Obrazy na stronie
PDF
ePub

1

sorte adempto, sectandum sit, ut potui prosecutus A rare (I Cor., VII, 7). De nubendo vero in Domino, cum

dicit: tantum in Domino, jam non suadet, sed exserte jubet. Igitur in ista maxime specie, nisi obsequimur, periclitamur, quia suasum impune quid negligas, quam jussum (3), quod illud de consilio veniat et voluntati proponatur, hoc autem de potestate descendat et necessitati obligetur, illic libertas, hic contumacia delinquere videatur.

CAPUT II.

Igitur cum quædam istis diebus nuptias suas de Ecclesia tolleret, id est, gentili conjungeretur, idque ab aliis retro factum recordarer, miratus aut ipsarum petulantiam aut consiliariorum prævaricationem, quod nulla scriptura ejus facti licentiam profert. Numquid,

sum. Nunc ad secunda consilia convertamur, respectu humanæ infirmitatis, quarumdam exemplis admonentibus, quæ divortio (a) vel mariti excessu, oblata continentiæ occasione, non modo abjecerunt opportunitatem tanti boni, sed ne in nubendo (b) quidem rursun disciplinæ meminisse voluerunt, ut in Domino potissimum nuberent (1 Cor., VII, 39). Itaque mihi confusus est animus, ne qui nuper te ad univiratus et viduitatis perseverantiam hortatus sum, nunc mentione (c) nuptiarum, proclivium tibi labendi ab altioribus faciam. Quod si integre sapis (d), certe scis id servandum tibi esse, quod sit utilius. Quod vero difficile est, et non sine necessitatibus et hoc maximum propositum vitæ supremi præsidii (1). Nec mihi de isto quoque referendi ad te caussæ fuissent, nisi B inquam, de illo capitulo sibi blandiuntur primæ ad graviorem meam (2) sollicitudinem comprehendissem. Nam quanto grandis est continentia carnis, quæ viduitatem ministrat, tanto, si non sustineatur, ignoscibilis videri potest; difficilium enim facilis est venia. Quanto autem nubere in Domino perpetrabile est, uti nostræ potestatis, tanto culpabilius est non observare quod possis. Eo accedit quod Apostolus de viduis quidem et innuptis, ut ita permaneant, suadet, cum dicit Cupio autem omnes meo exemplo perseveLECTIONES (1) Locum corruptum e cod. Agobardi sic restituisse sibi visus est Rigaltius Nunc ment. nupt., proclivium tibi cavendi ablationem faciam. Quod si i. s., certe istud servandum ibi esse, quod sit utilius. Quod necess. hoc max. prop. vitæ, subresedi.

(2) Rigall. in ea.

[ocr errors]

Corinthios (1 Cor., VII,12-14),ubi scriptum est: Si quis frater (4) infidelem habet uxorem, et illa matrimonio consentit, ne dimittat eam; similiter mulier fidelis, infideli nupta, si consentaneum (5) maritum experitur, ne dimiserit eum; sanctificatur enim infidelis vir a fideli uxore et infidelis uxor a fideli marito; cæterum immundi essent filii vestri. Hanc monitionem (6) fors de fidelibus junctis (7) simpliciter intelligendo (8) putent (9) etiam infidelibus nubere liceVARIANTES.

su. imp. quidem negligas, neutiquam jussum.
Rig. fratrum.

(5) Rig. et Pam. consentaneum, Seml. consentanea.
(6) Motionem ed. 1. Rhen.

(7) Inventis Rhen. injunctis Fran. Par.

(8) Intelligendum seml.

(9) Intelligendam putent Fran. Paris.

(5) Cod. Woumeri: quia tam suasum etc. Rig. : quia suas. imp. quis negligat, etc. Fortasse scribendum: quia C COMMENTARIUS.

enim apud hunc auctorem hanc vocem eo sensu reperies. Primi etiam Christiani sancti dicebantur, juxta illud Apostoli I Cor., VII: alioqui filii vestri immundi essent, nunc vero sancti sunt. Sanctus Lucas (Act. IX,32) idem habet: Petrus dum pertransirel universos, devenit ad sanctos qui habitabant Lyddæ, et B. Paulus iterum; II ad Thessalon. cap. 1 : Omnibus qui sunt Romæ vocatis sanctis. Sanctissimi quoque olim dicebantur promiscue Episcopi, verum hanc sibi ex antiquitate servavit appellationem summus Pontifex solus. Le Pr.

(a) Divortio. Ergo nonnunquam etiam uxores christianæ, conjugio per divortium solute, non exspectato mariti excessu, alteri nuptum ibant. Itaque non erant unius viri uxores. Sed nec erant unius uxoris viri, qui repudiata conjuge alteram duxerant. Hujusmodi persone ex Apostoli sententia ordinibus D sive honoribus ecclesiasticis minus habiles censebantur, ut exempli non satis integri nec temperantis. Nam, etsi legibus vetita non essent ea conjugia, tamen expertia probri non erant, nec feliciter ecclesiam recturus videbatur, cui tam infelix conjugium cesscrat: aut parum plebi christianæ servaturus benevolentiæ fidem, quam conjugi minime servaverat. Chrysostomi verba sunt, Pauli ad Titum Epistolam interpretantis : ὁ γὰρ πρὸς τὴν ἀπελθοῦσαν μηδεμίαν φυλάξας εὔνοιαν, πῶς ἂν οὗτος γένοιτο προστάτης καλός; τίνα δὲ οὐκ ἂν ὑποσταίη κατηγορίαν ; στε γὰρ ἅπαντες, ἴστε ὅτι εἰ μὴ κεκώλυται παρὰ τῶν νόμων τὸ δευτέροις ὁμιλεῖν γάμοις, ἀλλ ̓ ὅμως πολλὰς ἔχει τὸ πραγμα κατηγορίας. LE PR.

(b) Sed ne in nubendo quidem disciplinæ meminisse voluerunt. Non accusat eas disciplinæ violatæ, eo quod, viro a quo dimissæ fuerant vivente, alteri nupserant; sed eo quod ethnico nupserant, nuptias suas extra Ecclesiam tulerant. LE PR.

TERTULLIANI I.

(c) Ne nunc mentione nuptiarum proclivium tibi cavendi ablationem faciam. Qui superiore libro uxori consilium dederat ut secundis nuptiis abstineret, dicturus jam de iisdem nuptiis, si in earum necessitatem incidat, nonnisi cum christiano faciendis, vereri se ait, ne istius secundaria adhortationis indulgentia, prioris austeritatem deseruisse, aut de ea plurimum remisisse videatur, quam nihilominus observari vehementer cupiat. Itaque mihi confusus est animus, inquit, ne qui te nuper ad univiratus et viduitatis perseverantiam hortatus sum, nunc mentione nuptiarum proclivium tibi labendi ab altioribus faciam. Sic editiones Rhenani et Pamelii. At liber Agobardi extremam clausulam exhibet verbis ad Tertulliani sensum aptioribus, ne proclivium tibi cavendi ablationem faciam. hoc est, ne ablatio cavendi sit tibi velut proclivium. Vereor, inquit, ne mentio ista secundarum nuptiarum sit ablatio prohibitionis, atque inde ad secundas nuptias iter in proclivi. Proclivium dicit, labendi periculum, quod sane promptius est in proclivi. Proclive autem, seu proclivium, fieri videtur ablatione cavendi, quoties auferuntur obices aut præciduntur ansæ, quibus apprehensis caveri potuisset. LE PR.

(d) Quod si integre sapis, certe istud, servandum ibi esse, quod sit utilius (juxta lect. Var.). Hic multa emendavinius, Agobardi libro sic suadente. Ait Tertullianus ad uxorem: Si integre ac perfecte sapis, ibi, hoc est, in mentione nuptiarum sectandum esse quod sit utilius, ut nempe sccundis nuptiis abstineas. Quia vero arduum ac difficile hoc vitæ propositum esse scio, subresidere ac subsistere placuit, et pausam aliquam scribendi facere, dum me ad subsequens istud consilium colligo, neque de isto quidem ad te retulissem, nisi difficultatem com (Quarante et une.)

B

sui brevitate facunda. Sic solet divina vox, ut statim
intelligas, statim observes (6). Quis enim non intel-
ligere possit pericula multa et vulnera fidei in hujus-
modi nuptiis, quas prohibet, Apostolum providisse,
et primo quidem carnis sanctae in carne gentili inqui-
namentum præcavisse? Hoc loco dicet aliquis: Quid
ergo refert inter eum qui in matrimonio gentilis a
Domino allegitur, et olim, id est ante nuptias fidelem,
ut non proinde carni suæ caveant, cum alter a nuptiis
infidelis arceatur, alter in iis perseverare jubeatur?
Cur si a gentili inquinamur, non ille disjungitur,
quemadmodum iste non obligatur? Respondebo: Si
spiritus dederit, ante omnia allegans Dominum magis
ratum habere matrimonium non contrahi, quam
omnino disjungi: denique divortium prohibet, nisi

re (1). Qui ita interpretatur, absit ut sciens se cir- A minatur; districta (e), expedita sententia est et ipsa
cumscribat. Cæterum manifestum est scripturam
istam eos fideles designare, qui in matrimonio gentili
inventi a Dei gratia fuerint, secundum verba ipsa :
Si quis, inquit, fidelis uxorem habet infidelem. Non
dicit: uxorem ducit infidelem.» Ostendit jam in ma-
trimonio agentem mulieris infidelis, mox gratia Dei
conversum, perseverare cum uxore debere, scilicet
propterea, ne quis fidem consecutus putaret sibi
devertendum esse ab aliena jam et extranea quodam-
modo fœmina. Adeo et rationem subjicit, in pace nos
vocari a Domino (2), et posse infidelem a fideli per
usum matrimonii lucrifieri. Ipsa etiam clausula hoc ita
intelligendum esse confirmat, ut quisque, ait, vocatur
a Domino ita perseveret (1 Cor. VII, 15-17). Vocantur
autem gentiles, opinor, non fideles. Quod si de fideli ante
matrimonium pronuntiasset absolute, permiserat
sanctis vulgo nubere; si vero permiserat, nunquam
tam diversam atque contrariam permissui suo pro-
nuntiationem subdidisset, dicens: Mulier defuncto
viro (a) libera est : cui vult nubat, tantum in Domino.
Hic certe nihil retractandum est; nam de quo retrac-
tari (3) potuisset, Apostolus (4) cecinit: ne quod ait,
cui velit nubat, male uteremur, adjecit, tantum in
Domino, id est in nomine Domini, quod est indubitate,
christiano. Ille igitur apostolus (5) sanctus, qui vi-
duas et innuptas integritati (b) perseverare mavult,
qui nos ad exemplum sui hortatur, nullam aliam
formam repetundarum nuptiarum nisi in Domino
præscribit, huic soli conditioni continentiæ detri-
menta concedit: Tantum, inquit (c), in Domino.
Adjecit pondus legi suæ tantum. Quo sono et modo
enuntiaveris dictum istud, onerosum est; et jubet et
suadet, et præcipit, et hortatur (d), et rogat et com-
LECTIONES

(1) Ita h. l. emend. Rigalt. Alii: fors fidelibus invinctis (al. injunctis, al. inventis) simpl. intelligendam putent, et. i. n. licere, qui ita interpretantur. Absit, etc. (2) Rig. ad Dominum deum.

Præter Rigallium cæteri, de eo quod tractari pot.

C

stupri caussa, continentiam vero commendat. Habet
igitur ille perseverandi necessitatem, hic porro etiam
non nubendi potestatem. Tunc si secundum Scriptu-
ram qui in matrimonio gentili a fide deprehenduntur,
propterea non inquinantur, quia cum ipsis alii quoque
sanctificantur: sine dubio isti, qui ante nuptias sanc-
tificati sunt, si extranea carni commisceantur, sanc-
tificare eam non possunt, in qua non sunt deprehensi.
Dei autem gratia illud sanctificat, quod invenit. Ita
quod sanctificari non potuit, immundum est; quod
immundum est, cum sancto non habet partem, nisi
ut de suo inquinet et occidat.

CAPUT III.

Hæc cum ita sint, fideles gentilium matrimonia subeuntes stupri reos esse constat et arcendos ab omni communicatione fraternitatis, ex litteris Apostoli dicentis, cum ejusmodi nec cibum sumendum (I Cor., V, II). Aut numquid tabulas nuptiales (f) de illo apud triVARIANTES.

(4-5) Utroque in loco Rhen. in MSS. legit : Christus. Rig. Spiritus.

(6) Rhen. et Pam. detractata et exerta sententia est et ipsa sui brev. fœcunda. Sic solet. Divina, uxor statim observes. Quis enim alius possit — apostolus providisse ?

COMMENTARIUS.

perirem, majorem ea quam sermone superiore prospexeram. Deinde ostendit gravius peccare fœminam, quod gentili nubat, quam quod secundas ac tertias nuptias subeat. Mox de christianis extra Ecclesiam nuptias quærentibus asserit, et graviter stomachatur. LE PR.

CAP. II. (a) Mulier defuncto viro. Hic paraphrasticôs transfert defungit, pro dormire, et græce et latine est apud Apostolum his verbis: Quod si dormierit vir ejus, familiarissima Scripturæ phrasi. PAM.

(b) Innuptas integritati. Ablativus est, non dativus. Itaque hic casus in omnibus nominibus utramque sortitur terminationem. Etenim caput in auferendi facit, capite, nihil clarius, et tamen Virgilius dixit :

Capiti tremit ærea cassis.

Et latus mittit latere, et tamen idem :
Includunt cæco lateri.

Ubi capiti et lateri dixit pro capite et latere. Sic ruri
el vesperi pro rure et vespere passim. LAC.

(c) Tantum inquit in Domino. Septimius noster adeo rigidus fuit christianæ disciplina cultor, ut in quibusdam nimia, si dicere fas est, sanctitate peccasse videatur; cujus peccati argumentum erit, quod

D

in explicanda Pauli admonitione, qua docetur, vi
duam in ea esse libertate, ut nubat cui velit, modo
nubat in Domino, ἐλευθέρα ἐστιν, ᾧ θέλει γαμηθῆναι,
μóvov ev Kupių: libera est, cui vult nubat, tantum in
Domino. Taxatione illa, tantum in Domino, indubi-
tate est, inquit, christiano. Hoc enim mollius ac be-
nignius interpretatus est Chrysostomus, ut quod
dicitur in Domino, sil μετὰ σωφροσύνης καὶ κοσμιότητας,
ἐπὶ παιδοποιία καὶ προστασία, μὴ διὰ πάθους ἐπιθυμίας.
Cum castitate et munditia, propter puerorum gene-
rationem et gubernationem, non per passionem de-
siderii; quæ omnia contingere possunt etiam cum
gentili, modo sit vitæ extra religionem inculpatæ.
At Tertullianus noster præfracte: tantum christiano.
RIG.

(d) Et rogut et comminatur. Instat Tertullianus et
vocem Apostoli diligenter expendit, cui conformis
est Pædagogus Clementis Alex. cap. 8. lib. III: rà
μὲν παρήνεσε, τὰ δὲ ὠνείδισεν: partim suadet, partim ex-
probral. LE PR.

(e) Districia, expedita sententia est. Legebat cum Rhenano Pamelius detractata el exerta sententia, pro quo melius Rigaltius et clarius. LE PR.

CAP. III.-(f) Nunquid tabulas nuptiales die illo apud

[ocr errors]

bunal Domini proferemus? et matrimonium rite con- A hibebit, formam, exstructionem (b), munditias sæcutractum (1) allegabimus? quod vetuit ipse, non adul- lares, blanditias turpiores, ipsa etiam matrimonii seterium est? quod prohibitum est, non stuprum est? Ex- creta maculosa; non ut penes sanctos officia (c) setranei hominis admissio minus templum Dei violat, xus cum honore ipsius necessitatis tanquam sub minus membra Christi cum membris adulteræ com- ocnlis Dei modeste (d) et moderate transiguntur. miscet? Quod sciam, non sumus nostri (a), sed pretio CAPUT IV. empti; et quali pretio? sanguine Dei. Lædentes igitur carnem istam, eum lædimus. De proximo quid sibi voluit ille qui dixit, delictum quidem esse extraneo nubere, sed minimum, cum alias, seposita carnis injuria ad Dominum pertinentis, omne delictum voluntarium in Domino grande sit. Quanto enim potestas vitandi fuit, tanto contumacia crimine oneratur. Recenseamus nunc cætera pericula et vulnera, ut dixi, fidei ab Apostolo provisa, non carni tantum, verum etiam ipsi spiritui molestissima. Quis enim dubitet B obliterari quotidie fidem commercio infideli? Bonos corrumpunt mores confabulationes male; quanto magis convictus et individuus usus? Quævis mulier fidelis Dominum observet necesse est. Et quomodo potest duobus dominis deservire, Domino et marito, adde, gentili? Gentilem enim observando gentilia ex

Sed viderit, qualiter viro officia pendat. Domino certe non potest pro disciplina satisfacere, habens in latere diaboli servum, procuratorem Domini sui ad impedienda fidelium studia et officia: ut si statio facienda est, maritus de die (e) condicat ad balneas; si jejunia observanda sunt, maritus eadem die convivium exerceat; (f) si procedendum erit, nunquam magis familiæ occupatio obveniat. Quis enim sinat conjugem suam visitandorum fratrum gratia vicatim (g) aliena et quidem pauperiora quæque tuguria circuire ? quis nocturnis convocationibus, si ita oportuerit, a latere suo adimi libenter feret? quis denique solemnibus Pascha abnoctantem securus sustinebit? quis ad convivium dominicum illud, quod infamant (h), sine sua suspicione dimittet? quis in carcerem ad osculanda vincula martyris reptare LECTIONES VARIANTES.

(1) Hæc W. matrimonium rite contractum desunt in ed. Rigalt.
COMMENTARIUS.

tribunal Domini proferemus? et allegabimus quod vetuit
ipse? Erant scilicet quæ maritis non christianis nube-
rent, ac nihilominus in Domino nubere crederent: nu-
pliis videlicet justis ac legitimis, et liberorum quærendo-
rum, non libidinis, caussa; verum hosce colores diluit
Tertullianus, conversusque ad uxorem: non satis est, C
inquit, rite ac legitime nupsisse, et conjugii fidem
sancte coluisse : nec tibi caussam ante Domini tribunal
dicenti quicquam proderit tabulas nuptiales proferre,
nam tabulas allegando, conjugium allegabis cum in-
fideli et allegatione tua te ipsam damnabis peccati,
quod evitari Dominus per Apostolum jussit. Quid enim
his verbis, Tantum in Domino, vetitum putas? Stu-
prum? Adulterium? Hæc alio quidem legis capite
velantur, non isto. Christianus, seu vir, seu fœmina,
templum Dei est. Femina christiana, quæ viro nubit
non christiano, templum Dei contaminari et inqui-
nari patitur; imo turpius, quam adultera. Nempe
alieni viri admissio templum illud minus violat, mi-
nus membra Christi cum membris adulteræ commi-
scet. Quod ut scias ac diligenter perpendas etiam
atque etiam volo. Non sumus nostri ; sed pretio empti,
et quidem sanguine Dei. Lædentes igitur carnem
islam, Deum lædimus de proximo qui carnem ejus
lædimus, carnem sanguine ipsius redemptam.llæc om-D
nino fuit mens Tertulliani. RIG.

(a) Quod sciam, non sumus nostri. Vetus exemplar, Quod sciat, Scribendum, quod scias, vel, quod sciam, usitatissima Tertulliano formula. RIG.

(b) Formam, exstructionem. Exstructionem intellige capilli struicem, suggestum, quo Juv. in 6. altum ædificat capul. RIG.

(c) Ut penes sanctos officia sexus, etc. De hac voce jam diximus, hic autem per officia sexus intelligit άyviv avasтpopìv, vitam castissimam, ut est apud B. Petrum Epist. prioris cap. 3. LE PR.

- (d) Tanquam sub oculis Dei modeste et moderate transiguntur. In eamdem sententiam Hieronymus in Epist. ad Titum, cap. 2: Ut cum pudore et verecundia, el quasi necessitate sexus, reddat potius debitum viro quam ipsa exigat ab eo, et opera liberorum ante oculos Dei el Angelorum perpetrare se credat. RIG.

[ocr errors]

CAP. IV. (e) Maritus de die condicat ad balneas. Vetus exemplar, Concedat. RIG.

(f) Si procedendum erit. Veterem procedendi seu supplicandi ritum in Ecclesia notat, hicque locus illustris est ad confirmationem rituum plurimorum. Atque mirari subit oscitantiam Magdeburgensium, qui cum procedendi ritum seu processiones ad hæresin Montani referunt, cum tamen alibi librum hunc Tertulliano scriptum fateantur antequam hæresi Montani nomen dedisset. Nescio an satis tute illos derideat Albaspineus, qui de procedendi ritu has voces intelligunt, cornicum oculos, ut puto, confixit. LE PR.

(g) Vicatim. Vetus exemplar, Viatim. RIG.

[ocr errors]

(h) Ad convivium illud dominicum. Sub finem hujus libri, dicet, Convivium Dei, Utrobique autem significari videtur, quod Paulus priore ad Corinthios, cap. XI dixit, Kupianov dei, Cœnam Dominicam, increpans Corinthios, quod ad Dominicam accederent ut ad suam, τὸ κυριακὸν ἰδιωτικών ποιήσαντες; quod eucharistica munera potentiores aut ditiores soli invaderent et consumerent, non exspectatis aut non admissis in partem tenuioribus. Hoc certe non erat Dominicam coenam manducare, quæ cum sit corpus Domini digne tractari debuerat. Indignissime autem tractabant, qui cæteros fideles, quamvis pauperes, fratrum loco non habebant, tam caritatis quam humilitatis expertes, ac proinde rei corporis et sanguinis Domini, qui tain impudenter ad se raperent quod erat omnium commune. Hæc ita interpretari videtur Hieronymus. Theodoretus vero ad Agapas referre maluit, quæ solemnibus diebus post Cœnam Dominicam celebrarentur, ut Apostolus ad superbiam aut gulam divitum corinthiorum increpandam Coenæ Dominicæ mentionem injecerit, quo magis eorum inverecundiam retunderet, qui statim a Coena Dominica, quam ipsi cum tenuissimis quibusque ex æquo, utpote fratribus, participaverant, talem mox ad Agapas fastum induerent, ut occuparent epulas primi, tenuioribus in partem minime vocatis aut exspectatis, quod erat Cœnæ Dominicæ indignissime, hoc est, perfide ac perperam celebrate argumentum. Cæterum, istius interpretationis momento si forte adeo impellimur,

patietur? Jam vero alicui fratrum ad osculum conve- A delinquas, aut in conscientia mariti, si scit ut patiens, nire? aquam sanctorum pedibus offerre? de cibo, de poculo invadere, desiderare, in mente habere? Si et peregre frater adveniat, quod in aliena domo hospitium? si cui largiendum erit horreum, proma præclusa sunt.

CAPUT V.

Sed aliqui sustinent nostra, nec obstrepunt. Hoc est igitur delictum, quod gentiles nostra noverunt, quod sub conscientia istorum (1) sumus, quod beneficium eorum est, si quid operamur. Non potest se dicere nescire, qui sustinet; aut si celatur, quia non sustinct, timetur. Cum autem Scriptura utrumque mandet, et sine alterius conscientia et sine nostra

aut in conflictatione tui,dum vitatur impatiens. Nolite,inquit, margaritas vestras porcis jactare, ne conculcent ea, et conversi vos quoque evertant (II Matth., VII,6). Margaritæ vestræ sunt quotidianæ conversationis insignia. Quanto curaveris ea occultare, tanto suspectiora feceris et magis cavenda (2) gentili curiositati. Latebisne tu, cum lectulum, cum corpusculum tuum signas, cum aliquid (a) immundum flatu exspuis (3), cum etiam per noctem exsurgis oratum, et non magiæ aliquid videberis operari? Non sciet maritus, quid secreto ante omnem cibum gustes; et si sciverit panem, non illum credit esse qui dicitur? Et hæc ignorans quisque rationem simpliciter sustinebit, sine gemitu, sine suspicione panis an veneni? Sustinent

pressura operari Domino, nihil interest, in qua parte B quidam (6): sed ut inculcent, ut illudant hujusmodi

LECTIONES VARIANTES.

(1) Rig. Sed aliquis sustinet nostra nec obstrepit. Hoc -sub consc. injustorum etc. (al. justorum).

(2) Rig. captanda.
(3) Rig, flantis explodis.

COMMENTARIUS.

ut hic etiam Agapas a Septimio nostro Convivium Dei, et Convivium Dominicum dici abitremur, vix erit hujusce appellationis caussa probabilior, quam et Agapas ideo Dominicas nuncupari placuisse, quia Dominicis diebus ad eas Christiani convenirent. Convivium illud Dominicum quod infamant: nimirum ethnici. Ipse in Apol. Nam et cœnulas nostras prælerquam sceleris infames, ut prodigas suggillatis. Et hoc ipso libro, pag. seq. ubi de ethnico christianæ marito: Non sciel maritus quid secreto ante omnem cibum gustes? et si scierit panem, non illum esse credit qui dicitur? hoc est, infantis jugulati cruore et sanguinis jurulentia satiatus. Ipse in Apolog.: Dicimur sceleratissimi de sacramento infanticidii et pabulo, inde et post convivium incesto. Utriusque calumniæ fabulam texebat Cirtensis ille apud Minucium, eo majore impudentia, quod Plinii secundi ad Trajanum Imp. litteris de mendacio constabat. Is enim habita quæstione, hocce de christianæ religionis desertoribus, qui etiam maledixerant Christo, comperisse affirmat, morem Christianis fuisse coeundi quidem ad cibum capiendum, sed promiscuum et innoxium. Observandum vero inter tot probra et convicia accusantium Christianos impietatis, eo quod neque aras haberent neque sacrificarent, interque tot fratrum perfidorum transfugia, non extitisse qui Christianos criminarentur, quod Dei ac Domini sui carnes ederent, sanguinem polarent; cum id se facere in eucharisticis suis testarentur. RIG.

C

surget? Hæc ille non interpretabitur quasi diras, et defixiones, et magica quædam incaniamenta? Non sciet, cum servatam domi eucharistiam sumes ? Non sciscitabitur curiosius, quid secreto ante omnem cibum gustes? Et si sciverit panem esse, non continuo secum reputabit, panem illum esse, qui dicitur infanticidii cruore tingi? Quæ calumnia Christianos tum maxime vexabat. Demus vero aliquem reperiri, qui nihil de magicis artibus, nihil de infantium cæde, nihil de crude carnis pabulo, nihil de pane cruentato suspicetur; sed eorum, quæ supra diximus, signaculi scilicet, exsufflationis, cretuum antelucanorum, panis diligentius asservati rationes simpliciter ignoret; an putas eum esse, qui hæc ignorata sustineat sine gemitu? Certe si nihil de pane illo furiali et barbaro suspicetur, at de pane venenato aliquid suspicabitur, et jam metuere incipiet, ne pro matre familias veneficam duxerit. At hæc omnia sustinent quidam, sine gemitu, sine suspicione veneni. Sed sustinent, ut uxores suas proterant ac ludibrio habeant, quarum arcana in hunc usum reservent, ut habeant unde iis periculum creare possint, si forte in adulterii, falso plerumque crediti, suspicionem veniant. Sustinent, et cum exploravere, ipsimet ea produnt, ut fidem christianam excutiant uxoribus suis parum constantibus, aut constantioribus dotem. Erant enim quæ pecunias concussoribus ac delatoribus darent non modicas, ne deferrentur, nec deerant mariti qui captarent ac delatores subornarent, quibuscum de pecuniæ quota subjectis nominibus paciscerentur, eaque subjectione nominis, id est creditoris, plerumque uxorum christianarum dotes turpissima de pactione pro mercede silentii prædabantur. Nam si fraudatæ dotis ageret uxor, statim, quia christiana, ab delatoribus, quos maritus subjecerat ac subornaverat, in discrimen capitis adducebatur, sic ipse maritus speculator, qui per nuptiarum occasionem arcana christiana subdole speculatus erat, litis arbiter fiebat, erat enim necesse uxori, nisi mori paratissima esset, fidem Christo dictam perdere, vel dotem. Hoc omnino voluit Tertullianus. lis autem verbis, El, si sciverit panem, non illum credit esse qui dicitur, notam interrogandi minime apponendam qui existimant, fälluntur, etenim commata quæ fantecedunt quæque sequuntur, apertissimo sensu interrogant. Itaque illic etiam, interrogat Tertullianus. An vero simile videatur christianam, quæ gentili nupsit, mysteria christiana celare sic posse, ut cum eucharistiam domi servabit, ille non inquirat quid ab ea religiose servetur? et si sciverit panem, inquit, nonne

CAP.V. (a) Aliquid immundum flantis. Sic optime vetus exemplar. Aliquid flantis immundum dicit, nido ris aliquid, quo de ara fumante christianæ transeuntis D Hares adflari atque offendi contingebat. RIG.

(b) Sustinent quidam sed ut inculcent, ut illudant hujusmodi fœminis, etc. Ostendit quæ pericula immi. neant, quae vulnera fidei infligantur, ob dispares nuptias christiane cum gentili: cum ipsa quidem conversatione et familiari convictu Ecclesiæ sacramenta, quæ melius inter christianos conjuges celarentur, in profanorum oculos veniant, unde captatoribus occasiones vexandi calumniandique præbeantur. Nam qui fieri potest ut non aliquando deprehendatur a marito mulier, cum ad omnem progressum atque promotum, ad omnem aditum et exitum, ad vestitum et calceatum, ad lavacra, ad mensas, ad lumina, ad cubilia, ad sedilia, frontem crucis signaculo teret? cum aræ fumantis odorem nidoremve detestata exsufflabit ac despuet? cum denique per noctem ad conventus antelucanos hymnos Christo Deo dictura

fœminis, quarum arcana (a) in periculum quod cre- A solemnibus regum, incipiente anno, incipiente men

dunt servent, si forte lædantur (b) ipsi; sustinent quarum dotes objectione nominis (1) mercedem silentii faciant, scilicet apud arbitrum speculatorem litigaturi. Quod pleræque non providentes, aut re excruciata, aut fide perdita recesserunt (2).

CAPUT VI.

Moratur (c) Dei ancilla cum laribus alienis, et inter illos omnibus honoribus dæmonum (3), omnibus LECTIONES

(1) Rig. Sustinent quidam, reservent, si f. lædantur. Sustinent, qu. d. subjectione nominis etc.

(2) Ita cod. Wouw. Rig. recognoscere consuerunt; cœ

se, nidore thuris agitabitur. Et procedet de janua laureata (d) et lucernata, ut de novo consistorio libidinum publicarum; discumbet cum marito in sodalitiis, sæpe in popinis; et ministrabit nonnunquam iniquis, solita quondam sanctis ministrare; et non hinc præjudicium damnationis suæ agnoscet, eos observans, quos erat judicatura? Cujus manum desiderabit (e)? de cujus poculo participabit? Quid VARIANTES.

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

[ocr errors]

credet eum esse qui dicitur, id est, quem vulgus B nas prostituere compellit? Atque hoc sensu Canoinfamat? RIG.

(a) Quarum arcana in periculum quod credunt reservent, si forte lædantur. Uxorum arcana dicit, quod uxores suas christianis sacris operantes non prodant. Earum igitur arcana mariti ethnici in periculum quod credunt reservant, hoc est, in periculum quod nomini christiano imminere credunt, persecutione ut sperant exarsura, ita ut tunc temporis eas prodant, si qua forte animi læsura undeunde concepta perniciem eis exoptent. RIG.

(b) Si forte lædantur. Hoc est, si qua forte incidat animi læsura, si quod jurgium, si qua lesio, querela, offensa, si qua noxa, si qua lis, si quod discrimen. Hinc illæ affectuum voces in sepulcrorum inscriptionibus: DE QUA NIHIL DOLITUS EST. DE QUA NULLUM DOLOREM ACCEPERAT. CUM QUA VIXIT SINE ULLA LITE. SINE ULLO JURGIO. SINE ULLA ANIMI LÆSURA. SINE BILE, et cætera hujusmodi. RIG.

CAP. VI. — (c) Moratur Dei ancilla cum laboribus alienis. Sic emendavimus quod ante repertum Agobardi codicem legebatur, cum laribus alienis. Mendosissime. Nam si lares pro domicilio dixerit, non est cur domus mariti aliena conjugi censeri debeat. Si lares deos penates intelligat, inepte christiano quis objiciat, quod lares alienos colat, non suos, qui nec suos agnoscit ullos. At jure exprobrat Christianæ, quæ, cum ancilla Dei sit, moratur cum laboribus alienis, quam conveniret occupari suis. Sunt labores christianorum proprii sunt gentilium. Ilorum labores Auctor innuit concursare et occupari circa dæmonum cultus, et pro variis eorum nominibus varia sacrificia procurare, instruere, conficere, alia Jovi, alia Marti, alia Cereri, ovantiis et solemnibus Cæsarum interesse incipiente anno, incipiente mense; ad januam laurum depangere, lucernas accendere. Hi labores omnino alieni sunt christianis. At sunt alii proprie christianorum, quos et ipse Tertullianus describit: stationes obire, jejunia observare, procedere, pernoctare solemnibus Paschæ, in carcerem ad osculanda martyrum vincula reptare, alicui fratrum ad osculum convenire, aquam sanctorum pedibus offerre. RIG.

norum,

(d) Et procidet de janua laureata et lucernata, ut de novo consistorio libidinum publicarum. Moris erat apud Ethnicos in lætitia publica non solum lauros affigere januis ædium suarum, verum etiam per diem lucernas accendere. Quod ut dicatum honori numinum profaut naturæ et rationi contumeliosum, denique ut signom novi alicujus lupanaris, Christiani abhorrebant. Septimius noster in Apolegetico: Cur die læto non laureis postes obumbramus? nec lucernis diem infringimus? Rationem ridendo subjungit: Honesta, inquit, res est solemnitate publica exigente induere domui tuæ habitum alicujus novi lupanaris. Et : Quis enim philosophum sacrificare, aut lucernas meridie va

C

ne xxxvII Conc. Eliberini prohibetur, Ne lucernas publice accendant fideles, per diem scilicet, ritu gentili; et can. XXIV Concilii Arel. I communione privatur episcopus qui etiam infideles in territorio patitur faculas accendere. Sed et XXXIV canon Eliberinus vetat cereos in cœmeterio per diem incendi, ne spiritus sanctorum inquietentur. Quare autem hujusmodi officiis spiritus sanctorum inquietari contingeret, docuit Lactantius asperrima ritus gentilis increpa tione lib. vi. cap. 2. Subinde tamen cerearum candelarum etiam per diem usus in Ecclesia cœpit ; nec defuit e sanctissimis atque doctissimis Hieronymus, qui talem ritum, si non probari, saltem excusari ac tolerari debere adversus Vigilantium contenderet : ut mirari subeat, acris ingenii virum calore disputandi succensum, laudato mulieris Christi pedes ungentis exemplo, de Vigilantio suo non fecisse Iscarioten. Idem Hieronymus morem Ecclesiarum totius Orientis fuisse testatur, Evangelio legendo luminaria etiam sole rutilante accendi: Non utique ad fugandas tenebras, sed ad signum lætitiæ demonstrandum. Quæ ratio ritum ostendit eo magis ethnicum, quod ea signa, quibus gentes in lætitia etiam proterviore ac nequiore utebantur, sacratissimis Evangeliorum lec tionibus accommodarentur. Quare in hac etiam specie diceret Septimius, accensas in Ecclesia per diem lucernas adæquare nos ethnicis, eas igitur atque hu juscemodi alia merito reprehendi, quod apud idola celebrentur: sic enim ipse. At Hieronymus, eadem illa, quia tunc fiebant idolis, idcirco detestanda quidem fuisse : nunc vero, quia Deo, quia martyribus Dei dedicantur, idcirco laudanda. Itaque hic gradum sisto. (Imo arduum pergit iter novaturiens Rigaltius, usumque cereorum per diem accensorum ad Naturæ tribunal, Rationisque scrutinium defert; quem et nos deferimus ad vetustissimam gentium omnium haud secus ac totius ecclesiæ traditionem, ut videre est in vulgatis ea de re commentationibus P. Lebrun. Explical. des prières et des cérém. de la Messe, traité prélimin. art. V. Ef. Fortunat. Scacchi. Sacror. Eleochrismatum myrothecia tria. EDD. )

(e) Cujus manum desiderabil. Editiones vulgatæ : De cujus manu desiderabit. Mox: ubi fomenta fidei scripturarum interjectione. Est in vulgatis, de scripturarum intellectione. Utrum libuerit sequamur, non refert. Manum desiderare, vel, de manu desiderare, idem est. Sic snpra, cum officia christiani recenset Aquam sanctorum pedibus offerre, de cibo, de poculo invadere, desiderare, in mente habere; quæ ad Christianorum agapas pertinent, et sunt amoris vehementis indicia, qualia poete passim describunt: sed lasciva illa fere, et turpia libidinis impermissæ desideria; hæc vero sancta inter sanctos mutuæ dilectionis et fraternitatis argumenta, quibus Christiani sese ob Christi nomen summa invicem fide unanimes, Dominum suum Patremque unum cum Spiritu sanctissimo

« PoprzedniaDalej »