Sancti ad præsentem tantum materiam et non ad om- A humilitatis ex præscriptis Dei. Deinde si omnis gloria nem utilitatis occasionem dirigi et suscipi debet (1). Cum igitur et nostra et aliorum caussa versetur in studio periculosissimi decoris, jam non tantum confictæ et elaborata pulchritudinis (2) suggestum (a) recusandum a vobis sciatis, sed etiam naturalis spcciositatis obliterandum dissimulatione et incuria, ut proinde oculorum incursibus molestum. Nam etsi accusandus decor non est, ut felicitas corporis, ut divinæ plasticæ accessio (b), ut animæ aliqua vestis urbana (3); timendum tamen est vel propter injuriam et violentiam spectatorum, quæ (4) etiam pater fidei Abraham in uxoris suæ specie pertimuit, et (c) sororem mentitus Saram (5) (d), salutem contumelia redemit.

vana et stuporata (g), quanto magis quæ in carne nobis duntaxat ! Nam etsi gloriandum est, in spiritus bonis, non in carne placere velle debemus, quia spiritualium sectatores sumus; in quibus operamur, illis et gaudeamus; de his gloriam carpamus, de quibus salutem speramus. Plane gloriabitur Christianus etiam in carne, sed cum propter Christum lacerata duraverit, ut et spiritus in ea coronetur, non ut oculos et suspiria adolescentium post se trahat. Ita quod ex omni parte in vobis vacat, merito et non habentes fastidiatis et habentes negligatis. Sancta fœmina sit naturaliter speciosa, non adeo sit occasioni; certe si fuerit, non ignorare, sed etiam impedire se debet (7).

CAPUT IV.

Nunc non sit timenda dignitas formæ, ut nec pos- Quasi gentilibus dicam, gentili et communi omnium sidentibus gravis, nec appetentibus exitiosa, nec con- præcepto alloquens vos, solis maritis vestris placere junctis periculosa; non exposita tentationibus, non debetis (h). In tantum autem placebitis eis, in quantum circumdata scandalis existimetur: sufficit, quod an- alteris placere non curaveritis. Securæ estote, benegelis Dei (e) non est necessaria. Nam ubi pudicitia, ibi dicta; uxor nulla deformis est marito suo; satis plavacua pulchritudo, quia proprie usus et fructus pul- cuit, cum electa est, seu moribus, seu forma commenchritudinis luxuria, nisi si quis aliam messem decori data. Ne qua vestrum putet, si temperaverit a comcorporis arbitratur. Illæ sibi formositatem et datam positione sui, se (8) odium et aversionem maritorum extendant et non datam conquirant, quæ quod ab illa prosecuturam. Omnis maritus castitatis exactor est; flagitatur, sibi quoque præstare se putant, cum alteri formam vero fidelis non expostulat, quia non iisdem præstant (f). Dicet aliquis : Quid ergo non, et exclusa bonis, quæ gentiles putant, capimur; infidelis conluxuria, et admissa castitate, laude formæ sola frui et tra etiam suspectam habet, vel propter illam scelerade bono corporis gloriari licet (6)? Viderit, quem ju- tam in nos opinionem (9) gentilium. Cui ergo pulvat de carne gloriari. Nobis autem primo quidem chritudinem tuam nutris? Si fidelis, non exigit; si nullum gloriæ studium, quia gloria exaltationis inge- G gentilis, non credit (10). Quid gestis aut suspecto aut nium est. Porro exaltatio non congruit professoribus

C

non desideranti placere?

(3) Sic Gelen. et ed. Fran.; Rig. vestis bona; Seml. vestitus bona.

(4) Rig. viol. sectationem, quam etc.

(5) Cod. Agob. et Isaac sororem ementitus Rebeccam. (6) Rig. castitate, laudes corporis gloriam licet?

(7) Rig. Sanctæ fœmine, si natur. speciosa, non adeo sit occasio, certe si fuerit, non adjuvare, sed etiam impedire debet.

(8) Particulam se hic inserendam putavimus. Leop.
(9) Rig. vel ex illa scelerata in nos opinione.
(10) Rig. si infideli, simplicem non credit.

COMMENTARIUS.

(a) Elaboratæ pulchritudinis suggestum. Non solum de coma verba hæc accipienda, sed de totius corporis ornatu, per suggestum vero apparatum intellige. LE PR.

(b) Ut divinæ plastica accessio. Cyprianus martyr de habitu virginum : Quod opus Dei et factura ejus et plastica adulterari nullo modo debeat. RHEN.

(c) El sororem mentitus Saram. In exemplari legitur: Et Isaac sororem ementitus Rebeccam. RIG.

(d) Et sororem mentitus Saram. Multorum exercuit ingenia locus hic; qui enim mendacii patrocinium susceperunt, hoc loco vere abutuntur, et in suum sensum detorquent. Hac de re consulendus B. Augustinus lib. de Mendacio ad Consentium, et lib. XXII, adv. Faustum. LE PR.

CAP. III.-(e) Angelis Dei. Fidelibus, Sanctis. RIG. (f) Illæ sibi formositatem, et datam extendant, el non datam requirant, quæ, quod ab illa flagitatur, sibi quoque præstare se putant, quod alteri præstant. Quæ sic interrogantis accentu legenda sunt, ut si diceret : Nonne pudeat christianas, nativum sibi formæ decus augere, vel si desit, arte mendacioque supplere quæ

D

quod ab ea pulchritudine flagitatur, nempe vehementioris libidinis incendium, ac per hoc animæ perniciem, sibi quoque præstare se putant, quia alteri præstant? Sane si vere sunt christianæ, haud aliter secum putabunt. RIG.-Ut mihi vero videtur, locum hic non habet interrogatio, sed ea quæ a Rhetoribus dicitur concessio: solas nempe posse formositatis habere curam, quæ carnis opera non minus sibi, quam alteri præstare velint, id concedit Tertullianus. EDD.

(g) Si omnis gloria vana et stuporata. Stuporatain dicit pro stolida et hebeti. Quo sensu dixit Catullus, Talis iste meus stupor nil videt, nihil audit. Ipse Tertullianus, libro superiore, ubi de lapillis et calculis, Solum hunc mulierum stuporem ædificare_noverunt.

RIG.

CAP. IV. (h) Solis maritis vestris placere debetis. Ironiam hic non agnosco quam putat Rhenanus: sensum esse existimo, Tertullianum severioris disciplinæ oblitum permittere fœminis ut ornatiores paulisper incedant, modo ne id alio animo faciant, quam ut maritis placeant. Sic enim Clemens Alexandr. indulgere videtur, Pædag. III, iis quæ maritis minus continentibus nupserunt. Le Pr.

A cere, quibus studium pudicitiæ est (10)! Credite, benedicta, quomodo præcepta Dei custodietis, liniamenta ejus in vobis non custodientes?

CAPUT V. Hæc utique non ad crudam in totum et ferinam habitudinem insinuandam (1) vobis suggeruntur; nec de bono squaloris et pædoris suademus (2), sed de modo et cardine et justitia corporis excolendi (a). Non supergrediendum ultra quam simplices et sufficientes munditiæ concupiscunt, ultra quam Domino placet. In illum enim delinquunt, quæ cutem medicaminibus ungunt (3), genas rubore maculant, oculos fuligine (b) collinunt (4). Displicet nimirum illis plastica (c) Dei, in ipsis redarguunt (5), reprehendunt artificem (d) omnium. Reprehendunt enim, cum emendant, cum adjiciunt, utique ab adversario artifice sumentes additamenta ista, id est, diabolo (6). Nam quis corpus mutare monstraret, nisi qui et hominis spiritum malitia transfiguravit? Ille indubitate hujusmodi ingenia concinnavit, ut in nobis quodam modo manus Deo inferret (7) (e). Quod nascitur, opus Dei est; ergo quod fingitur (8), diaboli negotium est. Divino operi Satana ingenia superducere quam scelestum est! Servi nostri ab inimicis nostris nihil mutuantur, milites ab hoste imperatoris sui nihil concupiscunt. De adversario enim ejus, in cujus manu sis,aliquid usui postulare, transgressio est. Christianus a malo illo adjuvabitur in aliquo? nescio an hoc nomen ei perseveret. Erit enim ejus, de cujus doctrinis instrui concupiscit.Quantum autem a vestris disciplinis et professionibus aliena sunt, quam indigna nomine christiano faciem fictam gestare, quibus simplicitas omnis indicitur; effigie mentiri, quibus lingua non licet; appetere (/), quod datum non C sit (9), quibus alienum abstinentiam in specie exerLECTIONES

(1) Rig. non in crudam - insinuanda, etc. (2) Seml. de bono corporis squalorem, sed de putoris suad.

CAPUT VI.

Video quasdam capillum croco vertere, pudet eas etiam nationis suæ, quod non Germanæ aut Galle sint procreata; ita patriam capillo transferunt (1}); male ac pessime sibi auspicantur flammeo capite (g), et decorum putant, quod inquinant. Atquin et detrimentum crinibus medicaminum vis inurit et cerebro perniciem, etiam cujuslibet sinceri humoris assiduitas reservat, tum solis animando simul et siccando capillo (4) exoptabilis ardor (12). Quis decor cum injuria? quæ cum immunditiis pulchritudo? Crocum B capiti suo mulier christiana ingeret, ut in aram? Quodcumque enim immundo spiritui excremari solet, id nisi probis et necessariis et salutaribus usibus adhibeatur, ad quod creatura Dei prospecta est, sacrifificium videri potest. Sed enim Dominus ait : Quis vestrum potest capillum atrum ex albo facere, aut album ex atro (Matt., V, 36)? Itaque revincunt Deum; ecce, inquiunt, pro albo vel atro flavum facimus gratia faciliorem; quamvis et atrum ex albo conantur facere, quas poeniteat ad senectam usque vixisse. Pro temeritatem! erubescit ætas exoptata votis (i), furtum confitetur (13), adolescentia, in qua delinquimus, sIISpiratur, occasio gravitatis interpolatur. Absit a sapientiæ filiabus stultitia tanta. Senectus, cum plus occultari studuerit, plus detegetur (14). Hæc est æternitas nostra de capitis juventute (15). Hanc incorruptibilem habemus semper induere ad domum DomiVARIANTES.

(8) Rig. infligitur (iμnháttera:).

(9) Cod. Agob. quod ad tuum non sit.

(10) Rig. quibus alieni abstinentia traditur? adulterium in sp. ex.; qu. st. pud. sit?

(11) Rig. ita jam capillos transf.
(12) Rig. ardor nocet.
(15) Rig. conficitur.
(14) Rig. detinetur.

(15) Rig. æt. vera de capilli juv.

COMMENTARIUS.

CAP. V. (a) Justitia corporis excolendi. Sic libro de Pallio, justitiam pallii dixit, pro pallio bene convenienti, bene sedenti, et supra colorem injustum. Rig.

(b) Oculos fuligine. Ştibio, arvopάu. Sic supra, illum ipsum nigrum pulverem, quo oculorum exordia producuntur. RIG. Oculos fuligine porrigunt. Forte perlinunt. Καλλιβλέφαρον intelligit quo ad palpebrarum venustatem utebantur. Apud Petronium, corymbio domina pueri adornat caput, immo supercilia etiam profert de pixide. Mart., lib VIIII, epigr. 38, et lateas centum condita pixidibus. Juvenalis... Ille supercilium madida fuliginetinctum, obliqua producit acu. Uxorem suain laudat Philostratus in epist. quod fuco genas non inficeret, neque inter picturatas mulieres adscriberetur, sed inter vere pulchras. Clementi Alex. et veteribus, ut est apud Athenaeum, lib. XV, ὀφθαλμοὺς ὑπογρά perar est illud de quo bic agitur. Le PR.

(c) Plastica Dei. Cyprianus: Opus Dei, et factura ejus, el plastica adulterari nullo modo debet. RIG.

(d) Reprehendunt artificem, etc. Tantum Tertulliano displicuit pidoxosula, ut ipsius artificem diabolum asserere non vereatur cum enim quod nascitur TERTULLIANI 1.

C

Dei sit, sequitur diaboli opus esse quod affingitur Monuit etiam injuriam Deo fieri, cum ejus opus ex traneo fuco et emendicato nitore ornatur. LE PR.

(e) Manus Deo inferret. Cyprianus: Manus Deo inferunt, quando id quod ille formavit, reformare et transfigurare contendunt. RIG.

(f) Appetere quod datum non sit. Vetus codex : Quod ad tuum non sit. RIG.

CAP. VI.-(g) Pessime sibi auspicantur flammeo capite. Sic, 1. I ad Uxor.: Ignis illius inextinguibilis imaginem tractant, auspicia pœnæ suæ. Cyprianus: Malo præsagio futurorum capillos jam tibi flammeos auspicaris. Hieron. ad Lætam: Nec capillum inrufes, et ei aliquid de gehenne ignibus auspiceris. RIG.

(h) Solis ardor animando cap. Animando, colorando, ut Animatæ fruges, Lucretio, et Animata exta. Arnobio. RIG.

(i) Erubescit ætas exoptata votis. Q. Serenus :

ni, quam xaxía pollicetur (1) (a). Bene properatis A deat inquinamenti, ne exuvias alieni capitis, forsitan ad Dominum, bene festinatis excedere de isto iniquissimo sæculo, quibus in fine (2) appropinquare deforme est.

CAPUT VII.

immundi, forsitan nocentis et gehennæ destinati, sancto et christiano capiti supparetis. Imo omnem hanc ornatus servitutem a libero capite propellite. Frustra laboratis ornatæ videri, frustra peritissimos quosque structores capillaturæ adhibetis (d). Deus vos velari jubet, credo, ne quarumdam capita videantur. Atque [utinam miserrimus ego] in illo die christianæ exsultationis [vel inter calcanea vestra caput elevem (7) (e)!] videbo, an cum cerussa et purpurisso et croco et in illo ambitu capitis resurgatis, an taliter expictas angeli in nebula sublevent obviam Christo. Si nunc bona et Dei sunt, tunc quoque occurrent resurgentibus corporibus et sua loca agnoscent. Sed non potest resurgere, nisi caro et spiritus

Quid enim tanta ornandi (3) capitis operositas ad salutem subministrat? Quid crinibus vestris quiescere non licet, modo substrictis, modo relaxatis, modo suscitatis, modo elisis? Alix gestiunt in cincinnis (4) coërcere, aliæ, ut vagi et volucres elabantur, non bona simplicitate. Affigitis præterea nescio quas enormitates (b) sutilium (5) atque textilium capillamentorum, nunc in galeri modum quasi vaginam capiti et operculum verticis, nunc in cervicem retro suggestum. Mirum, quod non contra Domini præcepta contenditur. Ad mensuram neminem sibi adjicere D solus ac purus; damnata sunt igitur, quæ in carne et Fosse pronuntiatum est. Vos plane adjicitis ad pondus collyrias (c) quasdam vel scutorum umbilicos (6) cervicibus adstruendo. Si non pudet enormitatis, puLECTIONES

spiritu non resurgunt, quia Dei non sunt. Damnatis
hodie abstinete. Hodie vos Deus tales videat, quales
tunc videbit.
VARIANTES.

lium, etc. Vv. sutilium atque text. desunt in ed. Rig.
(6) Rig. colluras quasd. etc. Alii, collyridas quasd.
Scaliger, sputorum umbilicos (aμ06huyas).

(7) Fv. uncinis inclusa a manu librarii male sedula videntur illata esse.

COMMENTARIUS.

(a) Hanc incorruptibilitatem habemus superinduere ad novum hominem quem monarchia pollicetur. Vel si magis placeat, et mihi quidem certe magis placet, Ad novam domum quam monarchia pollicetur. Sic autem emendavimus ad veteris scripturæ vestigia, quæ in agobardi libro cernuntur hujusmodi: Hanc incorruplibilitatem habemus semper induere ad novum dum qua monarchia pollicetur. Succenset foeminis christianis, quæ circa corporis ornatum nimis occupatæ parum meminerant Apostoli, ad multo præstantiorem corporum nostrorum apud Deum gloriam provocan tis. Alludit autem ad illa Pauli ad Cor., I, 15, et II, 5, jubentis christianos bene de resurrectione sperare, que mortalia corpora superinduet immortalitate. Tunc enim futurum ut beatorum animæ ad corpora redeant sua, tanquam ad domicilia nova; quippe jam æterna; quippe superinduta immortalitate, tanquam vestimento novo, nullis unquam posthæc ætatibus deterenda. Ait igitur, frustra occultari senectutem, que quo magis premitur, eo magis erumpit; quo plus occultatur, plus accusatur. Dein cum indignatione simul et risu, Hæc est, inquit, æternitas vera, de capilli juventute. Hanc incorruptibilitatem habemus superinduere ad novam domum, quam monarchia pollicetur. Monarchiam dicit, Deum optimum maximum, sanctissimæ Trinitatis. unitatem, quo sensu vocabulum istud frequentissime usurpavit adversus Praxeam disputatione. Hæc certissima est loci depravitissimi scriptura. Nec jam moveor illa codicis Divionensis aut Pithoeani cungtis hactenus editionibus receptissima: ad domum Domini quam acacia pollicetur. Quamvis acaciam Plinius et Medici describant spinæ genus in Ægypto, Cappadocia et Ponto, unde succus sive gummi tanta ad spissandum vi, ut galle vicem præbeat coriariorum officinis, adscitam et mulierum fucis, adstringenda entis laxitati, et rugis inducendis, atque etiam capillo fingendo δύναμιν έχει στυπτικήν, μελαίνει δὲ καὶ τρίχας, inquit, Dioscorides, et Marcellus, inter medicamenta que capillo nigrando et incrispando dictari ætate sua Solebant, acacia meminit. Verum hæc neque Apostoli, neque Tertulliani sententiae conveniunt satis. Minime autem quæ de innocentia, quam Græci żza

C

D

xla dicunt, Rhenanus, Pamelius, et alii tentavere codicis subvetusti depravatione decepti. RIG.

CAP. VII. (b) Nescio quas enormitates. De galero seu galericulo id intellige, quem ob capillorum raritatem adhibebant tam viri quam mulieres, adjectis pillis hus. camanis ea autem industria capiti conglutinatus erat, ut naturalis, non ascititia coma videretur. De eo Juven. Sat. 6:

Sed nigrum flavo crinem abscondente galero. LE PR.
(c) Collyrias quasdam. Collyridas habent alii codices.
Est autem Collyris placente genus, figura rotunda,
adeo ut idem esse videatur ac umbilicus in scutis. Ju-
venalis Sat. 6:

Sed quæ mutatis inducitur, atque fovetur
Tot medicaminibus, coctæque siliginis offas
Accipit, et madide facies dicetur an ulcus ?
Magnus Scaliger legebat sputorum umbilicos, hoc
est bullas et pompholygas corii quod inducebatur.

Rig.

(d) Frustra peritissimos quosque structores capillaturæ. Hi peculiari vocabulo Cosmetæ dicebantur. Glossæ veteres: Kostas; Ornamentarius, Ornator. Juvenalis: Ponunt cosmeta tunicas. Et puellæ in eum usum adhibitæ ; nam et in glossis legimus acountplas, Ornatrices. Ulpianus 1. item legato, de leg. I, ubi de iis quae uxoris causa parata dicuntur. Item legato contuentur mancipia, puta lecticarii qui solam matrem familias portabant: item mancipia alia, puellæ fortassis, queis sibi comas mulieres exornant, sic enim legendum videtur. RIG. Structores capillaturæ. Hæc vox structor, absolute, de rebus variis accipitur": aliquando pro ferculorum compositore, ut ait Servius, et apud Petronium in cœna Trimalcionis, proprium convenientemque materiæ structor imposuerai cibum; aliquando pro ferculorum scissore, ut Juven. Sat. 5.

Structorem interea, ne qua indignatio desit,
Saltantem spectas, et chirouomanta volanti
Cultello, donec peragat dictata magistri
Omaia, nec minimo sane discrimine refert
Quo gestu lepores, et quo gallina secetur. LE PR.
(e) Inter calcanea. Mira humilitas.

CAPUT VII. Videlicet nunc et vir et sexus æmulus fœminas a suis depello (a). An et nobis quædam respectu obediendæ gravitatis (1) (b) propter metum debitum Domino detrahuntur siquidem et viris propter foeminas, ut feminis propter viros, vitio naturæ ingenita est placendi voluntas, propriasque præstigias formæ et hic sexus sibi agnoscit, barbam acrius cædere, intervellere (c), circumradere (d), capillum disponere, etiam colorare (2) canitiem, primam quamque subducere totius corporis lanuginem, pigmento quoque muliebri distinguere (3), cætera pulveris cujusdam asperitudine lævigare, tum speculum omni occasione consulere, anxie inspicere, cum tamen, cognito Deo adempta placendi voluntate, per luxuriæ vacationem. omnia illa ut otiosa, ut hostilia pudicitiæ (4) recu- B santur. Nam ubi Deus, ibi pudicitia, ibi gravitas adjutrix et socia ejus. Quo ergo pacto pudicitiam (e) sine instrumento suo, id est, sine gravitate tractabimus? quomodo autem gravitatem administrandæ pudicitiæ adhibemus, nisi et in facie et in cultu et in totius hominis contemplatione severitas circumferatur ?

CAPUT IX.

A pomparum et deliciarum ineptiis occupare? Hæ pompa quam de proximo curent luxuriæ negotium et obstrepant pudicitiæ disciplinis, dignoscere in facili est, quod gratiam decoris cultus societate prostituant; adeo, si desint, irritam et ingratam reddunt, velut exarmatam (5) et naufragam. Contra si forma defecit, adminiculum nitoris quasi de suo gratiam supplet. Ætates denique requietas jam et in portum modestie (i) subductas splendor et dignitas cultus avocant et severitatem appetitionibus inquietant, compensan tibus scilicet habitus irritamentum pro frigore (j) ætatis. Ergo, benedictæ, primo quidem ut lenones et prostitutores vestitus et cultus ne in vos admiseritis; tum si quas vel divitiarum [suarum] vel natalium vel retro dignitatum ratio compellit ita pompaticas progredi, ut sapientiam (6) consecutæ temperare saltem ab hujusmodi curate, ne totis habenis licentiam usurpetis prætextu necessitatis. Quomodo enim humilita tem, quam christiani profitemur, implere poteri mus (7), non repastinantes divitiarum vestrarum vel elegantiarum usum, quæ ad gloriam faciunt? Gloria autem exaltare, non humiliare consuevit. Non enim utemur (k) nostris? Quis autem prohibet uti? Secundum apostolum tamen, qui nos uti monet mundo isto, hujus mundi (). Et qui emunt, inquit, sic agant, quasi non possidentes. Cur ita? quoniam præmiserat, dicens: Tempus in collecto est (I Cor., VII, 29-31). Si ergo uxores quoque ipsas sic habendas demonstrat, tanquam non habeantur, propter angustias temporum, quid de vanis his instrumentis

Quamobrem erga vestitum quoque et reliqua com. positionis vestræ impedimenta (f) proinde vobis curanda est amputatio et decussio redundantioris nitoris (g). Nam quid prodest, faciem quidem frugi et expeditam et simplicitatem condignam divinæ disciplinæ exhibere, cætera vero corporis laciniosis (h) quasi non abutamur. Præterit enim, inquit, habitus C earum? Non enim et ita multi faciunt, et se spa

CAP. VIII.--(a) Fœminas a suis depello. Quasi a dotibus suis, abonis suis et propriis, cultu et ornatu. RIG. (b) Respectu obeuntur gravitatis. Inuit Tertullianus non leviori censura viros, quam fœminas, notari merito posse, qui, cum gravitatem Deo præsenti deberent, ipsi per luxuriæ vacationem, vel proprias for mæ præstigias, alteri sexui placere niterentur. EDD.

(c) Intervellere. Nimiam illam venustatis et juventutis affectationem insectatur, qua volsellis pilos avelle-D bant ut læviores viderentur, quod in nostris etiam hominibus carpere facile esset. LE PR.

(d) Circumradere. Optime Rigaltius, cum cæteri vulgo legant circumdare, in quo interpretando mirum quam æstuant. Lacerda et Ramelius erudite quamplurima adducunt ut pravam lectionem explicent. LE PR.

(e) Pudicitiam sine instrumento suo. Instructior est pudicitia, quæ gravitatem habet comitem. RIG.

CAP. IX. — (1) Et reliqua compositionis vestræ impedimenta. Per impedimenta hic intelligit totam illam cultus muliebris supellectilem, quæ sarcinæ cujusdam instar est. Sic, lib. prior: Ideo omnia ista damnata, et mortuæ mulieris impedimenta sunt, quasi ad pompam funeris constituta. RHEN.

(g) Decussio redundantioris nitoris. Ad elegantiam exprimendam vox nitor apprima est, teste Casperio in Statium, Horat,; ex nitido fit rusticus, Statius, in

protrept. Crispini, et in Sylvis, item Martialis. Vel hoc dicit propter amatores fœminarum; solenne enim latinis hujusmodi amatores nitidos dici. Plautus Casina: qui postquam amo Casinam, magis niteo, et Juvenalis Hilares nitidique vocantur. Quod monuit Taubmannus. Sed unde decussio? an a vento imminente qui flosculos omnes in terram prosternit? Crediderim dicente Tullio, II Off.: ficta omnia, et leniter tanquam flosculi decidunt. Qui tropus invenitur in epist. Jacobi cap. I, ubi xai rò ŭvlos aůtoũ ¿žémeos, et flos ejus decidit. Ab hoc itaque Tertullianum sumpsisse metaphoram existimo. LAG.

(b) Laciniosis pomparum, etc. Hoc est variis et redundantibus, hoc verbo etiam alibi usus est. RHEN. (i) In portum modestie. Translatio est a navibus, que in tutam stationem ex alto mari subducuntur. RIEN.

(j) Compensantibus scilicet habitus irritamentum pro frigore ætatis. Ait fœminas, ætate jam defervescente, corpora sua tanto studio curare et colere, ut appetitionem sui excitent : et si quid frigus ætatis extinxit, habitus delicati lascivia irritet atque redaccendat.

RIG.

(k) Non enim utemur nostris? Hæc sub fœminarum persona querentium, quod a suis depellantur. RIG. (1) Præterit enim habitus hujus mundi. Habitum dicit quod Paulus σχῆμα. Ric.

donatui assignant propter regnum Dei (Matth., XIX, A graves essent; Deus et auri tanta opera produxit, 12), tam fortem et utique permissam voluptatem complectendis et distinguendis lapillis; scrupulosa sponte ponentes? Quidam (1) ipsam Dei creaturam

sibi interdicunt, abstinentes vino et animalibus esculentis (2), quorum fructus nulli periculo aut sollici.tudini adjacent; sed humilitatem animæ suæ in victus quoque castigatione Deo immolant. Satis igitur et vos usa estis divitiis atque deliciis, satis dotum ve. strarum fructum decidistis (a) ante notitiam salutarium disciplinarum. Nos sumus, in quos decurrerunt fines sæculorum. Nos destinati a Deo ante mundum in æstimationem temporum(b); tanquam (3) castigando et castrando, ut ita dixerim, sæculo erudimur a Domino. Nos sumus circumcisio omnium et spiritalis et carnalis, nam spiritu et carne sæcularia circumcidimus (4). CAPUT X.

Nimirum enim Deus demonstravit succis herbarum et concharum salivis (c) incoquere lanas. Exciderat illi, cum universa nasci juberet, purpureas et coccineas oves mandare: Deus et ipsarum vestium officinas commentus, quæ leves et exiles solo pretio LECTIONES

(1) Rig. Numquid non aliqui.

(2) Præter Rigaltium omnes, exulantes.
(3) Rig. in extimatione temporali. Itaque castig.
(4) Rig. nam et in spiritu et in carne circumcidimur.

Deus auribus vulnera intulit (d), et tanti habuit vexationem operis sui et cruciatus infantiæ tunc primum dolentis, ut ex illis ad ferrum nati corporis (e) cicatricibus grana nescio quæ penderent, quæ plane Parthi per omnia quæque sua (5) bullarum vice inserunt, quanquam et aurum ipsum, cujus vos gloria occupat, cuidam genti ad vincula servire referunt gentilium litteræ. Adeo non veritate bona sunt, sed raritate; artibus autem per angelos peccatores (f), qui et ipsas materias prodiderunt, inductis, operositas (g) cum raritate commissa pretiositatem et ex ea libidinem possidendæ pretiositatis fœminarum excitavit. Quod si iidem angeli, qui et materias ejusmodi et illeB cebras detexerunt, auri dico et lapidum illustrium et operas corum tradiderunt, et jam ipsum calliblepharum (h) vellerumque tincturas inter cætera docue. runt (6), damnati a Deo sunt, ut Enoch refert (i) : quomodo placebimus Deo, gaudentes rebus illorum, qui iram et animadversionem Dei provocaverunt ? VARIANTES.

(5) Rig. Parthi peronibus quoque suis bull. vice ins.

(6) Inde a vv. Adeo non veritate, etc., secuti sumus recensionem Rigaltii, quam quæ a cæteris edita sunt intelligi· nequeant. Leopold.

COMMENTARIUS.

(a) Satis dotium vestrarum fructus decidistis. II.cc erant in libris hactenus editis depravatissima. Emendavimus ex Agobardino. Ait autem quasi ad universum genus foeminarum. Vos foemine, satis antequam inter bomines Christus nominaretur, usa estis divi

tiis atque deliciis: satis dotium vestrarum usuras, que maritorum commodis cedere debebant, ipse decidistis ac præcepistis in omne luxuriæ genus, in sumpins insanos: satis permisistis decerpi voluptarios fructus pulchritudinis, qua dotatæ fueratis. Lusistis satis est. Nunc inciderunt alia tempora; et majoris momenti negotia vos tenent: salutarium disciplinarum notitia nos alio vocat; ante ipsius mundi exordia destinavit nos Deus victuros in extimis temporibus, in extimatione temporali, hoc est, in fine temporum, quo tempore cogitandum nobis, non de terrenis ac momento perituris, verum de cœlestibus ac perpetuo duraturis. RIG.

(b) In extimatione temporali (ut legit Rigaltius). In extremis temporibus, in fine sæculi. Extimationem hic eo intellectu percipi voluit, quo extimavit, libro de Corona: Contactum in manibus extimavit. RIG.

C

CAP. X. (c) Concharum salivis (ut idem legit). Non raro Plinius Saliva vocabulum usurpat pro humore D et succo. Ac de purpuris et muricibus dixit, Lentoris cujusdam cera salivant. RIG.

(d) Scrupulosa vulnera. Unde gemmarum scrupuli penderent. RIG.

(e) Ad ferrum nati corporis. Natum ad ferrum corpus dicit, quod, simul ut natum est, ferro vulneratur, ima oricilla infantium pertusa. RIG.

(f) Artibus autem per angelos peccatores inductis. In excerptis Georgii Syncelli hæc ad hujusmodi artes pertinentia leguntur ex Zosimi Panopolitæ libro nono Imouth, sive Chimiæ, ad Theosebiam: Párovoi ai ἱεραὶ γραφαί, ἤτοι βίβλοι, ὦ γύναι, ὅτι ἔστι τι δαιμόνων γένος ὃ χρῆται γυναιξίν. Εμνημόνευσε καὶ Ἑρμῆς, ἐν τοῖς Φυσικ κοῖς, καὶ σχεδὸν ἀπας λόγος φανερὸς καὶ ἀπόκρυφος τοῦτο ἐμνημόνευσεν. Τοῦτο οὖν ἔφασαν αἱ ἀρχαῖαι καὶ θείαι γραφαί, ὅτι ἄγγελοι ἐπεθύμησαν τῶν γυναικῶν, καὶ κατελθόντες ἐδί δαξαν αὐτὰς πάντα τὰ τῆς φύσεως ἔργα ὧν χάριν προσκρού σαντες ἔξω τοῦ οὐρανοῦ, ἔμειναν, ὅτι πάντα τὰ πονηρὰ καὶ

μηδὲν ὠφελοῦντα τὴν ψυχὴν ἐδίδαξαν τοὺς ἀνθρώπους. Ferunt sacræ Scripturæ, o mulier, quiddam dæmonum genus fœminis commisceri. Memorat et Hermes in Physica, et fere omnis sermo vulgaris arcanusque idem comminiscitur. Illud igitur narrant priscæ divinæque Scripturæ ab angelis nempe concupitas fuisse mulieres e quarum

rum commercio didicisse quævis naturæ opera : quapropler dejectos angelos a cœlo in perpetuum exulasse, eo quod quælibet prava et animæ noxia homines edocuissent. EDD. ex Rigalt.

(g) Operositas. Opus. Manupretium. Utitur hoc vocabulo Irenæus, pro labore et ærumna, lib. II, cap. 19. RIG.

(b) Ipsum Calliblepharum. Nihil aliud esse hoc videtur quam purpurissum, quod pulchritudinem acuit. et venustatem in fœminis, aiunt nonnulli esse spumam collectam e purpura effervescente. Videsis Plinium, lib. XXI, cap. 19, ubi ex foliis rosatum exustis confieri docet, et ex nucleis palmarum, atque etiam ex bubula medulla, lib. XXVII, cap. 4. LE PR.

(i) Damnati a Deo sunt ut Enoch refert. Iterum citat librum Enoch apocryphum, quæ se legisse testatur Hieronymus. Ex quo etiam capita quædam descripsit Georgius Syncellus, qui et Paulum quoque ipsum nonnulla etiani citasse ostendit ex apocryphis Heliæ, Mosis et Hieremiæ; deinde subjicit : Tauru δὲ ἡμῖν εἴρηται, οὐ πρὸς ἄδειαν μὲν βουλομενοῖς ἀδιαφόρως αὐτοῖς ἐντυγχάνειν· μὴ γένοιτο. Πολλοὶ γὰρ ἐβλάβησαν ἐν πᾶσιν αὐτοῖς πιστεύσαντες· ὅθεν καὶ ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Εκκλη σία καὶ ὁ χυρὸς τῶν θεοφόρων ἡμῶν πατέρων ἐκώλυσεν ἐντυγ χάνειν αὐτοῖς ὥσπερ τῇ θείᾳ λοιπή γραφή. Hac a nobis dicta sint, non quod velimus tenere aut sine delectu istis uti libris: absit. Multis enim nocuit nimia istiusmodi credulitas: unde sancta Dei Ecclesia et Deiferorum patrum nostrorum chorus obstiterunt, quominus ad eum modum recitarentur, ad quem reliquæ divinæ Scripturæ. Ac de hujuscemodi Scripturis olim monuit doctissimus Hieronymus, Epistola ad Lætam: Sciendum non eorum esse quorum titulis prænotantur, multaque his admixta vitiosa, et grandis esse prudentiæ aurum in luto quærere. RIG.