Obrazy na stronie
PDF
ePub
[ocr errors]

Philadelphum supernominant, et omnis litteraturæ A domesticam Dei gentem ex patrum gratia. Hebræi

sagacissimus (a), cum studio bibliothecarum (b) Pisistratum, opinor, æmularetur, inter cætera memoriarum, quibus aut vetustas aut curiositas aliqua ad famam patrocinabatur, ex suggestu (c) Demetrii Phalerei (d) grammaticorum tunc probatissimi, cui præfecturam mandaverat, libros (e) a Judæis quoque postulavit, proprias (1) [scilicet] atque vernaculas litteras, quas soli habebant. Ex ipsis enim et ad ipsos semper prophetæ peroraverant, scilicet ad

(1) Scilicet delet Jun. Haverc.

retro, qui nunc Judæi; igitur et litteræ Hebrææ, et eloquium. Sed ne notitia vacaret, hoc quoque Piolemæo a Judæis subscriptum est, septuaginta et duobus interpretibus indultis, quos Menedemus quoque philosophus providentiæ vindex (o) de sententiæ com. munione suspexit. Affirmavit hæc vobis etiam Aristæas. Ita in Græcum stylum ex aperto (2) monimenta reliquit. Hodie apud Serapœuin (g) Ptolemæi bibliothecæ cum ipsis Hebraicis (4) litteris exhibenLECTIONES VARIANTES.

(2) Exaperto Haverc. exaperta coni Sciopp.

COMMENTARIUS.

B

Ptolemæus Lagi, etiam Regis et Imperatoris sui occasionem dedit Tertulliano, ut vocet eum Gram-
Alexandri res gestas litteris consignavit, unde profe- maticorum tunc probatissimum, quem interim tan-
cisse se Arrianus testatur, sed in qua nomen regium quam Antiquitatum scriptorem citat infra cap. seq.
defecit vel fœmina Cleopatra cognitione linguarum
PAMEL.
strenue fuit imbuta. Aliam tamen lectionem suppe-
ditat codex Fuld. Ptolemæus [quem Philadelphum
supernominant] eruditissimus rex et omnis, etc., ita
Scioppius corrigit quod ibi vitiosum rexit omni. Hujus
fuit præceptor Strato philosophus, donatus ab eo
LXXX. talentis. Diogenes Laertius in Vita Stratonis.

HAV.

(a) Sagacissimus. Hoc epiphonemate ex vero illum ornat, innuens quasi canem venaticum omnes angulos bibliothecarum, quæ in Græcia et alibi exstabant, perscrutasse, ingentemque inde prædam asportasse. Athenæus quoque de illo lib. XII. p. 556. maideias, εἴ τις ἄλλος, καὶ αὐτὸς ἐπιμεληθείς; i. e. litterature, si quis alius, studiosissimus. Qui eumdem summo elogio. návr piorov, i. e. undequaque optimum, lib. V. cap. 5. et lib. XI. πάντων σεμνότατον γινόμενον τῶν δυναστῶν. i. c. omnium principum gravissimum appellat. Eumdem virtutibus regiis supra omnes ætatis suae superio rumque sæculorum principes nobilem, prædicat Philo Judæus lib. n. de Vita Mosis. HAV.

[ocr errors]

(b) Studio bibliothecarum. Quas pater ejus Lagides comportare Alexandriam coeperat. Persuasus ab Aristotele vel instituto ejus motus Strabo lib. XIII. Ο Αριστοτέλης, πρῶτος ἂν ὢν ἴσμεν, συναγαγὼν βιβλία, καὶ διδάξας τοὺς ἐν Αἰγύπτῳ Βασιλέας Βιβλιοθήκης σύνταξιν i. e. Aristoteles primus omnium, qui nobis sunt noti, Bibliothecam composuit, idque Egypti reges facere docuit. Ægyptiorum vero studium, ut omnis sapientiæ avidum, ita etiam Bibliothecarum, commendat lib. II. cap. 49. Diodorus Siculus, ubi narrat Osymandiam antiquissimum Ægyptiorum Regem, præter monumenta alia condidisse Bibliothecam, super cujus limen praescribi jusserit ΨΥΧΗΣ ΙΑΤΡΕΙΟΝ, i. e., ut Lipsius vertit, ANIMI OFFICINA MEDICA. Piolemæorum vero uterque Lagides et Philadelphus, ille cum Berenice, hic cum Arsinoe sorore eadem et conjuge, veteribus nummis aureis, quos Spanhemius publicavit, se conspiciendos præbeant.

Exhibet hos in lib. præstantissimo de Usu et Præst. Num. p. 406. et p. 404. et ante illum tertium item Seguin. in Sel. Num. p. 47. sed quod Illud Spanh. male verti putat Deorum Fratrum, in eo fallitur : ita enim distincte nobili-loco Tertull. lib. II. ad Nat. cap. 13. Incesto jam junctos Opem et Saturnum fratres recepistis. Mox Cod. Agobard. æmulatur. Hav.

(c) Ex suggestu Demetrii. Disertis verbis hoc habeat etiam Josephus, et ante illum ni fallor Aristaas locis supra citatis. Vives in D. Aug. de Civ. Dei, addit, Demetrium hunc Athenis antea maximis dignitatibus functum, civium invidia pulsum a Ptolomao fuisse susceptum, et bibliotheca præfectum, quod ex Diogene Laertio sumpsit in Vita ejusden Demetrii, ubi librum ab eo ctiam conscriptum dicit qui Ptolomeus inscribebatur, et alterum de Rhetorica, qui fortassis

(d) Demetrii Phalerei. De insigni hoc viro omnino inspici merentur nota Eusebianæ maximi eruditorum Josephi Scaligeri p. 153. qui ibidem putat jejune nimis hoc nomine de illo locutum Tertull. cum tamen tempore illius in summa laude vocabulum illud poneretur, ut nobilem illam criticam significaret, qua de scriptis veterum judicamus. Itaque maxime proprie locutus est: unde Donatus lib. II. litteratum explicat. Melius Scaliger, falsam docet esse hanc opinionem, quoniam ab hoc Philadelpho statim ut regnare incœpit relegatus est, quippe Patri ejus auctor fuerat transferendi jus regium in filium alia matre natum. Itaque in exsilio morsu aspidis periit. Sed studium suum patri Lagidæ præstare potuit et in nomine fuisse erratum. De hoc viro elegantissimi Mureti testimonium nobis sit instar omnium. Ille Orat. XXIII. ait: Trecentas sexaginta Demetrio Phalereo statuas æreas populus Atheniensis anno uno eoque non toto posuerat: quibus omnibus ipse Demetrius superstes fuit. At quæ ipse sibi monumenta ingenii ac doctrinæ magnitudine exstruxerat, ea et multis post ipsum sæculis viguerunt; et, cum postea densa quædam et opaca nox omnem prope disciplinarum lucem exstinxisset, ex oculis erepta, incredibile desiderium sui in omnium cruditorum ‹ animis reliquerunt. › Hav.

(

(

(e) LIBROS a Judæis postulavit. Josephus lib. x. τὰ τῆς Ἰουδαίων νομοθεσίας βιβλία. Ac deinceps semper hos libros vocat Nopov, ut ab illis Septuaginta nihil præter Pentateuchum allatum, aut in Græcam linguam translatum fuisse videatur. Hilarius quoque Prologo in Psal. ait Septuaginta senioribus a rege Ptolomæo transferendæ ex Hebræo in Græcum sermonem totius Legis curam mandatam fuisse. At Clemens Alex. Strom. 1. conversas ab iis in Latinum sermonem fuisse refert τὰς γραφάς, τὰς τοῦ νόμου καὶ τὰς προφητικάς. IreD næus quoque Apostolos tradit, ac deinceps horum sectatores propfietica omnia ita annuntiavisse quemadmodum seniorum interpretatio continet. Et tamen ab Apostolis citata quadam ex prophetis Hieronymus notavit, quæ in illa Septuaginta interpretum versione non reperiuntur; qua de re gravis est viri illius doctissimi querela, Præfationibus in Pentateuchum et Tradit. Heb. RIG.

(f) Providentia vindex. Nimirum divinam ex his Dei providentiam intuens, quod omnes in eamdem sententiam convenissent: quod certe non fuisset mirum, nisi separatim eamdem Scripturam essent interpretati. Itaque separati fuerunt Septuaginta interpretes id quod tradit Irenæus lib. III. c. 25. LAC.

(g) Hodie apud Serapeum, Locus hic aut est Serapides templum, de quo Theodoritus lib. V. cap. 22. aut locus Serapidis templo et Alexandria vicinus, in quo Ptolomæi asservatur bibliotheca. LE PR.

(b) Ipsis Hebraicis. Unde patet biglosson fuisse hoc

?

tur (1). Sed et Judæi palam (a) lectitant; vectigalis A quoque religionis est instar, fidem (4) de temporilibertas () vulgo aditur sabbatis omnibus. Qui au- bus asserere. dierit, inveniet Deum; qui etiam studuerit intelligere, cogetur et credere.

CAPUT XIX.

ARGUMENTUM. Hujus Dei veram cognitionem, scriptis proditam, antiquiorem omni litteratura sæculari ostendit, imo omnibus illorum diis ipsis, utpote qui postea in deorum numerum sint relati. Cum enim Moses ipso Inacho ætate fere par sit, Danaum igitur, bellum Trojanum, Homerum, et siquid antiquum audit, longe post se relinquit: quod, si velit, se ex chronologis confirmare posse, satis superque ostendit. Primam igitur instrumentis istis (2) auctoritatem summa antiquitas vindicat (3). Apud vos

(1) Litteris abest cod. fuld.
(2) Istis abest Paris.

(Quæ sequuntur uncis inclusa primus e cod. Fuldensi Havercampus publici juris fecit, sed alteri scriptoris recognitioni tribuens sub finem editionis suæ exprimenda curavit).

(c) [Primus (d) enim prophetes Moyses, qui mundi conditionem (e) et generis humani pullulationem et mox ultricem iniquitatis (f) illius ævi vim cataclysmi de præterito (g) exorsus est, per vaticinationem usque ad suam ætatem et deinceps per res suas (1) futurorum imagines edidit, penes quem et temporum ordo digestus ab initio supputationem sæculi (i) præstitit: superior inveni tur annis circiter trecentis, quam ille antiquissimus penes vos Danaus in Argo transvenisset (j); LECTIONES VARIANTES.

B (3) Vindicat Jun.
4) Finem fran.

COMMENTARIUS.

monumentum, quamvis fere sola Græca interpreta tione Judæi Alexandrini postea ut et alii fuerint contenti. Adde Scaligeri notam Eusebianam p. 134. ed. optimæ. Cod. Fuld. delet vocem litteris, cui facile accedo. Delet et MS. L. Batav. imo et Agobard. qui insuper inducit cum ipsis. Ilav.

(a) Sed et Judæi palam. Quoniam longa via erat ad
Serapidis templum in Egypto, docet propiorem, pu-
blicam, cuique opportunam. Unde patet Carthagine
etiam et alibi, persoluta annua pensione, libere sy-
nagogas suas frequentasse Judæos. Roma certe et in
Italia mansionem suam redimere debuisse puto, cum
singuli etiam ex imperio Titi Spazmov Jovi Capito-
lino inferrent, gravius etiam et durius a Domitiano C
ha biti, lenius a Nerva, ut docet ejus nummus
inscriptus FISCI. INDAICI. CALVMNIA SVBLA-
TA. apud Clariss. Patin. in Thesauro, p. 155. Hav.
(b) Vectigalis libertas. Ita recte distinguunt Aldus
et Rigalt. Alii: vectigalis libertas vulgo [La Cerda vul-
gi] aditur, sabbatis omnibus. Vide quae notat Is. Ca-
saub. ad Sueton. Domitian. c. 12. Nos addimus Juve-
nalem Sat. III, 13.

Nunc sacri fontis nemus et delubra locantur
Judæis.

Ut vere in simili fere conquestus fuerit Jeremias in Thren. v. 4. aquam nostram mercede bibimus: et lignum nostrum pretio nobis venit. Hav.

[ocr errors]

CAP. XIX. (c) Nobile hoc fragmentum pertinet ad initium cap. xix; mox enim post illa fidem de temporibus adserere, totum hoc, quantumcumque est in præstantissimo Codic eFuldano, illoque solo adhibetur, qui et in aliis, ut sæpe nobis notatum, multum a reliquis MSS. discedit. Primus Franciscus Modius Brugensis, vir eruditione et studio undique veteres libros MSS. conquirendi clarus, illo Codice accurate collato, et id observavit ; quam collationem postea nactus Gaspar Scioppius, vir in latinis apprime doctus, cum Francisco Junio, hic illic emendatiunculis suis adjectis, communicavit. Sed cum jam ad finem Junii labor (qui bine multo melior in hoc Tertulliani scripto potuisset emergere) esset perductus, ad calcem libri tota collatio illa rejecta est. Quod vero jure mireris, qui Junium secuti sunt, Heraldus, La Cerda, atque adeo ipse Rigaltius, optime de nostro Auctore meriti, nullam plane hujus Fragmenti mentionem fecerunt, ut Parisienses taceam, qui toties hunc Auctorem nobis dederunt. Ego vero arbitror omnino hæc omnia ab ipsius Tertulliani manu esse, sed quæ in secunda Apologetici sui editione poliverit, mutaverit, quod et nobis alibi in hoc libello, scilicet p. 295 et 315. observatum est. Quoniam vero et hæc exstare et legi cruditorum intererat,hic repræsentare voluimus. HAY.

D

Non desunt qui genuinum esse illud fragmentum negaut. Seniler ab editione sua expunxit. Auctor recentis apud Gallos versionis Apologetici, D. Allard, multa verba potius in eo respuendo, quam argumenta suppeditat: nobis vero quibus cuncta veterum auctorum fragmenta vel dubia servare relligio est, illud ex editione accurata Leopoldi edendum accepimus.

EDD.

(d) Primus enim. Non quidem in numero eorum, qui futura prænuntiarunt, sed qui, ut alibi loquitur, mansuræ in perpetuum veritatis fama scriptis patrocinati sunt. Nota græcam Prophetes vocem hic retentam. (Sequentes notæ unius sunt Havercampi.)

(e) Conduionem. Hac voce passim utitur pro creatione et creatura. De Corona Militis cap. vi. Quæris, an conditioni ejus fruendæ natura nobis debeat præire, ne illa rupiamur, qua Dei æmulus universam conditionem certis usibus homini mancipatam, cum ipso homine corrupit. Mox in MS. pullatione vitiose pro pullula

tionem.

(1) Ultricem iniquitatis. Cap. xxvIII. judicando per imbres, per ignes.

(g) De præterito. Ea veri vatis laus, secundum Homerum, nosse et præsentia, et futura, et præterita. Is, de Calchante, Iliad. A. 80.

ὅς ἥδει τά τ' ἐόντα, τά τ' ἐσσόμενα πρό τ' ιόντα.
Que in se conjungit Apollo apud Ovid. lib. 1. Metam.
versu 17.

Per me quod eritque, fuitque,
Estque, patet.

Et in Proteo Virgil. iv. Georg. versu 392.
Novit namque omnia vates,

Quæ sint, quæ fuerint, quæ mox ventura trahantur. Illa quoque ratione tripodem Phoebo dedicatum notant, quia secundum tria tempora vaticinatur, præsens, præteritum, futurum. Suidas in illa voce: Τρίπους, κατὰ τοὺς τρεῖς χρόνους μαντευόμενος, ἐνεστῶτα, παρεληλυθότα καὶ μέλλοντα. Tria iuaque hac in Mose plenissime conjunguntur.

(h) Per res suas. Puto corrigendum esse verissimas. (i) Supputationem sæculi. Quum penes vetustissimos gentilium ultra Danaum ct Agamemnona ascendere non liceat, Græci Olympiadas, Romani conditæ Urbis annos numerent. Itaque prudenter opinionem de æternitate mundi refellit Lucretius lib. v. versu 327.

Cur supra bellum Thebanum et funera Troja,
Non alias alii quoque res cecinere poetæ?
Quo tot facta virum toties cecidere? neque usquam
Eternis famæ monumentis insita florent?

(j) Transvenisset. Legendum videtur transvenit, el.

prope nos habetis. De sophia amor ejus philosophia vocitatus est, de prophetia affectatio ejus (k) poeticam vaticinationem deputavit (1). Gloria homines (m), si quid invenerant, ut proprium (n) facerent, adulteraverunt; etiam fructibus a semine degenerare contigit (o). Multis adhuc de vetustate modis consisterem (p) divinarum litterarum, si non major auctoritas illis ad fidem de veritatis su viribus, quam ætatis annalibus suppetisset. Quid enim potentius patrocinabitur testimonio earum, nisi dispunctio (9) quotidiana sæculi totius,cum dispositiones (4) regnorum (r), cum casus urbium, cum exitus gentium, cum status temporum ita omnibus respondent,quemadmodum ante millia annorum (s) prænuntiabantur? Unde et spes nostra, quam ridetis, animatur, et fiducia, quam præsumptionem (1) vocatis, corrobora

Trojano denique (a) prælio ad mille annos ante est, A semen (j) necesse est. Inde quædam nobiscum vel unde et ipso Saturno. Secundum enim historiam Thalli (b), qua relatum est bellum Assyriorum et Saturnum Titanorum regen (c) cum Jove dimicasse, ostenditur bellum (d) CCCXX. et duobus annis Iliacum exitium (e) antecessisse. Per hunc Moysen etiam illa lex propria Judæis a Deo missa est. Deinceps multa (1) (f) et alii prophetæ vetustiores litteris vestris. Nam et qui ultimo cecinit, aut aliquantulo præcucur rit, aut certe concurrit ætate sapientia auctoribus, etiam latoribus legis. Cyri enim et Darii regno fuit Zacharias,quo in tempore Thales physicorum princeps, sciscitanti Croeso (2) (g) nihil certum de Divinitate respondit, turbatus scilicet vocibus prophetarum, Solon eidem regi finem longe vitæ intuendum prædicavit non aliter, quam Prophetæ (3) (h); adeo respici potest, tam jura vestra quam studia de lege (i) deque divina doctrina concepisse. Quod prius est, hoc sit B tur. Idonea est (u) enim recognitio præteritoLECTIONES VARIANTES.

[ocr errors]

(1) Haverc. cont. multi; sed verbum aliquod excidisse veri similius est.

(2) Cod. Ms. Cyro.

(3) Ps. XXXIX, 5.

(4) Cod. cum dispositione regnorum, etc.`

COMMENTARIUS.

(a) Trojano denique. Ita modo male in MS. nos pro vos. (b) Thalli. Celebris Chronographi, quem utinam haberemus! Hujus bis adhuc mentionem facit, in medio hujus capitis XIX. et supra cap. x. Cave autem putes confecisse historiam belli Assyrii, cum tantum mentio ejus necessario in ipsius Chronico debuerit fieri, et ad certum aliquod tempus restringi.

(c) Regem. Pulsus enim a Jove regno et sceptris, ope Titanum, quorum ducem fecit Thallus, recuperare regnum conatus est, victusque profugit in Italiam. Vide Fabulatores. Male in MS. est reges.

(d) Bellum. Videtur excidisse vox istud, vel mutandum in illum, ut ita ad Saturnum ipsum referatur.

(e) Exitium. Ita manifeste reponendum pro eo, quod

in MS. est exitum.

(f) Multa. Melius forte multi; vel innuit, quemadmodum Moses varia prædixit futura, ita et reliquos illo posteriores prophetas similia multa præmonstrasse.

(g) Cræso. Vitiose, quod et Scioppius notavit in MS. est Cyro.

(b) Quam prophetæ. Davidis respicit votum Ps. XXXIX. 5. Domine, fac mihi cognitum finem meum, quæque sit mensura dierum mearum, ut sciam ego quam sim cadu cus. Dixit vero Prophetæ illa figura, qua cap. XXI. Proculi solent, quum et propheta unus, et unus dixerit Proculus.

C

(i) Studia. de lege. Et leges, inquit, quas vobis condidit, et rationem studiorum, quibus sapiens audivit, a Divinis litteris mutuatus est. Ilarum enim aliqua D saltem cognitione imbutos Thaletem et Solonem affirmare Noster videtur, dum mundana et quæ terrenorum oculos perstringunt despicientes, veram scrutari virtutem voluisse videntur.

(j) Sit semen. Theodoretus Græcar. Aff. Cur. p. 6. Puoi di avτoù;, Clc, i. c. Aiunt vero philosophos illos in Egypto, non ab ipsis solum Egyptiis, sed llebræis quoque præceptoribus, Dei veri doctrinam cognitionemque percepisse. Quod idem fere de Platone reliquisque philosophis scribit idem, p. 31. et seqq.

(k) Affectatio ejus. Æmulatio, assimilatio. Affectant veritatem, et affectando corrumpunt. De iisdem cap.

[blocks in formation]

(m) Gloria homines. Philosophi præcipue, de quibus eleganter Cicero pro Archia cap. XXVI. Ipsi illi philosophi, etiam in illis libellis, quos de contemnenda gloria scribunt, nomen suum inscribunt : in eo ipso, in quo prædicationem nobilitatemque despiciunt, prædicari se ac nominari volunt. Noster etiam infra, cap. XLVII. Mimice Philosophi affectant veritatem, et affectando corrumpunt, ut qui gloriam captant. Vide ibidem in hunc sensum multo plura.

(n) Ut proprium. Addendo, detrahendo, immutando. Horatius de Arte Poet. versu 47.

Dixeris egregie, notum si callida verbum
Reddiderit junctura novum.

Sed ubi in ipsa hoc fit veritate et perfectione, naturæ
ejus deperit.

(0) Contigit. Forte contingit, sed tamen nihil muto. (p) Consisterem. Eadem loquendi formula cap. iv. Jam de causa innocentiæ consistam, et alibi. Sensus idem est ac si scrip-isset, multis adhuc consisterem modis de vetustate Divinarum litterarum, si non etc.

(q) Dispunctio. Sæpius hac voce a rationibus desunipla utitur. cap. xvi. Ad utriusque meriti dispunctionem. de Testin. Animæ cap. IV. Affirmamus te manere post vitæ dispunctionem; et de Anima. cap.xxxIII. Cum, si quod judicium animas manet, gravius debeat credi in dispunctione vitæ quam in administratione. Adde et Indicem nostrum. Est itaque dispunctio quotidiana sæculi ille mundi status et exitus rerum, qui quotidie veritatem prædictionis ipso eventu implet, ut in sequentibus ipse latius persequitur.

(r) Dispositione regnorum. Ita reformandus est locus corruptus nisi dispunctio quotidiana sæculi totius? Cum dispositiones regnorum, cum casus urbium, etc. Sunt enim dispositiones regnorum mutationes et successiones corum, de quibus libere disponit manceps regnorum et Rex regum: Usque fateare, Altissimum dominari supra regna hominum, illaque dare cuicumque velit. minæ sunt Danielis iv. 24. ad Nebucadnezarem. Ipsi Imperatores sciunt, quis illis dederit Imperium, infra cap. xxx.

(s) Millia annorum. Nota locutionem, qualis apud Apuleium ardua montium, et infinita alia apud alios scriptores.

(1) Præsumptionem. Dum secta quædam hominis placito innitens creditur christianismus, de quo egit cap. XLVI.

(u) Idonea est. Scilicet tot jam videmus impleta, quæ

rum ad disponendam fiduciam futurorum : eadem vc- A gines, ordines, venas veterani cujusque styli vestri, ces (a) prædicaverunt utramque partem (b), cadem litteræ notaverunt. Unum est tempus (c) apud illas, quod apud nos separari videtur. Ita omnia quæ supersunt improbata (1) sunt (d) nobis, quia cum illis, quæ probata sunt, tunc futuris prædicabantur. Habetis, quod sciam (e), et vos Sibyllam, quatenus appellatione ita vera vates dei veri passim super cæteros, qui vaticinari videbantur, usurpata est, sicut vestræ Sibyllæ nomen de veritate mentitæ, quemadmodum et dei vestri (2). ]

Omnes itaque substantias, omnesque materias, ori

gentes etiam plerasque et urbes insignes, historiarum canas (3), et memoriarum, ipsas denique effigies (f) litterarum, indices custodesque rerum, et (puto adhuc minus dicimus) ipsos inquam deos vestros, ipsa templa et oracula et sacra unius interim prophetæ scrinium (g) sæculis vincit, in quo videtur thesaurus collocatus totius Judaici sacramenti, et inde (4) etiam nostri. Si quem audistis interim Moysen, Argivo Inacho pariter ætate est; quadringentis pene (h) annis, nam et septem minus, Danaum, et ipsum

LECTIONES VARIANTES.

(1) Scoppius: jam probata, Haverc. in probato. sed le- B Sibyllæ, nomen de veritate mentitæ, quemadmodum et dei gendum statuo: quæ supersunt improbată, probata sunt

nobis, etc.

(2) Cod. Ms. Habetis, quod sciam, et nos Sibyllam, quatenus appellatio ista— dei nostri. Haverc. locum ita restituit Habemus, quod sciam, et nos Sibyllam, quatenus appellatio ista veræ vatis dei veri passim super cæteras, que vaticinari videbantur, usu probata est. Sciunt vestræ

vestri.

(3) Rhen. et Gangn. historias et caussas memoriarun, etc.; Ald. historiarum et caussas canas ipsas et mem.; Herald. historiarum causas et memoriarum; cod. Futd. historiarum et arcana memoriarum; codd. Put. et Lugd. historiarum et canas memoriarum.

(4) Proinde v. c.

COMMENTARIUS.

per Prophetias Deus prædixit, ergo et quæ restant implementum accipient.

(a) Voces. Viva, illaque, addit quæ dixerunt, non effluxerunt, sed et scriptis consignata sunt.

(b) Utranique partem. Et quod jam est impletum, et quod adhuc implebitur.

(c) Unum est tempus. Ita intellige, id quod nobis separatim et per diversos temporum tractus occurrit, id Prophetis Spiritus Sanctus uno obtuto et actu repræsentavit. Imo ut apud Deum præsentia, futura nihil in cognitione differunt, ita nec apud illos a Deo inspiratos et illuminatos.

(d) Improbata sunt. Manifesto vitiosum, correxit itaque Scioppius jam probata sunt. Sed melius ad mentem Septimii et litterarum ductum, si legas in probato sunt, id est, probantur facile. Est vero in eo, ut demonstrel, futurum tempus quasi unum et præsens Prophetis apparuisse, quod quidem nobis est diversum, quia partem tantum ex eventu probare possumus, pars probanda ex futuris restat: Sie, inquit, et id, quod jam est impletum, quodque implendum superest, in ipso olim pradictionis tempore, ut futu rum considerari debuit, quia nihil adhuc tune impletum erat. Cujus parti priori quoniam respondit eventus, inde etiam futurorum certitudinem in promptu et probato habemus.

(e) Habetis, quod sciam. Totus hic locus mirifice est corruptus, nec ullum sanum sensum admittit, imo quater medicina indiget. Restituo ita : Habemus, quod sciam, et nos Sibyllam, quatenus appellatio ista veræ ratis Dei veri, passim super cæteras, quæ vaticinari videbantur, usu probata est. Sciunt vestræ sibyllæ, nomen de veritate mentitæ, quemadmodum et dii vestri. Ita supra cap. v. Scit M. Æmilius de deo suo Alburno. Intelligit vero Chaldæam vel Erythræam, quam sæpe laudat Lactantius, aliique Patres credulitate nimia decipi faciles. De Sibyllis videri possunt, præter Suidam, Jo. Alb. Fabricius Bibl. Gr. tom. 1. p. 167. Petitus, van Dalen, aliique. Testatur etiam Semlerus in Bibliotheca Gesneriana, recondi Roma in Bib. Vaticana XIV. libros Sibyllæ, diversos forte a Rhapsodia illa quam habemus. Memoratur ibidem hoc titulo volumen. Εκ τῶν προφητικών, Σιβύλλης λόγος 0. μtype ToÛ I. Exstat etiam de Sibyllis oratio humanissimi doctissimique Jensii. Pergit jam Cod. Fuld. ita: Omnes itaque substantiæ, etc., quæ cap. xix videri possunt.

(1) Effigies lillerarum indices. Non inventionem litterarum tantum innuit, quam versutus ille Cadmus ex

D

Phoenicia in Græciam attulit, cui populo hanc famam constans vindicat opinio, unde apud Lucanum lib. III, 220.

Phoenices primi, famæ si creditur, ausi
Mansuram rudibus vocem signare figuris.

Qualesve in Alcumen sepulcro inventas tradit Plutarchus in lib. de Socratis Genio, vetustissimas, quas vocat rods Tous seu formas illius grammaticæ, quam Proteo regnante didicit Hercules. sed et litterarum usum sculptis et effigiatis animalibus sensum animi efferebant. Porphyrius, qui et Malchus, in Vita Pythagora, p. 15. nova edit. refert illum linguam Ægyp tiorum perdidicisse, triplexque litterarum genus, epistolicum scilicet, hieroglyphicum et symbolicum. T μὲν κοινολογουμένων κατὰ μίμησιν, τῶν δὲ ἀλληγορουμένων κατά τινας αἰνιγμούς; i. c. Quorum illud propriam et communem loquendi consuetudinem imitatur; reliqua per allegorias, sub quibusdam ænigmatum involucris, sensum exprimunt. Rursus Lucanus :

Nondum flumineas Memphis contexere biblos Noverat et saxis tantum,volucresque, feræque, Sculptaque servabant magicas animalia linguas. Servabant, Nostro custodes rerum inde dictæ. Vocabantur hieroglyphica, de quibus singularem composuit libellum Orus, illustratus a Jo. Mercero et aliis. Quo in studio inter omnes emicat industria Laurentii. Pignorii, HAV.

(g) Serinium. Quomodo Prudentium etiam locutum ostendit La Cerda. Inepta scriptio et insulsa apud Persium Sat. 1. versu 106.

Nec pluteum cædit, nec demorsos sapit ungues. Ipse Horatius ut Noster pro scriptione 1. lib. Sat. 1. 120.

Ne me Crispini scrinia lippi Compilasse putes, verbum non amplius addam. Cod. Agob. ita legit, intus interim prophetæ scrinium sæcula vincit. HAV.

(h) Quadringentis. Ita etiam Cod. Fuld. per litteras exprimens, ut passim. cccc. et hæc sine distinctione superioribus connectens. Aldus legit, octingentis pene annis ante Urbem conditam, centum septuaginta Danaum, ipsum apud vos vetustissimum, prævenit. Quæ profecto haud absurda sunt. Quocumque enim modo computum inieris, Moses et Danaus per quadringentos annos a se invicem discedere non possunt. Et apte Urbis Ro

[ocr errors]

sephus antiquitatum Judaicarum vernaculus vindex (e). Græcorum etiam censuales (f) conferendi, et quæ quando sint gesta, ut concatenationes temporum aperiantur, per quæ luceant aunalium numeri. Peregri nandum est in historias et litteras orbis. Et tamen quasi partem (7) jam probationis intulimus, quum per quæ probari possint, aspersimus. Verum differre præstat, ne vel minus persequamur festinando, vel diutius evagemur persequendo.

apud vos vetustissimum, prævenit (1), inille (2) A et qui istos aut probat aut revincit (6), judeus Jo-
circiter (a) cladem Priami antecedit; possem etiam di.
cere, quingentis (b) amplius et Homerum, habens quos
sequar. Cæteri quoque prophetæ, (3) etsi Moysi
posthumant, extremissimi tamen eorum non retrosio-
res (c) deprehenduntur primoribus vestris sapienti-
bus et legiferis et historicis. Hæc quibus ordinibus
probari possint, non tam difficile est nobis exponere,
quam enorme, nec arduum, sed interim longum. Mul-
tis instrumentis, cum digitorum supputariis gesticulis
assidendum est. Reseranda antiquissimarum etiam
gentium archiva, Ægyptiorum, Chaldæorum, Phœni-
cum; advocandi etiam municipes eorum, per quos
notitia subministrata est; aliqui (4) Manethon E-
gyptius, et Berosus Chaldus, sed et romus (d)
Phoenix Tyri rex (5); sectatores quoque eorum B
Mendesius Ptolemæus, et Menander Ephesins, et De
fnetrius Phalereus, et rex Juba, et Appion, et Thallus,

LECTIONES

(1) Rhen. Gangn. et Aldus: Siquidem audistis interim Moysen, Argivo Inacho parem ætate (par est ætate, Franek.) octingeutis pene annis ante Urbem conditam, nam et centum septuaginta Danaum ipsum apud vos vetustissimum prævenit, trecentos circiter cladem Priami antecedit (2) Trecentos. v. c.

CAPUT. XX.

ARGUMENTUM. Sed omissa antiquitate, quæ erráre potest, divinitatem Sacræ Scripturæ ostendit, exitu rerum comprobata: quæcumque enim fiunt, jam in illa prædicta inveniuntur, ut adeo necesse sit credere quæ adhuc restant futura, quoniam et in illa comprehensa et prædicta sunt.

Plus jam offerimus pro ista dilatione, majestaVARIANTES.

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

mæ mentionem facit tam antiquæ. Quare cum nec
ipse Moses Inachi ætate vixerit, sed aliquanto post,
ut constat, ita ex Cod. Fuld. distinguo: Argivo Inacho
pariter est ætate quadringentis pene annis. Jam cum
Aldina editione, Octingentis ante Urbem conditam.
Centum septuaginta Danaum, etc. Condidit enim Ina-
chus regnum Argivum circa annum 2093. natus Mo-
ses anno 2373. Israelem ex Ægypto eduxit anno C

2450. HAV.

(a) Mille circiter. Ald. trecentos circiter. quod melius cum Chronologis convenit, utpote factum anno 2767. HAV.

(b) Possem etiam dicere quingentis. Cod. Fuld. dicere etiam. Vocem amplius delet Aldus. Eodem vero modo, cum alii, tum etiam Theodoretus argumentatur. Is Græc. Aff. Cur. Serm. 1, p. 29. Ei тoÍVUV TOÚTWY pèv, etc., i. e. Cum ergo, ut Porphyrius inquit, Moses hisce poetis (Orphico, Lino, Muso, Thamyri, Philammone) sit mille annis antiquior, hi vero poetarum sint antiquissimi (post eos enim et Homerus et Hesiodus nati sunt, qui et Thaletem et alios philosophos multis annorum spatiis præcesserunt), cumque sit Thales, auditoresque Thaletis, vetustior insecutis philosophis: cur non quæso, his omnibus relictis, ad Mosen, ocea num theologiæ, transimus, a quo, ut poetice dicam, fluvii omnes et maria omnia derivantur? Vides eamdem de Thalete, quæ supra in fragmento, mentionem. HAV.

(c) Non retrosiores. Meursius retrorsiores. Nam veteres dicebant retrorsus a. um. unde in usu permansit substantivum neutrum, ut vocant grammatici adverbialiter usurpatum, retrorsum. Sicut άnò res prorsus a. um. prorsum. Hæc ille. Sed et prosum żvzi toű prorsum dicebant. Sic posset et retrosum pro retrorsum dici, Sane Varro prosis lectis dixit. Ita ad oram libri mei Scriverius. Sed tamen cum Junio et La Cerda malim deducere a retro quod passim apud Nostrum occurrit, ut inde etiam deduxerit suum retrosior, qui magis retro, i. e. vetustior, antiquior est. Hinc considerandum relinquo, an non potius ò non cum Junio, La Cerda, et Rhenano, sit delendum; ut ita non dicat extremissimos prophetarum non esse posteriores sapientibus eorum et legiferis, sed vero vetustiores. Supra in fragmento in princip. hujus cap. Deinceps multà et alii

D

prophetæ, vetustiores litteris vestris. Nam et qui ultimo cecinit, etc., ibi qui vetustiores hic dicuntur retrosiores. HAV.

(d) Iromus. Quomodo, sive Hieromus legendum esse docuit princeps omnis litteraturæ Joseph. Scaliger in prolegomenis ad. lib. de Emend. Temp, p. 38. et in Hiram, memoratus in historia Sacra (nam et El papos Fragmentis eidem operi annexis, p. 26. Estque is ipse veteri cuidam Scriptori appellatus est ) 11. Chron. 11. 3. dignissimus amicitia David et Salomonis, quibus non minus ob divitias quam sapientiæ studium amabilis fuisse videtur, posteritati etiam scriptis eruditionem suam testatus. Hav.- Iromus Phoenix. In Menandri Ephesii fragmentis a Sçaligero editis, ubi de regib. Tyri : Τελευτήσαντος δὲ Αβιβένου διεδέξατο βασιλείαν ὁ υἱὸς αὐτοῦ Εἴρωμος. RiG.

f Vernaculus vindex. Cave Gorionidem cogites. Vernaculus vindex Josephus, sive ut Scaliger et Cod. Fuld. Josippus a Tertulliano dicitur, quoniam ipse Judæus Judæorum suorum origines et bella cum Romanis, græce licet, descripsit. Quod imitatum Hieronymum docet Scaliger ad Euseb. p. 186. Josephus autem vernaculus scriptor. et apud eumdem Paulam et Eustochiam ad Marcellum: Denique etiam Jophum, qui vernaculus est scriptor, et apud eumdem Paulam et Eustochium ad Marcellum: Denique etlam Jo sephum, qui vernaculus est scriptor Judæorum. De Judæcorum instrumento supra cap. XVII proprias scilicet alque vernaculas. Ita genus Trojanum vernaculum deæ Cybeles appellatur c.25.Græci dixerunt oixaiov. De Proxresio Sophista celebri Eunapius Sardianus, p. 109. Προαιρεσίῳ δὲ ὁ Πόντος ὅλος καὶ τὰ ἐκείνῳ πρόσοικα τοὺς ὁμιλητὰς ἀνέπεμπον, ὥσπερ οἰκεῖον ἀγαθὸν τὸν ἄνδρα θαυμά Cotes; i. e Proceresio vero Pontus universus ac finititime gentes discipulos submisere, virum illum tanquam vernaculum bonum admirantes. Ubi recte in interpretatione addit Junius et apud se natum. Noster etiain rursus c. XXXV. Romanos appellat vernaculam septem collium plebem. Codex Agob. ita locum effert : et si quis istos approbat, etc.; sed postea correctum et scriptum, reprobat. Hav.

(1) Censuales. Videtur innuere illos qui diaria et annales et acta publica confecerunt, quos vocabulo sui ævi appellat, ut notant interpretes. Hav.

« PoprzedniaDalej »