reis non utique, cum vel ex forma (a) omnibus mys- A probavit, cessat esse, et quasi officio nuntiandi functeriis (1) silentii fides debeatur. Samothracia (b) et Eleusinia (c) reticentur: quanto magis talia, quæ prodita interim (2) etiam humanam animadversionem provocabunt, dum divina servatur (3)? Si ergo non ipsi proditores sui, sequitur ut extranei. Et unde extraneis notitia? cum semper etiam piæ (4) initiationes (d) arceant profanos et ab arbitris (5) caveant, nisi si impii minus metuunt? natura famæ omnibus nota est. Vestrum est:

ta, rem tradit, et exinde res tenetur, res nominatur. Nec quisquam dicit,, verbi gratia: Hoc Romæ aiunt factum; aut Fama est illum provinciam sortitum ; sed: Sortitus ille provinciam, et: Hoc factum est Romæ (8). Fama, nomen incerti, locum non habet, ubi certum est. An vero famæ credat, nisi inconsideratus? Qui est sapiens, non credit incerto (9). Omnium est (10) æstimare (11) (e), quantacumque illa (12) ambitione diffusa sit, quantacumque asseveratione constructa. Quod ab uno aliquando principe exorta sit, necesse est exinde in traduces linguarum (f) et aurium serpat. Et ita modici seminis vitium cætera rumoris obscurat (13), ut nemo recogitet, ne primum illud os mendacium seminaverit, quod sæpe fit aut ingenio æmulationis, aut arbitrio suspicionis, aut non nova, sed ingenita quibusdam mentiendi voluptate. Bene autem, quod omnia tempus revelat (g) tesLECTIONES VARIANTES.

Fama (6) malum, quo non aliud velocius ullum.

Cur malum fama (7)? quia velox? quia index? an
quia plurimum mendax? quæ ne tunc quidem, cum
aliquid veri affert, sine mendacii vitio est, detrahens,
adjiciens, demutans de veritate. Quid? quod ea illi B
conditio est, ut non nisi cum mentitur perseveret,
et tamdiu vivit, quamdiu non probat. Siquidem ubi

norosos potuisse facinora sua redimere, cum ipsi quotidie ad Proconsulem pertraherentur? PAM. Aut vendidit, ipsos trahens homines. Interpretes silent, vel præter Rigalt. turbantur varie et æstuant, ut Heraldus, cujus notam, ut sæpe, suam fecit La Cerda. Sensus tamen est simplicissimus. Dicit Tertul lianus, Quis talia facinora, cum invenisset, celavit _aut vendidit? scilicet non homines, ut absurde in explicatione, quam notis suis præire fecit La Cerda, sed ita facinora illa accepto pretio celans, ipsos trahens homines? i. c. cum tamen reos ipsos eorum in judicium raperet? Pro invenerat alii habent invenisset. Minucius huc respiciens: Nec intelligebamus ab his fabulas istas semper ventilari, et numquam vel investigari vel vrobari, nec tanto tempore aliquem exis· tere, qui proderet, non tantum facti veniam, verum etiam judicii gratiam consecuturum. Rhen. ipsos vendens homines. HAV.

(a) Cum vel ex forma. MS. L. Bat. exhibet, cum vetus ex forma, ut referatur ad id quod sequitur, fides. Julius Firmicus Astron. lib. vII, in Præf. : Cum ignotis hominibus Orpheus sacrorum cæremonias aperiret, nihil aliud ab iis quos initiabat, in primo vestibulo, nisi jurisjurandi necessitatem, et cum terribili quadam auctoritate religionis exigit, ne profanis auribus inventæ ac compositæ religionis secreta proderentur. Sed et Plato Timæum perpetuo apud se frequenter continuit, ne secretarum disputationum veneranda commenta imperitis aliquando intimaret, patiuntur enim hæc omnia jacturam, cum perditis et desperatis animis ingeruntur. Apud Pythagoræos noster Porphyrius religiosa epulantem animum nostrum silentium consecravit. HAV.

(b) Samothracia. In Samothrace insula, inquit Zeph., initiationes quædam fuisse dicuntur, ad remedia nonnullarum periclitationum, ubi et Corybantum mysteria et Hecates sacra celebrabantur, cui canes ad antrum Zerinthum immolabant. PAM.

(c) Eleusinia reticentur. Nihil notum magis, præsertim postquam Meursii Eleusinia notiora facta sunt, qui de hoc silentio pluribus c. xx, quo de fonte omnes potant. Hinc tritum illud Horatii 1, Od. 2: Vetabo qui Cereris sacrum Vulgarit arcanæ, sub iisdem

C

D

Sit trabibus fragilem mecum
Solvat phaselum.

Noster vero pudori adscribit, detegens eorum nudi-
tatem ad Valentin. c. 1: Nam et illa Eleusinia, hæres
et ipsa Attica superstitionis, quod tacent, pudor est.
HAV.- Patres fere omnes de hisce sacris memine-
runt. Erant autem sacra Cereri et Proserpinæ di-
cata, quæ a Musao instituta fuerunt, et celebrari
solita in pago quodam Attidis qui Eleusis dicebatur.
LE PR.

(d) Piæ initiationes. Ita Rigalt. ex MS. Fuld. et ante illum Heraldus et la Cerda, ipseque Tertull, Ad Nal. 1, 7, et os sit ferreum, cor plumbeum, cui non probetur. Legebatur impiæ in. Cum vero, inquit, piæ initiationes, i. e. quæ piæ et sacrosanctæ habentur apud vos, extraneos arceant, an non multo magis impiis id facere convenit, metu legis etiam territis? in extremo Coll. Mod. legit, nisi impii, deleto rò si, non recte; nam et sic supra eleganter est locutus cap. 11. nisi si aut barbaram sonat aliqua vox nominis, aut infaustum: ubi etiam ró si redundat, quemadmodum in loco quem ex Ovidii Metam. lib. V, 20, adduxit ibi La Cerda,

Item alio ex Plinio, qui ibidem videri potest. Mox
In MS. Fuld. nisi si inconsideratus. HAV.
(e) Omnium est æstimare, etc. Id teneri vult, quan -
tumvis magno apparatu dispersa sit fama, quantum-
vis adseveretur palam, unum tamen tantum habere
auctorem, nec omnes illos magis curandos, quam si
unus loquatur, imo dilatando, immutando, abjicien-
do, addendo, veritas amittitur. HAV.

(f) Traduces linguarum. Ita eleganter illam appellat, quam Hebræi vocabant alteram linguam, hinc tradux incesti, c. 1, et de Præscript. adv. Hæret., c. xxx, dis scipuli et successores Apostolorum traduces vocantur corum quos ab Apostolis in episcopatum constitutos, apostolici seminis traduces habent.

(g) Tempus omnia revelat, testibus etiam proverbiis vestris. Agellius, lib. XII, cap 2. Alius quidam veterum poetarum, cujus nomen mihi nunc memoriæ non

tibus etiam vestris proverbiis atque sententiis, ex A an et qui credideris, tanti habeas ad eam tali conscientia dispositione naturæ, quæ ita ordinavit, ut nihil diu pervenire. Veni, demerge ferrum (c) in infantem nullius

lateat, etiam quod fama non distulit. Merito igitur fama tamdiu conscia sola est scelerum Christianorum (a), Hanc indicem adversus nos profertis, quæ, quod aliquando jactavit tantoque temporis spatio in opinionem corroboravit, usque adhuc probare non valuit. CAPUT VIII.

inimicum, nullius reum, omnium filium (d); vel sialterius officium est, tu modo adsiste morienti homini antequam vixit (e); fugientem animam novam exspecla (1); excipe rudem sanguinem, eo panem tuum satia, vescere libenter. Interea discumbens dinumera loca, ubi mater, ubi soror; nota diligenter, ut, quum tenebræ ceciderint canina, non erres. Piaculum enim admiseris, nisi incestum feceris (2). Talia initiatus et consignatus vivis in ævum. Cupio respondeas, si tanti æternitas, aut si non, ideo nec credenda. Etiamsi credideris, nego te velle; etiamsi volueris, nego te posse. Cur ergo alii possint, si vos non potestis? Cur non possitis, si alii possunt? Alia nos (3), opinor, natura; (4) cynopæne (f) aut sciapodes (g)? Alii ordines dentium (2), alii ad incestam libidinem nervi? Qui ista credis de homine, potes et facere. Homo es quæro, et ipse, quod et Christianus. Qui non potes facere, non LECTIONES VARIANTES.

ARGUMENTUM. Nec falsa tantum, sed, ut contra naturæ fidem, haud credenda ostendit, idque oratione vehementi. Tollit dein objectiones, quasi recentes Christiani per ignorantiam et imposturam seducantur, nec postea metu pœnæ proclamare ausint; cum e contrario tales sint, qui mortem pudendis anteferant.

Ut fidem naturæ ipsius appellem (b) adversus cos qui talia credenda esse præsumunt, ecce proponimus horum facinorum mercedem ; vitam æternam repromittunt. Credite interim. De hoc enim

B

COMMENTARIUS.

est, Veritatem Temporis filiam esse dixit. Et sunt in eam sententiam versus Sophoclis.

Πρὸς πάντα κρύπτε μηδέν, ὡς ἀπανθ' ὁρῶν

Καὶ πάντ' ἀκούων, πάντ' ἀναπτύσσει χρόνος. Βια.
(a) Christianorum. Sequuntur loco hæc: Quid dicitur
semper est, quia quod est, desinit dici. Suppeditat vero
solum MS. Fuld.; adscripsit Scioppius, argute dictum
et ungue Tertulliani dignum. Rigalt. præteriit, La
Cerda improbat, et fatetur sensum se non capere,
qui hic potest esse, illud esse semper quod dicitur,
i. e. Christianos semper pro impiis haberi, quia di-
cuntur, quod vero est, non dici, sed esse. Sed est
insigne sophisma. Ut apud Aristophanem in Ranis,
Act. v. sc. 1, ubi Euripidem captat Eschylus :
ΕΥ. Εἶτ ̓ ἐγένετ ̓ αὖθις αθλιώτατος βροτῶν.
ΔΙ. Μὰ τὸν Δί' οὐ δήπον παύσατο.

EU. Postea hominum repente fuit miserrimus.
ES. Non per Jovem: nain haud umquam miser esse
[ desiit.

Loquuntur de OEdipo. Præterquam quod sensus hic
sit nimis contortus. Itaque, post aliquam cogitationis
moram, intrepide pronuntio pertinere hæc ad illa
quæ superius hoc cap. reperiuntur: Et tam diu vivit,
quam diu non probat. HAV.

CAP. VIII. (b) Ut fidem naturæ ipsius appellem. Postquani rumori vano et sæpissime falso non esse credendum demonstravit, conatur ex ipsa hominis natura docere id quod illis ut crimen imponitur in nullum hominem cadere posse. HAV.

(c) Veni, demerge ferrum. Hanc quasi legem christianismi proponit, qua initiandus ejus sacris præformatur; demergere ferrum dixit respectu vulnerum, quæ acubus fieri arbitrabantur in infantem per farris superficiem impressis. HAV.

(d) Omnium filium. Ex communi incerto natum. Disce ex Epiphanio de Gnosticis, Haresi XXVI:àv dè xal προληφθή τις αὐτῶν, etc. Si vero etiam quis preoccupatus fuerit, ut immittat dejectionem defluxus naturalis, et prægnans facta fuerit mulier, quid gravius ac horribilius designent tales, audi; detractum enim fœtum quocumque tandem tempore id adgressi fuerint, accipiunt, et in mortario quodam pistido tundunt, et admixto melle et pipere, et aliis quibusdam aromatis et unguen tis, ad avertendam nauseam, sic congregati omnes porcorum ac canum horum sodales, participes fiunt contusi pueri, atque sic humanæ carnis esu peracto,

C

D

deinceps preces fundunt ad Deum. Quod non illusum est nobis, inquiunt, a principe concupiscentia, sed collegimus delictum fratris. Hav.

(e) Morienti homini antequam vixit. Crebra tela, acuta, instal, urget. Lucanus quoque 1, 109: Crimine quo parvi cædem potuere mereri? Sed satis est jam posse mori.

In

marmore antiquo, ubi anus et pueruli defletur funus; hæc est clausula :

Vix lucem vidisse satis, qui vivere posset.
Vivere quæ nollet, vix potuisse mori."

Nec longe abit dira Jobi imprecatio, X, 18 et 19: Ex
utero cur me protulisti? utinam animam efflassem, nec
oculus me vidisset! essem quasi non fuissem, ex ulero
matris migrassem ad sepulcrum. Hav.

(f) Cynopane. Magno consensu libri veteres. Cynopenne pro Cynopæne, id est Cynopesne. Cynopes Tertulliano Cynopæ, ut Sirenæ p. 508,a, et Amazone 1. II, advers. Marc. 1. IV. Cynopes autem sive Cyno pe, sunt Cynocephali, homines caninis capitibus, de quibus ex Indicis Clesia Plinius, lib. VII, cap. 2; atque his subjungit etiam Sciapodas. Habet autem Tertullianus a Plinio non pauca. Augustinus quoque, lib. XVI de Civitate Dei, cap. 8, Sciapodas recenset, et mox Cynocephalos. Notandum obiter, quod idem Augustinus tradidit hujusmodi hominum, vel quasi hominum genera, in maritima platea Carthaginis, musivo picta fuisse, ex libris, ut ipse ait, de promptà velut curiosioris historie. RIG

(g) Sciapodes. Plinius lib. VII, cap. 2: eosdem Sciapodes vocari, quod in majore æstu humi jacentes supini umbra se pedum protegant. Hesychius: Exeάodeç vi ès Λιβύη πλατεῖς ἔχουσι τοὺς πόδας καὶ ποιοῦσι σκίαν αὐτοῖς E o xavμati. Sciapodes populi in Libya, habentes latas pedum plantas, et iis umbram sibi in calore facientes. De iisdem Stephanus Bysantinus: Exiάmodes, ἔθνος Αιθιοπικὸν, ὡς Εὐκαταῖος ἐν περιηγήσει Αιγύπτου; Scia podes, gens Ethiopica, ut Hecateus in periegesi Egypti. HAV.

(h) Alii ordines dentium. Quasi dracones Cadmæii. Ovid. Metam. lib. 1. in princip.:

Triplici stant ordine dentes. Idem vero dicit quod Solinus c. LII. de capite canino præditis Megasthenes per diversos India montes esse scribit nationes capitibus caninis, armatas unguibus, amiclas vestitu tergorum, ad sermonem humanum nul

debes credere. Homo est enim et Christianus, et quod A
et tu. Sed ignorantibus subjicitur et imponitur. Ni-
hil enim tale de Christianis asseverari sciebant, ob-
servandum utique sibi et omni vigilantia investigan-
dum. Atquin volentibus initiari moris est, opinor,
prius patrem illum sacrorum (a) adire, quæ præpa-
randa sint describere (b). Tum ille: infans tibi neces-
sarius, adhuc tener, qui nesciat mortem, qui sub cul-
tro tuo rideat; item panis, quo sanguinis jurulentiam
colligas (1); præterea candelabra et lucernæ,
et canes aliqui et offula, quæ illos ad eversionem lu-
minum extendant (c), ante omnia cum matre et so-
rore tua venire debebis. Quid, si noluerint, vel nullæ
fuerint? Quid denique singulares christiani? Non erit,
opinor, legitimus christianus, nisi frater aut filius.
Quid nunc, et si ista omnia ignaris præparantur?
Certe postea cognoscunt, et sustinent et ignoscunt. Ti-
ment plecti, qui si proclament, defendi merebuntur,
qui etiam ultro perire malint, quam sub tali conscien-
tia vivere. Age nunc timeant, cur etiam perseverant?
Sequitur enim, ne ultra velis id te esse, quod si prius
scisses, non fuisses.

B

CAPUT IX. ARGUMENTUM. At vero cuncta illa crimina, quæ falso Christianis objiciuntur, vera in Gentibus accusatoribus deprehendi; apud illos sacrificia humana, et olim in aperto, et nunc in occulto committi; homicidia lætis in theatro oculis spectari ; infanticidia quotidie abjecto, necato etiam partu, vel abortu coacto perpetrari; sanguinem quoque gladiatorum recens necatorum sitiri; humanum pabulum de ferinis quæri; imo in seipsos invicem incendi : Christianos contra, ab omni cruore, animalium etiam, abhorrere; apud illos incestum quotidie committi, cum, per scortationem vagam el gnatorum abjectionem, liberi etiam a parentibus ignorentur; quæ cuncta a Christianis, utpote castis, conti nentibus, veneris etiam licitæ ( prout nonnulli apud illos) expertibus, longissime abesse; neque hæc de Christianis ab ullis credi posse, nisi qui credant, el ipsi illa faciant, et ex se de aliis judicent.

Hæc quo magis refutaverim, a vobis fieri osten dam (d) partim in aperto, partim in occulto, per quod forsitan et de nobis credidistis. Infantes penes Africam (e) Saturno immolabantur palam usque ad proconsulatum (f) Tiberii, qui ipsos sacerdotes in cisLECTIONES VARIANTES.

(1) Rhen., Barræus et cod. Agob. virulentiam.

COMMENTARIUS.

la voce, sed latratibus tantum sonantes, asperis ricti-
bus. Ita enim Solinum scripsisse contendo, non ut
emendat Salmasius, ritibus, sunt enim alia catellis
Melitensibus, alia Molossis ora. Clarissime Lucre-
tius v. 1062.

Inritata canum cum primum magna Molossum
Mollia ricta fremunt, duros nudantia dentis:
Longe alio sonitu rabie districta minantur :

Et quum jam latrant, et vocibus omnia complent. Mollia ricta Lucretio dicuntur respectu cutis et carnis que ora Molossorum tegunt, si tangas sunt mollissimar, at asperis rictibus Solinus respectu dentium. In eodem loco apud Solinum, ubi vir maximus valde anxie versatur, non dubito, quin sit legenduin amictas vestitu tigrium vel pantherarum, id est enim, quod Plinius dicit ferarum pelles.

(a) Patrem illum sacrorum. Qui izpopάvens dicebatur; de quo multa scitu digna vide in aureolo Meursii li bello Eleus. c. xm. In libro ad Nat. 1. 7. ad Magistrum sacrorum vel Patrem adire.

(b) Describere. Ex libris nempe ritualibus, qui continebantur lapidibus duobus quam aptissime coagmentatis, quod mir appellabant, ut discere est itidem ex Eleusinis Meursii c. x. Pausanias Arcadicis p. m. Ed. Wech. 249. ubi agit de Pheneatis, quibus omnia cum Atheniensibus communia: Deveάtuis dè xozi Δήμητρος ἔστιν ἱερόν Ελευτανίας, etc., i. e.: Est apud Pheneatas etiam Cereris cognomento Eleusiniæ fanum; cui initia eodem ritu, quo apud Eleusinem peraguntur, cum ipsi tamen ea sacra apud se primum instituta autument. Et statim: Prope fanum Eleusiniæ, lapides eminent prægrandes duo, alter apte alteri impositus: Pe troma vocant eos lapides, ubi anniversarii sacri, quæ majora nominant initia, dies appropinquant, disjungunt, atque inde litteras educunt, quibus pompæ ritus, el quæ fieri oportet omnia consignata sunt. Eum commentarium cum sacrificulis audientibus recitandum curarint, ea ipsa nocte in pristinam sedem reponunt.

(a) Mirum quantum facillimis in rebus desudent quandoque commentatores, cum rictus asperi nihil sint aliud quam ingratus quidam ridendi modus vel parum liberalis oris contractio, et vestitus tergorum idem souit ac pellium. EDD.

C

D

(c) Extendebant. Cogitabam primo incendant; sed omnino ita scripsit Tertullianus. Extendi enim dicit canes, quum in pedes se conjicientes, spe prædæ internodia corporis laxant et spiras extendunt, significat enim mensuram corporis canini, quæ in motu dilatatur. Clarissime Ovidius Metamorph. lib. xii. vers. 476. de Latreo Centauro a Caeneo interfecto.

Jactanti talia Cœneus

Extentum cursu missa latus eruit hasta, Qua vir equo commissus erat. CAP. IX. (d) A robis fieri ostendam. Porphyrins apud Theodoret. p. 108. et 109. Cræc. Aff. cur Éléto vip, proiv, év Podo, etc. Mactabatur enim, inquit, XVI. kalend. Novembris homo apud Rhodios in honorem Saturni: quod, cum perdiu servatum fuisset, in consuetudinem abiit. quemdam enim ex iis, qui publica sententia damnati essent ad capitale supplicium, adusque Saturnalia vivum asservabant: addit ibidem alios populos, qui in infandum hinc ritum consenserint. Imo notat Lactantius Inst div. 1. 13. in Historia sacra Eunii olim fuisse scriptum : Saturnum et Opem, cæterosque tunc homines, humanam carnem solitos esitare; verum primum Jovem leges hominibus moresque condentem ed:cto prohibuisse, ne liceret eo cibo vesci. Itaque cujos est pudoris, quin imo inverecundiæ, cujus quod agere te videas, in eo alterum reprehendere? Maledicti et criminis loco dare ea, quæ in te possint reciprocata vicissitu dine retorqueri? ut loquitur Arnobius lib. 1. Hav.

(e) Infantes penes Africam. Testimonia Veterum si quis desideret, adeat Elmenhorstium et alios ad illud Minucii p. 34. Merito in nonnullis Africæ partibus in-" fantes immolabantur, blanditiis et osculo comprimente vagitum, ne flebilis hostia immoletur. Et Plutarchus in Apophthegmat, narrat Gelonem tyrannum victis Carthaginiensibus ad Himeram coegisse inscribere fœderibus, quod cessarent immolare filios Saturno. Hav.

(f) Proconsulatum Tiberri. Nodum, qui eruditos multum torserat, solvisse vel seidisse potius Scaligerum, testatur Heraldus in Notis. Et sane digna legi est Epistola ejus ad Casaub. LXVI. ubi disputat a Proprætore vel Proconsule Tiberii (qui et sacrificia cruenta Gallorum, teste Plinio, s stulerat) et hæc sublata

dem arboribus templi sui obumbratricibus (a) scele- A turnus non pepercit, extraneis utique non parcendo

VARIANTES.

COMMENTARIUS.

(h) Mercurio prosecabatur. Et de hoc satis interpretes ad Minucium. Ita vero edidit Rigalt. ex Coll. Mod. Prosecta in sacrificando dicebantur exta, quæ aris dabantur ex fibris pecudum dissecta, teste Nonio, prociciem extorum Varro dixit apud eumdem, et hinc prosecare pro sacrificando Deo offerre apud Nostrum passim, ita enim c. XLVI. de Socrate: Esculapio tamen gallinaceum prosecari jam in fine jubebut. Quomodo et c. xx. alia vis pronuntietur in eo, qui genitalia vel lacertos, alia qui sibi gulam prosecat. Firmant lectionem Modianam illa Suetonii in Claudio. c. xxv. Druidarum religionem apud Gallos diræ immanitatis, et tantum civibus sub Augusto interdictam penitus abo levit. Nam certe desiisse testatur etiam Pomponius Mela lib. I. c. 2. Aliquando adeo immanes Galli, ut hominem gratissimam Diis victimam crederent: manent vestigia feritatis jam abolitæ, atque ut ab ultimis cœdibus temperant, ita nihilominus ubi devotas altaribus admovere, delibant. Unde 'ctiam Gallogræci ab his orti, et ritus cum nomine retinentes, apud Justinum XXVI. 2. in auspicia pugnæ hostias cædunt: quarum _extis cum magna cædes, interitusque omnium prædice

mitto Tauricas (a) fabulas theatris suis. Ecce in illa A an arbitrio perpetretur (licet parricidium homicidio (2) religiosissima urbe Æneadarum piorum (b) est Jupiter quidam (c), quem ludis suis humano proluunt sanguine. Sed bestiarii (d), inquitis. Hoc, opinor, minus quam hominis. An hoc (1) turpius, quod mali hominis? Certe tamen de homicidio funditur. O Jovem Christianum et solum patris filium (e) de crudelitate! Sed quoniam de infanticidio nihil interest, sacro LECTIONES

intersit) convertar ad populum. Quot vultis ex his circumstantibus et in Christianorum sanguinem hiantibus, ex ipsis etiam vobis justissimis et severissimis in nos præsidibus apud conscientias pulsem, qui natos sibi liberos enecent (f)? Siquidem et de genere necis differt (3) utique crudelius (g) in qua spiritum extorquetis, aut frigori et fami et canibus (h) exponiVARIANTES.

(3) Haverc. e collatione Modiana: Si quid et de genere necis? Differt. Utique, etc. Quam scripturam servato eodem ordine verborum Semlerus quoque prætulit cæterorum librorum auctoritati.

COMMENTARIUS.

tur, non in timorem, sed in furorem versi, sperantesque Deorum minas expiari cæde suorum posse, con- B juges et liberos suos trucidant. Ante legebatur, prosecant. HAV.

(a) Tauricas fabulas. Iluc pertinet ille scriptus et in tergo, necdum finitus Orestes. De his sat inulta ad Minucium. Nec carpere cessat Lucian, in Dial. Junonis et Latona et-Apoll. et Bacchi. Hav.

(b) Æneadarum piorum. Ita eos vocat ratione auctoris generis et originis (qui nullibi non hac commendatione apud Poetam introducitur), sed ut simul impietatem illorum sub tali nomine flagellet. Imitatur autem Lucret. qui ita lib. vi. 1277. Atheniensium populum pium vocat, sed absque ironia:

Nec mos ille sepulturæ remanebat in urbe,
Ut pius hic populus semper consuerat humari.
(c) Jupiter quidam. Postremam vocem non agnoscit
MS. L. B. Intelligit vero Latiarem, de quo satis multa
alii. Insignem vero Cypriani locum producit in notis
suis doctissimus vir Desiderius Heraldus. videsis
plura apud Minucianos interpretes. Et revera id olim
in more fuisse docet pluribus Scaliger ad Eusebium
p. 56. et qui ex Plinió docet, quando ab hac crudeli-
tate sit temperatum, in cujus sacrificii locum sanguis
deinde bestiariorum successit effusus. Prudentius vers.
379. lib. 1. Contra. Symm.

Respice terrifici scelerata sacraria Ditis,
Cui cadit infausta fusus gladiator arena,
Heu male lustrata Phlegetontia victima Romæ !
Quidni igitur usurpemus illa Seneca in extremo Oc-
tavia vers. 978.

Urbe est nostra mitior Aulis,
Et Taurorum barbara tellus.
Hospitis illic cæde litatur
Numen superum: civis gaudet
Romæ cruore.

C

(d) Sed Bestiarii. Bestiarorium, Ed. Barræi. Ili sunt qui cum bestiis congrediebantur in arena, sive nocentes, sive inopia illorum, ali cum immanibus feris comparati. Hisce ultimum conantibus liberaliter ap- D ponebatur mensa. Apol. c. XLII. Non in publico liberalibus discumbo, quod bestiariis suprema cœnantibus

mos est.

(e) 0 Jovem christianum et solum patris filium de crud. Objiciebantur Christianis initia quædam sacramento infanticidii cruenta, quasi Deus ac Dominus noster sanguine gauderel, homicidioque coleretur. Quod Tertullianus primo falsissimum esse ostendit, deinde crimen ipsum in accusatores retorquet. Etenim Saturno suo infantes immolári, ipsumque adeo propriis filiis non pepercisse, unico Jove patris impii dentibus erepto fuga. Sed et Jovem Rome quoque hu mano sanguine coli. Unde colligit, jocaturque exclamando, O Jovem christianum, qui scilicet humano sanguine placari velit ut Christus: nam hoc de Christo fama calumniosissime vulgaverat; et, solum patris filium, quasi hoc sit etiam Jovi commune cum Christo, et quemadmodum Christum unigenitum Patris

filium christiana fide credimus, sic et Jupiter solus et unicus Saturni filius habeatur. Utrumque autem de crudelitate. Jupiter christianus, quia Christo sanguine humano litari mentiebantur, ut Jovi suo Latiali. Jupiter solus Patris filius, quia solus patri superstes, ceteris ab Saturno illo manduco crudelissime devoratis. Rig.

(f) Natos sibi liberos enecent. O crudele, o inhumanum facinus, in infantes ferrum stringere, nullius inimicos, nullius reos, qui vel ad hostes sub cultro rideant! et tamen nihil magis tritum apud illos. Unde admiratio simul et locus Gerinanorum apud Tacitum c. XIX. Numerum liberorum finire, aut quemquam cx agnatis necare, flagitium habetur. Graviterque impietatem istam taxat Lactant. lib. vi. 20. Ergo ne illud quidem concedi aliquis existimet, ut recentes natos liceat oblidere qua vel maxima est impietas. Ad vitam enim Deus inspirat animas, non ad mortem. Verum homines, ne quod sit facinus, quo manus suas non polluant, rudibus adhuc, et simplicibus animi abnegant lucem non a se datam. Clare vero Barr. et hinc MS. Fuld. præferunt enectent.

(g) Siquid et de genere necis, etc., Ita Coll. Modiana, omnino melius quam alii, siquidem et de genere necis differt, utique, etc. Cum utique quocumque modo perpetratum sit parricidium et homicidium, tamen si et necis genus consideres, aliud alio est crudelius; ferrum quod cito absumit hominem, quodque ideo majores natu, occidentes se eligunt, lenius mortis genus est quain longa in aquis jactatio, aut frigore fameve consumptio, aut denique viva vivo sepeliri corpora busto, ut loquitur Lucretius. In sequentibus nonnulle editiones legunt: Spiritum extorquetis, aut frigori et f. et c. e. ferro enim mori ætas q. m. optavil. Ita vero distinguo et siquid et de genere necis? differt. Utique crudelius in aqua, etc. HAV.

(b) Frigori et fami et canibus exponitis. Lactant. I. v. Qui natos ex se pueros aut strangulant, aut si nimium pii fuerint, exponunt. iterum vi. 20. Quid illi, quos falsa pietas cogit exponere? Non possunt innocentes existimari, qui viscera sua in prædam canibus objiciunt : et quantum in ipsis est, crudelius necant, quam si strangulassent. Itaque merito de Saturno lib. 1. Ad Nat. cap. 12. Itaque filios virili sex devorabat : melius ipse, quam lupi, si exponeret. Notatu vero dignum est, quod observavi in lectione Isidori, apud quem hæc Tertullianæa inveniuntur, sed more suo auctores, unde profecerit, nomine abscondito, et verbis paulum inversis. Is itaque de pœnis in legibus constiLutis. lib. v. c. 27. In ipso quoque genere necis differt. Crudelius est enim in aqua spiritum torquenti extingui: ignibus uri, frigore et fame necari, canibus et bestiis exponi. Nam ferro mori, ætas quoque major optarit additque aliunde, gladius enim sine graviori cruciatu compendiosa morte vitam finire novit. Pertinet huc fragmentum illud Sallustii ex lib. Histor. Sin vis obsistat, ferro quam fame æquius perituros, quam Pompeius ibidem mortem vocat omnium miserrimam. lib. m. Hav.