Obrazy na stronie
PDF
ePub

DE ORATIONE LIBER (1).

ARGUMENTUM.

Aureus ille libellus, a Tertulliano sane adhuc A catholico descriptus, imo, modo ad martyras adhortationem, si lubet, excipias, primus, judice D. Lumpero, tanti hujusce ingenii recenti fide jam reviviscentis fructus, partim de re dogmatica est, partim de moribus et disciplina.

In priore ipsius parte, Orationem dominicam, primus omnium quos noverimus, Septimianus noster luculenter explicat, in eaque totius Evangelii doctrinam velut in cujusdam compendii speculo collectam exhibet; multi post eum eamdem tritam habuere viam ac in eam imprimis ejus ex aperto discipulus Cyprianus totus abiit. In posteriori parte, qua præsertim ratione sacris interagendum sit, quive precum ritus sint aut omittendi aut sedulo perficiendi, rara admodum, pro temporum vestutate, expositione indigitat.

Porro hæc sunt præcipua prioris partis capita: 1° Quanta sit oratio illa quam ipsemet tradidit Dei sermo et Dei ratio, sermo rationis et ratio sermonis, D. N. J. C. Cap. 1. 2° Subinde deducitur exordium in quo agnoscitur Pater, et in Patre Filius invocatur, nec mater quidem Ecclesia præteritur. Cap. 2. 3 Tum singula sigillatim explicatur petitio, prima nempe, qua et nos Angelorum candidati, cœlestem Dei gloriam ipsiusque in nobis nomen sanctificatum postulamus. Cap. 3. Secunda vero rogatur ut fiat ejus voluntas in nobis qui cœlum et terra sumus. Cap. 4. Tertia autem festinandum est ad spei nostræ C

CAPUT PRIMUM.

B

complexum, ad votum Christianorum, ad confusionem nationum, ad exultationem Angelorum. Cap. 5. Quarta trifariam quidem habet explicationem, scilicet de pane communi, deinde de Christo utpote credentium pane, postremo de corpore Christi eucharistico. Cap. 6. Tum Dei elementiam quinta implorat. Cap. 7. Sexta demum et séptima tentationem, malumque deprecatur.Cap.7-9. Pars vero posterior multiplex est, nec tamen ægerrime ad tria hæc reducitur: 1° Quænam ante orationem fructuose animam præparent, nimirum memoria præceptorum, ac præ omnibus officia charitatis, libera animi intentio qua inenarrabiles spiritus ad Patrem gemitus eliciuntur. Cap. 10--15. 2° Quænam sive ante sive post orationem libeat omittere, hoc nempe est vel manus abluere, vel penulam deponere, vel assidere. Cap. 16-17. 3° Quænam vero deceant aut necesse sint peragenda, scilicet manuum elatio; vultus,vocisque demissio; osculum pacis; statio ad aram, accepto corpore Domini et reservato; habitus fœminarum modestus, velamenque virginum; genua flectendi ritus, locus orandi, horæque solemniores; alternus psalmorum cantus; agapeque devota, coronata cum pompa operum bonorum, inter psalmos et hymnos ad altare Dei deducta. Cap. 16-28. Confertæ huic ac mirum in modum opima veterum rituum copiæ superadditur, coronidis instar, de vi et effectu orationis ornata amplissimaque descriptio. Cap. 29.

EDD.

sermo (c) rationis et ratio sermonis, utrumque Jesus Christus Dominus noster, no bis discipulis COMMENTARIUS.

Dei (a) spiritus et Dei sermo, et Dei ratio (b), et

(a) Dei spiritus. Non hic tantum sed et alibi Christus a Tertulliano Dei spiritus appellatur, ut videre cst in Apolog., cap., 21., et adversus Marcion., lib. I., cap. 10., et lib. III., cap 6 et 16. et lib IV., cap. 21. . et adversus Praxeam, cap. 26, Appellatio certe nostris nunc auribus male sonans, at veteribus quibusdam, hæreses, quæ deinde obortæ sunt, ante oculos non habentibus, incaute usur pata. In ea potissimum sententia fuit Lactantius Firmianus, teste sancto Hieronymo in epistola ad Pammachium et Oceanum de Erroribus Origenis: Lactantius, inquit ille, in libris suis, et maxime in epistolis ad Demetrianum, Spiritus sancti omnino negat D substantiam, et errore judaico dicit eum vel ad Patrem referri, vel ad Filium, et sanctificationem utriusque personæ sub ejus nomine demonstrari. Idem ab Hieronymo repetitur in comment. ad cap. IV Epist. ad Galatas. Quare quin et hic Tertullianus erret, dubitandum non videreiur. Cum tamen aliis in libris : Patre ac Filio Spiritum sanctum apertissime distinguat, tertium numen divinitatis, et tertium nomen

(1) Inter eximias orationis dominice dotes, hæc plane est mirabilis atque divina, quod cum ab humilibus et angustis mentibus capiatur, sublimes nihilominus et capacissimas explet. Illis quidem familiaris et quotidiana precandi formula. bis præterea totius christianæ disciplinæ breviarium. Hoc cœlestis gratiæ pignus Patres antiqui certatim prædicavere.

majestatis appellans, ideo Christum Dei spiritum ab illo vocatuni arbitror, quod generali nomine Deum dici spiritum crederet Joanne apostolo scribente : Deus spiritus est. L. A. MURAT. Dei spiritus. Interpretaturus orationem dominicam præmittit quis illam docuerit. Fuit autem Christus, quem pluribus appellat nominibus; est enim spiritus, quo miracula edidit, et sermo Dei, ratio, seu sapientia, quæ venit in mundum, ut infra subjicit. Idem Tertullianus in Apologie cap. 47: Quod colimus, inquit, Deus unus est, qui totam molem istam cum omni instrumento elementorum, corporum, spirituum, verbo, quo jussit, ratione, qua disposuit, virtute, qua potuit, de nihilo expressit in ornamentum majestatis suæ. G. PANCIROL.

(b) Dei sermo et Dei ratio. Aoyos proprium Filii Dei apud Græcos nomen varias latine interpretationes habuit, nempe Verbi, Sermonis, Rationis. Latinis hisce nominibus promiscue usi sunt veteres Ecclesiæ scriptores, ut idem significarent. Nunc libentiusVerbum interpretamur. MURAT.

(c) Sermo rationis, et ratio sermonis. Cur Deum Nemo Tertulliano doctius explicavit; nemo sanctiore cultu posteris colendum demonstravit. Libello titulum, fecit, De Oratione, tam excellentem quam simplicem cum significet christianam ab ipso Dei Filio dictatam. Preces imperatori danda concipi solebant adhibito jurisperito. Preces ad Deum nostras composuit nobis cœlestis jurisperitus Dominus noster Jesus Christus.RIG.

novi (1) Testamenti novam orationis formam deter- A tiatur: ex spiritu, (j) quo tantum potest; ex ratione,

minavit. Oportebat enim in hac quoque specie no-
vum (e) vinum novis utribus recondi et novam plagulam
novo assui vestimento (Matth., VI; IX, 16; Luc.,
XI). Cæterum quidquid retro fuerat, aut (f) demu-
tatum est ut circumcisio; aut suppletum, ut reli-
'qua lex'; aut impletum, ut prophetia; aut persectum,
ut fides ipsa. Omnia de carnalibus in spiritualia (2) re-
novavit, nova Dei gratia, superducto Evangélio (g) ex-
punctore totius retro vetustatis, in quo et Dei spiritus
et Dei sermo et Dei ratio approbatus est Dominus noster
Jesus Christus; spiritus(h)quo valuit, sermo quo docuit,
ratio (i) qua (3) venit. Sic igitur (4) oratio a Christo con-
stituta ex tribus constituta est ex sermone quo enun-

(1) Nobis delet Semler. Oberth. (2) Spiritualia Seml. Oberth.

qua suscipitur (5). Docuerat et Joannes discipulos suos adorare; sed omnia Joaunis Christo præstruebantur, donec ipso aucto, sicut idem Joannes prænuntiabat, illum augeri oportere, se vero deminui, (Joan., III, 30), totum præministri opus cum ipso spiritu transiret ad Dominum. Ideo nec exstat, in quæ verba docuerit Joannes adorare, quod terrena coelestibus cesserint. Qui de terra est, inquit, terrena fatur; et qui de cœlis adest quæ vidit ea loquitur. (Jo., III, 51). Et quid non coeleste, quod Domini Christi est; ut hæc quoque orandi disciplina? Consideremus (k) itaque, benedicti, coelestem ejus sophiam, imprimis de præcepto secrete (1) adorandi, quo et fidem hominis LECTIONES VARIANTES.

(3) Iia Rigall. Jun. Seml. Leop.; alii quo venit.

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

men

[ocr errors]

el

Patrem Sermonis quoque et Rationis appellatione hic
Tertullianus donet, mirabitur quisquis veterum lo-
quelam e recentiorum sermone metiri velit. At cum
To lógov, vox anceps rationem, cogitationem,
tem, ac intellectionem significet, eo sensu Patri quo-
que facta est communis et To Aóyov, et rationis, et
sermonis appellatio. Quamobrem Aóyos èz Adyov, Ver-
bum de Verbo a nonnullis Patrum dictus. esi Filius;
et sanctus Irenaeus, lib. II, cap. 48, Patrem ozów,
sen verbum, et mentem appellat, ita scribens: Deus
autem totus existens mens, et totus existens Logos
quod cogitat, hoc et loquitur, et quod loquitur, hoc et
cogitat. Cogitatio enim ejus Logos, el Logos mens,
C.
omnia concludens mens, ipse est Pater. Verum, quo-
cumque modo appellentur Pater, et Filius, inepta ac
dubia divinitatis vocabula inenarrabilis rei magnitu-
dine et majestate excusantur, modo in id consentia-
tur, ut Filium a Patre distinguamus, unamque in
iis, ac in Spiritu sancto essentiam et naturam præ-
dicemus. Ita præclarissime sensit sanctus Ambrosius
in lib. de Filii divinitate, cap. 5., cujus verba pro-
ducere volumus, ut pateat, non a Tertulliano dun-
taxat, sed ab aliis quoque scriptoribus ecclesiasticis
tum Patrem, tum Filium nominibus Verbi, seu Ratio-
nis, et Sermonis ac Spiritus fuisse designatos. Hæc
est autem, inquit, nominis ratio, ut in Patre, et Filio
unitatem substantiæ credas, licet rem ipsam, quæ est
inenarrabibis, definire non possis; ut sive lumen de lumi«
ne dicas, sive Verbum de Verbo, sive Spiritum de
Spiritu, sive Dominum de Domino, quodcumque de eo
dixeris, unius tamen essentia Patrem et Filium credas.
Vide et sanctum Irenæum, lib. II., cap. 48. PAM..

(e) Novum vinum. Alludit ad illud quod legitur in Matthæo, cap. VI., ubi dicitur Novum vinum novis utribus convenire; et novam plagulam, id est stragulam, novo assui vestimento. Scilicet conveniebat, no. væ legis institutorem novam docere orationem. Nonio auctore plagula et linteum tegmen. G. PANC.

(f) Aut demutatum est, ut circumcisio. Quæ mulata est in baptismo; et ita quod fuit antea, aut mutatum est; aut antiquum suppletum, ut reliqua lex, quæ est apud Matthæum: Non concupisces mulierem, videndo eam; item: Diligite inimicos vestros, et alia, que ibi habentur; aut est impletum, ut prophetia ; aut perfectum, ut fides: in veteri testamento fides dirigebatur in Christum, in quo nunc perfecta est. Et haec gravis est sententia. Idem.

(g) Expunetore. Abolitore. Idem.

(h) Spiritus, qua valuit. Edendo miracula. Idem.

D

(i) Ratio, qua venit. Lego qua venit in Mundum Dei sapientia. Idem.

) Ex spiritu, quo tantum potest. Id est quo plurimum potest. Ista admirative, quoniam spiritu pervenitur ad Deum, et omnia exornantur, et iniracula eduntur. Deest tertium, quod est Sophiæ, quæ docet de modo orandi, de quo infra dicetur. Idem.

(k) Consideremus itaque, etc.Quæ sint hæc tria deoratione præcepta, seu potius cousilia, quæ hic et in sequentibus enumerat Tertullianus, ictu oculi ab Evangelio Joannis, cap. VI, n. 6, intelliges, ubi Christus, divina Sophia, sive Sapientia in hujusmodi verba loquitur: Et cum oratis, non eritis sicut hypocritæ, qui amant in synagogis, et in angulis platearum stanies orare, ut videantur ab hominibus. En primum præceptum, videlicet ut ambitionem in orando fugiamus, quasi nos audire, et conspicere in propatulo tantum possit Deus, atque ut Dei omnipotentis et conspectum et auditum sub tectis et in abditis etiam adesse confidamus: quod ad fidem hominis pertinet. Tum autem pergit dicere Christus: cum oraveris, intra in cubiculum tuum, et clauso ostio ora Patrem tuum in abscondito. En alterum præceptum, nempe, Tertulliano ita explicante: ut quem ubique audire et videre fidimus, ei soli religionem nostram offeramus: quod ad fidei modestiam spectat. Orantes autem, sequitur divinus Magister, nolite multum loqui sicut ethnici; putant enim quod in multiloquio suo exaudiantur. Tertium hoc est præceptum,scilicet ut cum Tertulliano loquar, ne agmine verborum adeundum putemus ad Dominum, quem ultro suis prospicere certi sumus. MURAT. Consideremus itaque. Hoc est tertium, ex quo constat oratio, scilicet Sophia, quæ nos docet modum orandi. Duo enim in hoc præcipit: primo ut secrete et in abdito loco oremus; secundo ut breviter, prout habetur in Matthei cap. VI Cum oraveris, intra in cubiculum tuum, el ostio clauso ora Patrem tuum in abscondito, el Pater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi. Orantes antem nolite multum loqui, sicut ethnici faciunt ; putantenim in multiloquio exaudiri. G. PANCIRLO.

(1) Secrete adorandi. Ad abundat pro orandi. Hunc locum imitatus D. Cyprianus, lib. de Orat, domin., ait Dominus secrete orare nos præcipit in abditis, et semotis locis, in cubiculis ipsis, quod magis convenit fidei, ut sciamus eum ubique præsentem esse, audire omnes, el majestatis suæ plenitudine in abdita quaque et occulta penetrare. Idem. De præcepto secreto ador. Intellige mentem Christi jubentis secreto orandum. Non abrogat usum sanctissimum orandi in publico :

exigebat, ut Dei omnipotentis et conspectum et an- A dicimus PATER QUI IN COELIS ES (). Nam et Deum ditum sub tectis et in abditis etiam adesse confide

ret (a) et modestiam (1) fidei desiderabat, ut quem ubique audire et videre fideret, ei soli religionem suam offerre, sequente (2) (b) sophia in sequenti præcepto; quod etsi proinde (3) pertineat ad fidem et modestiam (4) fidei, si non agmine verborum (c) adeundum putemus ad Dominum, quem ultro suis prospicere certi sumus (5) : attamen (6) (d) brevitas ista, quod ad tertium sophia gradum faciat, magnæ ac beatæ interpretationis substantia fulta est: quantumque substringitur verbis, tantum diffunditur sensibus. Neque enim propria tantum orationis officia complexa est, venerationem Dei, aut hominis petitionem, sed omnem pene sermonem Domini, omnem commemorationem disciplinæ, ut revera in B oratione breviarium totius Evangelii comprehendatur. CAPUT II.

· Incipit (e) a testimonio Dei, et merito fidei, cum

(1) Modestum Seml. Oberth. Sequens Junius.

Quod etsi delent Seml. Oberth.

[ocr errors]

oramus, et fidem commendamus, cujus meritum est hæc appellatio. Scriptum est: Qui in eum crediderint, dedit eis potestatem ut filii Dei vocentur (Joan., I11; Matth., VII, 9; X et XV). Quanquam frequentissime Dominus patrem nobis pronuntiavit Deum; imo et præcepit ne quem in terris patrem vocemus, nisi quem` habemus in cœlis (Matth., XXIII, 9) Itaque sic adorantes etiam (g) præceptum obimus. Felices qui patrem agnoscunt. floc est, quod Israeli exprobratur, quod (h) cœlum ac 'terram Spiritus contestatur: Filios, dicens, genui, et illi me non ag· noverunt (Isa., 1, 1). Dicendo autem patrem, Deum quoque cognominamus. Appellatio ista et-pietatis et potestatis est. Item in Patre Filius invocatur. Ego enim, inquit, et Pater unum sumus (Joan., X, 30). Ne mater quidem Ecclesia præteritur (i). Si quidem in filio et patre mater recognoscitur, de qua constat et patris et filii nomen. Uno (j) igitur genere aut vo

LECTIONES VARIANTES.

(4) Modestum Paris.

(5) Simus. Rigalt. Paris.

(6) Sic Rigali. Seml: Leop. Paris; alii et tamen.

COMMENTARIUS..

nam et Paulus ait in omni loco orandum, et id firmatum multis testimoniis sacri eloquii. Et fideles quidem pariter in ecclesiis oramus, sed vult ut ina-. nem gloriam fugiamus in orando. Itaque qui gloriam tantum Dei quærens, orat, is orat secreto et in cubiculo contra qui orat in cubiculo, volens tamen ut alii sciant, is certe in plateis orat, et tuba canit. C

LAC.

(a) El modestiam fidei desiderabat. Id est breviter

oremus, credentes Deum omnia scire, et audire. Et hoc appellat modestiam fidei. G. PANCIROL.

(b) Sequente sophia. Quod sequitur sapientia, in sequente præcepto, ut simus breviloqui, pertinet ad fidem et modestiam, ut confidamus etiam paucis nos exaudiri. Idem.

(c) Agmine verborum. Blateratione. S. Matth. usus, est vocibus πολλυλογία el βαττολογία. LE PR,

(d) Attamen brevitas ista. Id est brevitas orationis dominica habet plenam interpretationem, et quantum verbis coarctatur, tantum sensibus diffunditur. Continet enim omnem disciplinam fidei. Brevitas autem orandi pertinet ad tertium gradum Sophiæ, id est que significavit Dei sapientia, et ejus Filius. Primus enim gradus est, id est primum præceptum est, ut secreto oremus; secundus, ut cum fide, tertius, ut breviter. MURAT.

CAP. II.-(e) Incipit a testimonio Dei. Hic incipit interpretari orationem dominicam dicens, primis verbis testimonium Dei et fidei meritum contineri, quia Deum_ patrem testamur. Alia addit D. Cyprianus, ubi supra. G. PANCIROL.

(f) Pater qui in cælis es. Notam etiam Luciano fuisse dominicæ hujus orationis formulam declarant ista Triephontis ad Critiam, sub finem dialogi qui inscribitur Philopatris, ἔασον τούτους τὴν εὐχὴν ἀπὸ παρ τρὸς ἀρξάμενος, καὶ τὴν πολυώνυμον ὠδῖν εἰς τέλος ἐπιθεὶς.

[ocr errors]

RIG.

(g) Et præceptum obimus. Ei paremus, Deum patrei verum vocantes. G. PANCIROL.

(b) Quod cœlum et terram Spiritus contestatur. Id

est Spiritus sanctus dicendo per Isaiam, cap 1: Audi cœlum, et auribus percipe, terra, quia Dominus locutus est: Filios genui,et illi me non agnoverunt. Idem.

(i) Ne mater quidem Ecclesia præteritur. Ecclesiam intelligit, quam libro ad Martyras appellat Dominum vit. De qua scilicet constat nobis Patris et Filii nomatrem Ecclesiam, quam Spiritus sanctus congregamen. Per eam uos Deus Christianos facit. Absque ejus testimonio nulla nobis neque de Deo Patre, neque de Christo Domino fides ut in hanc quoque sententiam possimus illud Telemachi assumere:

Μήτηρ μὲν τὸ ἐμέ φησι τοῦ ἔμμεναι· αὐτὰρ ἔγωγε
Οὐκ οἶδα γάρ πωτίς τον γόνον αὐτὸς ἀνέγνω. RIG.

Ne mater quidem Eccles. Ecclesiam eam intelligit quam in Patre, Filio, et Spiritu sancto pluribus locis constitutam esse affirmat, ut de Bapt. et de Pud., c. 21. Quibus locis existimat, Tertullianus Ecclesiam esse in Patre, Filio, et Spiritu sancto: sed præcipue in Siritu sancto; unde concludit hoc loco mentionem fieri Spiritus et Ecclesiæ in oratione dominica quando dicimus Pater noster, qui enim invocat Patrem, Flii quoque et matris Ecclesiae sive Spiritus D sancti numen implorare videtur; atque ita uno nomine, Patris videlicet, tres personæ recensentur.

ALBASP.

(j) Uno igitur genere, etc. Orationem dominicam ita exorditur Tertullianus: Pater. qui in cœlis es. Vox noster præteritur, que tamen in codice quodam ms. legitur. Sed a Tertulliano omissam fuisse ejus explicatio suadere satis videtur; etenim indefinito hoc nomine non nos tantum filios Dei designatos ostendit, sed et ipi invocatum quoque divinùm Filium affirmat, cujus nomen tacite significatur, quando generale vocabulum Patris exprimitur. Præterea Patris, ac filiorum mentione facia, Ecclesiæ quoque nomen subintelligendum Tertullianus inquit; non enim est pater sine filiis, neque filii sine patre ac matre. Quæ quidem argumentandi ratio quanquam in divinis sit fallax,

cabulo et Deum cum suis honoramus, et præcepti A optare, quasi sit et aliud (3), de quo ei possit optameminimus, et oblitos patris denotamus (a).

CAPUT II.

Nomen Dei Patris nemini proditum est. Etiam (b) qui de ipso interrogaverat Moyses, aliud quidem nomen audierat (1). Nobis revelatum est in Filio. Jam enim Filius novum Patris nomen est (c). Ego veni, inquit, in nomine Patris (Joan.,V, 45). Et rursus, Pater, glorifica nomen tuum (2). Et (d) apertius: Nomen tuum manifestavi hominibus. Id ergo ut SANCTIFICETUR postulamus (e): non quod deceat homines bene Deo

[blocks in formation]

ri (f), aut laboret nisi optemus. Planę benedici Deum (Psal. GIII, 22) omni loco ac tempore condecet, ob debitam semper memoriam beneficiorum ejus ab omni homine. Sed et hoc benedictionis vice fungitur. Cæterum quando non sanctum et sanctificatum (g) est per semetipsum nomen Dei, cum cæteros sanctificet ex semetipso? Cui (4) illa Angelorum circumstantia (k) non cessant (5) dicere: Sanctus, Sanctus, Sanctus (Isa., VI, 3; Apoc., IV, 8). Proinde igitur et nos Angelorum, si meminerimus (6), candidati (i) jam VARIANTES.

[blocks in formation]

COMMENTARIUS.

Tertulliano tamen, quod est ad nos Dei filios, placuisse videtur, ut quoties appellamur filii, præter Deum patrem nostrum Ecclesiam itidem matrem nostram, quæ nos per Christum Deo genuit, intelligamus. Uno igitur vocabulo Patris Deum cum suis, id est Deum Patrem, et Filium ejus æternum, et matrem Ecclesiam honoramus. Præcepti vero meminimus, cum Christus Mattharo testante, edixerit ne quem in terris patrem vocemus, nisi quem habemus in cœlis. Quod ad Ecclesiæ nomen hic usurpatum eruditissimus Albaspineus attulit, facile amplecti non possumus. Censet enim vir clarissimus, Spiritum sanctum per hoc vocabulum a Tertulliano significari, cum is in lib. de Bapt., cap. 6, Ecclesiam in Patre, et Filio, et Spiritu sancto constitutam affirmet; et in lib. de Pudicit., cap. 21, hæc habeat : Nam et ipsa Ecclesia proprie et principaliter ipse est Spiritus, in quo est Trinitas divi- c nitatis, Pater, Filius et Spiritus sanctus. Illam Ecclesiam congregal, quam Dominus in tribus posuit. Tum Albaspinus: quibus locis existimat Tertullianus, Ecclesiam esse in Patre, Filio et Spiritu sancto, sed præcipue in Spiritu sancto. Unde concludit, hoc loco mentionem fieri Spiritus et Ecclesiæ in oratione dominica, quando dicimus: Pater noster. Qui enim invocat Pa trem, Filii quoque et matris Ecclesiæ, sive Spiritus sancti numen implorare videtur: atque ita uno nomine, Patris videlicet, tres personæ recensentur. At nolim e libro de Pudicitia loci hujus explicationem peti, siquidem certum mihi videtur, non alium ibi Spiritum Sanctum intelligi, quam heresiarcham Montanum, cujus deliramentis ut Tertullianus assentaretur, Ecclesiam in eo proprie et principaliter constitutam somniavit, imo ipsum esse Ecclesiam lepidissima opinione est arbitratus. Contra cum hucusque S. Hilario teste creditum fuerit, librum de Oratione a Tertulliano catholico scriptum fuisse, nescio quam bene huic libro lucem afferre possimus, productis alterius libri nugis ac somniis. Si vero Ecclesiam in Patre, Filio et Spiritu sancto constitutam dicamus, quod recte dici potuisse non inficior, ne ita quidem ab hisce ambagibus nos expediemus, ut serio cogitanti patebit. MURAT.

[blocks in formation]

D

Moyse. Exodi cap. 3: Si dixerint mihi, quod est nomen ejus, quid dicam eis? Dixit Dominus ad Moysem: Ego sum qui sum. Id est summa essentia, qui sum per me ipsum, et a me pendeo ; unde aliud nomen et diversum a paire Moyses audivit. Sed Filius nobis hoc nomen manifestavit; prodendo enim se esse Filiun, manifestavit Patrem. G. PANCIRol.

(e) Jam enim filius novum Patris nomen est. Dei noinen Moysi quidem patefactum: at nomen Dei Patris nemini, et ne ipsi quidem Moysi, proditum fuerat. Patris ergo nomen novissime cognitum, cum Filii nomen in Christo innotuit. Si enim Christus Dei Filius, ergo et Deus Pater. MURAT.

(d) Et apertius. Manifestavit nomen Dei, quia fecit ut sui Pater agnosceretur. Alii interpretantur, quod Deum gentibus ignotum manifestaverit, et impletum est illud Psalmi XXI: Narrabo nomen tuum fratribus meis, ubi Euthymius sequitur interpretationem Tertulliani. Idem habetur apud Paulum ad Hebr. cap. II. G. PANCIROL.

(e) Ut sanctificetur postulamus. Dei nimirum sanctificatio est optimus vivendi modus, sic in cap. II, proph. Amos Cyrillus Alex. : Αγιάζειν λέγονται Θεὸν, of Savres oplos. Deum sanctificare dicuntur qui bene vivunt. LE PR.

(f) Quasi sit et alius de quo ei possit optari. Hoc est, Quasi ulla sit alia majestas numinis ullius, de qua ei possit optari ut sanctificetur. Etenim nulla est, cum unus sit Deus, et præter eum nullus. Rig.

(g) Quando non sanctificatum. Hieronymus, ep. 135: Non quod nobis orantibus sanctificetur quod per se sanctum est, sed quod petamus ut quod per naturam sui sanctum est, sanctificetur in nobis. RIG.

(h) Illa Angelorum circumstantia non cessant. Sic habet liber Agobardi. Circumstantiam dicit apparitionem, satellitium, stipatum, et congruenter nomini collectivo pluralis numeri verbum apposuit. RIG.

(i) Et nos Angelorum, si meminerimus, candidati. In libro Agobardi legitur, si meruerimus. Sed candidati dicuntur qui dignitates ambigunt, digni vel indigni ; nec refert, ut id vocentur, bene an male sint meriti, est enim commune vocabulum. Is vero quem penes est datio dignitatis, cum advenerit conferendæ dies, tune merita singulorum expendet, et indignos ablegabit, quamvis candidatos. Itaque magis placet quod et in antiquissimo Ful. Ursini codice, et in editione Rhenani legitur, si meminerimus. Tertullianus ubique illud suggerit, nos apud Deum fore sicut angelos, et de familia angelica deputari, et repromissam esse nobis angelicam substantiam. Quare hic etiam nobis aurem vellit Et, si bene meminerimus, inquit, angelorum candidati sumus, et jam bine cœlestem illam acclamationen ediscimus, Sanctus, Sanctus, Sanctus. RIG.

:

hinc cœlestem illam in Deum vocem, et officium fu- A cando, operando, sustinendo. Sic enim ipse pronuntura claritatis ediximus. Hoc quantum ad gloriam Dei. Alioquin quantum ad nostram petitionem, cum dicimus Sanctificetur nomen tuum (Matth., VI, 9), id petimus ut sanctificetur in nobis, qui in illo sumus: simul et in cæteris, quos adhuc gratia Dei exspectat, ut et huic (1) præcepto pareamus, orando pro omnibus, etiam pro inimicis nostris (Matth., V, 44). Ideoque suspensa enuntiatione non dicentes: Sanctificetur in nobis, in omnibus dicimus.

CAPUT IV.

Secundum (a) hanc formam subjungimus fiat voLUNTAS TUA (b) IN COELIS ET IN TERRA, non quod aliquis obsistat quominus voluntas Dei fiat, et ei successum voluntatis suæ oremus; sed in omnibus petimus fieri voluntatem ejus. Ex interpretatione (c) enim figurata carnis et spiritus, nos (2) sumus cœlum et terra. Quanquam elsi simpliciter intelligendum est, idem tamen est sensus petitionis, ut in nobis fiat voluntas Dei in terris, ut possit scilicet fieri et in cœlis. Quid autem Deus vult, quam incedere nos secundum suam disciplinam? Petimus ergo, substantiam, et facultatem voluntatis suæ subministret nobis, ut salvi simus et in cœlis, et in terris; quia summa est voluntatis ejus, salus eorum, quos adoptavit. Est et illa Dei voluntas, quam Dominus administravit prædi

(1) Hujus Jun.

(2) Non Venet. Male.

(3) Item Semler. Paris. Venet. Leop.

tiavit, non suam, sed Patris facere se voluntatem (Joan., VI, 39). Sine dubio quæ faciebat, ea erant voluntas Patris, ad quæ nunc nos velut (d) ad exemplaria provocamus, ut prædicemus, et operemur, et sustineamus ad mortem usque. Quæ ut implere possimus, opus est Dei voluntate. Ita (3) dicentes: Fiat voluntas tua, vel eo nobis bene optamus, quod nihil mali sit in Dei voluntate, etiam si quid pro meritis cujusque secus irrogatur. Jam hoc dicto, ad sufferentiam nosmetipsos præmonemus. Dominus quoque cum sub instantiam (4) passionis (e) infirmitatem carnis demonstrare jam in sua carne voluisset, Pater, inquit, transfer poculum istud (Luc., XXII, 42). Et reB cordatus (f), nisi quod (g) mea non, sed tua fiat voluntas. Ipse erat (h) voluntas, et potestas Patris ; et tamen ad demonstrationem sufferentiæ debitæ, voluntati se Patris tradidit.

[ocr errors]

CAPUT V.

VENIAT quoque REGNUM TUUM, ad id pertinet quod et (5) Fiat voluntas tua, in nobis scilicet. Nam Deus quando non regnat? in cujus manu cor omnium regum est (Prov., XXI, 1). Sed quicquid nobis optanrus, in illum auguramur, et illi deputamus, quod ab illo exspectamus. Itaque (i) si ad Dei voluntatem, et ad nostram (j) suspensionem pertinet regui dominici LECTIONES VARIANTES.

[blocks in formation]

CAP. IV. (a) Secundum hanc formam. Id est ordinem ipsius orationis dominicæ. Et transfert se ad illud, id est : Adveniat regnum tuum. G. PANCIROL.

[ocr errors]

(b) Fiat voluntas tua. Hoc iterum Christus ad Deum Patrem sub tempus passionis dixit (Matth., XXVI) : Εἰ οὐ δύναται τοῦτο τὸ ποτήριον, elc. γενηθήτω τὸ tá cov. Socrates cicutæ sorbendæ proximus, El ταύτη τοῖς θεοῖς φίλον, ταύτῃ γινέσθω. Βια. Fiat volunlas iua in cœlis et in terra. Etsi codices omnes græci et latini qui hodie exstant, addant sicut, quia tamen in contextu nulla illius comparationis explicata mentio, retinuimus hanc lectionem: quod in B. Cypriano non fecimus, quia disertis verbis ibidem illud sicut explicat. PAM.

(c) Ex interpretatione enim figurata. Nostra caro terram, spiritus cœlum præ se fert. S. Cyprianus ubi supra, hæc a Tertulliano mutuatus, ait: Nam cum corpus e terra, et spiritum possideamus e cœlo, ipsi terra et cælum sumns, et in utroque, id est corpore et spiritu, ut Dei voluntas fiat, oramus. G. PANCIROL.

(d) Velut ad exemplaria provocamur. Ut ejus exemplum, actusque sequamur. G. PANcirol.

(e) Sub instantiam passionis. Cyprianus, Rogatiano: Sub ictu passionis cum alapam accepisset. Leo, serm. 8, de Passione Dom.: Dominus cum de passionis suæ loqueretur instantia dixit, Nunc judicium mundi est. RIG.

(f) Et recordatus. Scilicet ejus, quod docuerat, et volebat, ut subjicit. G. PANCIROL.

(g) Nisi quod. Verumtamen. G. Pancirol.

(h) Ipse erat voluntas et potestas Patris. Recte, et cum theologis melioribus tum græcis, tum latinis, qui Filium voluntatem, ac potentiam Patris appellarunt. Magnus Athanasius in orat. 5. ἔστι γὰρ ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ δημιουργός, καὶ ποιητικός, καὶ αὐτός ἐστιν ἡ τοῦ Πατρὸς

[ocr errors]

D

Boul. Est enim Verbum Dei artifex, et efficiens, et est ipse Patris voluntas. Cui consentit S. Augustinus, lib. XV, de Trin., cap. 20, ubi Filium dici ait Voluntatem de Voluntate. Quidam, inquit, ne Filium consilii, vel voluntatis Dei dicerent unigenitum Verbum, ipsum consilium seu Voluntatem Patris idem Verbum esse dixe. runt. Sed melius, quantum existimo, dicitur consilium de consilio, et Voluntas de Voluntate. Faustinus itidem, in lib. contra arianos, cap. 1: Pie ergo dictum est, quod Filius Voluntas est Patris. Idem senserunt Origenes, Clemens et Cyrillus Alexandrini, Gregorius Nyssenus, Hieronymus, Ambrosius, Marius Victorinus, et alii. Cum præterea Deus omnia per Filium fecerit, hinc est quod Filius potentia, sen potestas, et vis, et virtus, et manus, et brachium Patris appellatur. Cujus rei testimonia producere superfluum reor. MURAT.

CAP.V.— (i) Itaque si ad Dei voluntatem. Scilicet si a Dei arbitrio pendet regni cœlestis adventus, nosque illud anxie optare, atque exspectare in recitanda oratione dominica profitemur, cur quidam sæculi mundique finem serius desiderant, cum regnum Dei, ac æternafelicitas, quam votis prosequimur, non nisi consummato sæculo et mundo, impetrari possit? Quibus ex verbis fortassis intelligas, quod aliis in locis apertissime Tertullianus sensit, nempe animas piorum corpore solutas a coelesti beatudine arceri, donec novissimum judicium a Christo in fine mundi instituatur, Cum vero in eadem opinione non pauci ex antiquis Patribus fuerint, illam Tertulliano veniant libentissime impertimur, quam reliquis negaremus, si post contraria conciliorum decreta idem sentire et scribere pergerent, cujusmodi sunt nostris temporibus Græci schismatici in eadem sententia perseverantes. Mu

ᎡᎪᎢ .

(j) Ad nostram suspensionem. Quia nos sumus sus

« PoprzedniaDalej »