V

gallinam, et eam non saginatam (a); quæ patri- A struebant (d); quæ (1) dignitatum (e) et bonestorum cium (b), quod decem pondo argenti habuisset, pro natalium insignia non temere, nec, impune usurpari magno titulo ambitionis senatu summovebant; quæ sinebant? Video enim et centenarias cœnas (f), a theatra stuprandis (c) moribus orientia statim de- centenis jam sestertiis dicendas, et in lances (g) LECTIONES VARIANTES.

COMMENTARIUS.

Et apud Gruterum DLXXX. 15. cognoscitur Antigo-
nus Drusi Cæsaris AVIUM FARTOR. Imo ad privatos
bune luxum transiisse docemur ibidem apud Reine-
sium XXXIII. 11. ubi L. Vavi Ambibuli memeratur
AVIARIVS ALTILIARIVS.

(b) Quæ Patricium. Refert Valer. Max. Censorem
Fabricium, Senatu movisse Cornelium Ruffinum, duo-
bus consulatibus et dictatura speciosissima functum,
quod tanquam malo exemplo luxuriosus, decem pon-
do vasa argentea comparasset: ad hoc exemplum
adspirat Tertullianus. LAC.

(c) Theatra stuprandis moribus orientia. Unde consis-
torium impudicitia vocat lib. de Spectac. cap. xvi. et
cap. x. sacrarium Veneris. In quæ spurca, sæva, vilia
voluptatis genera acriter declamarunt scriptores
Christiani. Salvianus: In theatris nihil bonum reatu D
vacat, quia et concupiscentiis animus et auditu aures, et
aspectu oculi polluuntur. Cyprianus Ep. 11. Ad Dona-
tuin: Deinde morum quanta labes? quæ probrorum fo-
menta? quæ alimenta vitiorum? histrionis gestibus in-
quinari. Joannes Chrysostomus in Cap. Matthæi x.
Hom. XXXIX. Malefici autem nonne a theatralibus ludis
multi constituuntur? Nam ut universum populum ad hæc
possint inflan mare, ut tripudiantes suas consequantur
voluptates, ut modestas mulieres meretricibus commixtas
corrumpant, ad tantum maleficii genus perveniunt, ut
nec ab ossibus quidem mortuorum abstineant. Quid di-
cam, quod ad diabolicas has sodalitates innumeras multi
consumunt pecunias? quid de lascivia; quid de aliis ma-
lis? Animadvertis te illum esse, qui universam vitam
hominum evertis, cum ad hæc cæteros trahis, non me
qui hujuscemodi omnes ludos omittendos censeo. Revera
enim pestis hæc et interius bene moratæ Reipublicæ,
ut bene notat Zosimus in Theodosio: tantum, inquit,

(parum est (1) [enim] si senatorum et (2) non li- A discrimen relictum. Circa feminas quidem etiam`illa bertinorum (a) vel adhuc flagra rumpentium) (b) argentaria metalla producta. Video et theatra nec sin gula satis esse, nec nuda (c). Nam ne vel hieme voluptas impudica frigeret, primi Lacedæmonii (d) odium penula (e) ludis (3) excogitaverunt. Video et inter matronas atque prostibulas uullum de habitu

(1) Etiam Jun.(2) Et delet Jun.

majorum instituta ceciderunt, quæ modestiæ, quæ sobrietati patrocinabantur, cum aurum nulla (4) norat (f), præter unico digito (5), quem sponsus oppignerasset pronubo annulo; cum mulieres usque adeo a vino (6) abstinerent (g) ut matronam ob resi

LECTIONES VARIANTES.

(5) Sic Rig. et Hav. e cod. Fuld.; Her., Semt. aliique: Lacedæmonii penulam, etc.; Rhen. penulam nudis, etc.

(4) Rhenamus cum aurum nulla membra norant præter unicum digithm, quem, etc. (5) Unicum digitum Par. (6) Abstinerent Par.

COMMENTARIUS.

Pallio: item quas lances centenarii ponderis Sulla moli-
tur! et de Anima cap. xxx. quod lancibus splendi-
dissimis Sullanis effertur. Inio Maximini Imperatoris
temporibus celebratissimam istiusmodi lancem adhuc B
superfuisse docet Trebelljus Pollio in familia Censo-
rinorum vel Pisonum, ubi de Calpurnia Titi tyranni
uxore agit: Hæc uniones Cleopatranas habuisse perhi-
betur : hæc lancem centum librarum argenti, cujus ple-
rique poetæ meminerunt, in qua majorum ejus expressa
ostenditur historia. Sed maxime tangit animum Juve-
nalis acre ingenium, graphice describentis lancem
vel patinam potius Domitiani, ingentis rhombi capa-
cem. Is Sat. iv. 130.

Quidnam igitur censes? conciditur? Absit ab illo
Dedecus hoc, Montanus ait. Testæ alta paretur,
Quæ tenui muro s¡ atiosum colligat orbem.
Debetur magnus patinæ subitusque Prometheus.
Argillam atque rotam citius properate: sed ex hoc
Tempore jam, Cæsar, figuli tua castra sequantur,
Ilic est rhombus ille, ad quem alludit Martialis lib.
xI. ep. 81.

Quamvis lata gerat patella rhombum.
Rhombus latior est tamen patella. HAV.

(a) Libertinorum. Inter quos excelluerunt Pompeiani et Claudiani. De Pallio cap. v. Vereor sane ne parva sit iste trulina, cum Drusillanus, equidem servus Claudii, quinquenariam promulsidem ædificat, supra scriptis fortasse mensis necessariam, cui si officina exstructa est, debuit et triclinium. Rhen. legit parum est enim, addito enim.

(b) Vel adhuc flagra rumpentium. Nuperam admodum servitutem significat, in quorum tergis vestigia re- centia exstent disruptorum in cadendo flagellorum. Quos lepide hesternos Quirites vocat Persius Sat. 111. 106.

At illum

Hesterni capite induto subiere Quirites.

Ubi vetus Scoliastes: Hesterni: a defuncto pridie manumissi, liberti et cives Romani facti. Quia vero hic cibus fere atque potus erat miserrima conditionis hominibus, inde servi dicti plagipatidæ et flagitribe D Plauto Mostell. 11, 9, et Pseud. 1, 1, 5. lidem apud Juvenalem Sat. vi. versu 378.

Hic frangit ferulas, rubet ille flagello. De mulieribus quoque servorum amore captis Chrysis ancilla Circes ad Eumolpum apud Petronium: Viderint matronæ, quæ flagellorum vestigia osculantur. Sed imprimis luculentus est locus apud Eunapium in Vita Ædesii, ubi irridet anxiam illam veterum Christianorum curam in sanctorum mortuorum reliquiis sibi conquirendis, pag. 65. Ii namque, inquit, condita et salita eorum capita, qui ob scelerum multitudinem a judicibus extremo supplicio fuerant affecti, pro Divis ostendebant is genua submittebant, eos in Deorum numerum receptabant, ad illorum sepulcra pulvere sordibusque conspurcati: in his nonnulli martyres, diaconi alii, et legati arbitrique precum apud Deos nominabantur. ἀνδράποδα δεδουλευκότα κακῶς, καὶ μάστιξι καταδεδαπανη μένα, καὶ τὰς τῆς μοχθηρίας ὠτειλὰς ἐν τοῖς εἰδώλοις φέρονται

ἀλλ' ὅμως ἡ γῆ φέρει τούτους τοὺς θεοὺς. i. e. cum fuerint servitia infida et flagris pessime subacta, et quæ cicatrices scelerum ac nequitia vestigia corporibus circumferrent: ejusmodi tamen Deos fert tellus. Hav.

(c) Nec nuda. Ut plurimum theatra sine tecto et nuda fuere quare velis et carbasis tegi neccsse fuit, ad arcendum vel frigus, vel calorem. Lac.

(d) Primi Lacædemonii odium penulæ ludis excogitaverunt. Lacædemonii dura et bellica gens, ad militares potius expeditiones etiam hieme obeundas, quam ad ludos aut theatra, penulas graves ac præ pondere odiosas excogitassent. Itaque Tertullianus ridendo dicit, Nam ne vel hieme voluptas impudica frigeret, primi Lacædemonii odium penulæ ludis excogitaverunt. Odium penulæ, ut initio libri de Corona, Gravissimas penulus posuit, revelari auspicatus. Etiam gausapinas. illas ponderosas fuisse, innuunt illa Martialis XIII, 145. Lemmata Penula gausapine. Is mihi candor inest, villorum gratia tanta est; Ut me vel media sumere messe velis. RIG.

(e) Odium penulæ. Cum ironia pronuntianda hæc omnia, habent enim cuncta suam emphasim. Hanc C vero lectionem primus ex præstantissimo MS. Fuld. revocavit Rigalt. reliqui eniin omnes et editi penulam, nonnulli etiam penulam nudis ut MS. L. B. et Rhen. ridicule. Eleganter odium penulæ etiam dicit pro penula odiosa, et quia gravis materia crassa et pondere, et quia nova Romanis moribus. Tempore Augusti nondum invaluisse ostendit Suetonius, ubi de Claudio cap. 11. Ob hanc eamdem valetudinem et gladiatorio munere, quod simul cum fratre memoriæ patris edebat, palliolatus novo more præsedit. De usu penulæ hoc Martialis XIV, 137.

Amphitheatrales nos commendamur ad usus,

Cum tegit algentes nostra lacerna togas.

(1) Aurum nulla norat. Atqui pronubus ille annulus ex ferro erat, ut docet Plinius xxx. 1. hoccine ignoravit Tertullianus, an pro ævi sui more locutus est? ut putat Kippingius Antiq. Rom. iv. 2. an potius male intellexerunt Plinium, qui non de annulo pronubo est ad veteres illas horridasque Sabinas sponsa seu nova locutus, sed de symbolo frugalitatis et modestiæ, qua nupta revocaretur. Rhenani editiones ita legunt, cùm aurum nulla membra norant præter unicum digitum, quem, etc.

(g) A vino abstinerentur. Ita reposui ex MS. Fuld, cui lectioni succinit MS. L. B. in quo ut et apud Herald. vino obstinerentur. Quomodo etiam Rigalt. sed non in omnibus editionibus : memini enim me in aliqua Prioriana invenisse vino abstinerent, quomodo passim reliqua editiones. Sed optime Fuldanus, ita enim Theodorus Priscianus medicus et archiater lib. 11. cap. 40. ab omnibus carnosis sibi et multum nutrientibus abstinendi sunt, ab odoribus bonis vel thymiamatibus, ab aspectu vel commotione pulchrarum penitus figurarum, ut neque tangendi neque visendi eis copia præbeatur. Amavit novitatem hanc passivorum Tertullianus, ut clare in lib. Ad Nat. 1. 12. in marmor, in lutum, vel æs, vel quodcumque placuit Deum fieri, transmigratur. Hoc etiam libro cap. ix. sed et nunc in occulto persevera

gnatos (a) cella vinariæ loculos sui inedia necarint. A mus scripsit? At nunc in fœminis præ auro (d) nul

Sub Romulo vero quæ vinum attigerat, impune a Mecenio (6) marito trucidata est (1). Idcirco et oscula propinquis (2) offerre necessitas erat, ut spiritu judicarentur (3). Ubi est illa felicitas matrimoniorum de moribus utique prosperata, qua per annos (c) ferme sexcentos ab Urbe condita nulla repudium do

(1) Est Paris.

(2) Etiam add. Fran. (3) Indicarentur Fr.

lum leve est membrum; præ vino nullum liberum est osculum (e); repudium vero jam et votum est, quasi matrimonii fructus (f). Etiam circa ipsos deos vestros quæ prospecte (4) decreverant patres vestri, iidem vos obsequentissimi rescidistis. Liberum patrem cum mysteriis (5) suis consules senatus LECTIONES VARIANTES.

(1) Rhen. perspecte. Rig., Hav., Seml. prospecte, cod. Fuld. specte. (5) Suis delet Parisin.

COMMENTARIUS.

tur hoc sacrum facinus. Ita et abstinere aliquos dixerunt. Martial. lib. ix. ep. 87.

Languidior noster si quando Paulus. Athini est,

Non se convivas abstinet ille suos.

(a) Resignatos. Id est apertos. effractos, Sera enim non tantum, sed et sigillo muniebant cellas in quibus vina atque esculenta condiebant, quo de more elegautem lusum legere est alicubi de Pyrrhonio philosopho, qui cum obsignata janua clavem et annulum per for men intus jacere solitus esset, servus ejus hoc more observato, semper inde quantum libebat rapiebat, rejecto intus annuio, mira interim arte deludens herum, qui secundum sux sectæ opinionem nihil pro certo credere tenebatur. Utitur hoc verbo Adv. Marcion. cap. XXVIII. signat igitur hominem nunquam apud se resignalum.

B

(b) Mecenio marito. Egnatio Metello adscribit et fuste necasse narrat Valerius Maximus vI. III. 9. Sed Mecennio constanter Plinius lib. xiv. cap. 13. et quidem Egnatio vindicat, quem fuste etiam uxorem interfecisse narrat, ut, quum de uno eodemque homine hisce tribus sermo sit, videatur Plinio magis et Tertulliano adhærendum, vitiatosque esse MSS. Va- C lerii, prout hic in MS. L. B. in Tertull. legitur Metenino, pariter mendose. At quid si illud Clodii succurrisset, in ipsam Deam Fatuam, sive Bonam Deam, quod notavit nobis Lactantius Inst. Div. 1. 22. Sextus Clodius in eo libro, quem Græce scripsit, refert Fauni hanc uxorem fuisse; quæ quia contra morem decusque regium clam vini ollam ebiberat, et ebria facta erat, virgis myrteis a viro usque ad mortem cæsa: postea vero cum eum facti sui pœniteret, et desiderium ejus ferre non posset, divinum illi honorem detulisse, idcirco in sacris ejus obvolutam vini amphoram poni. MS. L. B. a Metenino marito; Barr. Mecennio. Attigit exemplum hoc Varro in lib. de Vita Pop. Rom. ut hoc docet fragmentum: Quantopere abstemías mulieres voluerint esse, vel ex uno exemplo potest videri.

(c) Qua per annos. Carbilins Spurius primus uxorem suam ob sterilitatem dimisit, cum per 520. annos ab Urbe condita inauditum illud fuisset. LE PR.

(d) Præ auro nullum leve est membrum. Ut appareat quasi triumphata aliqua Zenobia, quæ in pompam Romæ producebatur ita ut ornamentorum onere laboraret, prout de illa scribit Trebellius Pollio, utique sæpe totum patrimonium majorum, minimis corporis partibus gestet. Splendide Tertullianus describit de Hab. Muliebri cap. ix. Saltus et insulas tenera cervix fert. Graciles aurium cutes kalendarium expendunt, el sinistra per singulos digitos de saccis singulis ludit. Hæ sunt vires ambitionis, tantarum usurarum substantiam uno et muliebri corpusculo bajulare. Hisce itaque rebus cum obnoxius sit mulierum animus, ita in illas invehitur Cato apud Livium lib. XXXIV. Quid honestum dictu saltem seditioni prætenditur muliebri? ut auro et purpura fulgeamus inquiunt, et mox: ne ullus modus sumptibus nec luxuriæ sit. In quibus idem ferendum censet ibidem L. Valerius: Munditiæ, et ornatus, el cultus, hæc fœminarum insignia sunt: his gaudent et gloriantur, hunc mundum muliebrem appellarunt ma

D

jores nostri. Irridet nimias Gregorius Nazianz. Adv. mulieres, nihil venustatis accedere affirmans, quod Manus ac pedes aureo vinculo constringant, servilique gloria fruantur. Docente Paulo 1. ad Timoth. II. 9. cultum foeminarum spectabilem esse é xatarroký κοσμίῳ, μετὰ αἰδοῦς καὶ σωφροσύνης κοσμεῖν ἑαυτᾶς, μὴ ἐν πλέγμασιν, ἢ χρυσῳ, ἢ μαργαρίταις. Unde, ut christianis præsertim indecora, execratur illa ornamenta Zeno Martyr, Serm. 11. de Avar. Ancilla Christi falsum idolum respuis? Mihi crede, in te colis, cujus ornatum, cujus imaginem non deponit. Ad Ecclesiam Dei opere vario totum inaurata corpus, execrabili metallo procedis onusta, ubique delicata, sub molibus fortis ( ita corrigo pro eo quod in meo est mollibus, id enim sequentia satis evincunt) deque ipso cultus rigore in oratione non flecteris non manus tendis: tumidum monilibus pectus prosternere dedignoris : sane cervicem curvas non religione, sed pondere, quando è̟žovoìdynov facies, quæ plus pro ornatu es, quam pro salute sollicita? Et tamen vecordia hac viros quoque incessit, prout Micyllus de se apud Lucianum in Galio p. 245. ἐγὼ δὲ, τὴν ἐσθῆτα τὴν ἐκείνου ἔχων, καὶ δακτυλίους βαρεῖς, ὅτον, έκκαίδεκα ἐξημμένους, τῶν δακτύλων. i. e. Me interim illius veste amictum, annulosque graves, circiter sexdecim digitis insertos, gerentem. Imo annuli cuderentur leviores et graviores, æstivi et hyemales.

(e) Pra vino nullum liberum est osculum. Quod quam turpe in muliere eloquentissime exequitur Chrysostomus Hom. XXVI. ad cap. xm. Act. Apostol. Nihil fœdius muliere quæ in deliciis agit, nihil turpius ea quæ ebria est: obscuratur illi flos visus, turbatur serenitas et puritas oculorum, quasi nube quadam radiis solaribus succedente. Opus illiberale ac servile, et omni ignobilitate plenum. Quam insuavis est mulier vinum spirans, quod olet ac corruptum est, dum eructat curnium corruptarum humorem, gravata et excitari non valens, rubicunda quam opus, plena oscitatione et magna nebula. Quæ totidem verbis invenias in excerpta inde homilia LIV. ad Pop. Antioch. Vere certe Valerius Maximus vi, 1. 9. Et sane quæcunque fœmina vini usum immoderate appetit, omnibus et virtutibus januam claudit, et deliciis aperit. Nam Luciano etiam auctore de Dea Syria p. 892. A dè oïve, etc., i. e. Pariter cum vino ingrediente et loquendi fiducia accedit: nec admodum turpe est non impetrasse, sed eorum quæ aguntur singula oblivioni traduntur.

(1) Repudium vero jam. Mirum ni ad illa Seneca aspiraverit lib. I. De Benefic. c. 16. Nunquid jam ulla repudio erubescit, postquam illustres quædam ac nobiles fæminæ, non Consulum numero, sed maritorum annos suos computant, et exeunt matrimonii caussa, nubunt repudii.

auctoritate non modo urbe, sed universa Italia elimi- A dico deorum colendorum, de quo maxime erravit

verant. Serapidem et Isidem et Harpocratem (a) cum
suo Cynocephalo (b), Capitolio prohibitos (c) [inferri],
id est curia deorum pulsos, Piso et Gabinius consules,
non utique christiani, eversis (d) etiam aris corum
abdicaverant, turpium et otiosarum superstitionum
vitia cohibentes. Ilis vos restitutis (e) summam
majestatem contulistis. Ubi religio, ubi veneratio
majoribus debita a vobis? Habitu, victu, instructu
(f), sensu (1), ipso denique sermone proavis
renuntiastis Laudatis - semper antiquitatem, et (2)
nove de die vivitis. Per quod ostenditur, dum a bo-
nis majorum institutis deceditis, ea vos retinere et
custodire, quæ non debuistis, cum quæ debuistis non
custodistis (3). Ipsum adhuc quod videmini fide-
lissime tueri a patribus traditum, in quo principaliter B
reos transgressionis Christianos destinatis, studinm

ris.

(4) antiquitas, licet Serapidi (g) jam-Romano aras
restruxeritis, licet Baccho jam-Italico furias vestras
immolaritis, suo loco ostendam proinde despici
(5) et negligi et destrui a vobis adversus majorum
auctoritatem. Nunc enim ad illam occultorum faci-
norum infamiam respondebo, ut viam mihi ad mani-
festiora purgem (6).

ARGUMENTUM.

CAPUT VII.

Itaque provocat illos, ut quos gravissimorum criminum reos putant, înfanticidas, puerorum voratores, incestos denique, probent, neque famæ, cujus origo sæpe mendax, et rumor incertus, amplius inconsiderate credant.

Dicimur sceleratissimi de sacramento infanticidii, et pabulo (7) inde (8) (h), et post convivium LECTIONES VARIANTES.

(1) Sic libri mss. omnes, Rig. : censu; et addit Pa

(2) Antiquos, sed Rig.

(5) Custoditis Haverc. (4) Curavit Jun.

(5) Perinde Paris.

COMMENTARIUS.

(b) Cynocephalo. Qui passim in gemmis, marmoribus et nummis adjungitur Isidi.

(c) Capitolio_prolubitos inferri. Templis extra pomoria positis. Dio Cassius lib. XL. zai öré ye, eto., i. e. Ubi ea sententia obtinuit, ut publice jam coli inciperent, extra pomærium eos deos collocaverunt. Unde de Serapid. Avienus apud Macrobium lib. 1. cap. 7. ægre a robis admissum audio. Inferri vero deest in lib. Ad Nat. 1. 10. nt et hic in MS. Fuld. et abesse potest. Omnino vide hic Gothofredi notam ad lib. Ad Nationes.

(d) Eversis etiam aris eorum. Quod plus semel accidit. Dio Cassius loco memorato: Toù; yàp vacus aütő›, etc., i. e. Eorum divorum fana, quæ privatim nonnulli exstruxerant, senatus demoliri jussit, quod cos non magnopere inter numina numerabat. Idem lib. XLII. Edoğe púpa, etc., i. e. Itaque aruspices omnia templa Isidis Serapidisque demoliri jusserunt. Valerius Max. 1. 111. 3. L. Æmilius Paulus Consul, cum Senatus Isidis et Se-D rapidis fana diruenda censuisset, eaque nemo opificum attingere auderet posita prætextu securim arripuit, templique ejus foribus affixit.

:

(e) His vos restitutis. Meminit Augustin. de Civ. Dei 11, 14. Certe vel Priapo vel alicui Cynocephalo: postremo vet Febri, quæ Romani numină partim peregrina receperunt, partim sua propria sacraverunt. Factum id temporibus Caesaris, ut notat Dio lib. XLVII. xai vedy τῷ τε Σεράπιδι, καὶ τῇ ἔσιδι ἐψηφίσαντο ; i. e. templum Serapidi Isidique decreverunt. Multa ibi nefaria Ovid.

de Arte 1. 77.

Neu fuge Niliacæ Memphitica sacra juvencæ,
Multas illa facit, quod fuit ipsa Jovi.

Et in. 635.

Cum sedeat Phariæ sistris operata Juvencæ,
Quoque sui comites ire vetentur, eat.

Indignabundus itaque Lucanus vi. 83. ad Ægyptum:

Nos in templa tuam Romana recepimus Isim :
Semideosque canes, et sistra jubentia luctus:
Et quem tu plangens hominem testaris Osirim.
ubi secundo versu potius legerim, semicanesque deos.
Nescio an Ovidius de Pane,

Semideusque caper, semicaperque Deus.

De Minotauro certe 11. de Arte Amandi, 24.

Dædalus ut clausit conceptum crimine matris

Semibovemque virum, semivirumque bovem.
(1) Instructu. Intelligit splendidum apparatum et in-
strumentum domesticum invidiosum. Isidorus Orig.
v. 25. Instructum, quod per instrumentum efficitur: ut
baculus, codex, tabula. Barraus et Rhen. et instructu.

(g) Serapidi jam-Romano. Ita restituendus est nati-
vus antiquitatis splendor Auctori nostro, quod et
supra docui: lege mox, ut editum, jam-Italico. Ele-
ganter Lucanus lib. 1. 63. ad Neronem:

Sed mihi jam-Numen:

et lib. ix. 158. ferox Pompeius patrios ulturus cine-
res, minatur in hæc verba:

Evolvam busto Numen-jam Gentibus Isim;

ita enim hi loci sunt corrigendi et passim multi alii
codem modo apud omnes veteres scriptores. Seneca
quoque Tragicus in Hercule furente versu 2. semper-
alienum Jovem. Huc spectat, quod de Adriano refert
in Vita ejus Spartianus: sacra Romana diligentissime
curavit peregrina contempsit. Contra ac idem de Bas-
siano Caracallo, in Vita ejus : Sacra Isidis Romam de-
portavit, et templa ubique magnifica eidem deæ fecit.
Sacra etiam majore reverentia celebravit, quam ante ce-
lebrabantur. In quo quidem mihi mirum videtur, quem -
admodum sacra Isidis primum per hunc Romam ve-
nisse dicantur, quum Antoninus Commodus ita ea cele-
braverit, ut et Anubin portaret, el pausa cederet: nisi
forte iste addidit celebritati, non eam primus invexit. Et
Lampridius item de Alexandro Severo: Isim et Sera-
pim decenter ornavit addit's signis et deliacis, et omni-
bus mysticis.

CAP. VII.— (h) Et pabulo inde. In quibusdam libris
legitur, Et pabulo crudæ, quasi objectum fuerit christia-
nis, crudas infantis jugulati carnes pabulo fuisse, quod
quidem significare videtur ipse Tertullianus lib. I. ad
Nationes, cum ait : Quis unquam tamen semeso puero su

307

308

incesto, quod eversores (a) luminum canes, lenones A extranei, et quidem proprii (3) ex æmulatione Ju

scilicet, tenebrarum et libidinum impiarum (1) inverecundia (b) procurent (2). Dicimur tamen semper, nec vos quod tam diu dicimur eruere curatis. Ergo aut eruite, si creditis, aut nolite credere, qui non eruistis. De vestra vobis dissimulatione præscribitur, non esse, quod nec ipsi audetis eruerc. Longe aliud munus carnifici in Christianos imperatis, non ut dicant quæ faciunt, sed ut negent (c) quod sunt. Census (d) istius disciplinæ, ut jam edidimus, a Tiberio est. Cum odio sui cœpit veritas, simul atque apparuit, inimica esse (e). Tot hostes ejus, quot LECTIONES

(1) Rigalt. e Ms. emendavit: tenebras, tum et libidinum impiarum inverecundiam procurent. delet Jun. Impiarum

(2) Tenebras, tum et libidinum imp. inverecundiam p. Wauwer. Haverc.

(3) Proprie Par.

B

dri, ex concussione milites ( f ), ex natura ipsi etiam domestici nostri (g). Quotidie obsidemur, quotidie prodimur, in ipsis plurimum cœtibus et congregationibus nostris opprimimur. Quis unquam taliter vagienti infanti supervenit? Quis cruenta, ut invenerat, Cyclopum et Sirenum (4) ora (4) judici reseravit (5)? tigia deprehendit? Quis talia facinora, cum inveQuis vel in uxoribus aliqua immunda (6) vesnisset, celavit, aut vendidit (i) ipsos trahens homines (7). Si semper latemus, quando proditum est quod admittimus? Imo a quibus prodi potuit? Ab ipsis enim VARIANTES.

(4) Sirenarum Paris.

(5) Codd. Agob. et Lugd. judicium reservavit; Her., Rig. et Hav. judici reservavit ; Rhen. judicium reservavit; Gangnæus et Seml. judici reseravit.

(6) Forte aliqua unquam Haverc.
(7) Vendens Faris.

COMMENTARIUS.

pervenit? Hic tamen tantum de sanguinis pabulo, et pane quo sanguinis jurulentia colligatur, nec inter illa quæ subjungit patris sacrorum dictata, de crudis carnibus vorandis quicquam : nec ibidem etiam, in illo ad Nationes; sed panis qui in sanguine infringitur, et sanguis in quo panis satiatur. Imo ad convincendos Christianos produci debuisse ait non solum infantarios, sed et coquos. Producerentur, inquit, infantarii et coqui, ipsi canes pronubi; emendata res esset. RIG.

(a) Eversores luminum canes. Quibus putabant annexa candelabra, quæ, saltu illis in objecta ossa se proripientibus, evertebantur. Vide cap. sequens. Apud posterioris ævi christianos legimus candelas projectas et extinctas in excommunicationibus, prout multis illustrat Dom. Du Cange in gloss. medie et inf. C Latinitatis. Sed hunc morem Tertulliani ævo non puto fuisse in usu.

(b) Inverecundiam procurent. Lucianus in Lapithis: ἀλλὰ πολλὰ ἐπράχθη, καὶ δεινὰ ἐν τῷ σκότῳ, etc., i. e. et multa ac gravia in tenebris commissa sunt. Et cum tandem aliquis lucernam afferret, deprehensus est Alcidamas (erat vero ille philosophus Cynicus) quidem tibicinæ vestem attollens, et per vim cum ea congredi properans.

(c) Ut negent quod sunt. Atqui, inquit, Tertullianus, ne objiciatis, confessos turpitudinem suam damnari Christianos; adeo illud falsum est, ut cogatis tormentis negare hoc nomen, quod sceleris participes omnibus modis extorquenda erat ejus confessio. Cyprianus Septimii magistri sui vestigiis insistens ad Demetrianum p. 256. Torquentur rei, qui se negant crimine, quo accusantur, teneri, ut facinoris veritas, quæ indice voce non promitur, dolore corporis expri- D matur. Nunc vero, cum sponte profitear ac clamem, et crebris ac repetitis identidem vocibus christianum me esse contester, quid tormenta adhibes confitenti. Torqueri debui, si negarem. Hav.

(d) Census istius d. Origo, æstimatio, professio, et sic sæpe Noster. Lege c. v.

(e) Cum odio sui, etc. Sensus est: veritas, simul atque apparuit, cœpit cum odio sui et inimica fuit. Odio itaque non tantum habent, sed ut hostes etiam persequuntur. Junius ita distinguit, a Tiberio est cum odio sui; Coll. Mod. cum odio sui cœpit simul veritas atque inimica est. Barræus, cepit veritas : simul atque apparuit esse. Membrana Lugd. Bat. a Tiberio; delet ró est. Cum odio sui cœpit simul veritas, atque apparuit inimica est. Lego Cum adio suo cœpit veritas : simul atque apparuit, inimica est; i. c. quamprimum apparuit. Potest et sic distingui cum odio sui cæpit sc. disciplina veritas simul atque apparuit, inimica est.

(f) Ex concussione milites. Qui gratum se facere arbitrati imperatoribus suis commilitones suos tradunt, produnt, et deferunt. Ita rursus concussoris vocabulo utitur de Fuga in perseq. c. x1. Quid enim dicit ille concussor? Da mihi pecuniam. Certe në eum tradat. Et ibid. c. XIII. dum scias verisimile non esse, ut concussores nostri in amicitiam redacti per mammonam, recipiant tunc nos in tabernacula æterna. Kem ut hic concussionis, ad Scapulam c. IV. Pudens etiam missum ad se christianum, in elogio concussione ejus intellecta, dimisit, scisso eodem elogio. Florus quoque lib. 11, in epitone belli Jugurthini: Atqui non leviter se Numidia concussit. Et Flavius Vopiscus in Tacito imp. Hac oranatorius ordo concussus. Imo ipse Sallustius Catil. c. tione et Tacitus ipse vehementer est motus, et totus SeXXI. quod factum primo populares conjurationis concusserat. Ita æmulatione pro odio est usus, ut supra declaratum. Pro quot extranei, Mod. Coll. habet lot extr. manifesto vitio. Hav.

(g) Ex natura. Naturali simultate, quæ illis nobiscum est, ut ait Zephyrus. Nam certe servus erepta libertate iratus domino passim et malevolo in illum animo concipitur. Naturale est enim et odisse, quem timeas, el quem metueris infestare, si possis, inquit Minucius Felix p. 31. edit. Ouzeliane. Quod ante illum olim dixeral Seneca Iv. De benef. 19. Nec quisquam amat quos timet. Videri potest respexisse ad illud Servatoris nostri effatum, quo sortem Evangelii ostendit, Matth. x. 56. Καὶ ἐχθροί τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰκιακοί αὐτου. Pertinent huc etiam verba Chrysostomi, Homilia de SS. Bernice et Prosdoce, quas ipse pater una cum uxore sua illarum matre Domnina prodidit. Verba statu Ecclesia): unum quidem intus, alterum vero foejus sunt: Duplex enim erat hoc bellum (loquitur de ris exortum; hoc a domesticis, illud ab hostibus; unum ab alienis, a familiaribus illatum alterum, etc.

(h) Reservavit. Ita MS. Putean. et Coll. Mod. quam veram esse lectionem docent illa præcedentia: cruenta ut invenerat; quamvis et reseravit, quod Barræus et Pamelius et la Cerda habent, omnino non damnem; significare enim potest ferinum illum hominis belluc similis rictum, dentium ordine quasi sera clausum, vi diffractum et apertum, quomodo nondum ad stomachum missa particule carnis humanæ in ore deprehendantur. Cyclopibus Sirenas junxit, quoniam et mares et foeminas hoc scelere confæderari inter christianos putabat. Mendose apud Rhen. indicium pro judicii.

(i) Quis talia facinora cum invenisset celavit aut vendidit. Quæsitores criminum facinora vendere dicuntur, qui scelera vestigando deprehensa pretio corrupti non deferunt ad tribunalia. Quis autem credat faci