Obrazy na stronie
PDF
ePub

damus. Habitus fœminæ'duplicem (a) speciem circum- A et necessariores exhibeant rebus humanis, et nihilofert, cultum, ornatum. Cultum dicimus, quem mundum muliebrem vocant; ornatum, quem immundum muliebrem convenit dici. Ille in auro, et argento, et gemmis, et vestibus deputatur: ista in cura capilli, et cutis, et earum partium corporis, quæ oculos trahunt. Alteri ambitionis crimen intendimus, alteri prostitutionis ut jam hinc prospicias, Dei ancilla, quid ex his disciplinæ tuæ conveniat, quæ de diversis institutis censearis, scilicet humilitatis (1) et castitatis.

CAPUT V.

Aurum et argentum, principes materiæ cultus sæcularis, adsint (2) necesse est unde sunt; terra scilicet plane gloriosior, quoniam in maledictorum metallorum feralibus officinis (b) pœnali opera (c) de- B plorata (3) (d), nomen terræ in igni reliquit, atque exinde de tormentis in ornamenta (e), de suppliciis in delicias, de ignominiis in honores, metalli refuga () mutatur (g). Sed et ferri et æris et aliarum vilissimarum materiarum par conditio est, et terreni generis, et metallici operis : quo nihil generosior judicari possit auri et argenti substantia penes naturam. Quod (4) si de qualitate usus gloria est auro et argento, atquin (5) magis ferro, et aeri; quorum ita disposita est utensilitas, ut et proprias operas plures

[blocks in formation]

minus auri argenti de sua vice (6) accommodent justioribus caussis. Nam et annuli (h) ferro fiunt; quædam esui et potui vascula ex ære adhuc servat memoria antiquitatis. Viderit, si etiam ad spurca instrumenta (7) auri et argenti demens copia deseruit. Certe nec ager auri opere paratur, nec navis argenti vigore contexitur. Nullus (8) bidens aurum demergit in terram; nullus clavus argentum intimat tabulis. Taceo totius vitæ necessitates ferro et æri innixas : cum illæ ipsæ divites materiæ, et de metallis refodiendæ, et in quocumque usu producendæ, sine ferri et æris operario vigore non possint (9). Jam igitur æstimandum est, unde obveniat tanta dignitas auro et argento, cum (i) et consanguineis quantum ad genus, et potioribus quantum ad utensilitatem, materiis præferantur.

CAPUT VI.

Sed et lapillos istos, qui cum auro superbiam jungunt, quid aliud interpreter quam lapillos et calculos, ejusdem terra (j) minutalia; nec tamen aut fundamentis demandandis, aut parietibus moliendis, aut fastigiis sustinendis, aut tectis densandis (k) necessaria? Solum (10) hunc mulierum stuporem (1) ædificare noverunt, quia tarde teruntur, ut niteant, et LECTIONES VARIANTES.

[blocks in formation]

CAP. IV.―(a) Habitus fœminæ duplicem speciem circumfert, cultum et ornatum. Hujusce distinctionis ratione duobus istis libellis duo tituli convenirent: huic, de cultu fœminarum, nempe auro, gemmis et vestibus sequenti, de ornatu fœminarum, cura videlicet capilli et cutis, etc. RIG.

CAP. V. — (b) Feralibus officinis. Nam metallorum operibus addicebantur damnati, inque his sæpe christiani. De quibus, XXV. epist. lib. III, Cyprianus martyr: Non fovetur, inquit, in metallis, lecto et cultricis corpus. Humi jacent fessa laboribus viscera. Squallent sine balneis membra situ et sorde deformia. Panis illic exiguus, vestis algentibus deest, semitonsi capitis capillus horrescit, etc. RHEN.

(c) Penali opera deplorata. Damnatorum lacrymis D et ploratu rigata. Rie.

(d) Pœnali opera. Ita Cyprianus horribiles carceris atque funestas poenalis loci tenebras dixit; item, squalorem carceris ac receptaculi pœnalis horrorem. Et ad Donatum : Pergit pœnalibus cum ulis pertinaciter adhærere. RHEN.

(e) De tormentis in ornamenta. Eleganter hic conjungit contraria, quorum hoc primum membrum commendat prosonomasia. Hinc illud Ambrosii : Vos vero beatæ virgines, quæ talia tormenta potius quam ornamenta nescitis. RHEN.

(f) Metalli refuga. Quasi, damnata ad metallum, inde fugerit. Hic vero observare est præclarum ingenii certamen Septimii nostri cum illis Plinianis, principio lib. XXXIII. RIG.

(g) Metalli refuga. De armillis seu torquibus hoc accipe. Hanc autem loquendi formulam reperies 1. aut damnum ff. de pœnis : Quodque refugæ ex opere

metalli, etc, progravi, nempe supplicio lex loquitur. Et 1. milites. ff. de re militari, quia custodio refuga, non militiæ desertor est LE PR.

(h) Nam et annuli. De illa annulorum gestatione videndus Clem. Alex. in synopsi vitæ christianæ sub finem libri tertii Pædagogi. LE PR.

(i) Consanguineis quantum ad genus. Consanguineas materias dicit, quæ sunt ejusdem generis, ejusdem originis, nimirum de terræ visceribus. RIG.

CAP. VI. (j) Terræ minutalia. Ut lapillorum et gemmarum pretium elevet, vocat terræ minutias. Sic apud Alexandrinum Clementem, Pæd. lib. I. cap. 12, vocantur peregrini maris ejectamenta, et ramenta terræ, ἀπεξενωμένης θαλάσσης ἐκβράσματτα· καὶ τῆς γῆς ἐκψήγ Mara. LE PR.

(k) Aut tectis densandis. Loquitur de tectis africanis, et orientalium regionum, quibus apud nos pergule similes sunt. Germani terras vocant quasi Terracium. RHEN.

(1) Solum hunc mulierum stuporem ædificare noverunt. Ait Septimius, lapillos et calculos, quos fœminæ auro contra æstimare solent, ædificiorum commoditatibus inutiles, solum hunc mulierum stuporem ædificare'; hoc est, nihil ex iis ædificari posse, nisi mulierum superbiam, unde scilicet elatæ superbia mulieres stupere ac rigere videantur, velut statuæ spectaculo et admirationi positæ ac defixæ. Stupenda Latini dicunt miranda, et stupere, mirari. Juvenalis Nemo magis rhombum stupuit. Septimius noster hujus verbi significatum ad fatuam superbiam transtulit. Sic gloriam dicet vanam et stuporatam. Sic lib. I advers. Marc.: Supercilio stuporem suum ædificant Marcionitæ.

subdole substruuntur, ut floreant, et anxie forantur, A suorum, coram matronis erubescentem (6), nisi quod

ut pendeant, et auro lenocinium mutuum præstant. Sed (1) si quid de mari Britannico aut Indico ambitio piscatur, conchæ genus est, non dico conchylio aut ostreo, sed nec peloride gratius de sapore. Ad hoc enim conchas noverim maris poma. Quod si concha illa aliquid intrinsecus pustulat (2), vitium ejus magis debet esse, quam gloriæ. Et licet margaritum vocetur, non aliud tamen intelligendum, quam conchæ illius aliqua dura et rotunda verruca. Aiunt et de frontibus draconum gemmas erui, sicut et in piscium cerebris lapidositas quædam est. Hoc quoque deerit (3) christianæ, ut de serpente cultior fiat. Sic calcabit (a) diaboli caput,dum de capite ejus, cervicibus suis aut ipsi capiti ornamenta (4) struit?

CAPUT VII.

Hæc omnia de raritate et peregrinitate sola gratiam possident. Denique, intra terminos suos patrios non tanti habentur. Semper abundantia contumeliosa (b) in semetipsam (5) est. Apud barbaros quosdam, quia vernaculum est aurum et copiosum, auro vinctos in ergastulis habent, et divitiis malos onerant, tanto locupletiores, quanto nocentiores. Aliquando revera inventum est, quomodo et aurum non ametur. Gemmarum quoque nobilitatem vidimus Romæ de fastidio Parthorum et Medorum cæterorumque gentilium

(1) Et, inserunt alii.

(2) Postulat Semler. Rhen.

(3) Deerat Jun. Rig.

(4) Ornamentum, älii.

(5) Semetipsa Pam.

(6) Puncti signo distinguit Jun.

(7) Ostentationem, alii.

(8) Cingulis Seml. singulis Pam.

nec ad ostensionem (7) fere habentur. Latent in circulis (8) (c) smaragdi, et cylindros vaginæ suæ solus gladius sub sinu novit, et in peronibus uniones emergere de luto cupiunt. Nihil (9) denique, tam gemmatum habent, quam (10) quod gemmatum esse non debet, si non comparet; aut ideo comparet, ul neglectum quoque ostendatur.

CAPUT VIII.

Proinde et vestium de coloribus honorem servi etiam eorum terunt. Sed et parietes tyriis et hyacinthinis et illis regiis velis, quæ vos operose resoluta transfiguratis, pro pictura abutuntur. Vilior est apud illos purpura, quam rubrica. Quis enim est veB stium honor justus de adulterio (d) colorum injustorum? Non placet Deo, quod non ipse produxit, nisi si non potuit purpureas et aerinas (11) oves (e) nasci jubere. Si potuit, ergo jam noluit; quod Deus noluit, utique non licet fingi. Non ergo natura optima sunt ista, quæ a Deo non sunt, auctore naturæ ; sic a diabolo esse intelliguntur, ab interpolatore naturæ. Alterius enim esse non possunt, si Dei non sunt : quia æmuli sint necesse est, quæ Dei non sunt; alius autem, præter diabolum et angelos ejus, æmulus Dei non est. Cæterum, si materiæ ex Deo sunt (f), non statim et hujusmodi fructus illarum (12); nam et omn

[blocks in formation]

Sic. lib. ad Nationes II: Stupores Atticos. Sic Cyprianus, Epist. XLII : Si quis aliter docet, et non acquiescit sanis verbis Domini nostri Jesu Christi et doctrinæ ejus, stupore elatus est. RHEN.

(a) Sic calcabit diaboli caput. Hinc manifestum est Tertullianum sic legisse Genes. 3: Et ipsa conteret caput tuum. RIG.

CAP. VII.-(b) Contumeliosa in semetipsam. Supra dixit, Dominum nostrum contumeliosum sibi fuisse. RIG.

(c) Latent in circulis smaragdi. Sic habet exemplar D Agobardi. Circulis, hoc est, monilibus. Ipse supra, Circulos ex auro quibus brachia arctantur. RIG.

CAP. VIII.—(4) Quis est vestium honor justus de adulterio colorum injustorum. Accusat luxum mulierum, quæ in vestimenta colores inducerent non nativos velleri aut lanæ, videlicet purpureos, hyacinthinos, coccineos; et hos esse ait colores injustos, et adulteria. Non placet Deo, inquit, quod non produxit. Deinde subridens: Nisi si non potuit purpureas et aerinas oves nasci jubere. Tun serio pergit: Si potuit, ergo jam noluit. Quod Deus noluit, non licet fingi. Argumentum etiam ad graviora notabile ac fortissimum. Itaque colligit injustos esse colores, quos habent lanæ non suos, ac proinde adulteros. Mox argumentum explicat, et, lanaś hujusmodi, imbutas coloribus non suis, vestium honorem præbere ait non justum. Vestes autem alieno et ambitioso colore fucata honorem seu splendorem fulgoremve injustum, ad honestatem modestiamque christianam non pertinere. RIG.

(e) Nisi si non potuit purpureas et aerinas oves nasci jubere. Ita omnino legitur in vetustissimo codice, non ut hactenus editum fuit, aerias. Aerinas dicit oves colore aerino, quem ut fœmineis vestibus gratissimum laudat Ovidius, ubi, facta mentione lyrii muricis, statim adjicit :

Cum tot prodierint pretio leviore colores,

Quis furor est census corpore ferre suos?
Aeris ecce color, tunc cum sine nubibus aer,

Nec tepidus pluvias concitat Auster aquas.

(f) Cæterum si materiæ ex Deo sunt, non statim et hujusmodi fructus illarum. Postquam sub elogio atroci gravissimus censor vestes hyacinthinas, purpureas, et aerinas, et cætera id genus luxuriæ instrumenta proscripsit, occurrit objectioni dictitantium, ea omnia quæ tantopere exagitarentur, non secus ac cætera a Deo esse creata; colores illos mirabiles confici e succis herbarum et concharum salivis; herbas autem et conchas inter res a Deo creatas jure censeri, et creatas hominum caussa. Itaque distinctione cavillationem diluit, et materias quidem ex Deo esse fatetur, herbas, inquam, et conchas, et succos, et illas concharum salivas nobiles. Sed earum rerum usum fructumque, cum ad nequitiæ luxuriæque apparatus convertuntur, ex Deo esse negat; probatque exemplo spectaculorum, circi, arenæ, scenæ. Nam et equos, et pantheras, et vocem, ut res a Deo creatas et munera divina, spectare aut laudare quidem

1

nes ista profana spectaculorum sæcularium volupta, A ordinavit, raritas et peregrinitas, apud extraneos tes, sicut de ipsis suum volumen edidimus, ipsa etiam idololatria ex rebus Dei constat : non tamen ideo circi furoribus, aut arenæ atrocitatibus, aut scenæ turpitudinibus, christianum affici oportet, quia Deus et equum, et pantheram, et vocem homini de. dit nec ideo idololatriam impune faciet christianus, quia Dei conditio est et thus (a), et merum, et ignis qui vescitur (b), et animalia quæ victimæ fiunt, cum et ipsa materia, quæ adoratur, Dei sit. Sic ergo (1) et circa actum materiarum census a Deo (c) descendens, accusat Deo extraneum, ut reum scilicet gloriæ sæcularis.

CAPUT IX.

Nam ut quæque (2) rerum, per singulas quasque terras et unamquamque regionem materiis (3) a Deo distributa sunt, invicem sibi peregrina, apud (4) exteros mutuo rara, apud vos (5) jure, si (6) utique, vel appetuntur, vel negliguntur, quia non tantus est in illis fervor gloriæ, inter domesticos frigida. Sed enim ex possessionum distributione, quam Deus, ut voluit, LECTIONES

[blocks in formation]

neum ut

[ocr errors]

c. a. d. d. propterea excusatus semler.

(2) Quædam Venet.

(3) Maris Venet.

(4) Et apud alii.

(5) Suos alii.

(6) Jure sic Jun.

semper gratiam inveniens, de simplici causa non habendi, que Deus alibi collocavit, concupiscentiam concitat (7) habendi. Ex hac vitium aliud extenditur, immoderate habendi; quod et si forte habendum sit, modus tamen debetur. Hæc erit (8) ambitio, unde et nomen ejus interpretandum est (9), quod, concupiscentia apud animum ambiente, nascatur, ad gloriæ votuni; grande scilicet votum, quod, ut diximus, non natura, nec veritas, sed vitiosa animi passio, concupiscentia, commendavit. Et (10) alia vitia ambitionis et gloriæ. Sic et pretia rebus inflammavit, ut se quoque accenderet. Non (11) tanto major fit concupiscentia, quanto magno fecit quod concupiit? De (12) B brevissimis loculis patrimonium grande profertur. Uno lino (d) decies sestertium inseritur. Saltus et insulas tenera cervix fert (13), graciles aurium cutes calendarium expendunt, et in (14) sinistra per singulos digitos de saccis singulis ludit. Hæ sunt vires ambitionis, tantarum usurarum substantiam (e) uno et muliebri corpusculo bajulare. VARIANTES.

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

tronibus in hospitium portari curet commodius. At gentilis equum carius emet quam pædagogum, ac diligentius erudiri curabit quam filium, ut notis flexibus ad metas in circo decurrat, opposita effundat, palmam occupet, unde sequatur aliud nihil, nisi ut insanientis populi clamoribus efferatur:

homini fas esse; non tamen inde statim sequi, ut cut fratri laboranti adsit velocius, ut vulneratum a laearum rerum usus ex Deo sit, puta equorum ad insanas in circo factiones, pantherarum seu leonum ad fœdas viscerationes et atroces lanienas, voces artificum scenicorum ad vanas aut impudicas fabulas. Hæc enim ex Deo non esse, uti nec idololatriam, etsi thus, et merum, et ignis, quibus idololatria conficitur, a Deo sint creata. Cæterum, inquit, si materiæ ex Deo sunt, non statim et hujusmodi fructus illarum ; nam et omnes islæ profanæ spectaculorum sæcularium voluptates, sicut de ipsis suum volumen edidimus, ipsa etiam idololatria, ex rebus Dei constat, etc. RIG.- De ipsis (alias de illis) suum volumen. Scilicet librum de Spectaculis. EDD.

(a) Dei conditio est thus. Thus a Deo conditum est. Conditio, creatura. RIG.

(b) Ignis qui vescitur. Qui depascitur victimas.

RIG.

(c) Sic ergo et circa actum materiarum census a Deo descendens. Hic etiam aliquid indulsimus conjecturæ, sic tamen ut ratio constare debeat apud judices haud iniquos. Actum vocat Tertullianus, rerum a Deo crea- D tarum usum, cum ex iis aliquid agimus, cum iis utimur ad actum sive actionem cujusmodicumque sit. Materiarum vero, seu rerum creatarum duplex est census, hoc est, duplici consideratione censentur æstimanturque. Nam aliter equum christianus censebit, aliter gentilis. Equo christianus utetur, ut naturæ vel ætatis imbecillitatem sublevet, ut maturius ad sacrificiorum oblationes celebrandas, vel ad Dei sermonem administrandum audiendumve occurrat,

Clara fuga ante alios, et primus in æquore pulvis.

Ait igitar Tertullianus, unius ejusdemque materiæ, unius ejusdemque animalis, duos esse census diversissimos. Illum, quem de homine christiano demonstravimus, censum esse vere laudabilem, sanctum, a Deo descendentem; at hunc quem de gentili, extraneum, alienum, adulterum. Et census inquit, a Deo descendens, propterea accusat et damnat Deo extraneum, ut reum scilicet gloriæ sæcularis et minime christianæ. RIG.

CAP. IX. (d) Uno lino decies sestertium inseritur. Uniones intelligit, quibus pertusis in linea utuntur fœminæ. Lineam margaritorum dixit Scævola, 1. 26 ad 1. Falcid. De unionibus in linea lex est Ulpiani, 27 ad L. Aquil. Rıg.

(e) Tantarum usurarum substantiam. Substantiam usurarum dixit, quemadmodum Scævola substantiam calendarii, 1.XXXI Vde lega. ш. Substantia usurarum est sors et caput; stav Græci dicunt, et xepadaîor et apxaîov. Sic pag. seq. dicet, Totam fidei substan tiam, et lib. adversus Praxeam, Totam substantiam quæstionis; et lib. de Exhort. Castitatis, Negotiaberis magnam substantiam sanctitatis. RIG.

LIBER SECUNDUS (1)(a).

ARGUMENTUM. — Ejusdem pene argumenti est liber iste A jure deputor vobiscum, postremissimus (b) equidem

cum præcedenti, præterquam quod hic curam capilli

et cutis magis peculiariter reprobet.

I. Pudicitiam quæ ancillas Dei decet, ut a gentilibus
differant, totam esse docet in simplici munditie. c. I.
II. Studium placendi per ornatum nimium tentationibus
viam aperire et spectatoribus esse periculo.
c. II.
III. Non in carne gloriandum, nisi cum propter Christum
lacerata duraverit ut in ea spiritus coronetur.
c. III.
IV. Fideli marito formam non fore spectabilem, infideli
suspectam.
c. IV.
V. Deum vero artificem reprehendi ab iis qui cutem
medicaminibus ungunt, genas maculant, oculos col-
linunt.
c. V.

VI. Male sibi auspicari, perniciemque reservare. Eas
quæ, uti Germanæ et Gallæ, capillum croco vertunt,

meo jure conservitii et fraternitatis, audeo ad vos facere sermonem (2), non utique affectationis, sed affectioni procurans in caussa vestræ salutis. Ea salus nec fœminarum modo, sed etiam virorum, in exhibitione præcipue pudicitiæ statuta est. Nam cum omnes templum Dei simus, illato in nos et consecrato Spiritu Sancto, ejus templi ædituus et antistes (3) pudicitia est, quæ nihil immundum (c) nec profanum inferri sinat, ne Deus ille, qui inhabitat, inquinatam sedem offensus derelinquat. Sed modo nos non de pudicitia, cui indicenda (d) et exigendæ sufficiunt instantia ubique divina præcepta, verum de pertinentibus ad eam, id est qualiter vos incedere oporteat. Pleræque enim, quod ipsum mihi utique [reprehendendo in omnibus] reprehendere Deus permittat, aut ignorantes simpliciter aut dissimulantes audacter ita ingrediuntur, quasi pudicitia in sola carnis integritate et stupri aversione consistat, nee quicquam intrinsecus opus sit, de cultus et ornatus dispositione. Sed enim perseverant in pristinis (4) studiis formæ et nitoris, eamdem sui speciem (5) circumferentes, quam fœminæ nationum (e), a quibus abest conscientia veræ pudicitiæ, quia nihil verum in his, qui Deum nesciunt præsidem et magistrum veritatis. Nam etsi qua in gentilibus pudicitia credi potest, usque adeo eam imperfectam et inconditam constat, ut licet in animo aliquatenus tenax sui agat, in habitus tamen licentia (f) sese dissolvat, pro perLECTIONES VARIANTES.

vel calamistros alieni capitis assuunt. c. VI-VIII.

c. XII.

VII. Non a Deo, sed ab angelis peccatoribus esse ve-
stium colores, aurique opera et lapillos. c. IX-XI.
VIII. Imo lenocinia formæ cum corporibus prostitutis
conjuncta esse ex Scriptura constare.
IX. Denique lucere debere opera earum, discutiendas
delicias quibus fidei virtus effœminari potest, cum
tempore Christianorum tunc vel maxime ferro transi-
gerentur.

EDD. EX PAMELIO.

CAPUT PRIMUM.

Ancillæ Dei vivi, conservæ et sorores meæ, quo

(1) Hujus libri tot loci a Rigaltio ex auctoritate cod. C Agob. mutati sunt, ut videatur iste prope novus factus esse. Inde in sqq. præcipuam scripturæ varietatem itu annotavimus, ut Rigaltio novam recensionem tribueremus, Semleri nomine scripturam receptam indicaremus. LEOPOLD.

(2) Seml. postremissimus omnium, qui de meo jure — ad

B

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

(a) Hoc secundo de cultu foeminarum opusculo multa de primo tractantur uberius, nova etiam non pauca proferuntur utilius, plena omnia spiritus christiani sublimioris. Ea vero mendis hactenus inquinata in splendorem nativum sic redeunt, ut prope nova haberi debeant. Sunt tamen in ipsis emendationibus pervidenda quædam, quæ nonnisi attentissimi discernant. Itaque indicinae pretium fuerit. RIG.

CAP. I.-(b) Postremissimus. Superlativus usurpa- D tus a Gellio. Legit postea Rigaltius equidem meo jure, id est, jure quod ei competebat ut scriberet ad foeminas, quoniam frater erat et conservus. LE PR. Melius forsitan legeris: Et quidem meo jure. EDD.

(c) Quæ nihil immundum nec profanum. Hoc in suum tractatum transtulit Cyprianus martyr. Demusque, inquit, operam, ne quid immundum et profanum templo Dei inferatur; ne offensus sedem, quam inhabital, derelinquat. RHEN.

(d) Cui indicenda et exigendæ, etc. Quibus scripturis indicta sit pudicitia, videre est lib. de Pudicitia, tum Auctoris, tum B. Cypriani. Atqui illud mihi reprehendendo, dandi casu dictum esse annotat Rhenanus, hoc est, digno qui reprehendar. Ego vero ex mss. 3. Vatic. lego: Sed enim perseverant, pro perse

verent; et formæ et nitoris sui, cum Latinio, eamdem nempe formam circumferentes. PAM.

(e) Famine nationum. Quid de istis loquar? anne illa pudica? Angyle (natio est) fœminas suas primis noctibus nuptiarum adulteriis cogunt parere, mox ad pudicitiam legibus astringunt (narrat Solinus in polyhist.). Longum esset de reliquis sermonem facere. LAC.

(f) In habitus tamen licentia sese dissolvat. In antiquissimo exemplari legitur, In ambitus licentias sese dissolvat. Quod explicari non incommode videatur, si quis hic ambitum dici velit, quod supra Tertullianus ipse superficiem dixit, corpus videlicet, atque ipsius corporis ornamenta, quæ animum ambiunt el vestiunt. De pudicitia christiana disserit, eamque gentili perfectiorem esse oportere ostendit. Itaque gentilem pudicitiam adeo perversam esse ait, ut licet animus tenax in pudicitiæ nunquam violandæ proposito perseveret, ipsa tamen pudicitia in corporis excolendi exornandique licentias ita sese dissolvat et frangat, ut rem appetat cujus devitat effectum, hoc est, placere appetat, et adolescentium post se suspiria trahere gaudeat, cum tamen alienæ libidini, quam ipsa excitavit, succumbere nolit. RIG.

CAPUT II.

versitate gentilium appetendo (1), cujus rei devitat A Nam qui præsumit, minus veretur, minus præcavet, effectum. Quota denique est (a), quæ nec placere plus periclitatur (4). Timor fundamentum salutis est, quidem extraneis concupiscat? quæ non velit idcir- præsumptio impedimentum timoris (d) Utilius ergo, co se expingere (b), ut neget appetitum (2)? Quan- si speremus non posse delinquere, quam si præquam et hoc gentili pudicitiæ familiare sit, non de- sumamus non posse; sperando enim timebimus, tilinquere, attamen velle; vel etiam nolle, attamen non mendo cavebimus, cavendo salvi erimus; contra si denegare. Quid mirum ? perversa sunt omnia, quæ præsumamus neque timendo neque, cavendo, difficile a Deo non sunt. Videant igitur, quæ non totum bo- salvi erimus. Qui securus agit, non est sollicitus, non num obtinendo facile et quod obtinent malo commi- possidet tutam et firmam securitatem. At qui solliciscent. Vos ab illis, ut in cæteris, incessu quoque de tus est, is vere poterit esse securus. Et de suis quivertere necessarium est, quoniam perfecta esse de- dem servis Dominus pro misericordia sua curet, ut betis, sicut Pater vester qui est in cœlis. etiam præsumere illis de bono suo feliciter liceat. Quid autem alteri periculo sumus? quid alteri concupiscentiam importamus? quam si (e) Dominus ampliando legem (f) a facto stupri non discernit in pœna (5), nescio an impune habeat, quæ alicui fuerit caussa perditionis. Perit enim ille simul in tua forma, si concupierit (6), et admisit jam in animo, quod concupivit, et facta es tu gladius illi (g). Ut (7) a culpa vaces, ab invidia non liberaberis; ut cum in alicujus agro latrocinium gestum est, crimen quidem dominum non contingit (8); dum rus tamen ejus ignominia notatur, ipse quoque infamia aspergitur. Expingamus nos, ut alteri pereant? Ubi est ergo: Diliges proximum tuum sicut te ipsum; nolite vestra tantum curare (9), sed alterius? Nulla enuntiatio Spiritus VARIANTES.

Perfectæ autem, id est, christianæ pudica (3), appetitionem sui, non tantum non appetendam, sed etiam exsecrandam vobis sciatis : primo quod non de integra conscientia venit studium placendi per decorem, quem naturaliter invitatorem libidinis scimus; quid igitur in te excitas malum istud? Quid invitas, cujus te profiteris extraneam? Tum quod tentationibus viam aperire non debemus, quæ nonnunquam quod Deus a suis abigat instando perficiunt, certe vel spiritum scandalo permovent. (c). Debemus quidem ita sancte et tota fidei substantia incedere, ut confesse et securæ simus de conscientia nostra optantes perseverare id in nobis, non tamen præsumentes.

LECTIONES

(1) Seml. dissolvat propter veritatem (al. pr. vanitatem) gentilium, solatium appetendo etc.

(2) Rig. quæ non vel idcirco se expingi curet? et neget appetitum?

(3) Rig. quoniam perfectæ i. e, chr. pudicitiæ, app. etc. cæteris verbis omissis.

(4) Rig. Nam qui præsumit, minus jam veretur; qui minus veretur, minus præcavet, qui minus præcavet, plus periclitatur.

B

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

(a) Quota denique est, quæ ne placere quidem extraneis concupiscat. Quota est, inquit, pudicarum hodie christianarum, quæ tam austera sit et serio pudica, ut ne placere quidem extraneis concupiscat? quæ non curet se expingi et exornari, vel idcirco, ut iis placeat? Quota denique est, quæ negare velit, aut quam non pudeat negare se unquam fuisse appetitam? quanquam ca sit et gentilium pudicitia, ut non quidem delinquant, attamen eo se habitu exhibeant, ut velle videantur quod nolint; sic incedant, ut incessu ipso cultuque non denegent quod promittunt impu- D dicæ. Tum ingerit: Quid mirum ? perversa sunt omnia quæ Dei non sunt. RIG.

(b) Quæ non sunt velit idcirco se expingerè. Arguit hic medicamenta et fucum quem adhibebant mulieres ut nitorem sibi conciliarent, atque in eo, ut habet Clemens Alex.,) Pædag. III, cap. 2, rerum omnium opificem reprehendere videntur, qui non satis pulchritudinis largitus sit. Le PR.

CAP. II.(c) Certe vel spiritu scandalum permovent (ita Rig.). Spiritum concutiunt, inquietant. Etenim spiritum Dei habent fideles seu sancti. Itaque si quid admittant a malo, spiritum Dei permovent, spiritum, quem a Domino sumpsere, sæcularis rei gratia concu tiunt. Lata atque diffusa est operatio mali, multiplicia spiritus incitamenta jaculantis; sic ipse Tertullianus loquitur, lib. de Patientia, et lib. de Spectaculis: Deus, inquit, Spiritum Sanctum, utpote pro naturæ suæ bono tenerum et delicatum, tranquillitate, et lenitate, et quiete, et pace tractare præcepit. Idcirco placuit Eliberini Con

[ocr errors]

cilii Patribus cereos per diem in cœmeterio non incendi, can. XXXIII: Inquietandi enim spiritus sanctorum non sunt. Inquietantur autem ritu profano et gentili. Nam per noctem quidem nulli, opinor, grave aut molestum fuerit, cum sit plane, et luminis solatio, et pudicitiæ testimonio necessarium. De cereis et lucernis per diem accensis nonnulla observabimus. lib. II ad Uxorem, ad illud, Et procedet de janua laureata et lucernata, ut de novo consistorio libidinum publicarum. RIG.

(d) Præsumptio impedimentum timoris. Argumentum hoc, quam necessarius sit timor Dei ad salutem consequendam, tractat Prosper Aquitan. lib. III de Vita contempl. cap. 11 ; ubi etiam loquitur de timore cum oppositione ad præsumptionem, ut hic Tertullianus; ait enim homines cessare a timore Dei, illectos spe præsumptæ impunitatis. LAC.

(e) Quam si Deus, ampliando legem, a facto stupri non distinguat in pœna, nescio an impune habeat quæ alicui fuerit causa perditionis. Ampliavit legem Christus cum ait: Audistis quia dictum est antiquis: Non mochaberis. Ego vero dico vobis: Quicumque aspicit mulierem ut concupiscal, etc. RIG.

(f) Non ampliando legem. Sic lib. de Orat. Exinde aperte Dominus, amplians legem, iram in fratrem homicidio superponit. Eodemque sensu lib. de Monog. dixit: Quæ ad justitiam spectant, non tantum reservala permaneant, verum et ampliata. RIG.

(g) Facta es tu gladius illi. Cyprianus, lib. de Hab. virg. Ut etsi ipsa non pereas, alios tamen perdas,

« PoprzedniaDalej »