delictorum, cur non Dominum offendat improbato- A gratiam legi superduceret, ampliandæ adimplenda rem malorum? Annon ipsum quoque Israel per liberarentur. CAPUT VI. que legi adjutricem suam patientiam præfecit, quod ea sola ad justitiæ doctrinam retro defuisset. Nam olim et oculum pro oculo, et dentem pro dente repetebant, et malum malo fœnerabant (Exod., XXI; Deut. XIX): nondum enim patientia iu terris,quia nee fides scilicet interim impatientia occasionibus legis fruebatur. Facile erat, absente domino patientiæ et magistro (f). Qui postquam supervenit (g), et gratiam fidei patientia composuit, jam nec verbo quidem lacessere, nec Fatue quidem dicere sine judicii periculo licet. Prohibita ira, restricti (3) animi, compressa petulantia manus, exemptum linguæ venenum, plus lex quam amisit invenit, dicente Christo (Matth., V, 44): Diligite inimicos vestros, et maledicentibus benedicite: et orate pro persecutoribus vestris, ut filii sitis Patris vestri cœlestis. Vides quem nobis patrem patientia acquirat? Hoc principali præcepto universa patientiæ disciplina succincta est, quando ne digne (4) quidem malefacere concessum est (4). CAPUT VII. Ipsa adeo est, quæ fidem, et subsequitur, et antecedit (Gen., XV). Denique Abraham Deo credidit, et justitiæ deputatus (2) ab illo (d) est sed fidem ejus patientia probavit, cum filium immolare jussus est, ad fidei non tentationem dixerim, sed typicam contestationem (e). Cæterum Deus, quem justitiæ deputasset, sciebat. Tam grave præceptum, quod nec Domino perfici placebat, patienter et audivit, et si Deus voluisset, implesset. Merito ergo benedictus, quia et fidelis; merito fidelis, quia et patiens. Ita fides patientia illuminata, cum in nationes seminaretur per semen Abrahæ, quod est Christus (Gal., III), et C trans per abjectionem divitiarum, læsuras quoque Jam vero, percurrentibus nobis caussas impatientiæ, cætera quoque præcepta suis locis respondebunt. Si detrimento rei familiaris animus concitatur, omni pene in loco de contemnendo sæculo, Scripturis dominicis commonetur: nec major ad pecuniæ con temptum exhortatio subjacet, quam quod ipse Dominus in nullis divitiis invenitur. Semper pauperes justificat, divites prædamnat (i). Ita detrimentum (5) patientiæ fastidium opulentiæ (j) præministravit, demons LECTIONES VARIANTES. (4) Linguæ Fran. fide Pamel ex MS. et Jun. probat. (5) Detrimentorum Wouw. MS. COMMENTARIUS. sequi qui excetram, hoc est serpentem, seu hydram ab Hercule victam explicant. Le Pr. (a) Impatienter exceperat moras. Postremum istud vocabulum non legitur in codice Pithoei, ut in hoc commate repetendum de præcedenti videatur, collationes, Mosis videlicet cum Domino. RIG. (b) Post manna escatilem, etc. De manna Hebræis in deserto vagantibus concessa loquitur, uti postea de aquæ abundatia quam Moses a Domino obtinuit, loca obvia sunt hac de re infinita, tum apud profanos, tum apud sacros scriptores. Nonnulla de his in animadvers. nostris diximus adversus Præadamitas; hic subjungam Salvianum, lib. 1. de Gubern.: Rorantes escis cœlestibus polos, salientes rupibus aquas. Satis quidem poetice. LE PR. (c) Per impatientiam etiam videndi. Per invidiam: nec enim patienter aut libenter videtur cui invidetur, et esse odio solet invidentibus. Sic Christus Judæis invisus, et, Sciebat Pilatus traditum sibi a Judæis per invidiam. RIG. CAP. VI. (d) Justitia deputatus est ab illo. In Abraham typica fidei contestatio. Neque enim illud ad fidem aliam quam vivam pertinere ipse Auctor hic indicat dum subjicit: Sed fidem ejus patientia probavit; et paulo post; fides patientia illuminata. Cui similem plane habes locum apud S. Cypr. epist. 63. PAM. (e) Sed typicam contestationem. Hoc est, exemplum, figuram, sacramentum, mysterium. RIG. (f) Et magistro. Ignatius Martyr. epist. ad Smyrnen. ait fideles eruditos a Patre per Filium, Haripa D διὰ αὐτοῦ ὑμᾶς σοφίσαντα. Greg. Nyss. in opere de perfecta Christiani forma, loquens de Christo: ữ σῷ βίῳ δι' ἑαυτοῦ νομοθετῶν τὸ μακρόθυμον : Vita tu per seipsum leges patientiæ dedit. LAG. (g) Qui postquam supervenit. Credo ad eamdem rem spectatum ab Hieronymo, epist. ad Marcellam, ubi: Qui irascitur, non se esse judicat Christianum. Cur? Quia Christus, et lex nova ademit jam iram, quæ olim non ita vetita. Et Cyprianus dixit: Ipsa actum dirigit, ut tenere possimus viam Christi, dum per ejus tolerantiam gradimur. Lac. (h) Ne digne quidem malefacere concessum est. Sic habent antiquissima exemplaria; nec dubitandum quin ita scripserit Tertullianus, uti etiam edidit et rectissime explicavit Rhenanus. Evangelica lege non est concessum malum malo reddere, nec male meritis male facere, quamvis alias' dignis talione, quibus adeo digne, hoc est, jure et merito male fieret. RIG. CAP. VII. (i) Divites prædamnat. Quasi in antecessum judicii supremi. RIG. (j) Ita detrimentum patientiæ, etc. Obscura sententia; videtur sic intelligenda distinguendaque: Ita Dominus præministravit patientia detrimentum, subaudi rei familiaris, fastidium opulentiæ, contemptum divitiarum appositive: ut sit sensus, Dominus primus ostendit patientia tolerandum esse detrimentum rei familiaris, dum docet divitias esse contemnendas. Sic apte cohærebit clausula quæ sequitur, RHEN. mari exercent; cum pecunia caussa etiam in foro nihil damnationi timendum aggredi dubitant; cum denique ludo et castris (c) sese locant (d), cum per viam in mores bestiarum (e) latrocinantur. Nos vero secundum diversitatem, qua cum illis sumus, non animam pro pecunia, sed pecuniam pro anima deponere convenit, seu sponte in largiendo, seu patientes in amittendo. CAPUT VIII. eorum (a) computandas non esse. Quod ergo nobis A cupiditatibus quæstuosa pericula mercimoniorum in appetere minime opus est quia nec Dominus appetivit, detruncatum vel etiam ademptum non agre sustinere debemus. Cupiditatem omnium malorum radicem Spiritus Domini per Apostolum pronuntiavit (1 Tim. VI, X). Eam non in concupiscentia alieni tantum constitutam interpretemur; nam et quod nostrum videtur, alienum est: nihil enim nostrum, quo, niam Dei omnia, cujus ipsi quoque nos. Itaque si damno affecti impatienter senserimus (1), non de (2) nostro amissum dolentes, affines cupiditatis deprehendemir, Alienum quærimus, cum alienum amissum (3) ægre sustinemus. Qui damni impatientia concitatur, terrena cœlestibus anteponendo, de proximo in Deum peccal. Spiritum enim quem a Domino sumpsit, sæcularis rei gratia concutit. Libenter (4) igitur terrena amittamus, cœlestia tueamur. Totum licet sæculum pereat, dum patientiam lucrifaciam. Jam qui minutum sibi aliquid aut furto, aut vi, aut etiam ignavia, non constanter sustinere constituit, nescio an facile, vel ex animo, ipse rei suæ manum inferre posset in caussa eleemosyna. Quis enim ab alio secari omnino non sustinens, ipse ferrum in corpore suo (5) ducit? Patientia in detrimentis, exer citatio est largiendi et communicandi. Non piget do. nare eum, qui non timet perdere. Alioquin quomodo duas habens tunicas, alteram earum nudo dabit, nisi idem sit, qui auferenti tunicam, etiam pallium offerre possit (Matth., V)? Quomodo amicos de mammona fabricabimus nobis (Luc., XVI), si eum in tantum amaverimus, ut amissum non sufferamus? Peribimus cum perdito. Quid hic invenimus, ubi habemus amittere (b)? Gentilium est, omnibus detrimentis impatientiam adhibere, qui rem pecuniariam (6) fortasse animæ anteponant. Nam (7) et faciunt, cum lucri LECTIONES (1) Ila Rigall. Semler. Impatientes erimus Paris. Leop. C Ipsam animam ipsumque corpus in sæculo isto expositum omnibus ad injuriam gerimus, ejusque injuriæ patientiam subimus; minorum deliberatione (8) (/) lædemur? Absit a servo Christi tale inquinamentum, ut patientia, majoribus tentationibus præ. parata, in frivolis excidat. Si manu quis tentaverit provocare (9), præsto est dominica moneta (g): Verberanti te (inquit Matth., V, 39) in faciem, etiam alteram genam obverte. Fatigetur improbitas patientia tua. Cujus (10) ictus ille sit, dolore et contu melia constrictus, gravius a Domino vapulat (h). Plus improbum illum cædis sustinendo; ab eo enim vapulabit, cujus gratia sustines. Si linguæ amaritudo maledicto sive convicio eruperit, respice dictum (Matth.,V,12): Cum vos maledixerint, gaudete. Dominus ipse maledictus in lege est (Deut., XXI, 23), et tamen solus est benedictus (Gal., III, 13). Igitur Do. minum servi consequamur, et maledicamur patienter, ut benedicti esse possimus. Si parum æquanimiter audiam dictum aliquod in me protervum aut nequam, reddam et ipse amaritudinis vicem necesse est, aut cruciabor impatientia muta. Cum ergo percussero maledictus (11), quomodo secutus inveniar doctrinam Domini, qua traditum est (Marc., VII, 15, 18), non vasculorum inquinamentis (i), sed eorum quæ VARIANTES. COMMENTARIUS. (a) Læsuras quoque earum, etc. Læsuras vocat detrimenta sive dispendia, quum aliquid de re familiari nostra amittitur. Potuisset dicere jacturas, sed placuit D novum vocabulum. RHEN. (b) Quid hic invenimus, ubi habemus amittere? Alludit ad verba Christi apud Matth. X, 39. Qui invenerit animam suam, perdet eam : et qui perdiderit animam suam propter me, inveniet eam. RIG. (c) Cum denique ludo et castris. Ludum gladiatorium intelligit, cujus præfectus lanista dicebatur; per castra, militiam. RHEN. (d) Sese locunt. Fuit iste turpissimus acquirendi quaestus mos: nam honesto etiam loco nati, cum ad egestatem pervenerant, locabant, auctorabantque se ad ludum gladiatorium. Meminit hujus moris Seneca epist. 87. Utrum se ad gladium locet, an ad cultrum. Nihil mirum: nam quid paupertas non efficit ? de qua Cyrill. Alex. hom. 5. de festis Paschalib. LAG. (e) Per viam in mores bestiarum latrocinantur. Codex Pithoei, per via in memores. Vestigia sunt veræ lectionis quam fuisse arbitramur hujusmodi: Per in via in mores bestiarum latrocinantur. Sic ipse lib. de Anima: Quia et ipsa bestiis objecerit eos, quos in sylvis et aviis trucidaverit. In mores bestiarum, hoc est, in morem bestiarum, more bestiarum. RIG. CAP. VIII.—(f) Minorum deliberatione lædemur. Hanc scripturam constantissime servant libri veteres minorum, hoc est, pecuniæ. Deliberatione autem positum vi detur pro,liberatione. Et Christianæ philosophiæ scitum est, divitias inter impedimenta censeri. Eodemque sensu posset etiam legi, Minorum de liberatione læ demur? quod et Pithoeo visum. RIG. (g) Dominica monela. Sic monelam usurpat a monendo pro monitione, sicut a sequendo sequelam. RHEN. (h) Gravius a Domino vapulat. Ictu contrario, seu repercussu divinæ ultionis. RIG. (i) Non vasculorum inquinamentis. Quod apud Matth., cap. 15, legitur non semel, xoivat vòv äripшño», Tertullianus vertit communicat, quemadmodum etiam Aurelius Augustinus legit. Est autem xovo commune facere. Et quia Judæi, quod impurum est, id ipsi ex ore promuntur, hominem communicari (1)? Item A interim, quem credis reversurum? Profectio est, (Matth., XII): manere nos omnis vani et supervacui CAPUT IX. Ne illa quidem impatientiæ species excusatur in amissione nostrorum, ubi aliqua doloris patrocinatur affectio (6). Proponendus est (7) enim respectus denunciationis Apostoli qui ait (1 Thess., IV): Ne contristemini dormitione cujusquam, sicut nationes quæ spe carent. Et merito. Credentes enim resurrectionem Christi, in (8) nostram quoque credimus, propter quos ille et obiit et resurrexit. Ergo cum constet de resurrectione mortuorum, vacat dolor mortis, vacat et impatientia doloris. Cur ergo (9) doleas, si pe quam putas mortem. Non est lugendus qui antecedit, sed plane desiderandus.Id quoque desiderium patientia temperandum. Cur enim immoderate feras abiisse, quem mox subsequeris? Cæterum impatientia in hujusmodi, et spei nostræ male ominatur, et fidem prævaricatur. Et Christum lædimus, cum evocatos quosque ab illo quasi miserandos non æquanimiter accipimus. Cupio, inquit Apostolus (Phil., I), recipi (c) jam et esse cum Domino. Quanto melius (d) ostendit votum Christianorum? Ergo votum (10) si alios consecutos impatienter dolemus, ipsi consequi nolu mus. CAPUT X. Est et alius summus impatientiæ stimulus, ultionis libido, negotium curans aut gloriæ, aut malitiæ. Sed et gloria utique vana, et malitia nunquam non Domino odiosa, hoc quidem loco (11) maxime, cum alterius (12) malitia provocata superiorem (e) se in exsequenda ultione constituit, et remunerans nequam duplicat quod semel factum est. Ultio penes errorem (f) solatium videtur doloris, penes veritatem certe (13) redarguitur malignitatis(g). Quid enim refert inter provocantem et provocatum, nisi quod ille prior (h) in maleficio deprehenditur, at ille posterior? Tamen uterque læsi hominis Domino reus est, qui omne (14) nequam et prohibet et damnat. Nulla in maleficio ordinis ratio est; nec locus secernit, quod similitudo conjungit. Absolute itaque præcipitur (i) malum malo non rependendum (Rom. XII). Par fac riisse non credis? Cur impatienter feras subductum C tum, par habet (15) meritum. Quomodo id observa commune vocant, factum est ut xavo (9) Enim Fran. (10) Jun. distinguit: Quanto melius ostendit votum ? Christianorum ergo votum etc. (11) Cum addit Fran. (12) Ab alterius Fran. (13) Certe Wouw. MS. certam Rhen. (14) Omnem Fran. Paris. (15) Habet et meritum wouw. MS. COMMENTARIUS. sive commu (b) Quo lelum. Librare bic pro magna vi conjicere accipit imitatus illud Virgilii, IX. Æneid. : summa telum librabat ab aure. Alioqui significatio propria longe alia est, pro ponderare. PAM. CAP. IX. (c) Cupio,inquit Apostolus, recipi. Optime vulgatus codex babet dissolvi, nam in græco est åva · usa. La Cerda tuetur interpretationem hanc recipi ingeniosa explicatione, sed parum vera; aliis in locis versionem hanc sequitur Septimius, ut cap. 28 de spect., et c. 5 lib. I ad Uxcrem. LE PR. (d) Quanto melius ostendit votum christianorum. Re Ꭰ petendum de superioribus, quam Nationum quæ spe carent. RIG. CAP. X. (c) Superiorem se in exsequendo. Constituere se superiorem in ultione, erit gerere se instar principis, et sibi arrogare judicis potestatem. LAC. (1) Penes errorem. Penes ethnicos. Sic penes veritatem, id est, penes Christum. RIG. (g) Certe redarguitur malignitatis. Rhenanus edidit. Penes veritatem certam redarguitur malignitatis. Placet emendatio, certamen redarguitur malignitatis. Ilanc emendationem confirmat Augustinus, et Septimii verba habuisse videtur præ oculis, cum ita scripsit in psal. 36: Contende cum malo, sed de bonitate ; ipsa est enim vera contentio, vel potius certamen salubre, ul sit bonus contra malum, non ut sint duo mali. RIG. (h) Ille prior in maleficio deprehenditur. Etenim reddere malum pro malo, sive ¿vramodoūvas, quid est aliud quam vidiñoai deútepay. Clem. Alex. Strom. VII. (i) Absolute itaque præcipitur. Quin hanc esse summam christianæ discipline ait Ambros., serm. X: Hæc enim nostræ christianitatis summa est, ut amantibus vicissitudinem, lædentibus patientiam rependamus LAC. per impatientiam doloris? Quod si patientia incubabo (e), non dolebo si non dolebo, ulcisci non desiderabo. CAPUT XI. bimus, si fastiditi (a) ante in fastidio (1) ultionis non A mihi cum ultione, cujus modum regere non possum erimus? Quem autem honorem litabimus Domino Deo si nobis arbitrium defensionis arrogaverimus? Nos utres (2), vasa fictilia, servulis nostris, assumentibus sibi de conservis ultionem, graviter offendimur; eosque qui nobis patientiam obtulerint suam, ut memores humilitatis, servitutis, jus dominici honoris diligentes, non probamus modo, sed ampliorem, quam ipsi sibi præsumpsissent, satisfactionem facimus. Id nobis in Domino tam justo ad æstimandum, tam potenti ad perficiendum periclitatur? Quid ergo credimus judicem illum, si non et ultorem? Hoc se nobis repromittit, dicens (Deut., XXXII) Vindictam mihi (b) et ego vindicabo; id est, Patientiam mihi, et ego patientiam remunerabo. Cum enim dicit (Matth., VII) Nolite judicare, ne judicemini, nonne patientiam flagitat? Quis enim non judicabit alium nisi qui patiens erit non defendendi (3)? Quis idcirco judicat (4), ut ignoscat? Ac si ignoscet,tamen judicantis impatientiam (5) cavit (c), et honorem unici judicis, id est Dei, abstulit. Quantos vero casus hujusmodi impatientia incursare (6) consuevit (7)! Quotiens pœnituit defensionem! Quotiens instantia ejus deterior (d) facta (8) est caussis suis! Quoniam nihil impatientia susceptum, sine impetu transigi novit; nihil impetu actum, aut non offendit, aut corruit, aut præceps abiit. Jam si levius defendaris, insanies: si uberius, oneraberis. Quid B C Post has principales impatientiæ materias, ut po. tuimus, regestas, quid inter cæteras evagemur? Quæ domi, que foris (f)? Lata atque diffusa est operatio mali (9) multiplicia spiritus incitamenta jaculantis, et modo parvula, modo maxina. Sed parvula de sua mediocritate contemnas,maximis pro sua exsuperantia (10) cedas.Ubi minor injuria,ibi nulla necessitas impatientiæ (11). At ubi major injuria, ibi necessarior (g) injuriæ medela, patientia (12). Certemus igitur quæ a malo infliguntur sustinere, ut hostis studium æmulatio nostræ æquanimitatis eludat. Si vero quædam ipsi in nos, aut imprudentia, aut sponte etiam superducimus, æque patienter obeamus, quæ nobis imputamus. Quod si a Domino nonnulla credimus incuti, cui magis patientiam quam Domino præbea mus? Quin (13) insuper gratulari et gaudere nos do. cet (14), dignatione divinæ castigationis. Ego, inquit, quos diligo, castigo. O servum illum beatum, cujus emendationi dominus instat! cui dignatur (h) irasci, quem admonendi dissimulatione non decipit! Undique igitur adstricti sumus officio patientiæ administrandæ. Quaqua ex parte, aut erroribus nostris, aut mali inVARIANTES. (8) Inventa Rhen. (9) Operatio. Mali distinguunt ali. (10) Exuberantia Paris. (11) Patientiæ Latin. (12) Patientiæ Fran. Paris. (13) Qui insuper Jun. COMMENTARIUS. (a) Si fastiditi ante, in fastidio ultionis non erimus? Sic legitur in codice Ursini. Alii, Si fastidientes in fastidio ultionis non erimus, frigidissimo sensu. Itaque legimus, Si fastidientem fastidio ultionis nocuerimus. Fastidimur ab adversario, qui nos odio habet: quem si vicissim odio habemus et fastidio, jam fastidientem refastidimus, et malum malo rependimus, et præceptum Domini non observamus. Nocere fastidientem dixit hoc loco Septimius, ut nocere nascentem, lib. de Exb. Castitatis. RIG. (b) Vindictam mihi. Expendatur locus Gregorii Nyss. in ep. ad Flavianum, ubi loquens de injuria sibi facta, cum premiserit non esse condonandan petulantiam inimici, imo deprimendam ejus superbiam coercendumque inanem illius fastum: Cum hæc, inquam præmiserit, ita ut lector possit putare in vindietam sui aspiraturum Gregorium, egregie legentes fallit subjiciens : ὅπως δ' ἄν γένοιτο θεὸς μελήσει ; ut autem id fiat, Deo erit curæ. Id est, injuria mihi facta Deum habet ultorem; illi permitto qui meas audit querelas. L.Ac. (c) Tamen judicantis impatientiam cavit. Hoc est, adhibuit impatientiam judicantis, seulpersequentis injuriam judicio. Cavit impatientiam injuriæ, actionem cjus aggressus judicio, etsi non peregit. Cavit, tanquam periclitaretur reposita apud Deum ultio; eaque cautione honorem unici judicis, id est Dei, abstulit. Cavere impatientiam dixit Tertullianus eadem forma qua Ulpianus et Scævola, Cavere chirographum, lib. V; D. Commodati, et lib. LXXXIX. De solut. et liber. quod est, Cavere per chirographum. Sic cavere D (d) Instantia ejus deterior facta est caussis suis. Institit acrius et asperius æquo. Non suberat causa tam sævæ tamque atrocis aut pertinacis instantiæ. Exegit plus quam lex ulla dolori concessit. RIG. (e) Quod si patientiæ incubabo. Incubare pro indormire, translatione sumpta a rebus caris, quas ne perdamus, etiam cum dorminus, nobis supponimus custodia caussa. Cyprianus, de Eleemos. Quid divitiis lianus, et de Resurrect. carnis. RHEN. luis solis incubas? sic in libro de Præscript. Tertul : CAP. XI.) Lata atque diffusa est operatio mali. Sic lib. de Idolol., cap. 2., dixit: Non in modico consistere diaboli ingenium, et christianos adversus diaboli latitudines muniri. RIG. (g) Ibi necessarior. Comparativum inusitatum. Sic necessarius dixit in neutro, lib. de Carne Christi. Quasi, inquit, necessarius aliquid afferrent. RHEN. (b) Cui dignatur irasci. Praeclare; nam iræ Dei in nos procedunt ex mera ejus dignatione et misericordia, ut corrigamur. Uxor Juliani Apostatæ, pia et sancta fœmina, cum videret impium maritum sup. plicio affectum a Deo, dixit illi ut est apud Theodorit.. lib. III, cap. 12. οὐδὲ γὰρ ἂν ἔγνως τίς ὁ παρά σου πολε μούμενος, εἰ τῇ συνηθει μακροθυμίᾳ χρησάμενος ταύτας του θεηλάτους πληγὰς οὐκ ἐπήγαγεν; Plane ignorasses quem oppugnasti, nisi sueta sua lenitate usus ha: plagas divinitus tibi inflixisset. Lac. sidiis, aut admonitionibus Domini intervenit (a) usus, A apud altare perficiet, nisi priùs reconciliando fratri ejus officii magna merces, felicitas scilicet. Quos enim felices Dominus, nisi patiéntes nuncupavit, dicendo: Beati pauperes spiritu, illorum est enim regnum cælorum (Matth., V.)? Nullus profecto spiritu pauper, nisi liumilis; quis enim humilis, nisi patiens? quia nemo subjicere sese potest, sine prima patientia subjectionis ipsius. Beati, inquit, flentes atque lugentes. Quis talia sine patientia tolerat? Itaque talibus et advocatio (b) et risus promittitur. Beati mites. Hoc quidem vocabulo impatientes non licet omnino censeri. Item cum pacificos eodem titulo felicitatis notat, et filios Dei nuncupat, numquid impatientes pacis affines? Stultus hoc (1) senserit. Cum vero, gaudete ét exultate, dicit, quotiens vos maledicent et persequentur, merces enim vestra plurima in cœlo; id utique non exultationis impatientiæ pollicetur, quia nemo in adversis exultavit (2), nisi ante ea contempserit; nemo contemnet, nisi patientiam gesserit. CAPUT XII. B reversus ad patientiam fuerit. Sol super iram nostram si occiderit, periclitamur. Non licet nobis unâ die sine patientia manere. Atenim cum omnem speciem salutaris discipline gubernet (Eph., IV.), quid mirum quod etiam pœnitentiæ ministrat, solitæ lapsis subvenire, cum, disjuncto matrimonio, ex ea tamen causa, qua licet feu viro, seu fœminæ ad viduitatis perseverantiam sustineri, hæc exspectat (d), hæc exoptat, hæc exorat (6) pœnitentiam quandoque inituris salutem. Quantum (7) boni utrique confert! alterum non adulterum (8) facit (e), alterum emendat. Sic et illis dominicarum similitudinum exemplis de patientia sanctis adest. Erroneam ovem patientia pastoris (f) requirit et invenit. Nam impatientia unamn facile contemneret. Sed laborem inquisitionis patientia suscipit, et humeris insuper advehit bajulus patiens peccatricem derelictam. Illum quoque prodigum filium patientia patris et recipit, et vestit, et pascit, et apud impatientiam irati fratris excusat. Salvus est igitur qui perierat, quia pœnitentiam iniit. Pœnitentia non perit (9), quia patientiam invenit. (g) Nam dilectio summum fidei sacramentum, Christiani nominis thesaurus, quam Apostolus totis viribus Sancti Spiritus commendat, cujus nisi patientiæ disciplinis eruditur? Dilectio, inquit, magnanimis (h) est. Ita patientiam sumit. Benifica est; malum patientia non facit. Non æmulatur; id quidem patientiæ proprium est. Nce protervum sapit; Quod ad pacis gratissimæ Deo attinet disciplinam. quis omnino impatientie natus vel semel ignoscet (3) fratri suo (non dicam septics, sed et (4) septua¬ gies septies (Matth., XVIII)? quis judicium (5) cum adversario suo dirigens, (Luc., VI; Matth., V), negotium convenientia (c) solvet, nisi prius animi dolorem, duritiam, amaritudinem, venena scilicet impatientiæ amputarit? Quomodo remittes, et remittetur tibi, si tenax injuriæ per absentiam patientiæ fueris ? Nemo convulsus animum in fratrem suum munus C modestiam de patientia traxit. Non inflatur, non pro (a) Aut admonitionibus Domini intervenit. Intervenimus erroribus nostris aut mali insidiis, cum nos illis opponimus, non consentiendo, sed evitando potius. Sic olim tribunus senatusconsultis intercedebat. At admonitionibus Domini intervenimus, cum illis obsequimur. RHEN. (b) Talibus advocatio et risus promittitur. Advocatio, napáλns, consolatio. Sic voces advocationis, id est, consolationis. Advocare languentes, id est consolari ægrotantes. Advocator pauperum, id est consola tor. Rig. CAP. XII. (c) Negotium convenientia solvet. Hoc est, conventione, pacto amicabili. RIG. (d) Hæc exoptat, hæc exorat. Patientia non solum exspectat atque exoptat, verum etiam extorquet pœ. nitentiam, hoc est cogit eos quos sic æquanimiter tolerat, ad pœnitentiam faciendam, ut aliquando salutem inire possint, Et quia addit, solito lapsis subvenire, loqui videtur de christianis, seu viris seu fœeminis, qui se ethnicis in matrimonio conjungunt. Hic aliquando contingebat, ut uxor christiana marito ethnico tandem continentiam persuaderet, quam amplexus ille servabat; mulier vero pœnitentiam agebat, alque prius factum expiabat apud Ecclesiam, juxta ritum ejus temporis; atque hoc est quod sequitur. Quantum boni utrique confert! alterum adulterum non facit, alterum emendat. Consentit quod infra dicit, Poenitentiam exoptat, exomologesin assignat. Ruen, D (e) Alterum adulterum non facit. Sic Rhenanus, editione postrema; sic Pamelius; sic alii. At in antiquissimis exemplaribus legitur, alterum ad alterum non facit; quod ab ipso esse Tertulliani stylo facile adducimur credere. Disjuncto, inquit,'ex caussa adulterii matrimonio, patientia intercedit, ac plurimum boni utrique confert: alterum non facit, hoc est, conjugem, repudiata conjuge adultera, non mittit ad alterum conjugium. Sic est omnino: Non facit, non mittit, vadere non sinit. Ut libro de Pallio: Quæ ad illum ex Lybia Ammon facit, hoc est, venit. RIG. (1) Patientia pastoris. Id est Christi, qui pastor patientissimus, Ignat. Mart. ep. ad Philadelph. aquiros проτátov, pastoris mansuetissimi. Greg. Naz. oral. 1. inter Christi elogia, etiam hoc habet. Sic et a Peiro Chrysol. serm. 6. Christus dicitur pastor misericors, datque eidem pastoralem disciplinam et lenitatem. LAC. (h) Dilectio summum fidei sacramentum. Qua vel sola exhibet in sevλà¤ôŋ» omnes virtutes christianas. RIG. (b) Dilectio, inquit, magnanimis est. Paulinum verbum, uanpolusi, vertit Tertullianus, magnanimis est; quod vocabulum latinis insolens est; sed suo more loqui solet. Cyprianus æmulator Tertulliani, sed styli purioris Caritas, inquit, magnanima est. Idem μazpotvμiar magnanimitatem reddidit in libro de Eleemosyna. Aliis placet magis longanimis et longanimi-¡ las. RHEN. |