Les Goths avaient envahi la Gaule, vers la fin de l'année 406, et leurs ravages étaient un sujet de plaintes amères contre la Providence. L'auteur anonyme du De Providentiâ, qui avait éprouvé, comme ses concitoyens, les malheurs de l'invasion, et qui avait été traîné en captivité par les barbares, entreprit, vers l'an 406 de Jésus-Christ, de réfuter ces blasphèmes, et il le fit avec d'autant plus d'éloquence, qu'il donnait par là un noble exemple de résignation chrétienne, et que, dans chacun de ses vers, il avait à bénir la main de celui qui l'avait frappé pour l'éprouver et le sanctifier. Son poème est admirable par la solidité des arguments, par la grâce et la simplicité du style. C'est tout à la fois une généreuse action et une œuvre de talent qui renferme les plus salutaires enseignements; nulle part on ne peut puiser une plus haute idée de la grandeur et de l'éternité de Dieu.
Maxima pars lapsis abiit jam mensibus anni, Quo scripta est versu pagina nulla tuo: Quæ tam longa tibi peperere silentia causæ ? Quisve dolor moestum comprimit ingenium? Quanquam et jam gravibus non absint carmina curis, 5 Et proprios habeant tristia corda modos; Ac si te fracti perstringunt vulnera mundi, Turbatumque unâ si rate fert pelagus, Invictum deceat studiis servare vigorem. Cur mansura 2 pavent, si ruitura cadunt? O felix cui tanta, Deo tribuente, facultas
Contigit, ut tali tempore liber agat! Quem non concutiat vicinâ strage ruinâ, Intrepidum flammas inter et inter aquas! Nos autem tantà sub tempestate malorum, Invalidi passim cædimur, et cadimus :
« Cur mansura,» etc., pourquoi ce qui doit rester debout s'épouvante-t-il, tremble-t-il de la chute de ce qui doit tomber?
DE PROVIDENTIA DIVINA INCERTI AUCTORIS CARMEN. 149
Quumque animum patriæ subiit fumantis imago, Et stetit ante oculos quidquid ubique perit, Frangimur, immodicis et fletibus ora rigamus; Dumque pios agimus, vertimur in querulos. Nec parcunt quidam turbatam incessere mentem, Linguarum et jaculis saucia corda petunt.
« Dic, aiunt, causas, qui rerum hominumque labores Arbitrio credis stare regique Dei :
Quo scelere admisso, pariter periere tot urbes? Tot loca, tot populi, quid meruere mali? Si totus Gallos sese effudisset in agros Oceanus, vastis plus superesset aquis. Quòd sanè desunt pecudes, quòd semina frugum, Quòdque locus non est vitibus aut oleis, Quòd fundorum ædes vis abstulit ignis et imbris, Quarum stare aliquas tristius est vacuas : Si toleranda mali labes 2 heu! cæde decenni 3 Vandalicis gladiis sternimur et Geticis. Non castella petris, non oppida montibus altis Imposita, aut urbes amnibus æquoreis, Barbarici superare dolos atque arma furoris Evaluere omnes: ultima pertulimus. Nec querar exstinctam nullo discrimine plebem, Mors quoque primorum cesset ab invidia, Majores anni ne fortè et nequior ætas, Offenso tulerint quæ meruere Deo. Quid pueri insontes, quid commisere puellæ, Nulla quibus dederat crimina vita brevis? Quare templa Dei licuit popularier igni? Cur violata sacri vasa ministerii?
Dic, aiunt,» etc. Le poète nous fait connaître ici les objections que les malheurs du temps soulevaient contre la Providence. On peut comparer le tableau suivant de la dévastation des Gaules par les barbares, avec celui que Tyro Prosper place au commencement du poème Ad Uxorem. Voyez page 68, note 2.
«Toleranda mali labes» résume l'énumération précédente
Non honor innuptas devota virginitatis, Nec texit viduas relligionis amor. Ipsi desertis qui vitam ducere in antris Suêrant, laudantes nocte dieque Deum, Non aliam subiere necem, quàm quisque profanus : Idem turbo bonos sustulit atque malos.. Nulla sacerdotes reverentia nominis almi Discrevit miseri suppliciis populi : Sic duris cæsi flagris, sie igne perusti, Inclusæ vinclis sic gemuêre manus.
Tu quoque pulvereus, plaustra inter et arma Getarum, Carpebas duram non sine fasce viam,
Quum sacer ille senex plebem, ustâ pulsus ab urbe, Ceu pastor laceras duceret exsul oves.
Verùm hæc sub belli sileantur turbine gesta, Confusis quoniam non fuit ordo malis:
Fortè etenim placidas res mundi et tempora pacis Arbitra dignetur cernere cura Dei.
Si cunctos annos veterum recolamus avorum, Et quidquid potuit nostra videre dies Maximus injustis locus invenietur in orbe, Oppressis autem pars prope nulla bonis. Qui fuerit violentus, atrox, versutus, avarus, Cujus corde fides cesserit, ore pudor,
Hunc omnes mirantur, amant, reverentur, honorant, Huic summi fasces, huic tribuuntur opes.
Quod si quis justus castam et sine crimine vitam, Dissimili studio ducere maluerit,
Hic inhonorus, inops, odium juvenumque senumque,75 In totis mundi partibus exsul agit. Impius exultat maturis integer annis, Carpere non cessant ulcera dira pium. Falsa valent in judiciis, et vera laborant, Insontes sequitur poena, salusque reos. Ignorata piis illudit adultera sacris,
Blasphemus templi limina tutus adit. Quæ si cura Dei celsâ spectaret ab arce Resque ageret nostras sub ditione suâ
Tu quoque, ment ad hominem.
etc. Argu- fardeau. - ( Pulvereus, couvert de poussière.
INCERTI AUCTORIS CARMEN.
Aut non effugerent ultrices crimina pœnas, Aut virtus terris sola reperta foret. »
Talia quum facilis1 vulgi spargantur in aures Quàm multis rudibus lingua maligna nocet! Nec tantus dolor est Scythicis consumier armis, Quantus ab infidis cordibus ista seri2. Prome igitur sanctis coelestia tela pharetris; Et medicis hostem confice vulneribus: Forté aliqui poterunt errorum evadere noctem, Inque viam, visâ luce, referre pedem.
1. De l'existence de Dieu, et de la création du monde.
Seu nostros annos, seu tempora prisca revolvas, Esse omnes sensere Deum, nec defuit ulli Auctorem natura docens; et si impius error, Amisit, multis tribuens, quod debuit uni; Innatum est cunctis genitorem agnoscere verum. Hic auctore carens et tempore, permanet idem Semper, et immensum non sæcula nec loca claudunt. Hic, nullis mundi causis exstantibus, in se Quidquid vellet habens, quum visum est, omnia solus Condidit ut voluit, formas, numerosque, modosque, Et genera, et vitas statuens et semina rebus.
Quidquid inest cœlo, quidquid terræque marique", Quidquid quocumque est in corpore, sive animatum, Sive expers animæ, calida, humida, frigida, sieca, Uno exstant auctore Deo: qui divite Verbo, Quod Deus est, rerum naturas, atque elementa Protulit, et summis opifex intentus et imis.
Nec mihi fas dixisse aliquid non ritè creatum, Aut ullas ausim mundi reprehendere partes,
α Terræque marique, • au datif, et régi comme cœlo » par lé verbe « inest. »
3 « Divite Verbo,» Verbe fécond, inépuisable.
Quum sator ille operum teneat momenta suorum, Et carptim varios in totum temperet usus.
Denique quidquid obest, aut causâ, aut tempore verso Prodest, et gemino subsistunt cuncta periclo. Frigora perpessus, solem cupit; ustus ab æstu, Inter hyperboreas mavult algere pruinas. Injusto pluviam metuit sub fasce1 viator, Quam poscit votis sitienti rusticus agro. Cæruleos angues timor isti est visere: at illi Intrepida excoctis oneratur mensa chelydris. Quòd si fortè lupos, lyncasque, ursosque creatos Displicet, ad Scythia proceres regesque Getarum Respice; queis ostro contempto, vellere Serum, Eximius decor est tergis horrere ferarum. Singula sectari longum est: sed munere Christi Scire datum, quod alit tellus, quod in æquore vivit, Quidquid in arboribus, quidquid variatur in herbis,130 In laudem auctoris certis subsistere causis; At quæ sola nocent, eadem collata mederi.
II. Dieu gouverne l'univers.
Omnem (autem) hanc molem mundi qui condidit, ipse Et regit, utque nihil non ortum sumpsit ab illo, Sic nihil est quod stare queat, factore remoto. Nam qui pigra Deo dant otia, credo, verentur Ne curæ intentum vigiles durique labores Conficiant, et tanta simul non explicet unus. O mersi in tenebras, divinique ignis inanes, Et plus corporeis oculis quàm mente videntes! An quia, quum magnas urbes populosque tenetis Sub vestro imperio, miserum est insomnibus ægram Partiri curis in multa negotia mentem,
Quumque graves trepidis incumbant undique causæ, Non fert urgentes industria victa labores;
De Domino hoc sentire pium est, quem semper eumdem Nil gravat, ex toto nil occupat? Effluit ætas 3.
3 Injusto fasce, trop lourd.
«Divini ignis inanes, privés du feu divin,
<< Effluit ætas,» etc. Tout ce passage est sublime par l'élévation de la pensée et la magnificence de l'expression,
« PoprzedniaDalej » |