI. 34. clamantes: Deus

[ocr errors]

D

mi, nos Israel tuus novimus te. Os. vii. 2. Alii legunt, Barræus quidem et Ald. et Herald. et Rhen. quam aliquando novellam. La Cerda quam aliquanto novellam, ut et MS. L. B. et Agobard. et Pamelius et Rigalt.

HAV.

(c) Tiberiani temporis. Ita clare MSS. Agobard. et L. B. ita Pam. et Rig. et Rhen. qui cum non distinguant post temporis, videntur intelligere de scriptoribus Tiberiani temporis, quod hic falsum est. Dicit enim plerosque introgressum novæ hujus sectæ in orbem scire factum tempore Tiberii, fortassis itaque putaturos novam hanc præsumptionem sub illa vetusiate sua roborata Judæorum religione, ut post Ajacis alicujus clypeum, latere velle. Alii legebant, ut Tiberii temporibus, quod cum sine sensu, additum fuit in Fuld, ortam, ita ut Tiberianis temporibus ortam. In editione Prioriana Rig. ex postremis vitiose legitur Tiberini. Supra cap. v. Tiberius ergo, cujus tempore nomen christianum in sæculum introivit. Hav.

(d) Nobis quoque. Ita Rig. Ald. Jun. Alii vobis, ut Pam. quod vitiosum est, id enim Judæis et Gentibus facile concedimus, novam esse sectam, sed tamen antiquissimis vel ipsorum Judæorum instrumentis suffultam, quæ disciplinam Deo gratam non tollit, sed illuminat, sed reformat. La Cerda, nostris.

(e) Retractelur. Cum vero de statu ejus retractari dicit, puto innui malignitatem et invidiam qua judicabant de religione. Retractare enim apud Nostrum quidem passim significat diligenter tractare et recognoscere, sed quoniam ille qui lippus ipse recta aliorum aspicere non vult, obtrectationis ergo diligenter inquirit, sicubi faculam invidiæ et maledicentiæ accendere possit, ideo hic pro carpere accipio. Quomodo fere utitur in libro de Jejuniis c. xv. certe in malam partem: Atquin ad Romanos scribens, vos nunc compungit retractatores hujus officii; i. e. detrectatores, inobedientes, irrisores. Hav.

(f) Quis nos. Aldinum exemplar qui nos h. c. existimaverint. Verus sensus est, vel inde humano ingenio tantum rationis debuisse indulgeri, ut si congruum et simile alicujus veri fingere et mentiri illi voluissent, humanam saltem speciem Dei Christianorum finxissent, non ferinam, monstrosam, ut fecerant in Ono

sub nomine ejus deputari et damnari juvat, ne- A bundi, et cœli et soli sui extorres, vagantur per orbem,

que de deo aliter præsumimus. Necesse est igitur pauca (1) dicamus de Christo ut Deo (2). Tantum Judæis erat apud Deum gratia, ubi et insignis justitia et fides (3) originalium auctorum, unde illis et generis magnitudo et regni sublimitas floruit (a) et tanta felicitas, ut Dei vocibus, quibus edocebantur, de promerendo Deo, et non offendendo, præmonerentur (4). Sed quanta deliquerint (5) (b), fiducia patrum inflati [ ad delirandum] (6), derivantes (7) a disciplina in profanum modum, etsi ipsi non confiterentur, probaret exitus hodiernus ipsorum. Dispersi, pala

sine (c) homine, sine Deo rege (8), quibus nec advenarum jure terram patriam saltem vestigio salutare (d) conceditur. Cum hæc illis sanctæ voces (e) præminarentur, eædem fere semper omnes ingerebant fore, uti sub extimis curriculis sæculi ex omni jam gente, et populo' et loco cultores sibi allegeret Deus multo fideliores, in quos gratiam transferret, et pleniorem quidem ob disciplinæ auctioris capacitatem (9). [ Venit igitur, qui ad reformandam et illuminan dam eam venturus a Deo prænuntiabatur, Christus ille

LECTIONES VARIANTES.

(1) Voc. dicamus recepimus auctoritate cod. Fuld. (2) Ut de Deo totum Fran.

(3) Rig. et Hav. ob insignem justitiam et fidem, etc. (4) cod. Fuld. et t. fel. de Dei vocibus affuit, quibus docebantur, et promerendo Deo et non off. præmonebantur. (5) Dereliquerint Fran.

(6) W. ad delirandum, quæ Hav. e cod. Fuld. recepit, delevit Rigaltius. Rhen. et Herald. ad declinandum.

B (7) Derivantes : ita cod. Lugd. et edd. pleræque; Gelen. declinantes, Rig. et Jun. e cod. Urs. deviantes.

(8) Sealiger emend. sine nomine, sine Deo rege: cod. Lugd. II. sine homine (Lug. I. sine honore), sine Deo', sine rege.

(9) Ita h. locum emend. Fr. Junius, vulgo scriptum : transferret, pl. qu. ob disc. auctoris (cod. Gorz.: altioris, cod. Pul. auctoris) capacitatem.,

COMMENTARIUS.

choite, de quo paulo superius egit, quasi ex gente Centaurorum, Chimærarum, Shingum hybrida quis a nobis coleretur. In quo certe egissent ut Judæi olim, qui Deum ipsum, Jesum nostrum, nihil nisi nudum hominem putaverunt. Prout certe egerunt etiam illi inter gentes, qui Christianos accusarunt ut cultores hominis suspensi. Hav.

(a) Regni sublimitas floruit. Sìmilia Justini historici illa, licet ab errante profecta: Semperque exinde hic mos apud Judæos fuit ut eosdem, reges et sacerdotes haberent: quorum justitia religione permixta, incredibile quantum coaluere. Ut et Strabonis libro XVI. Oi δὲ διαδεξάμενοι, χρόνους μέν τινας ἐν τοῖς αὐτοῖς διεμεῖνον δικαιοπραγοῦντες, καὶ θεοσεβεῖς ὡς ἀληθῶς ὄντες ; i. e.Successores (Mosis) aliquandiu in iisdem institutis permansere, justi et vere religiosi. Illa itaque vere fuit Judæorum gloria, quam falso sibi assignabant Romani pro merito religiositatis diligentissimæ in tantum sublimitatis elatos, infra cap. xxv. HAV.

(b) Deliquerint. Omnes libri, quos ego et Pamelius vidimus, habent dereliquerunt vel dereliquerint. Rigaltius tamen et Scaliger, et vetust editiones, ut et Rhen. et Aldi deliquerint. Nec temere. Est enim a delinquere, unde seriores formarunt delinquentiam pro delicto, Paschasius Radbertus in Epitaph. Wale i. 1. c. 28. Et in glossario Papiæ Deliquio exponitur oblivio. HAV.

(c) Sine homine. Acute Scaliger, qui in libro suo ad marginem emendavit sine nomine. sine Deo rege. Puto illum ita interpretari voluisse Osea illa m. 4. Nam diebus multis desidebunt Israelitæ sine rege, sine principe. Etsi enim rex non sit, potest tamen nomen imperii esse, quale Judicum post Mosen, et Principuin temporibus Esdræ:Imperatorum, quum Maccabi insurrexissent in oppressores Judæorum. Tamen a vulgata non discedo, quæ vehementior est, nec enim jam Deum regem habent, quem olim jam spreverunt ad exemplum gentium hominem sibi regem quærentes et visibile regnum, in que εἶδος Τυράννου άξιον oculis blandiretur, i. Sam. vin. 5. Nec hominem ipsum, cujus aspectu contra fortuita casuum corroborarentur, quomodo Tacitum fere alicubi loqui puto. Scaligeranam tamen conjecturam adjuvat, sensumque adauget MS. L. B. in quo sine homine, sine Deo, sine Rege. Quæ lectio si placet, ita corrigenda est, sine Nomine, TERTULLIANI I.

C

sine Rege, sine Deo; id est, nec jam Resp., nec Regnum, nec Theocratia. HAV.

() Vestigio salutare. Legem horrendi carminis præscripsit Adrianus victor.Hieronymus in Chron, Euseb. MMCL. ex quo tempore etiam introeundi eis Jerosolymam licentia ablata. Eusebius ex Aristone Pellæo. To nã EOvos éž éxeivou, etc., i. e. Omnis hæc natio jam ex illo ab omni regione finitima Hierosolymorum penitus arcebatur, cum sanctione divinæ legis, tum maxime constitutionibus et decretis Adriani, ita ut ne de excelsiore quidem prospectu eminus eis saltem paternum solum profanis obtutubus liceret inspicere; 1. v. Hist. Eccl. c. 6. Plura ex Justino Martyre, Hilario. Hieronymo et aliis profert summus Scaliger in Animadv. Euseb. p. 216. edit. opt. Hav.

(e) Præminarentur. Deuteron. xxx. 26.Ps. LIX.12. Circumerrare fuc per potentiam tuam. Et præsertim versu 15. ganniant ut canis et circumerrent civitatem. Quod certe ex hoc loco quomodo implementum acceperit, jam nemini dubium esse potest. Quandoquidem præsertim ad præfiguratum Davidis regno et casibus Messiæ regnum veri theologi oculus respicere debet. Inspice et Es. 1. 7. Ezech. v. 10. Osex 11. 10. et x. 3. Amos ix. 9. Theodoretus Gr. Aff. Cur. p. 165. Καὶ ὡς εἰς ἅπασαν τὴν οἰκουμένην, etc., i. e. Fore etiam ut Judæi, qui se crucis ligno affixuri erant, patrio solo extorres, per universum terræ orbem dispergerentur. Agedum itaque videamus, an hæc prædictio ad eventum pervenerit. Ac de Judæis quidem vos dubitaturos non puto. Patria enim urbe expulsi jam sunt, alioque terrarum commigrarunt; et quæ sequuntur. Ipse Tertullianus in egregio Ad Judæos libro, cap. xi. Nam et pro istis meritis vestris cladem vestrum futuram Ezechiel nuntiat et non solum in isto sæculo quæ jam evenit, sed in die tribulationis quæ subsequetur. Et clarissime cap. xi. Et alio loco sic per Prophetam dicitur (est Jes. xxxi. 17.) Regem cum claritate videbitis, id est Christum facientem virtutes in gloria Dei Patris, et oculi vestri videbunt terram de longinquo: quod vobis pro meritis vestris post expugnationem Hierusalem, prohibitis ingredi in terram vestram, de longinquo eam oculis tantum videre permissum est. Ibidem: Quæ cum ita commisissent, nec intellexissent Christum in tempore suæ visitationis inveniendum, facta est terra eorum deserta, et civitates eorum igni exuste. Hieronymus loco supra allato, primum Deinutu, sicut prophetæ vaticinati

(Treize.)

Filius dei ] (1). Hujus igitur gratiæ disciplinæque arbi- A semine; non de sororis incesto (c), nec de stupro fiter et magister, illuminator atque deductor (a) generis humani, Filius Dei annuntiabatur, non quidem ita gemitus, ut erubescat de filii nomine (b) aut de patris

(1) Uncis inclusa delent Rig. et Haverc.

liæ aut conjugis alienæ (d) deum patrem passus est, squamatuin, aut cornutum, (e) aut plumatum amatorem (f), aut in aurum conversum (g) (2) : Jovis enim LECTIONES VARIANTES.

(2) Aut in auro conversum Danaidis Fran.

COMMENTARIUS.

sunt, deinde Romanis interdictionibus. Et ibi inspice Scaligerum. HAv.

(a) Deductor. Quem Græci hoc sensu dadcüyor, Litteræ Sacræ & vocarent. Dicebatur enim ita proprie in sacris Eleusiniis ille qui facem manu tenens alios præibat atque viam illuminans deducebat,ut docet Eustath. ad Hom. I. A. versum 279. Apud Arrianum ad Epictetum L.in.c. 21. aliquis Deorum contemptor: Οἴκημα ἐστι καὶ ἐν Ελευσίνι, ἰδοὺ καὶ ἐνθάδε· ἐκεῖ ἱεροφάν της, καὶ ἐγὼ ποιήσῳ ἱεροφάντην· ἐκεῖ κήρυξ, καὶ ἐγὼ κήρυκα B καταστήσω· ἐκεῖ δαδοῦχος. κἀγὼ δαδούχος;1.e. A des est, et quidem in Eleusiniis, etiam apud nos est: illic antistes est sacrorum, et ego efficiam ut hic sit: illic præco, et ego constituam hic præconem: illic facem ferens, et ego daduchus. Αρχηγὸν τῆς ζωῆς Jesum appellat Petrus Act. m. 15. Que sequuntur Filius Dei delet MS. L. B. ut et Agobard. HAV.

(b) De filii nomine. Ita repone cum Cod. Fuld. Vulgati in filii nomine. Quantumvis enim gloriarentur apud poetas veteres illi heroes Deos patres et proavos jactantes, debebant tamen post cauda explicationem cuni pavone pedes lutulentos et scabros aspicientes, revera de origine sua, quæ non alia quam stuprum vel adulterium esse posset, confundi. Neque decorum hic neglexit ut mirabilis doctrinæ sic summi artificii poeta Virgilius. Qui quum de origine Enex sui merito erubesceret, adulterium specioso nomine conjugii velat, apud quem Helenus lib. 111. versu 475. ita senem Trojanum affatur:

Conjugio Anchisa Veneris dignate superbo.
Atque ita suis ipse verbis sub persona Didonis in
Enea peccantis lib. iv. 172.

Conjugium vocat, hoc prætexit nomine culpam.

De patris semine. Videtur idem dicere, cum tamen mininie sit idem. De modo enim progenerationis jam loquitur, quæ monstrosa et pudenda in illis erat : amplexu draconis, insultu tauri, hirci, arietis, crissatione oloris, et quæ sunt similia. Unde patet lectionem, quæ est in Cod. Fuldano ex glossa marginali esse, de patris semine, sicut de concubitu tauri, ex apta tamen et docta interpretatione. Respexisse simul videri potest ad Cœli et Saturni historiam, sed quasi per HAV.

transennam.

C

(c) Sororis incesto. Junonis, cum et filia Veneri se miscuerit; Proserpinæ item vocatus apud inferos Pluto, cui Jovi nomen apud superos. Imo nec matre Rhea abstinuisse creditur. Theodoret. Gr. Aff. Cur 1.45. Οὐ γὰρ δὴ μόνην τὴν ἀδελφὴν, etc., i. e. Neque enim D tantum sororem, sed matrem quoque ac filias sibi uxores adjunxit: præterque has ipsas, innumeras prope et mulieres et Deas stupri commercio vitiavit. Unde isti justa indignatio in hanc ferinam cogitationum rabiem, p. 55. Oi ôt rode tÿ nálet, elc., i. e. Si qui vero in adulteria inciderunt, necessariis tamen ac consanguineis foeminis pepercerunt. Quod si quis inventus est qui sororis amoribus captus fuerit, at in matrem debacchatus non est, neque in filiam insanivit : sed humana naturæ ac dignitatis eam rationem habuit quam debebat, neque induit brutorum animalium fatuitatem. Et mox, Obros ôè, by Oz, etc., i. e. Iste vero, quem Homerus hominum patrem Deorumque appellavit, Junonem quidem germanam sororem sibi uxorem fecit. Ipsi etiam Rheæ, quam et Deonam et Demetram (id est Cerereni) vocant quanquam ea sibi mater esset, actus furore libidinis, admixtus est : Phersephatiamque (i. e. Proserpinam) ex es genitam stupro, uxorem duxit; factus plic

suæ vir. Merito itaque Noster e. ix. Proinde incesti qui
magis, quam quos ipse Jupiter docuit ? HAV.
(d) Conjugis. Cod. Fuld. de conjugis, mendose. Ille
enim omnium mulierum vir. Epiphan. aur yuvzixão
vip, ut de Cæsare Suetonius.

(e) Cornutum. Idem ibidem in lib. Aucoratus :
Πηνελόπην μὲν γὰρ φθείρει, δι' ἣν ἦν τράγος γενόμενος τράγος
μὲν οἶμαι, ἐγένετο διὰ τὸ ἀκραῖον τῆς τοῦ γενείου παραπλοκής;
i. e. Penelopen enim corrupit, propter ipsam hircus
factus. Hircus autem ut puto factus est ob similitudinem
acuminata implexeque barbæ. Ita enim locus iste verti
et intelligi debet. Præsertim taurus. Ibidem : Kzł
πρὸς Πατεράην δὲ ταῦρος ἐγένετο, ὡσαύτως καὶ πρὸς Εὐρώπην.
Et erga Pasiphaen taurus factus est, similiter erga
Europam. Unde etiam huc referri meretur Nummus
Gortyne in insula Creta urbis, quem produxit et
illustravit Clariss. Patinus in Thesauro suo p. 21.
Sedet ab una parte Europa virginitatis florem raptum
lugens in platano vel sub umbra ejus, ab altera
Jupiter raptor lascivientis forma tauri conspicitur.
Plinius lib. 12. cap. 10. Est Gortiniæ in insula Creta
juxta fontem platanus una insignis utriusque linguæ
monumentis, nunquam folia dimittens, statimque et
Græciæ fabulositas superfuit, Jovem sub ea cum Europa
concubuisse, Vectam tauro puella n, et eleganter
depictam exhibet etiam in gemma Leon. Augustinus
tom. 1. tab. 185. et in Gete Nummo a Byzantiis
percusso rursus Patinus in suo vere Thesauro p. 192.
Sidoniorum pariter Nummus apud Spanh. de U. et
Pr. N. p. 780. Suavissimum est epigramma Moschi
huc respiciens, et cur non addam? Inscriptio, els
Έρωτα ἀροτριῶντα,

Λαμπάδα θεὶς καὶ τόξα, βοηλάτιν εἷλετο ῥάβδον
Ούλος Ερως πήρην δ' εἶχε κατωμαδίην.
Καὶ ζεύξας ταλαεργὸν ὑπὸ ζυγὸν ἀυχένα ταύρων,
Εσπειρεν Δηούς αὔλακα πυροφόρον.

Εἶπε δ ̓ ἄνω βλέψας αὐτῷ Δι· Πρῆσον ἀρούρας,

Μή σε, τὸν Εὐρώπης βοῦν ὑπ' ἀροτρα βάλω.

I. e. Face deposita et arcu, boum agitatricem accepit virgam perniciosus Amor. Pendebat autem illi pera ab humeris: et juncto laborum patienti sub jugum collo taurorum seminavit Cereris sulcum frugiferum : Dixit autem sursum aspiciens ipsi Jovi: Combure arva, ne te Europa bovem aratro subdam. Ita vulgo vertunt. Sed elegantior usus est dictionis c. significat enim næ ego le sc. rursus a. s. cum diphthongo. Perperam quoque in edit. Ald. et Brod. legitur Bonárny et πλῆσον.

(f) Aut plamatum. Quum cygnus esset factus ob Ledám. De Spectac. cap. vm. De cygno Jove non erubescunt. Furta illa Jovis passim nobis exhibent Gemme antique. Ledæ quidem concubitum, Gorlaus 1. 26. et Leon. Augustinus 1. 19. marmorque Musei Justinianai.

(g) In aurum conversum. Ald. Pam. et aliæ Edit. in auro c. Sed ita Rig. et la Cerda. Vocem quæ sequebatur Danaidis expunxi cum Rig. et Rhen; est enim a glossa, quales plures hoc cap. Et cur ipsam Danan potius auro conjungat, quani plume Ledam, cornibus Penelopen, Pasiphaen, aut Europam. Ald. legit, et ista sunt numina vestra. Epiphanius eodem Ιου : Πρὸς Δανάην δὲ χρυσὸς ἐγένετο, etc., i. e. Erga Danaen vero aurum fiebat, ut virginem castam thalamo inclusam corrumperet. At ille aurum fieri nunquam potuit, sed præstigiator fuit, et per auri largitionem virginem decepit. Et apud Ledam rursus cygnus fucius est, inflammationem fervoris voluptatis suæ significans;

ista sunt numina (1) vestri (a). Cæterum Dei Filius A mundi Verbo et Ratione et Virtute molitum. Apud vesnullam de impudicitia (b) (2) habet matrem, etiam quam videtur habere (c) non nupserat. Sed prius substantiam edisseram, (3) et ita nativitatis qualitas intelligetur. Jam ediximus Deum universitatem hanc

tros quoque sapientes (d) AórON, id est Sermonem atque Rationem, constat artificem videri universitatis. Hunc enim Zeno (e) determinat factitatorem, qui cuncta in dispositione formaverit, eumdem et fatum LECTIONES VARIANTES.

(1) Nomina vestri MS. et numina vestra V. C.
(2) Rhen., Lat., Pam. et Hav. de pudicitia, quam scriptu-

ram defendit etiam Rigalt.
(5) El abest Paris.

COMMENTARIUS.

ἀναπτερούσθαι enim est accendi cupiditate rei alicujus.
Theodoret. p. 51. Καὶ τῇ Λήδᾳ ἐν εἴδει κύκνου μιγνύμε
νον, καὶ μέντοι καὶ εἰς τὸν Δανάης κόλπον χρυσοῦ δίκην
gepopeo. Ledæ vero consertum in cygni specie, Danaes-
que in sinum adinstar auri illapsum. Parmenio epigram-
matarius lib. vi. Authol.

Εἰς Δανάην ἔβρεύσας, Ολύμπιο, χρυσός, ἵν' ἡ παῖς
Ως δώρῳ πεισθῆ, μὴ τρέση, ὡς Κρονίδην.

Id est ex versione Petreii Tiara,

In Danaen aurum fluxisti Jupiter, ut ne
Fulmine terreres, sed caperés pretio.

Quare idem poeta sibi eamdem viam quærendam
putat in versiculis, qui proxime sequuntur, quosque
ego superioribus connectendos puto. Sunt autem hi:

ὁ Ζεὺς τὴν Δανάην χρυσού, κἀγὼ δέ σε χρυσού. Πλείονα γὰρ δοῦναι τοῦ Διὸς οὐ δύναμαι. Auro te placem, elim sic Jupiter ipse [Et tibi quid possum reddere plus] Danaen. Jam scilicet olim, vel Horatio in ipsa hac fabula teste 1. u. Carm. Od. xvi. 12.

Auruni per medios ire satellites,

Et perrumpere amal saxa, potentius
Ictu fulmineo.
HAV.

tuariæ filius. Quomodo emendavit Rigaltius, quem tamen reprehendere audet Priorius, cum la Cerda eligens vulgatum questuarii; quod quid est aliud, quam post inventas fruges glandibus vesci? Non Rigaltius enim ita tantum in Agobardino exemplari invenit, sed et Josias Mercerus annotavit ad librum suum quem cum isto codice diligentissime contulit, qui liber in Bibl. Lugd. Bat. hodie asservatur. HAV.

B (c) Non nupserat. Pessime Barr. et Ald. nupserat. Licet enim Matth. 1. 19. Josephus dicatur e autñs sciendum est id per prolepsin fieri, quomodo Chorebus apud Virg. 1. 1. Æneid. 344.

(a) Jovis enimista sunt numina vestri. Hæc quidem lectio verissima mihi videtur, quam repræsentavi ex Cod. MS. Lugd. Bat. Scriverius in MSS. non longe hinc C abeuntem invenit Jovis enim ista sunt nomina vestri. Ita c. v. de Spect. : Animadverte, Christiane, quot nomina immunda possederint circum. Quam lectionem si quis præferre velit, nolim repugnare, est enim acerbo sale plena. Sed alteri et vehementia, varia et MSS. et editorum lectio magis blanditur; Barr. Jovis, et ista sunt numina vestra. Quomodo etiam Aldus. Pam. et Herald. et Rhen. et Cod. Agob. Jovis ista sunt, et numina vestra. Satis concinne Cod. Fuld. ista sunt humana vestri. Rigal. denique edidit quidem Jovis enim ista sunt numina vestri. Sed tamen in Notis legendum putat, Jovis enim ista sunt omnia vestri. Minus valide.

[ocr errors]

(b) Cæterum Dei filius nullam de impudicitia habet matrem. Quod Latinius et Pamelius in quibusdam exemplaribus scriptum esse testantur: Nullam de pudicitia habet matrem, rectum est, nec debuit mutari. Dei filius Dominus noster non ex ullis nuptiis est natus, ne quidem justis aut legitimis. Itaque non D habet de pudicitia matrem. Nempe, Maria virgo facta mater ejus non alicujus matrimonii nexu, quamlibet pudici, sed solo verbo Dei. Vulgo tamen Dominus noster habebatur filius Josephi et Marie. Unde ait Tertullianus, Etiam quam videtur habere matrem, ea mater non nupserat. RIG. De pudicitia. Recte adstruit in Notis hanc lectionem Rigalt. præter enim rationes ab eo allatas, confirmatus Rhenani editione. Vult itaque dicere non tantum ex impuro et illicito concubitu non Jesum nostrum, sed ne quidem ex puro licitoque matrimonio susceptum, Spiritus scilicet sui vi et divinæ nature capacitate, quæ sibi domicilium inter homines exstruxit, et humanæ originationis fermentum in utero virginali concitavit. Qui non intellexerunt, substituerunt de impudicitia. Judæi amen pudicitiam ejus ausi sunt oppugnare, ut patet ex lib. De Spectac. cap. ult. Hic est ille (dicam) fabri aut ques.

esse natum

Gener auxilium Priamo Phrygibusque ferebat:
Infelix, qui non sponsæ præcepta furentis
Audierat.

Vocatur jam gener, cum desponsata illi tantum esset
Cassandra. Itidem ut Silanus Claudii gener vocatur,
cum desponsata ipsi esset Octavia apud Sueton, in
Claud. c. x. xvn. Mariam ipsam acerbam adhue et
nondum nubilem plenis annis fuisse vel inde colligi
potest, quod cum potuisset respondere angelo cúx Êxw
avda, quomodo Christo respondebatur a Samaritana
ista muliere Joh. IV. 7. maluit dicere avopz où ywvwoxw,
vel ipsa ætate partum abnuente. Judaei enim non
tantum conjugii vinculo, ut omnibus notum impube-
res destinabantur, sed vel apud Romanos exemplum
dare potuit Cæsar, quæ dimissa Cossutia, quæ, familia
equestri, sed admodum dives, prætextato desponsala
fuerat, Corneliam Cinæ 1v. Cos. filiam, duxit uxorem,
teste Sueton. c. 1.

(d) Sapientes Ayo». Præter, quos nominat, Plutarchus et Numenius, Plotinus et ipse Plato. Theodoret. Gr. Aff. Cur. p. 96. Plotini verbis: Oûtw dà é§ évòs νοῦ καὶ τοῦ ἀπ' αὐτοῦ λόγου, ἀνέστη τόδε τὸ πᾶν καὶ διέστη i. e. Ita igitur ex una Mente, atque ex Verbo, quod ab ea prodiit, omne hoc emersil secretumque est. Et rursus p. 39. ubi Trinitatis S. S. veritatem ex libris Veteris Testam. vindicavit prorsus egregie, hæc etiam profert: Αὐτίκα τοίνυν τὴν Πλάτωνος, etc., i. e. Plotinus ilaque ac Numenius, explicantes Platonis mentem, tria inquiunt a Platone posita fuisse, quæ sint supertemporalia et æterna; ipsum videlicet bonum, mentemque, et hujus universi anumam. Vocat enim BONUM, quem nos dicimus PATREM; MENTEM vero seu Intellectum, quem nos FILIUM VERBUMQUE appellamus: POTENTIAM vero qua animet omnia et vivificet, ANIMAM vocat ; eam ipsam videlicet, quam SPIRITUM SANCTUM Litteræ Sacræ appellant. Sed et Numenii de Platone dictum exstat apud Hesychium Illustrium Milesium, qui hae nota illum perstrinxit ὡς ἐκ τῶν Μωσαικών βιβλίων τὰ περὶ Θεοῦ καὶ κόσμου ἀποσυλήσασαν; i. e. quod veluti plagio subripuerit e Mosaicis libris quæ de Deo et mundo prodidit; quare ab eodem vocatus fuit Moses Atticisans. Τί γάρ έστι Πλάτων, ἣ Μωτῆς ἀττικίζω»; quid enim aliud est Plato, quam Moses Atticisans? Vide Illustrium in Vita philosophi Pythagorici Numenii. Plura ibidem profert testimonia.

(e) Hunc enim Zeno determinat actitatorem. Zenonem aliquid præterea dixisse, ex Laertio discimus. Nempe, Duo esse omnium principia, Creatorem et Materiam, τὸ ποίουν καὶ τὸ πάσχον. Εt Materiam quidem esse qualitatis expertem substantiam. Creatorem vero, τὸν ἐν αὐτῇ λόγον τὸν Θεὸν τοῦτον γὰρ ὄντα αίδιον για πάσις ταξῆς δημιουργεῖν ἕκαστα. Βισ.

« PoprzedniaDalej »