867), qui egregie contundit pervicaces Marcionis, Apellis, aliorumque gnosticorum adinventiones. Idem adamussim ea quæ de angelis et dæmoni. bus habet Tertullianus, explicat ibid., cap. 10, col. 868-891. victe valet id genus argumentandi. Eadem enim præ se A ad eximium opus D. Le Nourry (inf. cap. 9, col. 853ferunt errorum capita neoterici ac veteres hæretici; ab unitate ac auctoritate Ecclesiæ apostolicæ deficiunt; spreta traditione, ad Scripturas solas provocant; canonem pro libitu explicant ac disjiciunt; nec novarum sectarum antesignani plura ac olim sive Marcio sive Valentinus signa legitimæ ac divinæ auctoritatis exhibent; nec ante nec post eos successionis apostolicæ vestigium volamve habent; præterea eorum doctrinas respuunt simul et Ecclesia Romana, et omnes in orbe terrarum, sive apud Græcos, sive apud Asiaticos Ecclesiæ (1). Subinde, ut ad Tertullianum redeamus, recitanda foret una ex tribus fidei formulis, quas Septimius libris inseruit, aut saltem conferenda, nisi premerent proœmii angustiæ, cum fidei symbolis quos Irenæus, B Gregoriusque Thaumaturgus et alii edidere. Paucis agemus cum Septimio de Deo ejusque attributis, cum uberrimam ac copiosissimam dissertat. D. Le Nourry, infra damus; huc igitur velim adeas ac videas quonam sextuplici argumento Deus esse probetur a Tertulliano ( cap. 7, art. 1, col. 804 et sqq.); quonam sensu dicatur hominibus cognitus, quamvis sit invisibilis, incomprehensibilis, inestimabilis ; quæ hujus veri Dei et vivi-scientia, sapientia et æternitas (col. 809 et sqq.); quid sibi vult vox illa Septimii toties agitata, Deum corpus esse, etsi Deus spiritus est (col. 811 et sqq.) (2). Item luculenter asserit Tertullianus Deum non esse nisi bonum (Scorp. 5); æque ac Dei bonitatem, ejus tuetur justitiam contra Marcionem (lib. II, c. 11), etsi dicat C bonitatem esse Deo ingenitam, justitiam vero accidentem, seu quoad effectum, accommodatam creaturæ, peccato posteriorem (Ibid.): hinc Deum ex nihilo omnia creavisse, nec æternam esse materiam, adversus Hermogenem egregie contendit (Coutr. Hermog., cap. 19 el sqq.). Tertullianus, de homine disserens variis suis in scriptis, primo tradit hominem facturam esse Dei creatoris, constare ex duabus substantiis, corpore ac anima, ad similitudinem Filii et Spiritus factum opus, et imaginem Dei, totius universitatis possessorem esse, atque in hoc ab ipso Deo exstructum fuisse, ut Dominus esse posset, dum fit a Domino (lib. IV. adv. Marc., cap. 37; lib. V, cap. 17; adv. Praxeam, cap. 12; de Spect., cap. 2; de Resurrect. carnis, cap. 5, 6). Tertullianus, etsi quibusdam, carptim ejus scripta libantibus, videatur de homine et anima duriori ac pinguiori minerva philosophari, si penitus mens ejus introspiciatur, merito ardua ac subtilissima anthropologic ac psychologia arcana acutissimo obtutu penetrasse æstimabitur (1). Platonis enim instar, partem animæ distinguit du- . plicem, unam quidem intelligentem ac sapientiæ scdem, alteram vero cæcam et intelligentiæ experten (kógenov et äkoyov); animam autem a spiritu distingui, sensu gnostico, negat: Si separas spiritum et animam, separa et opera; agant in discreto aliquid ambo, seorsum anima, seorsum spiritus; anima sine spiritu vivat, spiritus sine anima spiret... Ergo duo non erunt, quæ dividi non possunt ( De Anima, cap. 10, t. II, col. 663). Cum anima idem sit ac spiritus, necessario sequitur animæ proprietates easdem esse ac proprietates. spiritus; hinc animam esse simplicem, a corpore separatam: tam duas res quam diversas ; nec proinde impingendum est in id quod et ab eo appelletur corporalis et effigiata, seu in specic et re subsistens ; aliunde confitetur eam Dei flatu natam, natura christianam, substantia simplicem, liberam arbitrii, rationalem, immortalem, non ex gratia, ut omnes ferme veteres, sed ex natura sua; eam vero post prxsentem hanc vitam, vel dolere apud inferos, vel gaudere in cœlis (Ibid., cap. 58). Etsi alio loco doceat animam, ante universalem resurrectionem nec puniri, nec gaudere; insuper quædam peccata post mortem illico nobis luenda fore sub expectatione resur Perspicue adeo ac exacte loquitur Tertullianus de Trinitate divinarum Personarum et carum consubstantialitate, ut nihil amplius desiderari queat: distinguit quippe clarissime, æque ac nostri ævi theologi et doctores, tres divinas personas, et de qualibet carum prædicat actualem existentiam in unitate unius ejusdemque nature; ex quibus sane constituitur catholicæ Ecclesiæ doctrina circa hoc mysterium. (Cf. lib. adv. Hermog. cap. 45, t. II, col. 237. Adv. D rectionis. Praxeam, cap. 2, col. 156; cap. 3, col. 157; cap. 4, col. 159; cap. 8, col. 159; cap. 11, col. 166; cap. 12, col. 167; cap. 13, col. 168; cap. 26, col. 188; cap. 50, col. 195; cap. 31, col. 196. ) De Filii vero divinitate, generatione, consubstantialitate, filiatione, æternitate, de Christo Deo et homine prophetarum vaticiniis prænuntiato, in Judæa carne induto ac conversato, mortuo, ad vitam regresso ac in cœlis assumpto, iterum remittemus (1) Vid. J. A. Mochler Patrolog, oder christliche Literærgeschichte, t. II, p. 554, vers. gallic. Paris.1843. (2) Cf. Nat. Alex. Hist. eccl. sæc. 11, art. VIII, t. III. -Cantova in dissert. de Septimii et Epiphanii anthropomorphismo. Mediol, 1775, in-8°. Carnem ipsam hominis mirum in modum glorificat Tertullianus, nec quemquam forsan ex patribus reperias qui de ca insigniora dixerit. Quodcumque, inquit, limus exprimebatur, Christus cogitabatur homo futurus... Ita limus ille jam tunc induens imaginem Christi futuri in carne, non tantum Dei opus erat, sed et pignus (De Resurr. Cårn. c. 6, t. II, col. 802). Rursus eamdem carnem a peccato recreatam et cum anima rediviva resurgentem, his adumbrat delineamentis Cum anima Deo allegitur, ipsa (caro) est, quæ efficit, ut anima allegi possit. Scilicet caro (1) Vide hac luculenter exposita in opere jam laudato J. A. Moehler. Patrolog. t. II, p. 361, vers, gall. abluitur, ut anima emaculetur. Caro ungitur, ut anima ▲ pudet, quia pudendum est. Et mortuus est Dei Filius. consecretur. Caro signatur, ut et anima munia- Prorsus credibile est, quia ineptum est ; et sepultus, re tur. Caro manus impositione adumbratur, ut et anima spiritu illuminetur. Caro corpore et sanguine Christi vescitur, ut et anima de Deo saginetur ( De Resurr. Carn. 8). Sequitur animam nubentem spiritu caro, ut dotale mancipium, et jam non animæ famula, sed spiritus. O beatum connubium, si non admiserit adulterium! ( De Anima, 41) Carnis demum cum Christo ovantis triumphum splendide describit Ilic (Jesus Christus )... carnis quo surrexit. Certum est, quia impossibile (De Carn. Chr., cap. 5, t. II, col. 763). Hæc satis sunto, ut quantum in exponenda fide dogmatica prodesse possit Tertullianus innotescat. Alia perplura sunt dogmata quæ, ab eo eadem ubertate asserta ac uberius a doctissimo D. Le Nourry commenta, habes in hujusce tomi decursu iterum in lucem prolata. Quam egregie recteque Septimius intellexerit veram sinceramque operose et practicæ fidei nostræ notionem, nihil magis nobis ostendit quam amplissima disciplinæ liturgica descriptio, confertaque veterum rituum copia, in omnibus ejus scriptis diffusa. Cum que depositum servat in semetipso, arrhabonem summæ totius. Quemadmodum enim nobis arrhabonem spiritus reliquit, ita et a nobis arrhabonem carnis accepit, et vexit in cœlum pignus totius summæ illuc quandoque redigendæ. Securi estote, caro et sanguis; usurpastis et B maximi pretii sint quæ hanc primorum sæculorum cœlum et regnum Dei in Christo ( De Resurrect. Carn. c. 51, t. I, col. 869). Nec in hoc animæ integræ et innocua, quam in lapse ac maculata statu describendo infelicior. Originale peccatum admittit, docetque egregie quomodo quam late et primigenia labes serpserit ac omnes infecerit: Anima hominis velut surculus quidam ex matrice Adam in propaginem deducta et genitalibus fœmina foveis commendata, cum omni sua paratura pullulabit, etc. (De Anim. 19). Satanam pronuntias... per quem homo a primordio circumventus ut præceptum Dei excederet, et propterea in mortem datus, exinde totum genus de suo semine infectum, suæ etiam damnationis traducem fecit (De Testim. Anim. 3, t.I, col.618). Audiamus nunc eumdem Christi ortum in terris quasi novo cantico concinentem: Nove nasci debebat novæ nativitatis dedicator... Hæc est nativitas nova, dum homo nascitur in Deo, in quo homine Deus natus est, carne antiqui seminis suscepta, sine semine antiquo, ut illam novo semine, id est spiritaliter, reformaret exclusis antiquitatis sordibus expiatam (De Carne Christi, c. 17, t. II, col. 781). Tertulliano apparuit humanitas et benignitas Salvatoris in carne, verbum caro factum, tanquam omnium fidei mysteriorum principium et finis, nova creationis fastigium et fundamentum, unicum mundi orientis meditullium, unde omnia in nos bona derivantur, quo cuncta quæ Deum religant et homines, remeant et connectantur. Hinc Septimii vehemens et acrior impetus quo in admirationem Verbi incarnati rapitur, quo cujuslibet hoc magnum pietatis sacramentum vel leviter impugnantis impios ausus carpit et retundit: quo insanire videtur, præ nimio in Christum natum et passum stupore: Sed jam hic, inquit Marcioni, responde, interfector veritatis; nonne vere crucifixus est Deus? nonne vere mortuus, ut vere crucifixus? nonne vere resuscitatus?... Parce unica spei totius orbis. Quid destruis necessarium dedecus fidei? Quodcumque Deo indignum est, mihi expedit. Salvus sum, si non confundar de Domino meo. Qui mei, inquit, confusus fuerit, confundar et ego ejus. Alias non invenio materias confusionis, quæ me per contemptum ruboris probent bene impudentem et feliciter stultum. Natus est Dei Filius, non C D disciplinam atque consuetudines exhibent, singula afferemus quan accurate liturgica documenta, quæ in Septimii scriptis memorantur. Et ut a baptismo ordiamur, vetustus hic doctor tradit primo loco laboriosa opera ante baptismum suscipienda, crebras orationes, jejunia, geniculationes et pervigilias, cum confessione saltem occulta omnium retro peccatorum; deinde quæ ad collationem baptismi pertineant, trinam immersionem, et trium sanctissimæ Trinitatis personarum invocationem, postremo quæ subsequantur, nempe unctionem post lavacrum, impositionem manuum et, ut pluribus merito visum est, collationem Spiritus Sancti per confirmationis sacramentum, imo et Eucharistiae participationem (Cf. lib. de Baptismo). Tertullianus peculiarem tractatum de Poenitentia concinnavit, pulchrum adeo ac elegantem, ut eum nonnulli ausi sint ipsi perperam abjudicare; in quo omnes Poenitentiæ ante vel post baptismum publice privatimve peracta ritus affectusque apprime describit, uti aliquatenus videre est paulo infra, ubi de exomologesi, quæ cum provolvit hominem, magis releval; cum squalidum facit, magis mundatum reddit ; cum accusat, excusal; cum condemnat, absolvit. (De Poenit. c. 9, t. I, col. 1244. ) De Eucharistia disserens Tertullianus tradit Christianos summo mane convenire consuevisse ad mysterium hoc celebrandum; laicos de præsidentium manu sacramentum sumpsisse; in propriis manibus accepisse ; in proprias domos intulisse, ut jejuni, sub una specie participarent; recens baptizatos sive infantes, sive adultos, eodem beneficio donatos fuisse. Hierarchiam Ecclesiasticam a laicis distinctam, variis instructam ordinibus, quibus sua sunt munia, suaque propria nomina, apud hæreticos disturbatam aut penitus exstinctam, inconcussam vero et ab Apostolis ad usque novissima tempora perenni successione apud Catholicos servatam, Tertullianus passim profitetur, ac præsertim in aureo illo de Præscriptionibus libro, quem forte adhuc catholicus conscripsit, jam vero montanista edidit, in quo hæreticos sui temporis suggillat, quod ordinationes eorum temeraria, leves, inconstantes, quippe cum alius hodie episcopus, cras alius: hodie Diaconus, qui cras Lec- A ratam, innocentia integram, castitate mundam, tor; hodie Presbyter, qui cras laicus. (Ibid., c. 41, t. II, col. 56, 57.) Matrimonium, cum Apostolo vocat magnum sacramentum ;at juxta mœchiam et fornicationem docet reputari conjunctiones occultas, nec prius apud Ecclesiam professas, nec ab episcopo, presbyteris et diaconis monogamis postulatas (De Pudicit., c. 4, t. II, col. 987). Cuique illud notum: Unde sufficiamus ad enarrandam felicitatem ejus matrimonii, quod Ecclesia conciliat et confirmat oblatio et obsignat benedictio, angeli renuntiant, Pater rato habet? (Ad Ux. 1. II, c.9, t. I, col. 1502). agape coronatam, cum pompa operum bonorum, inter psalmos et hymnos deductam ad Dei altare, omnia a Deo impetraturam, Christiani mactabant. Strictius ac festino pede cujusnam sit usus Tertulliani in re morali et ascetica, ut promisimus, carpimus. Illico ac primo explorandum foret quinam qualesve fuerint Christianorum mores. Ea disciplina patientiæ divinæ agere nos, inquit Noster, satis manifestum esse vobis potest, cum tanta hominum multitudo, pars pene major civitatis cujusque, in silentio et modestia agimus, singuli forte noti magis quam omnes; nec aliunde noscibiles, quam de emendatione vitiorum (Ad Scapul., cap. 2, t. I, col. 700). Hæc demum de prece sive privata, sive publica, de sacris synaxibus, ac Dominica cœna Tertullianus habet: Christiani orabant, cœlum suspicientes, expansis manibus, in Christi cruci affixi modum ac for- B ethnicos in admirationem rapit: Vide, inquiunt, ut in mam, capite nudo, vultu voceque demissa, ad orien- Jam vero quanta Christianorum charitas quæ vel vicem se diligant, et ut pro alterutro mori sint parati! Ipsi enim ethnici ad occidendum alterutrum paratiores(Apolog. 39, t. I, col. 471). Quanta conjugum christianorum castitas, et cælibum multorum integritas, et virginum innocentia! Quid enim insigne præferimus, nisi primam sapientiam, qua frivola humanæ manus opera non adoramus; abstinentiam,qua ab alieno temperamus; pudicitiam,quam nec oculis contaminamus; misericordiam, qua super indigentes flectimur; ipsam veritatem, qua offendimus; ipsam libertatem, pro qua mori novimus (lib. I ad Nation., c. 4, t. I, col. 961). Cuinam inauditum est quam invicte Tertullianus cum Christianorum moribus conferat philosophorum præstantissima exempla modestia, equanimitatis, fidei, simplicitatis (Apolog., cap. 46)? Cæteras inter Christianorum virtutes maxime emicuit tam sedula quam dura jejuniorum observantia, qua non minus quam aliis virtutibus ab ethnicis discrepabant. Nec iis satis fuit non solum publicis in calamitatibus, sed aliis etiam diebus tam severa austeraque jejuniorum observatione iram Dei placare, sed in sacco etiam, ait Tertullianus,et cinere volutantes,invidia cœlum tundimus (Apolog., cap. 40). Huc referenda forent pulcherrima quæ in libris specialibus concinnavit Noster de oratione, de patientiæ virtute, de vano mulierum cultu et ornamento, de illicita spectaculorum frequentia, de idololatria et variis ejusdem speciebus, de martyrii præ omnibus excellentiori magnanimitate. His, coronidis instar, adnectantur selecta ex Tertulliani operibus ascetica documenta. Christianus Deum timet, non homines. Nos, qui sub Deo omnium speculatore dispungimur, quique æternam ab eo pœnam providemus, merito soli innocentiæ occurrimus, et pro scientia plenitudine, et pro latebrarum difficultate, et pro magnitudine cruciatus, non diuturni, verum sempiterni, eum timentes, quem timere debebit et ipse, qui timentes judicat: Deum, non proconsulem timentes (In Apolog., cap. 45, t. I, col. 500 ). › Deus ad pœnitentiam impellit.—‹Bonum est pœnitere, an non? Quid revolvis? Deus præcipit. At enim ille non præcipit tantum, sed etiam hortatur. Invitat præmio salutem; jurans, etiam vivo dicens, cupit credi sibi. O beatos nos, quorum caussa Deus jurat! O mi- A dus. Id quoque desiderium patientia temperandum. serrimos, si nec juranti Domino credimus (Lib. de Pænit., cap. 4, t. I, col. 1233). › Peccatorem ad se revertentem Deus benigne susci· pit. Quis ille nobis intelligendus Pater? Deus scilicet, tam Pater nemo; tam pius nemo. Is ergo te filium suum, etsi acceptum ab eo prodegeris, etsi nudus redieris, recipiet, quia redisti: magisque de regressu tuo, quam de alterius sobrietate lætabitur. Sed si pœniteat ex animo.... si porcos, immundum relinquas pecus, si patrem repetas vel offensum, Deliqui, dicens, Pater, nec dignus ego jam vocari tuus. Tantum relevat confessio delictorum, quantum dissimulatio exaggerat. Confessio enim satisfactionis consilium est, dissimulatio contumacia (Ibidem, cap. 8, t. I, col. 1245). Cur enim immoderate feras abiisse, quem mox subsequeris? Cæterum impatientia in hujusmodi et spei nostræ male ominatur, et fidem prævaricatur. Et Christum lædimus, cum evocatos quosque ab illo, quasi miserandos, non æquanimiter accipimus (Ibidem, cap. 9, col. 1261). › Patientiæ encomia. - Satis idoneus patientia sequester Deus. Si injuriam deposueris penes cum, ultor est; si damnum, restitutor est; si dolorem, medicus est; si mortem, resuscitator est. Quantum patientiæ licet, ut Deum habeat debitorem? nec immerito; omnia enim placita ejus tuetur, omnibus mandatis ejus intervenit. Fidem munit, pacem gubernat, dilectionem adjuvat, humilitatem instruit, poenitentiam B exspectat, exomologesim adsignat, carnem regit, spiritum servat, linguam frænat, manum continet, tentationes inculcat, scandala pellit, martyria consummat, pauperem consolatur, divitem temperat, infirmum non extendit, valentem non consumit, fidelem delectat, gentilem invitat, servum Domino, Dominum Deo commendat, fœminam exornat, virum approbat; amatur in puero, laudatur in juvene, suspicitur in sene; in omni sexu, in omni ætate formosa est (Ibidem, cap. 15, col. 1270). › Exomologesis prosternendi et humilificandi hominis disciplina est, conversationem injungens miscricordiæ illicem. De ipso quoque habitu atque victu mandat, sacco et cineri incubare, corpus sordibus obscurare, animum mororibus dejicere, illa quæ peccavit, tristi tractatione mutare; cæterum pastum et potum pura nosse, non ventris scilicet, sed animæ caussa: plerumque vero jejuniis preces alere, ingemiscere, lachrymari, et mugire dies noctesque ad Dominum Deum tuum, presbyteris advolvi, et charis Dei adgeniculari, omnibus fratribus legationes deprecationis sue injungere (Ibidem, c. 9, t. 1, col. 1242)., Ridenda pœnitentia, quæ delicias non abjicit.—‹Adjicito ad sumptum, conquirito altilium enormem saginam, deficcato senectutem vini: cumque quis inter- C rogavit cuinam ca largiaris; deliqui, dicito, in Deum, et periclitor in æternum perire. Itaque nunc pendeo et maceror et excrucior, ut Deum reconciliem mihi, quem delinquendo læsi (Ibid., cap. 11, col. 1216).. Christiano mundus est instar carceris.—-Si recogite mus ipsum magis mundum carcerem esse, exiisse vos e carcere, quam in carcerem introisse, intelligemus. Majores tenebras habet mundus, quæ hominum præcordia excæcant; graviores catenas induit mundus,quæx ipsas animas hominum constringunt; pejores immunditias expirat mundus, libidines hominum. Plures postremo inundus reos continet, scilicet universum hominum genus. Judicia denique non proconsulis, sed Dei sustinet (Lib. ad Martyr., cap. 2, t. II, col. 622).› Exemplo Christi contemnendæ divitiæ.—‹Omni pene D in loco de contemnendo sæculo Scripturis dominicis commonctur. Nec major ad pecuniæ contemptum exhortatio subjacet, quam quod ipse Dominus in nullis divitiis invenitur; semper pauperes justificat, divites prædamnat. Ita detrimentum patientiæ fastidium opulentiæ præministravit : demonstrans per abjectiones divitiarum, læsuras quoque earum computandas non esse (Lib. de Patient., cap. 7, t. I, col. 1200). › Cur de morte amicorum non dolendum.—‹ Cum constet de resurrectione mortuorum, vacat dolor mentis, vacat et impatientia doloris. Cur ergo doleas, si periisse nen credis? Profectio est, quam putas mortem. Non est lugendus, qui antecedit, sed plane desideran Adversus spectacula et theatra.- Impudicitiam omnem amoliri jubemur. Hoc igitur modo etiam a theatro separamur, quod est privatum consistorium impudicitiæ, ubi nihil probatur, quam quod alibi non probatur (Lib. de Spect., cap. 17, t. I, col. 649). » Scenici semper infames.—¡ Arcent scenicos honoribus omnibus simul et ornamentis... Quanta confessio est malæ rei, cujus auctores quam acceptissimi sine nota non sunt! (Ibid., cap. 22, col. 654.) - Comediis Christianis vetitum interesse. An illo recogitabit eo tempore de Deo, posito illic, ubi nihil est de Deo ?... Pudicitiam ediscet, attonitus in mimos? imo in omni spectaculo nullum magis scanda lum occurret, quam ipse ille mulierum et virorum accuratior cultus, ipsa consensio, ipsa in favoribus aut conspiratio aut dissensio, inter se de commercio scintillas libidinum conflabellant. Nemo denique in spectaculo ineundo prius cogitat, nisi videri et videre.... Avertat Deus a suis tantam voluptatis exitiosæ cupiditatem (Ibid., cap. 25, col. 656 ). › Veræ Christianorum voluptates in hoc sæculo.-Jam nunc si putas delectamentis exigere spatium hoc, cur tam ingratus es, ut tot et tales voluptates a Deo contributas tibi satis non habeas, neque recognoscas? Quid enim jucundius, quam Dei Patris et Domini reconciliatio? quam veritatis revelatio? quam errorum recognitio? quam tantorum retro criminum venia? Quæ major voluptas, quam fastidium ipsius voluptatis, quam sæculi totius contemptus, quam vera libertas, quam conscientia integra, quam vita sufficiens, quam mortis timor nullus? (Ibid., cap. 29, col. 659). › Mali sacerdotes Judæis pejores.—Proh scelus! Scmel Judæi Christo manus intulerunt; isti impii sacer (Ibid., cap. 17, t. II, col. 20). › De Clericorum continentia. Quanti igitur et quantæ in ecclesiasticis ordinibus de continentia censentur, qui Deo nubere maluerunt, qui carnis sux honorem instituerunt, quique se jam illius pudoris filios dicaverunt, occidentes in se concupiscentiam libidinis et totum illud quod intra paradisum non potuit admitti....... Inde apud nos plenius atque instructius præscribitur unius esse matrimonii oportere qui adleguntur in ordinem sacerdotalem (De Exhort. Cast. t. II, c. 7, col. 922, c. 13, col. 930).› dotes quotidie corpus ejus lacessunt. O manus præci- A credimus, non esse, quod ultra "credere debeamus denda! Viderint an jam per similitudinem dictum sit : Si le manus tua scandalizat, amputa eam. Quæ magis amputanda, quam in quibus Domini corpus scandalizatur ! » (Lib. de Idololatria, cap. 7, t. I, col. 669.) Mulier christiana hominibus placere negligit, imo horret. Perfectæ, id est christianæ pudicæ, appetitionem sui non tantum non appetendam, sed etiam exsecrandam vobis sciatis : primo, quod non de inlegra conscientia venit studium placendi per decorem, quem naturaliter invitatorem libidinis scimus. Quid igitur in te excitas malum istud? quid invitas, cujus te profiteris extraneam? tum quod tentationibus vianf aperire non debemus, quæ nonnunquam (quod Deus a suis abigat) instando perficiunt; certe vel spiritu scandalum permovent (De Cultu Fœm. lib. II, cap. 2, B ad formam Dei respondentis et arbitrii sui libertate et t. I, col. 1517 ). › Fucos adhibere, quale crimen. -Non supergrediendum in ornando corpore ultra, quam quod sim. plices et sufficientes munditiæ concupiscunt, ultra quam Domino placere; in illum enim delinquunt, quæ cutem medicaminibus ungunt, genas rubore maculant... Displicet illis nimirum plastica Dei in ipsis redarguunt, reprehendunt artificem omnium. Reprehendunt enim cum emendant, cum adjiciunt, utique ab adversario artifice sumentes addimenta ista, id est diabolo. (Ibid., cap. 5, col. 1527.) Imago mulieris christiana.-Prodite jam vos, medicamentis et ornamentis exstructæ apostolorum..... caput maritis subjicite, et satis ornata critis; manus lanis occupate, pedes domi figite, et plus quam in auro placebunt. Vestite vos serico probitatis, bissyno sanctitatis, purpura pudicitiæ. Taliter pigmentatæ, Deum habebitis amatorem (Ibid., cap.13). › Christianus voluptates mundi fugere debet.—‹ Tu peregrinus mundi hujus, civis superna Hierusalem.... Nihil tibi cum gaudiis sæculi, imo contrarium debes. Sæculum enim gaudebit, vos vero lugebitis. Et felices ait lugentes.... Omnia imaginaria in sæculo et nihil veri (Lib. de Corona militis, cap. 15, t. I, col. 96). C Adversus veritatem nulla præscriptio. ‹ Veritati nemo præscribere potest; non spatium temporum, non patrocinia personarum, non privilegium regionum. Ex his enim fere consuetudo initium ab aliqua ignorantia vel simplicitate sortita, in usum per successionem corroboratur, et ita adversus veritatem vindicatur. D Sed Dominus noster Christus veritatem se, non consuetudinem cognominavit (Lib. de Virginibus veland., cap. 1, t. II, col. 889). Non ex personis fides probanda, sed personæ ex fide. Non ex personis probamus fidem, sed ex fide personas; nemo saplens est, nisi fidelis: nemo major, nisi Christianus: nemo autem christianus, nisi qui ad finem usque perseveraverit (De Præscript. advers. Hæret. cap. 3, t. II, col. 15). › Non alia quærenda scientia, quam Jesu Christi. Nobis curiositate opus non est post Christum Jesum, nec inquisitione post Evangelium. Cum credimus, nihil desideramus ultra credere. lloc enim prius Non Homo imago Dei per liberum arbitrium. facie homo ad uniformem Dei expressus est; sed in ea substantia quain ab ipso Deo traxit, id est animæ, potestate signatus est. Hunc statum ejus confirmavit etiam ipsa lex. Non enim poneretur lex ei qui non haberet obsequium debitum legi in sua potestate: nec rursus comminatio mortis transgressioni adscriberetur, si non et contemptus legis in arbitrii libertatem homini deputaretur... Sed et alias quale erat, ut totius mundi possidens homo, non in primis animi sui passione regnaret, aliorum dominus, sui famulus (Lib. II, advers. Marcion., cap. 5, 6, t. II, col. 290, 291). › Deus amandus ut Pater, timendus ut Dominus. Justitia Dei plenitudo est divinitatis ipsius, exhibens Deum perfectum, et patrem et dominum patrem, clementia; dominum, disciplina; patrem, potestate blanda; dominum, severa; patrem, diligendum pic; dominum, timendum necessarie: diligendum, quia malit pœnitentiam peccatoris, quam mortem; et timendum, quia nolit peccatores sui jam non poenitentes. Ideo lex utrumque diffinit : Diliges Deum, et timebis Deum. Aliud obsecutori proposuit, aliud exorbitatori. Ad omnia occurrit tibi Deus, idem percutiens, sed et sanans, mortificans, sed et vivificans; humilians, sed et sublimans; condens mala, sed et pacem faciens (Ibid., cap. 13 et 14, col. 300, 501). › Ilucusque bonum esse ac perutilem Tertulliani usum ex omnibus quæ de ejus doctrina congessintus enixe probare voluisse videmur; jam vero crimini nobis merito foret, ni ad pravum usum præcavendum nihil consilii adderemus. At, quemadmodum quantum prodesse queat ejus doctrina statuimus, ita ex ejus erroribus inferendum est quam nocere possint, quam acri judicio ejus scripta secernenda sint. Porro alia communia habet paradoxa cum Montanistis, alia vero adeo sibi propria ut heresiarcha inde evaserit, ac horum errorum asseclas Tertullianistas, ex auctore nuncupatos, protulerit. Certum indubitatumque est Tertullianum non solum erroribus ac deliramentis Montanistarum subscripsisse, verum etiam eadem ardentissime propinasse. Istiusmodi sunt omnia quibus suum Paraclitum passim et procaciter venditat; quibus secundas nuptias non solum damnat, sed insuper enormitatem vocat omni crimine majorem ; quibus illicitum esse, urgente persecutionis æstu, tum fugere, tum sese pecunia |