Obrazy na stronie
PDF
ePub

quales sitis in sacrificando, cum enecta (a) et tabidosa A nassetis; cum de decima Herculis (d) nec tertiam

[blocks in formation]

CAP. XIV. (a) Enecta. Tantum deorum contemptum notat, ut vel pessimas diis victimas offerrent, vel pessimas et spernendas partes, cum ex lege et ritu antiquo optima quæque Diis donari conveniret. Qua de re multa collegit Hieron. Magius Miscell. lib. IV. cap. 4. et alii. Debebat enim esse

Victima labe carens et præstantissima forma, ut indignatur Pythagoras apud Ovid. Metam. XV. 130. Diligenter itaque inquirebaat popæ et sacrificuli, victimam a capite ad calcem perscrutantes. Lucianus in sacrif. Καὶ πολύ γε πρότερον ἐξετάσαντες ἐκ ἐντελὴς εἴη ἵνα μὴ δὲ τῶν ἀχρήστων τι κατασφάττωσι; 1. e. Multoque ante explorant, num legitima sit, et sacris idonea ne quid forte mactent ex his, quæ religio repudiat. Unde in Passione S. Victoris Massil. quam MS. exstare docet Du Cange in Bib. Vaticana, ubi in Glossario tom. III. explicat verbum Occare, ita martyrem alloquitur gentilis :

Surge deosque voca, sumensque per occiput occa
De grege quidquid ames.

Quæ victima ita lecta et justa appellabatur mystica.
Tibullus lib. I. Eleg. 11.

non Planudeas, num. XLVII. ubi viator Mercurio dimidium rei inveniunda vovet, inventaque pera cariotarum et amygdalarum plena, comedit cas, τὰ δὲ των φοινίκων ὄστα, καὶ τὰ τῶν ἀμυγδάλων κελύφη ἐπί τινος ἀνέθηκε βώμου, φήσας· ἀπέχεις, ὦ Ερμή, τὴν εὐχὴν τοῦ γὰρ εὑρηθέντος τὰ ἐκτὸς καὶ ἐντὸς πρός σε διανέμημαι; Bi. e. Sed cariotarum ossa el amygdalarum cortices super altari quodam imposuit, inquiens: Habes, ô Mercuri, votum; nam rei inventæ exteriora et interiora tecum partior. Notat que Adfabulatio dictum in ava105 καὶ τοὺς Θεοὺς διὰ πλεονεξίαν κατασοριζομένους, 1. c. qui ipsos Deos ob cupiditatem fallunt. Hav.

At nobis ærata, Lares, depellite tela. Hostia crit plena mystica porcus hara. Indignatur itaque Pan apud Lucianum in Bis Accus. C p. 515. vetulum hircum sibi offerri. Verba ejus sunt : ὅμως δὲ δὲς ἢ τρὶς τοῦ ἔτους ἀνίοντες, ἐπιλεξάμενοι τράγου ἔνοχοι θύουσί μοι, πολλῆς τῆς κινάβρας ἀπίζοντα; i. e. Sed tamen bis terve quotannis ascendentes, segregato ab hoc hirco aliquo coleato, multum grave olenti, mihi sacrificant. El magis ipse Jupiter frustratus hecatombis quas promiserat Mnesitheus diis, si navem suam Capharci scopulis eriperent, at ille izngiôena θεοὺς ἑστιῶν, ἀλεκτρυόνα μόνον κατέθεσε, γέροντα κἀκεῖνον, Яôn nai nopusarra, i. e. Sedecim Diis epulum præbens, gallum unicum immolavit, eumque senem, et gravedine jam laborantem. Infra cap. XXX. Nec sanguinem reprobi bovis mori optantis. Imo vero Deo apud Israelitas nihil nisi omnibus partibus absolutum offerri decebat: unde justa indignatio Malach. 1, 8. cum cacum qui ad sacrificandum adducitis, non videtur vovis malum, cumque claudum quid morbidumve affertis, nec illud vobis malum videtur. Quo spectat illud quod dicit in eos Chrysostomus, qui eleemosy nas ex rapto tribuunt, in cap. XXVI. Matth. Hom. LXXXVI. Si enim accusabantur, qui claudicantes offerebant hostias, cum tu pejora facias, quomodo veniam impetrabis? Quod obtinuisse etiam temporibus paganismi, ápud avaros certe, est colligere, cum supra, tum ex simili loco Athenæi lib. XII. cap. 15. p. 551. ubi Hermippus ita Bacchum alloquitur: νῦν οἱ γὰρ πενόμενοι

Ανάπηρά σοι θύουσιν ήδη βοίδια

[ocr errors]

Λεωτροφίδου λεπτότερα καὶ Θουμάντιδος ;

i. e. Nunc vero pauperculi tibi mutilas sacrificant buculas, Leotrephide ac Thaumantide exiliores. Scribunt quoque fabulatores inde infandum Pasiphaes amorem in taurum esse natum, quod Minos maritus, quum pulcherrimum taurum Jovi patri vovisset, ipso armentis praefecto, alium immolaverit. Hav.

(b) Supervacua quæque. Huc spectat fabella elegans Æsopica inter verás illas, quas Neveletus vulgavit,

D

(c) Capitula et ungulas. Capitulum pro parvo capite etiam Plauto usitatum in Curcul. et Terentio in Eunuc. et ipsi Tertulliano lib. de Pallio. Elegantissime autem, ut ante me annotavit Josephus Scaliger, circumloquitur, quæ Festus et antiqui vocant ablegmina, id est partes quæ diis porrigebantur. PAM.

(d) Decima Herculis. In frac. XXXIX. Herculanarum decimarum sumptus tabularii supputabunt; ubi vide Junium. Patet vero hinc decimam lucri partem Her'culi vovisse, ut et festivo ex joco servi Plautini Getæ in Truculento Act. 1. sc. vii. vers. 10. qui ex illa sportula, quam ad meretricem ferri jusserat dominus, sibi quoque benefaciebat.

Nam jam de hoc obsonio, de mina una deminui
Modo quinque nummos: mihi detraxi partem Hercu-
[laneam.

Sed et ad hunc pertinet inscriptio Reatina apud
Gruterum p. XCVI. num. 7. sub Semonis Sanci 'no-
mine, quæ talis est. SANCO. FIDIO. SEMOPATRI.
DE. DECVMA. VICTOR. TIBEI. LVCIVS. MVMIVS.
DONVM. MORIBVS. ANTIQVEIS. PRO. VSVRA.
HOC. DARE. SEMPER. VISVM ANIMO. SVO. PER-
FECIT. TVA. OPE. ROGANS. TE. COGENDEI,
DISSOLVENDE!. TV. VT. FACILIA. FAXSEIS.
PERFICIASQ. DECVMAM. VT. FACIAT. VERÆ,
RATIONIS. PROQVE. HOC. ADQVE. ALIEIS. DONIS.
DES. DIGNA. MERENTI.

Sumptuosus certe Deus, qui tam grandi dispendio coli necesse habebat. Quam in rem elegantissimi simul et veracissimi versus sunt Antipatri Anthologia libro I.

Εύχολος Ερμείας ὁ ποιμένες, ἐν δὲ γάλακτιν
Χαίρων, καὶ δρυίνῳ σπενδόμενος μέλιτι.

ἀλλ' οὐχ Ηρακλέης ̓ ἵνα δὲ κτίλον, ἡ παχὺν ἄρνα
Αἴτει, καὶ πάντως ἐν θύος ἐκλέγεται.

Αλλά λύκους εέργει· Τί δὲ τὸ πλέον, εἰ τὸ φυλαχθέν
Όλλυται, εἴτε λύκοις, εἶθ' ὑπὸ τοῦ φύλακος.

Versus Graecos hoc modo eleganter Josephus Scaliger
Latinos fecit :

Mercurius, pueri, minimo placabilis, illo
Lacte, vel agresti melle litatus erit.
Non sic Alcides: aries aut agnus opimus
Poscitur, aut aliquo de grege lecta pecus.
Dicis, at ille lupos arcet, quasi,referat, utrum
Custos, anne rapax perdat ovile lupus. HAV.

e De perdito. Idem ille Plautinus servus istis versibus qui præcedunt, increpans heri stultitiam :

Domi quidquid habet, verritur ; quandoquidem ipsius [perditum se it, Secreto hercle equidem illum adjutabo, neque mea [quidem

prudentiam et ad liberalia officia, quanta invenio A tem in sororem sub commemoratione non ita dilectaludibria! deos inter se propter Trojanos et Achivos rum jampridem amicarum (a)! Exinde quis non poeta

ut gladiatorum paria congressos depugnasse; Venerem humana sagitta sauciatam, quod filium suum Enean pene interfectum ab eodem Diomede rapere vellet (1); Martem tredecim mensibus in vinculis pene consumptum; Jovem, ne eamdem vim a cæteris cœlitibus experiretur, opera cujusdam monstri liberatum, et nunc flentem Sarpedonis casum, nunc fœde subanLECTIONES

(1) Cod. Fuld.: cum filium suum Æneam, ne interimeretur rapere voluisset. Quæ Scripturæ diversitas movit Rigaltium, ut hæc verba prorsus deleret. Hæc habet Mscr.

ex auctoritate principis sui dedecorator invenitur deorum? Ilic Apollinem Admeto regi pascendis pecoribus addicit (b), ille Neptuni structorias operas Laomedonti locat, Est et illis de lyricis (Pindarum dico) (c), qui Æsculapium canit avaritiæ merito, qua medicinam nocenter exercebat (d), fulmine vindicatum (2). Malus Jupiter, si fulmen illius est (e), impius VARIANTES.

codex Bibl. Reg. Paris. 2616.

(2) Rig. et Hav. e cod. Fuld. :judicatum ( i. e. punilum).

COMMENTARIUS.

Opera numquam nihilominus propere, quam potest [peribit. et qui pone sequuntur. Nam hoc assimile est, quasi de fluvio qui aquam deri[vat sibi, Nisi derivetur; tamen omnis ea aqua abeat in mare, Nam hoc in mare abit, misereque perit sine omni bona [gratia.

[ocr errors]

Huc quoque spectant Lactantii verba in lib. II, cap. 4. His aurum et argentum consecrant, quæ tam non habent, qui accipiunt, quam qui illa donarunt, ubi et Dionysii sacrilegi verba adverte. Hi Dii scilicet sunt ex illis mortuis, de quibus sapiens ille Mimus, Publium dico versu 608.

Mortuo munus qui mittit, nil dat illi, adimit sibi. Non injucunda igitur altercatio Carionis cum Mercurio apud Aristoph. in Plaut. Act. v. sè. 1.

ΕΡ. Καὶ μὴν ὁποτε τι σκεύαριον τοῦ δεσπότου
Υφείλου, ἐγώ σε λανθάνειν ἐποίουν ἀεὶ.
ΚΑ. Εφ' ὦτε μετέχειν αὐτὸς, ὦ τοιχωρύχε,
Ηκεν γὰρ ἄν σοι ναστὸς εὐ πεπεμμένος

ΕΡ. ἔπειτα τοῦτον γ ̓ αὐτὸς ἀν κατήσθιες

ΚΑ. Οἱ γὰρ μετεῖχες τὰς ἴσας πληγὰς ἐμοὶ,

Οπότε τι ληφθείην πανουργήσας ἐγώ.

MER. At tu cum vasculum aliquod surriperes hero, ́
Faciebam ego, ne quis te in furto deprehenderet.

CA. Hoc ideo faciebas, perfossor parietum,

Quod sperares te furti participem fore.

Nam panis mellitus eo cedebat tibi.

MER. Sed eum panem tute ipse edebas postea.
CA. Recte, neque enim tu eorumdem mecum verberum
Fiebas particeps, sicubi deprehenderer
Aliquod committens flagitium.

Et eamdem ob caussam Diogenes ἀγᾶσθαι τῶν δούλων, οἱ λαβροπαγοῦντας ὁρῶντες τοὺς δεσπότας, μηδὲν ἁρπάζουν τῶν Escopέva, i. e., servos mirabatur, qui, quum edaces dominos cernerent, nihil deriperent ciborum, ut narrat Laertius. HAV.

Sed postquam meus est, nulla me pellice læsit :
Tam frugi Juno vellet habere Jovem.

B thalamio Hiantidis et Stellæ, lib. VI, 21.
Possis hunc locum ita etiam reformare, non ita dil ec-
tarum quidem amicarum, vel, non ita dilectarum haud
pridem amicarum. Quod stultitiam illius Jovis magis ar
guit, ut qui Junonis sue recentia foderet vulnera. HAV.

C

(a) Non ita dilectarum amicarum. Ita malim cum optimo Fuldano codice, quan cum aliis omnibus: non ita dilectarum jampridem amicarum. Siquidem istum in vetitum nisum et negatum a natura situm ipsa D abunde Juno norat, quapropter nonnunquam se Jovi sub pellicis specic substituisse narrat Philostrat., p. 911, ἰδεῖν αὐτὸν τότε ἡλέως, ὅτι αὐτὴ συνεστι λάθρα, τὴν γὰρ αἰδεσσίαν τέθεικεν εἰς κλοπὴν μοιχείας. Et satis bella excusatio amorum Elie suæ Vero videbatur apud Spartian., c. v. cum diceret ad uxorem Patere me per alias exercere cupiditates meas; uxor enim dignitalis nomen est, non voluptatis. Sed locus, quem respexit auctor, et cum illo Minucius, est apud Homerum Iliad., E. vers. 314, ubi Jupiter Trojano bello intentus, reVocatus vero inde blanditiis uxoris, acrem stimulum Veneris prodit, longamque amicarum seriem pertexit, non unquam erga illas ita, ut tunc erga Junonem affectus. Unde expressius etiam ad Homerum et lectionem nostram in lib. Ad Nat., I, 10, aut luxuriantem cum Junone fœdissime inducit, commendato libidinis desiderio per commemorationem et enumerationem amicarum. De Marte suo Venus apud Martialem in epi

(b) Addicit. Propria prætoris vox in peculium alicujus servitutemque quemquam detrudentis, quod in obæratis et mancipiis fieri solebat. Livius de provocatione Appii Claudii post scelus intentatum in Virginiam Rapique in vincula egentem jure libertatis, qui liberum corpus in servitutem addixisset, lib. III, c. 56, supra Divinitas addicta conducitur; de venditionibus et locationibus. Vocem regi delet Cod. Fuld. Ilav. (c) Quia medicinam nocenter exercebat. Etenim fabulantur, Esculapium adversus Fata, hoc est, adversus voluntatem Jovis, mortuos quosdam, ingenti pretio captum, ad vitam revocasse. Avôpu éx Oαvatou xoμίσσαι Πδη ἑάλωκοτα. Pindarus Pyth. od. 111. αυτισρ κωλ. 7. RIG.

d Nocenter.) Quia ne secundum Platonem ex Pindaro avarum senem sanitati restituit, et secundum alios deorum jura violavit, mortuos ad vitam revocando? Innuit certe malam famam Theodoret., Sermon. VIII, p. 114, scribens: Kai ó xepαuvos dè, καὶ ὁ γενόμενος ἐμπρημὸς, δηλοῖ τῆς φύσεως τὸ ἐπίκρηρον, i. e. Illud vero incussum fulmen, illaque insequula combustio, haud penitus sinceræ vitæ impollutique ingenii argumenta sunt. An potius, secundum lepidam istam Nostri in lib. II, Ad Nat., cap. 14, notam, quæ quidem ille vivos ad mortem, non mortuos ad vitam, prævaricatione venalis medicina agebat, quod casu matris Epidaurii illustrat, quam dicit eodem casu obiisse, merito jure, quæ tam malam bestiam ediderat? lav.

(e) Si fulmen illius est. Egregie. Nam non tantum ante Jovem fuere fulmina, quæ ipse homo timuit, sed ct alii dii gestabant, vel saltem a pictoribus et poetis illis tribuuntur. Ha passim Juno Coelestis Africæ præses occurrit in nummis et sculpturis dextra fulmen tenens, ut supra observabamus, et clypeus Alcibiadis notatur cælatura Cupidinis fulmen vibrantis. Atheneus, lib. XII, c. I, p. 534. Δ' σπίδα γοῦν εἶχειν εκ χρυσ σίου καὶ ἐλέφαντος πεποιημένην, ἐφ ̓ ἧς ἦν ἐπίσημον Ερως κεραυνὸν ἠγκυλημένος, i. e. Itaque scutum ex ebore et auro confectum ille habuit, et pro eo in insigni, Cupidinem, qui fulmén vibraret cubito elato, ita enim explicandus locus, quem male vertit interpres, qui ulnis fulmen amplecieretur. Inde de nece Ajacis minoris Valerius Flaccus Argon., lib. I, vers. 372.

C.

Et tortum non a Jove fulmen Oileus Qui gemet, Euboicas nato stridente per undas.

a Pallade enim fuit interfectus, ut ostendit indignabunda Junonis oratio apud Virgil., lib. I, vers. 43. Pallasne exurere classem

Argivum, atque ipsos potuit submergere ponto,
Unius ob noxam et furias Ajacis Oilei?

Ipsa Jovis rapidum jaculata e nubibus ignem.

el quæ sequuntur, ubi omnino videndus Servius, qui

355

APOLOGETICUS.

tes, quia deos destrucbat (d). Plane olim, id est sèmper, veritas odio est. Tamen cum pœnitentia sententia (e) Athenienses et criminatores Socratis postea afflixerint (2) (f), et imaginem ejus auream in tem

in nepotem, invidus in artificem. Hæc neque vera A nem (c) dejerabat. Sed propterea damnatus est Socraprodi (a), neque falsa confingi (b) apud religiosissimos oportebat. Nec tragici quidem aut comici parcunt, ut non ærumnas vel errores domus alicujus dei præfentur (1). Taceo de philosophis, Socrate contentus, qui in contumeliam deorum quercum et hircum et ca

LECTIONES VARIANTES.

- præfantur (1) Præ se ferant Paris. præferant Jun. et Haverc. (2) Cod. Fuld. Tamen cum pœnitet sententiæ Athe

nienses, ut criminatores Socr. efflixerint, et
damnatione test. Socr. reddiderunt.

COMMENTARIUS.

ex Varrone quatuor Deos fulmina sua vibrasse docet,
quum ostendat etiam, cur nonnunquam non suum sed
Jovis fulmen adhibuerint. Quare etiam fulmen vibrans
occurrit Pallas in nummo Antigoni Tutoris, quem
exhibet Spanhemius de Us. et Præst. Num., p. 376,
illaque clarius Patin. in Thes., p. 26, et Noctua illi В
idem officium, quod aquila Jovi præstat, unguibus
fulmen tenens, ut in aliis nummis videri potest. Exhi-
betur ab eodem Hercules fulmine armatus, in num-
mo Herenni, p. 593. Et apud me in veteris gemmæ
eclypo olere vecta fulmen quatit Ceres sinistra, dextra
spicas gerens. Atque ex illa Thuscorum disciplina
Lucretius, lib. VI, vers. 386 :

Quod si Jupiter, atque alii fulgentia Divi
Terrifico quatiunt sonitu cœlestia templa,

Et jaciunt ignes, quo quoique est cumque voluntas.
Quæ quidem fulmina colore distare ex Acrone ad
Horatium docet Naumus Alcmar., Miscell., ш,
Minatur certe Juno quoque magnum malum Argo-
nautis apud Val. Flaccum, lib. I, versu 114 :

3.

Imbrem ego, et tenebras, sævumque tridentem Jamjam ego, et inviti torsissem conjugis ignem. Seneca, Nat. Qu., lib. I', cap. 43. Quare ergo id fulmen quod solus Jupiter mittit (MS. Lugd. Bat., antiquissimus legit, quare id solum fulmen, quod Jupiter quo deliberavit, mittit) placabile est : perniciosum id de et quod aliis quoque Diis auctoribus misit? Quia Jovem, id est, Regem prodesse etiam solum oportet (Recte itaque apud Nostrum, malus Jupiter, si fulmen illius est) nocere non, nisi cum pluribus visum est, Denique Arnobius, lib. III, ex Plinio docet Norensiles, secundum Manilium Deos novem esse, quibus solis Jupiter potestatem jaciendi sui permiserit fulminis. Ibid. Quod sibi sunt, quos Cincius prædicat, Manilius dicere reperietur falsum, qui alieni fulminis jaculatores sub istius vocaminis appellatione concludit. Malum hunc Jovem, nihiloque Saturno patre meliorem, porro dicit impium in nepotem, Jovis enim filius Apollo, Apollonis Æsculapius. Oraculum infanti datum apud Ovidium Metam., 1. Il, versu 646.

Animas tibi reddere ademptas
Fas erit; idque semel Diis indignantibus ausus,
Posse dare loc iterum flamma prohibere avita.
Eque Deo corpus fies exsangue, Deusque,
Qui modo corpus eras, et bis tua fata novabis. HAV.
(a) Vera prodi. Coll. Mod. vero proinde. Graviter Æs-
chylus apud Aristophanem in Ranis, Act. IV, sc. 2,
in altercatione cum Euripide, ibi Euripides:

Πότερον δ ̓ οὐκ ὄντα λόγον τοιοῦτον περὶ τῆς Φαίδρας συνέθηκα;
ΑΙ. Μὰ Δί', ἀλλ' ὅντ. ̓ ἀλλ' ἀποκρύπτειν χρὴ τὸ πονηρόν γε ποιητήν.
Καὶ μὴ παράγειν, μηδὲ διδάσκειν. τοῖς μὲν γὰρ παιδάροισιν.
Έστι διδάσκαλος, ὅστις φράζει, τοῖς δ ̓ ἡδῶσι ποιηταί,
Quid? egone primus de Phædra scripsi hæc quasi nova,
[o Eschyle? dic dum.
ÆS. Imo trita : sed hæc quæ sunt mala, decet occul-
[ tare poetam,
Non producere, non condocefacere: non pueris solet
[ æqua
Dictare magister: adultis instillant præcepta poeta.
HAV.

(b) Confingi. Lactant., lib. I, cap. 19, Sed homines ingeniosi hanc secum habebunt fortasse rationem, quia

C

[ocr errors][merged small]

Deus fulminari non potest, apparet non esse factum.
Imo vero quia factum est, apparet hominem fuisse. No-
tatur Chrysippus apud Laertium, ut qui in Physiolo-
gicis foeda de Junone et Jove finxerit. Αισχροτάτην γὰρ
(ρασί) ταύτην ἀναπλάττει ἱστορίαν, εἰ καὶ ἐπαινεῖ ὡς φυσι
x, x¤μαtúñas μāldov пρéπCUSU sous, i. c. Turpis-
simam enim (aiunt) hanc fingit historiam, etsi ut natu-
ralem laudat; lustris tumen magis convenientem quam
Diis. HAY.

(c) Quercum et hircum et canem. Hujus exemplo Zeno per capparim jurabat, ait Laertius. De hisce jura 21. mentis agit Lydius de Juram., cap. III, § 23, Quoniam vero in MS. Fuld., media vox abest, suspicatur Rigalt. ex sono præcedentis querquum vitiatis auribus irrepsisse. Sed docte notavit Heraldus ex Scoliaste Aristophanis etiam per hircum dejerasse, imo per anserem et alia quæcumque, ut fuse idem observat. Faciebat vero id docere volens per Deos non esse jurandum. Nos quoniam nihil habemus, quod addamus diligentia Heraldina, nostra enim proferre volumus, non aliena, symbolum damus ex gemmis Gorlæanis, tom. II, num. 305, 306, 307, 313, 316, 317, 322, 323, ubi conspici possunt capita anseris aquile, canis galli, arietis sive hirci, equi, et folium querquus; sunt ibidem, ubi proboscis elephantina occurrit. Hav.

(d) Deos destruebat. Ita de Platone judicat Theodoretus, Serm., p. III, p. 50, eum non ausum totam idolorum fabricam tollere, metu populi Atheniensis, sed jussisse ne ex alia materia quam ligno vel saxo fierent, quam putaret contemptui obnoxiam facile vilitatem suo populo persuasuram. Lactantius quoque de omnibus poetis, lib. I, c. 12: Metuebant enim malum, si contra publicam persuasionem faterentur, quod erat verum. Et de Cicerone inprimis, lib. II, c. 3: Intelligebat Cicero falsa esse, quæ homines adorarent. Nam cum multa dixisset, quæ ad eversionem religionum valerent, ait tamen non esse ea vulgo disputanda, ne susceptas publice religiones disputatio talis extingual. Ubi egregie de Christianis ille Cicero in Marcum Tullium invehitur plenis eloquentie velis, dicens inter alia Sed nimirum Socratis carcerem times: ideoque patrocinium veritatis suscipere non audes. At mortem, ut sapiens, contemnere debuisti, et quæ sequuntur. HAV.

(c) Pœnitentiæ sententia. Diogenes Laertius in Vita ejus : Αθηναῖοι δ' εὐθὺς μετέγνωσε, ώτσε κλεῖσαι καὶ παρ λαίστρας καὶ γυμνάτια, i. e. Atheniensibus statim tanta ejus facti pœnitentia incessit, ut palæstras et gymnasia clauderent. AV.

(f) Afflixerint. Laertius, ibid., xe cùs μe épuyé δευσαν, Μελίτου δὲ θάνατον κατέγνωσα»,. Ανυτόν τε επιδημήσαντα αὐθημερὸν ἐξεκήρυξαν Ηρακλεῶται, i. e., ut alios quidem exilio, Melitum vero morte damnarent, Anytum ipsa die, dum peregre esset, Heracleotæ exterminarunt. Ad hanc opinionem de mortuo Socrate apud judices ipsos alludit Phædrus, nominis et famæ ambitiosus, lib. III, fab. 9.

Cujus non fugio mortem, si famam assequar,
Et cedo invidiæ, dummodo absolvar cinis.

In MS. Fuld. ita scribebatur: Pœnitet sententiæ Athe-
et
nienses, ut criminatores Socratis postea efflixerint,

plo (a) collocarint, rescissa damnatio testimonium A centos Joves, sive Jupiteres (d) dicendum, sine Socrati reddidit. Sed et Diogenes nescio quid (6) in capitibus (e) introducit (1). Herculem ludit, et Romanus (c) Cynicus Varro tre

(1) Introduxit Paris.

LECTIONES VARIANTES.

COMMENTARIUS.

imaginem ejus auream in templo collocarint, rescissa dumnatione testimonium Socrati reddiderunt, et sic usurpatur effligendi verbum, lib. IV., Adv. Marc., c. 12, addit Scioppius. Criminatores hi Socratis rursus apud Gorlæum eodem tomo occurrunt nobis, modo dependentes a vultu Socratis et Palladis, num. 301, „nodo aliter, num. 350, fueruntque Anytus, Melitus et Lycon. de statua aurea quæ sequuntur, alias copiosius. Locus hic ob angustiam non patitur. Hav.

(a) In templo. Suspecta quodammodo lectio. Narrat quidem Flavius Vopiscus Tacitum imperatorem stainam argenteam divo Aureliano in templo Solis de- B dicare voluisse, itemque divorum templum fieri jussisse, in quo essent statue principum bonorum. Sed ista erant numina Romanorum quibus et hostiæ et vota fiebant. Laertius dicit fuisse statuam & Пoμ erectam, publico ædificio ut notat Casaubonus ex Polluce, in quo ut putat, à noμreia, i. e., pomparum choragia asservabantur. Unde etiam forsan pretiosiores imagines conditas ibi festis diebus proferri potuerunt ad solemnitatem amplificandam. Scripsit itaque extemplo Tertullianus, quod probo ex Laertio, qui dicit poenitentia correptos Athenienses eðùs, mox atque inde publicum luctum indixisse, accusatores perdidisse, Socratem statua honorasse. Sed et in templis Deorum statuas illustrium virorum esse erectas docet Leontino Gorgia honos iste in templo Apollinis Pythii habitus, prout sane statue illustrium mulierum etiam in loco aliquo numini cuidam dedicato excitabantur. Ita testamento suo non tantum voluit Theophrastus ut Aristotelis imago in simili sacrario C reponeretur. In Vita ejus Diogenes Laert., neitα TYV Acistotèkous sinòva Tebiva sis to ispov. Sed idem ipse Aristoteles de matris suæ statua fieri voluit, ut in Vita ejus eidem scriptor : καὶ τὴν τῆς μητρὸς τῆς ἡμετέρας τῆ Δημητρὶ ἀναθεῖναι εἰς Νεμεαν, i. e., matris quoque nostræ sc. statuam Cereri quæ in Nemea est dicari volo. Adde quæ de Calphurnia modo diximus. Hav.

(b) Diogenes nescio quid. Respicit Laertii illud in Vita ejus, quo gloriabatur Diogenes Herculis vitam vivere, μηδὲν ἐλευθερίας προκρίνων, πάντα των σόφων εἶναι Dèywv, i. e., nihil libertate ducere præstantius, et omnia sapientium esse prædicans. Dicit autem nescio quid, quia ultima illa subobscure vim et injurias Herculis innuebant, quas imitabantur illi Cynici, vi capientes si quis petentibus negaret, nec baculo aliter quam Hercules clava utentes, ut passim videri potest apud Lucianum. Quomodo apud illum in Vitarum Auctione interrogatus a mercatore Diogenes, quem imitaretur ? Herculem respondit. Sic de Hercule legimus apud Lactantium loco quem non longe hinc producemus, Hercules, solita violentia usus, quia unum accipere non potuit utrumque sustulit: Imo hunc conditorem sectæ suæ gloriabantur. Lepidissima est confabulatio Diogenis et Herculis inter Dialogos Mortuorum Samo atensis Luciani. Ubi Herculi illudit Cynicus: q. vide, et quæ sequuntur facta sane. Itaque nihil mirum si inter tot Herculis effigies, juvenis, senis, barbati, imberbis, etiam Cynici locum habeat, cujus nudum, squalidum, Darba capilloque hirsutum caput ex veteri gemma profert nobilissimus antiquarius Leon. Augustin. in Gemm. Antiq., p. I, N. 6. HAV.

(c) Romanus Cynicus. Ita dictus ob Satyras Menippeas, quas conscripsit, quarum fragmenta collegit et notis illustravit Ausonius Popma, Aulus Gellius Noct. Alt., lib. II, c. 18: Ex quibus ille Menippus fuit, cujus libros M. Varro in Satiris æmulatus est: quas alii Cynicas, ipse appellat Menippeas. Ipse inde Menip

D

peus dictus a Symmacho in epistola quam primus edidit et correxit Lud. Carrio Emendat., I. II, c. 14: Studium quidem Menippes Varronis imitaris, sed vincis ingenium, et ab Arnobio, lib. VI, Varro ut dicit Menippus, non ut dicit Menippeis, ex ejusdem emendatione, c. 17. HAV.

Romanus Cynicus, Libere inquit Rhenanus, Varro locutus est de diis gentium, id quod vel ea sententia satis arguat, quæ citari solet de exstispiciis : Non solum otiosos, sed sordidissimos Deos, si in jecorum et viscerum sterquilinio sua occuluerunt consilia, hominibus ab insanis sacerdotibus manifestanda. Idem Satyras suas Menippaas a Cynico cognominavit. PAM.

(d) Jupiteres. Vide Priscianum. Nam Jovis non est genitivus to Jupiter, sed antiqui nominativi Jovis, ut passim videre est ex exemplis poetarum apud Grammaticos. Unde Varro diserte, lib. VII, de L. L. Nunc in consuetudine aliter dicere, pro Jovis, Jupiter: pro bovis et bus, bos: pro struis, strues. Jupiter vero est quasi juvans pater, ut Marspiter et rectos modo casus habet secundum eumdem. De quo videri potest Ger. Joh. Vossius ille pansophus in addendis ad lib. II, c. 8, de Analogia, MS. Lugd. Bat. legit Jupitros dicendos. Fuld., Jupiteros. HAV.

(e) Capitibus. Locus difficilis, tanto magis, quia nec vola nec vestigium ejus apud Varronem, cujus pleraque et longe optima interciderunt, quorum naufragas tabulas collegerunt Riccobonus, Stephanus, Popma, nos etiam in iis operam aliquam posuimus. Junius ex Festo aliquid affert, sed in quo acquiescere non possim. Qui non immerito inde deridetur a la Cerda, cujus la Cerdæ nota est, sine capitibus, id est, minuti capite, quorum nec conditionem nec familiam, nec civitatem commemorat, quibus triplex dimitrutio capitis exprimitur. Hæc ille, Oblique vero etiam Varro taxavit, ut ego quidem puto, Deum Stoicum, mundum, rotundum, globosum, Seneca, Epist. XCVI, si rotundam illis, qualem Deo dederint formam. Idem in ridicula illa Apocolocyntosi, quam sine cachinno lego nun. quam, de Claudio: Qualem Deum istum fieri velis? Stoicum. Quomodo potest rotundus esse (ut ait Varro) sine capite sine præputio? Est aliquid in eo Stoici Dei': jam video, nec cor, nec caput habet. Prout autem nonnulli innumerabiles dixere mundos, ita Varro trecentos Deos sive Jupiteres introduxit, in illo scripto quod ambo, et Seneca et Tertullianus, respexisse videntur. Est adhuc quæ morari nos potest lectio Cod. Ad Nat., 1-10, ubi est inducit, quo, nisi usurparit pro introducit, videtur notari expunetio horum Deorum, qui ut la Cerda ait deminuti sint capite, quasi ibi examinarit Varro soliditatem et valorem Divinitatis cujusque Jupiteris inveneritque trecentos, quos ab illo nomine excluserit, quod si placet et hic scribi debuerat inducit. Favit huic conjecturæ, quod in eodem libro legitur, cap. XII, de multitudine Deorum. Tot enim familiæ, tot nationes census bona fide quærunt, ut dispici et distingui describique non possint. Imo ita clare hoc loco etiam MS. Fuld., ut vix dubitationi locus sit. Aldinus præfert capidibus. At vero Capis ut notat Festus Pompeius, erat poculi genus, dictum a capiendo. Nonius Marcellus jungit cum armillo, apud quem Varro de Vita P. R., lib. 1, Eliam nunc copula, quæ vocant capulas, ac capides, quod est copuli genus, item armillum, quod est urceoli genus vinarii. Ut vero armillum inde dictum, quod armo, id est, humero portetur, ut Festus, ita capis vasculum minoris forme, quod manu capi tollique posset, Varro de L. L. lib.

CAPUT XV.

ARGUMENTUM.-Demonstrat porro, quam indecore Deorum facta et nomina, ad oculorum et aurium voluptatem, ab ipsis in scenicis voluptatibus inflectantur, ut divinitas plaudente populo constupretur; ut et quam crudeliter in cavea et ludis theatralibus adhibeantur, ubi vilissime majestas illa tractatur; denique quam irreverenter Dii ab ipsis habeantur, dum coram illis libidinem suam explent. Qualis quidem religio cultores

(1) Rideatis abest Paris.

A

[ocr errors]

suos stultos, insanos, osores vero cordatos et sapientes ostendit.

Cætera lasciviæ ingenia etiam voluptatibus vestris, per deorum dedecus operantur. Dispicite Lentulorum (a) et Ilostiliorum (b) venustates, utrum mimos (c) an deos vestros in jocis et strophis (d) rideatis (1) MOECHUM ANUBIM (e), el MASCULUM LUNAM (f), et DIANAM FLAGELLATAM (g), el Jovis MORTUI TESTAMENTUM recitatum, el tres HERCULES (h) FAMELICOS irrisos. Sed et histrionum litteræ (i) (2) LECTIONES VARIANTES.

(2) Rhen. latera; sed cf. Ad Nat. 1, 10.1

COMMENTARIUS.

IV: Et minores, capides, a capiendo; quod ansatæ, ut prehendi possint, id est capi. Harum figuras in vaseis sacreis ligneas et fictiles antiquas etiam nunc videmus. Cum lituis conjungit etiam Livius, lib. X, c. 7, de habitu Pontificio loquens, si conspiciatur cum capide ac lituo, `capite velato victimam cædat, auguriumve ex arce capiat. Apparet itaque fuisse instrumentum ad sacra pertinens, nam et armillum, teste Festo, vas viHarium in sacris. Quasi alicubi in Satyris Menippeis ingentem hanc Jupiterum phalangem introduxisset irrisam quia nullus sacer ornatus circa illos apparebat. Sed ego lectioni MS. Fuld. et libri ad Nat. potius acquiesco. Adde quod hic de abolitione divinitatis agatur quæ non magis apte potest exprini, quam per verbum induci. HAV.

CAP.XV. (a) Lentulorum. De Pallio,c.IV, meritoque Mimographo Lentulo in Catinensibus commemoratus. Hujus etiam Hieronymus meminit non semel. Hav.

B

(b) Hostiliorum. Nobilissima inter Romanos familia, et quorum nomina nonnulla nobis reliqua fecit antiquitas. Primus est Hostius Hostilius, qui cum Romulo contra Sabinos pugnavit, memoratus Livio, C lib.I.Meminit et Hostilianarum actionumCicero,lib. I, de Oratore, c. 245, et C. Hostilii Mancini, ibid., c. 238. Apud Reinesium quoque occurrunt, C. Hostilius, qui cum C. Popilio Lenate legatus in Syriam est missus ad Syria et Ægypti regnum bellum componendum. Inscript. IV, 8, et L. Hostilius Fortunatus, cum filia Hostilia Januaria, XII, 45. Apud eumdem, XVI, 24.

C. HOSTILIO. Č. F. FRUGIONI

C. HOSTILIO. C. F. NEPOTI.

Et rursus, XVII. 154. HOSTILIÆ ATTIIDI. Quis vero hic Hostilius mihi non liquet et Mimi una cum ipsis inscriptionibus dudum perierunt, Hostius vocatur in lib. ad Nationes. De Hostii cujusdam libidine Seneca, N. II, 1.16. HAV.

(c) Mimos an Deos vestros. Lactant., lib. V. cap. 21. Num pejus? quam iidem ipsi, qui, cum Deos se colere dicant, tamen eos publice turpiterque derident: de qui

mone confictam. Fuit enim ille Marullus insignis Mimographus, cujus exstat dictum hoc ad parasitum gulosum: Tu Hectorem imitaris, ab ilio nunquam recedis, ludentis in duplici significatione Ili, qua et urbem et intestinum denotat. Refert Servius ad Virgil., Eclog. VII. 26, et Æneid. VII. 499. Notat passim id quod vulgo dicitur raillerie, een loop je. Utitur hac Voce rursus in lib. de Anima, c. XXVII, deridens Panthoidem Pythagoram: Nam qui talem commentus est stropham, etc., ut adv. Marcion., lib. III, c. 10: Quanto dignus necessitas fidem, quam stropham administrasset? Hieronymus quoque contra Ruff.: Vis scire totas argutiarum tuarum strophas, vel specularum insidias? Et hinc voces ille apud Papiam: Strophus, tortus, fraudator, Stropha, nequitia, fraus. Stropharius, impostor, fraudator. Cd. Agobard., initio strophis. HAV.

(e) Machum Anubim. Idem est Deus Anubis et Cynocephalus, unde Virg. dixit, et latrator Anubis. Et utriusque forma colebatur Mercurius, sunt autem istæ inscriptiones fabularum. Itaque Anubis machus edebatur, sicut Luna masculus, etc. LAC.

(f) Masculam Lunam. Ita omnes MSS. et editi. Meursius Lunum mavult, quo non opus est. Quæ vero de notitia hujus Numinis et cultu dici possunt, ex lapidibus, nummis, aliisque veteribus monumentis collecta, dabimus in Dissertatione peculiari, de Deo Luno et Diis Hermaphroditis. Hav.

(g) Dianam flagellatam. Istud agnomen, inquit La Cerda inveni poeta in contumeliam Diane. Ego potius puto tituluin seu inscriptionem mimi fuisse, ideoque ut reliquas litteras majusculis efferendos. Hav.

(h) Hercules famelicos. Quidquid fuerit, jam ignotum, non absimile tamen illud videtur, quod legere est apud Lactantium, lib. I, c. 21, ubi sacrorum Herculis, quæ apud Lindum, oppidum Rhodi, maledictis et exsecrationibus celebrantur, hanc ex Gentium scriptis rationem narrat: Hercules quum eo delatus esset, famemque pateretur, aratorem quemdam aspexit operantem ab eoque petere cœpit, ut sibi unum bovem

bus etiam per mimos agi, cum risu et voluptate patiun- D venderet. Enimvero ille negavit fieri posse: quia spes

tur? qualis hæc religio, aut quanta majestas putanda est, quæ adoratur in templis, illuditur in theatris. Tertull., de Spectae., cap. XXVII. Illic nomen Dei blasphematur. Hav.

(d) Strophis. Patet quid per hanc vocem intelligat Auctor, conjungens illam cum jocis. Dicit enim proprie callidam in fallendo versutiam, Martialis de incecha, XI, 8.

Jam stropha talis abit.

a verbo erpéo, cui affine est nostrum proverbium de re callide surrepta, yts donker groen verwem, Nam certe quod de strophis et antistrophis in carmine ly. rico notat la Cerda, hic in mimo innui vix quidem puto. Cum potius a subjecta materia genus ludi tam stropha quam mimus appellatum fuisse videatur. Hieronymus, Apol. II, adv. Rufin. Et quasi mimum Philistionis vel Lentuli ac Marulli stropham eleganti ser

sua omnis colendæ terræ, duobus illis jumentis niteretur. Hercules, solita violentia usus, quia unum accipere non potuit, utrumque sustulit. At ille infelix, cum boves suos mactari videret, injuriam suam maledictis ultus est: quod homini eleganti et urbano gratissimum fuit. Nam dum comitibus suis epulas apparat, dumque alienos boves devorat, illum sibi amarissime conviciantem cum risu et cachinnis audiebat. Sed postquam Herculi divinos honores ad admirationem virtutis deferri placuit, a civibus ei ara posita est, quam de facto Cougyo, id est, boris jugum nominavit. Ad quam duo juncti boves immolarentur, sicut illi, quos abstulerat aratori, eumque ipsum sibi constituit sacerdotem, ac præcepit ut iisdem maledictis semper in celebrandis sacrificiis uteretur, quod negar el se unquam epulatum esse jucundius. Hæ vero mimorum inscriptiones de Jove et Hercule a Codice MS. Fuldano aberant. AV.

(i) Histrionum litteræ. Adumbravit omnia hæc Ar

« PoprzedniaDalej »