Obrazy na stronie
PDF
ePub

Ausone naquit à Bordeaux, l'an 309 de Jésus-Christ, et fut élevé au consulat en 379 par l'empereur Valentinien Ier, qui l'avait choisi pour précepteur de son fils Gratien. Il mourut en 394. Esprit vif et brillant, mais peu solide et peu sérieux, ce poète ne sut renoncer ni aux préjugés de son éducation, ni aux habitudes qu'il avait contractées au sein du paganisme, et toujours il nourrit au fond de son âme un sentiment secret de résistance au christianisme. Peut-être ne futil chrétien que parce que la cour était chrétienne. Sa correspondance avec saint Paulin de Nole, le plus illustre de ses disciples, est du plus haut intérêt; elle nous fait assister à la lutte du paganisme et du christianisme au sein même des familles, et c'est à ce titre seul que nous la faisons entrer dans ce recueil. S'adressant à un élève qui le révérait et le chérissait comme son protecteur et son père, Ausone, pour le dissuader de se consacrer entièrement à JésusChrist, emploie toutes les séductions de la poésie et de l'amitié, et se surpasse lui-même de l'aveu des plus grands critiques. Nous verrons comment saint Paulin put soutenir un si rude assaut.

1. Ausonius Paulinos.

Discutimus, Pauline, jugum, quod certa fovebat
Temperies; leve quod positu, et tolerabile junctis,
Tractabat paribus concordia mitis habenis;

3

Quod per tam longam seriem volventibus annis
Fabula non unquam, nunquam querimonia movit, 5
Nulla querela loco pepulit, non ira, nec error;
Tam placidum, tam mite jugum, quod utrique parentes
Ad senium nostri traxere ab origine vitæ ;
Impositumque piis hæredibus, usque manere
Optarunt, dum longa dies dissolveret ævum.
Discutimus, Pauline, tamen; nec culpa duorum.
Ista, sed unius tantùm tua; namque ego semper
Contentâ cervice feram. Consorte laborum
Destituor; nec tam promptum 5 gestata duobus
Unum, destituente pari, perferre sodalem".

Saint Paulin s'était retiré en Espagne vers la fin de l'année 389. Ausone, désolé de se voir abandonné par son disciple, lui écrivit de Bordeaux quatre lettres successives dont trois seulement sont parvenues jusqu'à nous. Nous donnons des extraits de ces trois lettres.

Jugum, quod certa... temperies, ce joug de l'amitié

10

15

qu'un juste tempérament entretenait.

3

Fabula, mauvais bruit, calomnie. Utrique parentes, »> nos deux pères, ton père et le mien.

Nec tam promptum, » et il n'est pas si aisé.

6

Pari, camarade. Construisezunum sodalem perferre ge tata duobus.»

Impie, Pirithoo disjungere Thesea posses,
Euryalumque suo socium secernere Niso 2!
Te suadente fugam, Pylades liquisset Orestem,
Nec custodisset Siculus vadimonia Damon 3!

Quantum oblectamen populi, quæ vota bonorum 20
Sperato fraudata bono! Gratantia cuncti

Verba loquebantur: jam nomina nostra parabant
Inserere antiquis ævi melioris amicis.

Cedebat Pylades: Phrygii quoque gloria Nisi

4

Jam minor, et promissa obiens vadimonia Damon. 25
Nos documenta magis felicia; qualia magnus
Scipio, longævique dedit sapientia Læli.

Nos studiis animisque iisdem, miracula cunctis
Hoc majora, pares fuimus quòd dispare in ævo.

Te sinė, jam nullus gratâ vice provenit annus;
Ver pluvium sine flore fugit, Canis æstifer ardet,
Nulla autumnales variat Pomona sapores;
Effusâque hiemem contristat Aquarius undâ.

Agnoscis-ne tuam, Ponti dulcissime, culpam?
Nam mihi certa fides, nec commutabilis unquam
Paulini illius veteris reverentia durat,
Quæque meo atque tuo fuerat concordia patri.
Si tendi facilis cuiquam fuit arcus Ulixei,

6

30

35

Aut præter dominum vibrabilis ornus Achillei,
Nos quoque tam longo Rhamnusia' foedere solvet. 40
Sed cur tam moesto sero tristia carmina versu?
Et non in meliora animus se vota propinquat?

[blocks in formation]

Sit procul iste metus. Certa est fiducia nobis,
Si genitor natusque Dei pia verba volentûm
Accipiat, nostro reddi te posse precatu.

1

Accurre, ô nostrum decus, ô mea maxima cura ;
Votis, ominibusque bonis precibusque vocatus
Adpropera; dum tu juvenis, dum nostra senectus 1
Servat inexhaustum tibi gratificata vigorem.
Et quando iste meas impellet nuntius aures :
Ecce tuus Paulinus adest; jam ninguida linquit
Oppida Iberorum; Tarbellica jam tenet arva 2;
Hebromagi jam tecta subit; jam prædia fratris 3
Vicina ingreditur; jam labitur amne secundo;
Jamque in conspectu est; prora obvertitur amni;
Ingressusque sui celebrata per ostia portûs
Totum occursantis populi prævertitur agmen :
Et sua præteriens, jamjam tua limina pulsat.
Credimus? an, qui amant, ipsi sibi somnia fingunt?

II. Ausonius 4 Paulino.

Proxima quæ nostræ fuerat querimonia chartæ,
Credideram quod te, Pauline, inflectere posset,
Eliceretque tuam blanda objurgatio vocem.
Sed tu juratis velut alta silentia sacris

5

Devotus teneas, perstas in lege tacendi.

Non licet? Anne pudet, si quis tibi jure paterno
Vivat amicus adhuc, maneasque obnoxius hæres ?
Ignavos agitet talis timor: at tibi nullus

Sit metus; et morem missæ acceptæque salutis
Audacter retine vel si tibi proditor instat,

1 « Dum tu... senectus. C'était en 390 qu'Ausone écrivait cette lettre; il avait alors 81 ans, saint Paulin n'était àgé que de 46

ans.

2 « Tarbellica arva. >> Les champs de Tarbelles et Hébromagus sont situés dans le midi de la Gaule que saint Paulin devait nécessairement traverser pour se rendre du lieu de sa retraite à Bordeaux.

45

50

55

60

65

[merged small][ocr errors][merged small][merged small]

« Proditor. » Ausone suppose

3 «Fratris.» Saint Paulin ici que saint Paulin a auprès de lui

1

2

Aut quæsitoris gravior censura timetur,
Occurre ingenio quo sæpe occulta teguntur.
Lacte incide notas; arescens charta tenebit
Semper inadspicuas; prodentur scripta favillis.
Vel Lacedæmoniam scytalen imitare, libelli
Segmina pergamei tereti circumdata ligno
Perpetuo inscribens versu, qui deinde solutus
Non respondentes sparso dabit ordine formas,
Donec consimilis ligni replicetur in orbem.
Innumeras possum celandi ostendere formas ",
Si prodi, Pauline, times, nostræque vereris
Crimen amicitiæ. Tanaquil tua nesciat istud.
Tu contemne alios, nec dedignare parentem
Affari verbis ego sum tuus altor, et ille
Præceptor primus, primus largitor honorum,
Primus in Aonidum qui te collegia duxi.

5

III. Ausonius Paulino suo s.

Quarta tibi hæc notos detexit epistola questus,
Pauline, et blando residem sermone lacessit.
Officium sed nulla pium mihi pagina reddit,
Fausta salutigeris adscribens orsa libellis.
Unde istam meruit non felix charta repulsam,
Spernit tam longo cessatio quam tua fastu?
Hostis ab hoste tamen per barbara verba salutem
Accipit, et Salve mediis intervenit armis.
Respondent et saxa homini; percussus ab antris
Sermo redit; redit et nemorum vocalis imago 9.

[blocks in formation]

8

[ocr errors]

70

75

50

85

90

93

a Tanaquil. Tanaquil, femme de Tarquin le Superbe, exerçait un grand empire sur son époux : c'est pourquoi Ausone donne ce nom à Thérasie qu'il soupçonnait de lui aliéner l'esprit de saint Paulin.

6 Ausone écrivit en 392 à saint Paulin une troisième lettre qui ne nous est point parvenue. Il lui envoya en 393 une quatrième lettre dont nous donnons l'extrait suivant.

7

manières,

8

9

« Residem,» indifférent. Cessatio,» paresse, froideur. « Vocalis imago, l'écho.

Littorei clamant scopuli, dant murmura rivi,
Hyblæis apibus sepes depasta susurrat.
Est et arundineis modulatio musica ripis,

Quumque suis loquitur tremulum coma pinea ventis.
Nil mutum natura dedit: non aeris ales
Quadrupedesve silent, habet et sua sibila serpens,
Et pecus æquoreum tenui vice vocis anhelat.
Cymbala dant flictu sonitum, dant pulpita saltu
Icta pedum; tentis reboant cava tympana tergis:
Tu, velut Ebaliis habites taciturnus Amyclis 2,
Aut tua Sigaleon Ægyptius oscula signet,
Obnixùm, Pauline, taces. Agnosco pudorem;
Quod vitium fovet ipsa suum cessatio jugis;
Dumque pudet tacuisse diu, placet officiorum 5
Non servare vices, et amant longa otia culpam.

Quis prohibet Salve atque Vale brevitate paratâ
Scribere, felicesque notas mandare libellis ?
Non ego longinquos ut texat pagina versus
Postulo, multiplicique oneres sermone tabellas.
Una fuit tantùm, quà respondere Lacones,
Littera; et irato regi placuere negantes.
Est etenim comis brevitas. Sic fama renatum
Pythagoram docuisse refert : quum multa loquaces
Ambiguis sererent verbis, contra omnia solum
Est, respondebat, vel Non. O certa loquendi
Regula! Nam brevius nihil est, nec plenius istis ;
Quæ firmata probant, aut infirmata relidunt.

· a OEbaliis, de Laconie. Ce pays était ainsi appelé du nom 'OEbalus, un de ses premiers

Jois.

2 << Amyclis, Amyelès. Ville dans laquelle Pythagore prescrivit un silence de cinq ans à ses disciples.

3 «Sigaleon Ægyptius, l'Egyptien Sigaléon, nommé aussi Harpocrate, était le dieu du silence.

4. Obnixùm » est pris adverbialement.

100

105

110

115

120

mots de cinq syllabes. Ces fins de vers choqueront sans doute certaines oreilles délicates. Mais d'où provient cette délicatesse outrée, si ce n'est de ce que les poètes du siècle d'Auguste n'ont pas procédé ainsi? Ausone, qui avait aussi l'oreille très-délicate, et qui se préoccupait beaucoup de l'harmonie du style, aurait-il employé de pareilles terminaisons, si elles avaient été réellement choquantes ?

C Sic... refert. Construisez : Fama refert Pythagoram renaB « Officiorum. » Les poètes tum docuisse sic, c'est-à-dire, chrétiens finissent quelquefois brevitatem comem esse. »> leurs vers hexamètres par des 7 Est vel Non, oui ou non

« PoprzedniaDalej »