1 veluti baptismum appellat, statim Montanistam pro- A se non defenderet Tertull. ab injuria Montanistis illata, dil, nisi velimus dicere Origenem quoque et alios, ut potius se Montanistasque hæreticos esse fuisset quorum loca habet Dodwellus (Dissert. Cyprian. XIII. que est de secundo martyrii baptismo, imprimis § 2.), qui nunquam accusati Montanismi fuere, propter eam rem Montanistarum addictos societati haberi debere (1). Denique quod non obscure Tertullianum eodem indoco significare Hoffmannus dicit injuria Montanistas fuisse e societate communis Ecclesiæ proscriptos, cum iis cæterisque christianis unus Deus, unum baptisma, una denique in cœlis Ecclesia, cum cæteris autem hæreticis nulla societas sit (c. 15.), illud certe argumentum opinioni ejus nihil firmamenti affert. Nam Tertullianus de consensu Montanistarum cum orthodoxis in ista doctrina ne verbum quidem habet, sed illam christianorum fidem opponit Cuianorum hæresi, hosque spurios esse christianos ex co docet, quod adempta ipsis cum cæteris christianis communio fuerit. Ac si, quæ ille putat, vera essent, tam confessus. Nam in illo ipso capite 15. hæreticos ait extraneos (h. e. non christianos) testari ipsam ademptionem communicationis. Igitur si Tertullianus significasset in hoc loco, orthodoxos ex Ecclesia projecisse Montanistas, se certe suosque hæreticos dixisset, quod prorsus abhorret. Atque hic alii occurramus necesse est difficultati propositæ ab Allixio adversus receptam de doctrina in hoc libro regnante sententiam (Diss. de Tertulliani vita et scriptis, c. 4, p. 33.) qui suspicari nos posse dicit, Tertulliani mentem jam tum ad Montani disciplinam inclinatam fuisse, quod et christiani pisciculi et Christus PISCIS (Ixers) dictus ab eo fuerit, quæ nomina essent hausta e liB bris sybillinis, ab aliquo Montanista vel ipso etiam Montano exaratis; et c. 20. aliquam charismatum mentionem injecerit, quod Montanismum redolere videretur, imprimis cum conferuntur ea cum iis quæ sunt c. 29. libri de Spectaculis tradita. Sed bene ille fecit, quod hanc ipsam suspicionem non nimis subtilem et acutam putaverit. Nam etsi dederimus esse etiam eos libros, qui nunc sub nomine Sibyllinorum jactantur, vel a Montano vel ab aliquo ejus discipulo confictos, quos tamen magis vellem Gnostico cuidam asserere, Tertullianum etiam inde hoc nomen Piscis Christo datum hansisse; tamen ex eo argumento non magis suspectus Montanismi Tertullianus haberi posset, cum hunc composuisset librum, quam Justinus martyr, Clemens Alexandrinus, Origenes, aliique, qui sæpius libros quosdam sibyllinos ad testimonium citant. Atque si isti libri generatim exstiterunt ipso hoc tempore, quis est qui possit præstare non fuisse eos postea adulteratos, ut eam, quam nunc habent, formam receperint? Quod est verendum imprimis in aerostichide libri octavi: Ιησούς Χρίστος Θεοῦ υἱὸς σώ της, unde ipsum hoc izvos cognomen sumptum vulgus existimat. Neque enim illa prius est a quoquam velerum proposita, quam a Constantino M. (in oratione ad Sanctorum cœtum, c. 18.) cui, vel ex eo, quod Virgilium cecinisse de Jesu Christi nativitate dicat (c. 19, seqq.), patet, quam nullo negotio verba dari ab hominibus religionem fingentibus potuerint (1). Atque (1) At dicere quis posset, illos, qui post Tertullianum vixerint, christianos scriptores, cum summa existimatio eorum orta esset, qui vel morte vel cruciatibus susceptis Christum confessi publice erant, ut alia plura, hanc quoque dicendi consuetudinem a Montanistis sumpsisse; neque ergo horum loca esse idonea ad liberandum hunc sermonem a Montanismi suspicione, præsertim cum is primus in Tertulliano aliorumque Montanistarum scriptis, veluti in Actis Perpetuæ et Felicitatis (§ 22.), appareat. Quam forte suspicionem pellam alia suspicione, si ostendero, ipsum jam Marcionem eamdem dicendi consuetudinem habuisse. Nempe Epiphanius, hæres. XLII. § 3. edit. Colon., p. 304, tres ait baptismos defensos a Marcione fuisse (οὐ μόνον παρ' αὐτῷ ἐν λοῦτρον δίδονται, ἀλλὰ καὶ ἕως τριῶν λούτρων). In quo narrando etsi damus verá esse falsis ab Epiphanio permixta, tanquam cum dicat: Marcionem triplicem bap- C tismum excogitasse, ut se a flagitio cum virgine commisso purgaret (quod est, ut multi ostenderunt, mera calumnia); etiam cum dicat dedisse Marcionem triplicem baptismum, quod cum argumento ad hunc baptismum triplicem confirmandum, ut postea patebit, nullo modo consentit ; neque tamen hoc Epiphanii testimonium universe contemnendum arbitror. Erit igitur operæ pretium, ut quisnam is fuerit triplex Marcionis baptismus, breviter ostendam. I. Multa sunt in disciplina Marcionis similia discipline Manichæ, quem Manetem constat suos in Auditores et Electos distinxisse; quare haud scio an Marcionitis non possit eadem distributio assignari, cum Tertull. advers. Marc., lib. V. c. 7. videatur indicare, non nisi sanctioribus ex suis Marcionem nuptiarum licentiam negasse, his verbis: Marcion totum concubitum aufert Fidelibus, viderint enim catechumeni ejus; in quibus potuit catechumenos appellare minus perfectos modo co, quo Epiphanius aliique hoc nomen etiam adhibent de auditoribus Manichæorum; neque credibile est, Marcionem in universum omnes nuptias sustulisse apud suos, cum, quemadmodum constat, nuptiarum auctorem non Deum malum, sed medium illum pularit, quem justum nuncupabat. Ex quo II. non inepte D potest cum Bellosobrio conjici (Histoire du Manichéisme, t. I. p. 122.) unum Marcionis baptismum in omnes collafum, altero initiatos fuisse interioris admissionis Marcionitas; imprimis quia Epiphanius diserte adjicit : Ežcot: didóvat (seille. λούτρον ) παρ' αὐτοῖς τῷ βουλομένῳ, quod pugnaret cum omnibus super ea re locis Tertulliani, qui nuptiis se abdicare debuisse cunctos ait, qui tingi sacro lavacro a Marcio. nitis voluissent (lib. IV. adv. Marc. c. 11. lib. I. c. 29. etc.) Bisi duplicem hunc baptismum admitteremus. At nunc III. restat dicere, qualem baptismum tertium Marcion crediderit, in qua re nostra proprie caussa versatur; quem quomodo oporteat intelligi, clarissime docet argumentum, quo Marcionem Epiphanius ait triplicem baptismum confirmasse, ductum e loco illo apud Lucam (c. XII, 50.), ubi haud dubie de supplicio suo deque aliquo sibi adhuc imminente baptismo Christus loquitur: quod allatum quoque a cæteris ad defendendum alterum martyrii baptismum videmus. Qua re motus sine ulla dubitatione sic stavio, eum suppliciis christianorum ad exemplum Jesu Christi suscipiendis etiam nomen baptismi cujusdam indidisse, (1) Mirum fortasse videbitur doctissimum Auctorem nostrum ac veteris disciplinæ scientissimum, hærere quasi anxium in propalata via, incertumque dubitare christianisne an Montanistis peculiarior esset notissima tessera Ixers, quin et asseverare a veterum nemine, Magnum ante Constantinum eamdem symbolicam acrostichidem fuisse propositam. Multa ex adverso occurrunt dicenda, quæ, usque dum ad librum, de Baptismo deventum fuerit, satius est opportuno loco disserenda differre. Nunc nonnulla tantum carptim et accinctus prælibare lubet. Enimvero ad primum satis superque innumera respondent monumenta, sufficientia prorsus et indubiæ vetustatis, ac vere christiana manu data dedicataque; in quibus emicat quidem præfata tessera, sive scalpro incisa, sive ære fusa aut ebore cœlata, sive delineata coloribus aut litteris expressa, carminibusve adornata cæteris, ut ¡lerumque fit, immixta signis sielisque, unde puram putam fidei sanioris integritatem indigitaveris: hinc piscis sæpe sæpius cum columba depictus (Aringhi, t. I, 580. t. II. 238): aut anchore connexus Christive monogrammati, quod, ut quis que novit, diu ante constantinianum làbarum vulgari usu fuit acceptum, (Boldett. 370.366 455. Aringhi, I. 520. II. 527. 620. Bottari, III, 19). Nunc demum ad orantium pedes, 151 plina recte sentientium sic, ut proprium esset Montanistarum Nam in illo quidem superiori, quod admitti non potuerit nihil est, etiamsi aliis in locis Tertullianus nimium huic abstinentiæ tribuat, et hoc vel ab ipsis quibusdam orthodoxæ Ecclesiæ addictis quamvis inepto sensu defensum est, ut postea docebitur, vel dici commode potuit de iis, qui post baptismum ad vitam impiam delati, de ea emendanda non cogitant. 84. Pamelius et Dupinius castigantur. Puritas libri a montanismo demonstratur. ut omnia quæ velit susceperim, ne ipsa quidem hrc, A At neque hoc utrumque decretum abhorruit a disciquæ sunt in hoc viri docti argumento collecta, consistere et secum consentire possunt. Antiquissimi scriptorum christianorum, quod Guillelmus Beveregius (In codice canonum Ecclesiæ primitivæ, lib. I. cap. 14. § 4. sqq.) et Guill. Whisthonus (1) multis docent, hos, quos appellant, libros Sibyllinos antiquissimos confitentur; ex quo necessaria consecutione efficitur, multum eos diversos fuisse ab his qui horum nomen nostro tempore mentiuntur, qui ipsi adversario videntur sæculo P. C. N. secundo compositi. Quid? idem ille, de quo quærimus, Tertullianus, cum tempore eo quo proxime aberat a defectione sua in libror. ad Nationes c. 12. antiquissima dicit Sibyllæ effata; potuitne igitur ille libros Sibyllinos a Montano vel aliquo gregis istius profectos B putare? Neque vero quidquam probat alterum illud, quod de charismate Allixius subjicit, cujus me fateor non satis dilucidam citato c. 20. memoriam invenire; ac si inveniatur, tam profecto non sequeretur librum de Baptismo ex officina Tertulliani montanistæ fuisse egressum, quam illud dici de libro super Spectaculis non potest, qui est haud dubie, ut alibi ostendebam, ante ejus defectionem exaratus. Ac ne quid prætereamus silentio, quo posset quis aliquo modo huic opinioni adversæ libro nostro de Baptismo veritatem conciliare, fortasse possit excitare c. 20. hujus libelli, in quo magnam Tertullianus ait esse utilitatem abstinentiæ a cibis ad evitandas peccati sollicitationes; quod videri posset consentiens cum laudibus inedia iis quas decantavit in libro de Jejuniis. Magis etiam C illud est suspectum, cum cap. 8. extr. dicat: Igni destinatur homo qui post baptismum delicta restaurat. nunc ad latera Boni Pastoris adpositus (Bold., 573. Bolt., pl. Constantino autem magno longe antiquiorem esse Sybil- Sed age audiamus etiam eos longe plures qui de Baptismo librum scriptum ante Tertulliani secessionem uno ore confitentur. In quibus ineptus est error eorum, tanquam Pamelii, qui, præeunte quodam modo Epiphanio (Hær. 42, n. 1. 2.), Quintillam eam, quæ hujus libri conscribendi occasionem dedit, ex disciplina Montanistarum putant fuisse, cui feminæ cum se etiam contumeliis opposuerit Tertullianus, seque retur eum tum, cum hunc librum perscriberet, adhuc a partibus Ecclesiæ purioris stetisse. Quod argumentum omnem certe rem conficeret, nisi levissimus in exponendis Hæreticorum opinionibus homo Epipha nius etiam hic more suo errori se dedisset. Nam et Commentat. de Montanistis sæc. 2. vulgo creditis hæ- A tianæ Ecclesiæ sacerdotibus repetitas permissas esse relicis, Gedani. 1751. § 19.). Quam ob rem exponamus oportet illud, quod nos commoveat, ut de libro nostro magis in honestiorem, quam pejorem partem pronuntiandum esse putemus. Hujus judicii duplex est caussa. Primum cum quæstionem tractat de iis, quibus jus sit baptismi conferendi (c. 17.) illam polestatem summum habere ait sacerdotem, qui est Episcopus, dehinc Presbyteros et Diaconos, non tamen sine Episcopi auctoritate propter Ecclesiæ honorem. Alioquin etiam, pergit, laicis jus est, sed cum ea majoribus competant, ne sibi assumant dicatum Episcopis officium Episcopatus. Unde hæc consequuntur, Tertullianum librum nostrum scripsisse tum, cum versaretur in aliquo cœtu sacro, qui et Episcopos summos esse putabat rerum sacrarum moderatores, et laicis non nisi summa in necessitate versantibus jus concedebat aliquem sacro lavacro abluendi. Sed in Montanistarum conventiculis longe alia videtur consuetudo obtinuisse. Nam etsi non negem, iis etiam suos et Presbyteros fuisse et Diaconos, tamen alium in eorum doctoribus collocandis ordinem observatum fuisse, testis est Hieronymus (Epistola ad Marcellam, quæ est 27. edit. Jo. Martianæi, tom. IV. part. II. p. 65.) qui apud nos, inquit, Apostolorum locum Episcopi tenent, apud eos Episcopus tertius est. Habent enim primos de Pepuza Patriarchas, secundos quos appellant Cenonas, atque ita in tertium, i. e., pene ultimum locum Episcopi devolvuntur. Quam si quis dicere velit consuetudinem Montanistarum ab Hiero B nymo fictam esse ́, vel Tertulliani ævo recentiorem, C D nuptias Tertullianus dixisset , neque illas ait suscipi (1) Ita enim de baptismo, c. 16, Laicis etiam jus est baptismum dandi; quod enim ex æquo accipitur, ex æquo dari potest. vatianum, edita in Biblioth. maxima PP. Lugdunensi, plinæ deditum fuisse, præclare probavit vir egregie A nensem sæc. IV. qui (Epist. I. ad Sympronianum No doctus maximeque limatus Isaacus Bellosobrius, (Beausobre, histoire critique de Manichée et du Manichéisme, lib. II. c. 2. § 2. sq.) quorum capitalis error continebatur in contemnendis nuptiis ; et Actorum universorum Pauli et Thecla hic finis est, ut multa vitam sine nuptiis summis laudibus efferant, item sunt alia sub Apostolorum nomine a Leucio ad illum errorem per ipsam Apostolorum doctrinam et usum confirmandum conficta. Porro multis argumentis Bellosobrius, 1. c., docuit, Leucium jam sæc. II. exstitisse, et Epiphanius ( Hær. LI. 6. p. 427.) Leucium clarissime appellat Joannis apostoli discipulum. Itaque et tempore Tertulliani exstiterunt hæc Acta Pauli, quæ Leucium auctorem habuisse diximus, et est admodum verisimile, Tertullianum non alia nisi B Leucii Acta indicare voluisse; nam horum Actorum scriptorem ait fuisse Presbyterum, qui fraudis in ea re convictus de loco fuerit, h. e. de munere sacro dejectus. Cui si quis addiderit Hieronymum (In catal. scriptorum eccles., c. 7. p. 104.), qui diserte ait, Tertullianum dixisse hunc Presbyterum apud Joannem convictum et remotum a munere publico fuisse propter fraudem commissam; profecto videbit scriptorem Actorum Pauli et Thecla auctoritati Joannis apostoli fuisse subjectum, quod dici de Leucio, ut modo ostendi, optime potest. Denique mihi peropportune cecidit, ut hujus rei etiam in Philastrio (De Hæresibus, c. 55, edit. Fabricii p. 112.) aliquam significationem reperirem in loco eo, ubi de Seleuco hæretico ejusque doctrina disserit. Nempe confitentur omnes Seleucum C hæreticum et Leucium nostrum eosdem esse. Jam ecce mihi quæso, quid de Seleuco suisque Philastrius? Baptismo, inquit, non utuntur propter verbum hoc quod dixit Joa. Baptista: Ipse vos baptizabit in spiritu et igne. Nihil similius hoc esse potest illorum errorum, quos Tertullianus in libro de Baptismo confutat. Negabant hæretici, adversus quos ibi disputat, sacro lavacro tingendos christianos esse, atque is ipse dicta Joannis de baptismo per spiritum et ignem suæ sententiæ conciliat; quare, quid est probabilius quam adversarios Tertulliani a sententia Leucii stetisse, qui, teste Philastrio, idem prorsus dixerat, Nemo mihi occurrat? Seleucum v. Leucium, de quo Philastrius loquitur, Manichæum fuisse atque diversum a Leucio Joa. apostoli discipulo; Philastrium etiam hominem nullius pretii esse, unde existeret: quod fidei hujus male ambulanti credere nos non oporteat. Namque istud discrimen fictum esse, ac nullum, satis adversus Fabricium Bellosobrius,loc. cit. § 5, defendit, et Philastrium non quidem ignoro nugatorem esse in plerisque, etiam in enarran. dis ipsis Seleuci erroribus, qui certe Leucio Joa. discipulo tribui non omnes possunt; sed in nugis illis Philastrianis quis nulla dicere audeat veritatis semina latere? Sit igitur hoc constitutum, Tertullianum in libro nostro, cum Acta Pauli rejiceret, scriptum aliquod repu• diasse, quod fictum erat a Leucio, qui justitiam vitæ sine nuptiis transactæ omni modo defendebat. Jam placet provocare ad Pacianum Episcopum Barino Venio nunc ad libros quos Uxori suæ Tertullianus inscripsit, qui quod sint conjunctim editi, dubitari non patitur libri posterioris principium (1). In quibus libris tametsi sint quæ videantur erroribus Montanistarum consentanea, tamen ego hos ausim potius in numero eorum collocare quos ante hanc defectionem perscripsit. Quod mihi primum videtur confirmari eo, quod nusquam suum Paracletum Tertullianus jaclat in rebus iis, in quibus multum auctoritatis hujus effata habitura fuissent. Namque, ut hoc utar, cap. 7. lib. I. extrem., ubi satius esse disputat fugere secundas nuptias, nullum excitat Paracletum, quem locum nunquam prætermittit in libris qui e Montanistarum disciplina prodiere; sed unam adhibet auctoritatem disciplinæ Ecclesiæ et Apostoli legem, qua qui bis (2) (1)Proxime tibi... quid feminæ sanctæ sectandum sil prose cutus sum. (2) Perspicue, nisi fallor, hic locus, et alter ille e libro de Exhort. castit., c. 7. excitatus, ut alia multa non tangam, docet, antiquam christianorum Ecclesiam verba Pauli I. Tim. III. 3. de Episcopo pa yuvaig avôp: sic cepisse, ut Paulus de secundis doctorum nuptiis dixerit. Nam in illo Tertulliani loco, cum interdictas has sacerdotibus V. T. dixisset: Christo, inquit, servabatur sicut in cæteris, ita D in isto quoque, legis plenitudo. Inde igitur apud nos plenius atque instructius præscribitur, unius matrimonii esse oportere, qui alleguntur in ordinem sacerdotalem. Usque adeo quosdam memini digamos loco dejectos. Ubi neque vult illis de sacerdotibus intelligi, qui præter uxorem etiam meretrice quadam utebantur, ut videbatur Heumanno in Erklærung des N. T. part. IX. p. 179. neque more Montanistarum loquitur. Nam contra illam Heumanni interpretationem pugnat universum Tertulliani consilium, qui clare dicit de castrata licentia sæpius nubendi, et c. 6. de duplici Dei dispositione, una illa: crescite et multiplicamini, altera: Tempus jam in collecto est, etc., qua Deus abolefecerit priorem. Neque commemorat sententiam Montanistis propriam, sed illis atque Catholicis communem. Nam primum in locis similibus libri de Monogamia, c. 11. convincit adversarios iniquitatis repetitarum nuptiarum sic, ut eos tale matrimonium postulare dicat ab iis quibus non liceat tale habere, ab Episcopo monogamo, a presbyteris et Diaconis ejusdem Sacramenti, a viduis etiam, et laicis, et ab Apostolo interdictas argumentatur nuptias. propterea quod totum ordinem Ecclesiæ, h. e., sacerdotes de matrimonium contraxerant, ait ab officio publico A Montanisticorum numero, et qui eo rectius referri desejungi; quæ verba haud scio, an non sint minus acbeant, videamus. In quibus non dubito aureum de commodata scriptori Montanistico quam ei qui do- Patientia librum primo loco ponere. Nam etsi Tillectrinas Ecclesiæ rectius sentientis sequebatur. Deinde montius (Mémoires pour servir à l'histoire Ecclésiastiin eadem sectione uxorem, si denuo societatem conque, tom. III. p. 262.) hunc velit iis adjungere, qui jugalem inierit, non ait male facere, adjicitque e superiores sunt defcctione Tertulliani ad Montanistas, mente Pauli apostoli non quidem non honestas esse propterea, quod et fugam in publicis christianorum secundas nuptias, sed tamen eas sollicitudinem non propter religionem calamitatibus non spernit, et malevem calamitatesque inducere. Neque lib. II. c. 1. gnam modestiam adhibet; tamen illa nequaquam abstinentiam a novo matrimonio aliunde commendat, idonea ad hanc rem confirmandam arbitror. Nam de nisi ex eo, quod ea majorem afferat utilitatem. Quod modestia ea non video quare uti Tertullianus non est nimix lenitatis in scriptore Montanistico, cujus etiam post susceptam in orthodoxos inimicitiam podisciplina omnes secundas nuptias in loco summorum tuisset, neque enim ea propria est virtus recte senvitiorum habebat. Denique libro II. uxori suæ per- tientium; et illi alteri ne sua quidem veritas constat. mittit novam post obitum suum conjunctionem Etenim in eo loco, e quo potestatem fugiendi a Ter ineundam, neque illud alia severiori lege, nisi B tulliano concessam excitare conatur (c. 13.) fuga ut nubat christiano, dicitque c. 1. difficilium rerum facilem esse veniam. Sed Montanistæ quo modo excipiebant eos qui ad nuptias redierant? Digamos, inquit Tertullianus, de Pudicit. c. 1. extrem., foris sistimus, eumdem limitem machis quoque et fornicatoribus figimus,— non amplius ab Ecclesia publicationem dedecoris relaturis. Scilicet hoc est facilem veniam dare. Jam haud difficile est ad judicandum num possint ista tam clara, quæ caussam a nobis propositam adjuvant, loca convelli aliqua tali similitudine dictorum quorumdam, quæ sunt in istis libris, cum iis que severior Montani disciplina in aliis Tertulliano persuasit. Illud vero unum, quod habet Hoffmannus, I. c. § 12., argumentum, quod libri isti scripti sint cum quæstio de Fuga in periculo propter religionem agitata fuisset, eaque salutem petere quemquam debere Tertullianus cum Montanistis negasset; hoc illud unum adeo nos non móvel, ut eamus in ejus sententiam, ut ab ea magis retrahat. Nam ille ipse locus, quem promit e lib. I. c. 3.: Etiam in persecutionibus melius est ex permissu fugere de oppido, quam deprehensum et distortum negare; ille satis docet Tertullianum non omnem fugam in tali tempestate non legitimam existimasse; eum igitur confirmat tempore eo quo hos composuit libros, cum Montanistis minus, quam cæteris sensisse. ARTICULUS V. Quarta classis librorum, quorum non nisi Montanismus palet. § 1. Liber de Patientia, an. 200 vel 201 scriptus Quam ob rem etiam hos eximamus e librorum monogamis disponal. Quæ omnia ostendunt, Catholicos secundas sacerdotum nuptias repudiasse, cum ex eorum sententiis colligat, nec laicis hujusmodi nuptias concedi posse. Ac c. 12. planissime sic ait catholicos argumentalos: Solos qui sunt in clero monegamiæ jugo adstrinxit; ergo id non omnibus præscribit. Deinde hanc constitutionem, qua sublatæ sint secundæ nuptiæ, non Paracleto, sed Christo tribuit, et adhibet Apostoli verba, qui plenius atque instructius (quam in V. Test.) præscripserit : unius matrimonii esse oportere, qui alleguntur in ordinem sacerdotalem. Tum statim addit: usque adeo merini Digamos loco dejectos. Quod de catholicis oportet intelligi, nam Montanista ne laicum quidem secundarum nuptiarum reum tulissent. In nostro vero loco sic loquitur : Quantum detrahant fidei, quantum obstrepant sanctitati nuptiæ secundæ, disciplina Ecclesiæ et præscriptio Apostoli declarat, cum digamos non sinit præsidere, cum viduam adlegi in ordinem, nisi iniviram, non concedit. illa nullo modo conceditur, sed ipsam patientiam affirmatur firmitatem humanæ imbecillitatis præstare, ignem etiam et crucem et bestias et gladium ipsa constantia vinci. Atqui sunt etiam in hoc quamvis præclaro libelle plura, quæ animum Tertulliani Montanistarum erroribus non leviter tinctum ostendunt, suntque ibi omnes fere Montanistarum errores propositi. Ac significatio illa quidem Paracleti subobscura est, nonnulla tamen in hoc loco, c. 1, ad capienda et præstanda ea, sola gratia divinæ inspirationis operatur. Porro præstantia nuptiarum non repetitarum ita fere proponitur c. 13.: Patientia sanctitati quoque procurat continentiam carnis; hæc, et viduam tenet, et virginem assignat, el voC luntarium spadonem ad regna cœli levat. Secundas item nuptias adulterii nomine traducit c. 12. Incdiæ ex arbitrio susceptæ maxima laus ex h. 1. cernitur c. 13.: Afflictatio carnis hostia Domino placaloria per humiliationis sacrificium, quum sordes cum angustia victus Domino libat contenta simplici pabulo puroque aquæ potu, quum jejunia conjungit, quum cineri et sacco inolescit. De fuga jam dixi. Negata denique semotis a Societate sacra peccatoribus venia nonne est in his verbis c. 12. ubi ominem peccatorum spem non in venia ab Ecclesiæ sodalibus obtinenda ponit, sed in salute ea, quam christiani horum emendationem exspectantes vel exoptarent vel exorarent; præter quod a collegio sacro Montanistarum exspectandum nihil erat (vide de Pudicitia c. 1. extr.). Qui Montanistarum errores, quamvis non possint nisi per quædam veluti involucra in hoc libro perspici; tamen ex eo nihil efficitur, nisi quod hic libellus sit ex eo tempore, quo illa Tertulliani contentio in defendendis Montanistarum scitis vel nondum exarserat, vel rêstincta aliquo modo erat. Etas igitur hujus libelli non satis certa est. Quod imminente jam christianis periculo scriptus sit, non admodum dubitem, etenim aliqua hujus sententiæ non inepta ratio in ipso libri argumento quærenda. At vero scripseritne illum Tertullianus inter metus Scapulæ adversus christianos, imperante Caracallo, excitatos, quod Allixio placuit, an sub initium calamitatum publicarum sub Severo Aug., quo tempore et ille D |